Një vepër me vlerë shkencore

Pasthënie

Prof. ass. dr. Valbona Gashi-Berisha

Vendimin eFitore Sadikut për t’u marrë me problematikën e personazhit në kryeveprën “Të mjerët” e shkrimtarit francez, Viktor Hygo, nga më të njohurit e letërsisë botërore e konsideron si sfidë të me mendimin kritik shqiptar, ngaqë për një trajtim të suksesshëm të analizës së personazhit nevojiten jo vetëm njohuri mbi vlerat njerëzore të asaj kohe, por edhe metoda se si të futet në botën e mbrendshme të personazhit, cilësi këto që ajo i paraqet nga një këndvështrim tejet serioz.

Problematika që shtjellohet në këtë vepër ka vlerë të veçantë shkencore, sidomos me autenticitentin e personazhit të Hygos, që ndërlidhet me kompleksitetin e secilit personazh në rrugëtime të ndryshme. Në parathënje ajo flet për qëllimin dhe rëndësin e analizës së personazhit në përgjithësi, e në veçanti të dy personazheve: të Jean Valjean, heroit të veprës, dhe Javert, inspektor policie.

Në fillimin të veprës Fitorja analizon gjithanshëm jetën e mundimshme, por të pasur të shkrimtarit, krijimtarinë e tij të frytshme që edhe sot vazhdon të shëndrit mendjen e lexuesit. Ajo thekson se Hygoja, gjeniu i letërsisë, është shkrimtari që i dhuron lexuesit botën e artit, realitetin e fatit të njerëzimit dhe që penda e tij, si e asnjë shkrimtari tjetër, deri në atë kohë, nuk ka ditur t’i paraqes ashtu thellësisht personazhet e veta, si nga ana fizike po ashtu edhe nga ana shpirtërore.

Më tej autorja na njeh me teori të përgjithme për personazhin, duke dhënë një skemë ilustruese, me një shpjegim për llojin e personazhit, në të gjitha zhanret letrare. Jep edhe teori të qarta, sa i përket personazhit në roman, duke u nisur prej romaneve më të njohura të letërsisë pa lënë anash personazhet e letërsisë shqiptare. Një analizë të thuktë ajo bënë duke arritur të paraqesë shembuj nga romanet më të hershme si të Chretien de Troyes deri te autorët e shekullit të XIX, si janë romanet e Balzakut, Flauberit, Tolstoit e më vonë edhe të Kunderës.

Vendin kyq në këtë punim zë personazhi i Viktor Hygos në romanin „Të Mjerët“ që fillon dhe mbaron me Jean Valjean. Ky është personazhi më i realizuai, më kompleks dhe më njerëzor ka arritur të krijojë që penda e Viktor Hugos. Jean Valjean shpesh na duket se është personazh nga më të zakonshmit, i cili kishte vjedhur një bukë për të ushqyer familjen, por nga aty e tutje jeta e tij ndryshon, zingjiri i prangave lidh duartë dhe mendjen e tij dhe nuk i liron deri në vdekje. Jeta e tij shndërrohet në ferr dhe ferri e vuajtja e bëjnv atë të shndërrohet në engjull. Me këtë njeriu prezentohet si qenje e dyfishtë, ku dominon e mira dhe e keqja, shpirti dhe trupi, groteskja dhe sublimja.

Personazh tjetër që kandidatja ka analizuar gjithanshëm është Javert, inspektor policie dhe armik i përbetuar i atyre që shkelin ligjin, e në mesin e tyre është Jean Valjean. E keqja që e ndiqte Javerin del se ishte në mbrendësinë e tij. E kaluara e tij është po aq e keqe sa edhe e Jean Valjean. Kishte lindur në burg dhe kur rritet, ik sa më larg nga paraadhësit e tij. Pamja e jashtme e Javert, e egër dhe e vrazhdë, fsheh në brendësi një botë të dashurisë njerëzore që nuk e kishte kuptuar gjatë kohës kur e ndiqte Jean Valjean-in. Kur më në fund arrin t’a kuptoj se Jean Valjean është njeri i mirë, Javert, në shërbim të drejtësisë, mbyt veten në shenjë dhimbjeje për te. Konfrontimet e shpeshta dhe të pashmangshme që ndodhin ndërmjet Javert dhe Jean Valjean i japin një kuptim të thell analizës së këtyre dy personazheve.

Fitorja ka arritur të dëshmojë me pjekuri shkencore transformimet që ndodhin te personazhet e Viktor Hygos dhe ato përherë na dakin si rezultat i luftës midis të mirës dhe të keqes. Edhe nëse e keqja dominon, e mira është në brendësi dhe mendimet e veprimet e personazheve ndryshojnë. Jean Valjean transformohet në saje të ipeshkvit Bienvenu, Javert poashtu pëson tranformim në botkuptimet e tij në saje të Jean Valjean. I gjithë ky zingjir i fateve njerëzore është i lidhur ngusht me implikimin e ligjit të verbër njerëzor, që njeriu vet i krijon për një jetë të drejtë por në fakt kufiri i së drejtës dhe të padrejtës nuk ka arritur të gjej prehje në vetëdijen njerëzore.

Analiza e personazheve në këtë vepër, që kemi në duar, është nxjerr me konkluzionet kryesore duke dhënë shembuj se janë shumë kompleks dhe në të njejtën kohë shumë të thjeshtë ,por që arrijnë të ndryshojnë veten, rrethin dhe shoqërinë.

Prandaj, shikuar në tërësinë e saj, vepra që po e shqyrtojmë është punuar me përkushtim dhe me një metodologji të punës që ka nivel dhe cilësi të duhur shkencore dhe që mund të shërbejë si literaturë me peshë për studiuesit e Viktor Hygos dhe të letërsisë frënge në përgjithësi. Është një nismë dhe një ndihmë për studime të mëtejme rreth personazhit në përgjithësi dhe në veçanti për personazhin e skalitur të Hugos, sidomos kur dihet se ai ka krijuar me mijëra personazhe dhe se janë shumë pak të studiuar nga studiuesit shqiptar.

Prishtinë, më 24 mars 2014 

Shënime për autoren

Fitore Sadiku lindi më 28 shtator 1978 në Komogllavë të Ferizajt. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, Shkollën e Mesme të Mjekësisë “Elena Gjika” e kreu në Ferizaj në vitin 1998. Studimet për Gjuhë dhe Letërsi Frënge i ndoqi dhe i kreu në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, në vitin 2004. Po këtu i kreu edhe studimet pasuniversitare, duke treguar sukses të shkëlqyeshëm në gjitha provimet e parapara. Tashti është duke ndjekur studimet e doktoranturës po në këtë Universitet. Gjatë studimeve dhe veprimtarive skencore e hulumtuese, Fitorja ka ndjekur edhe trajnime të shumta për perfeksionimin e gjuhës frënge dhe metodatë e mësimdhënies për gjuhë të huaj (2003- Institutin e Lionit –Francë, 2007 Vichy-Francë, 2007 Montpelier-Francë etj.). Po ashtu prej vitit 2008-2012 ka mbaruar “Ҫertifikimi për trajnues për profesorë të frëngjishtes për 4 nivelet e gjuhës ” A1, A2, B1, B2 DELF –DALF, CIEP-FRANCE.
Që nga viti 2003 deri në vitin 2008 punoi si profesoreshë e gjuhës frënge në gjimnazin “Kuvendi i Arbërit” në Ferizaj. Prej vitit 2008 e këndej punon si administratore në Aleancën Franceze, ku krahas punës administrative, punon si mësimdhënëse e gjuhës frënge, merret me organizimin e ngjarjeve kulturore në Alliance Francaise, si janë festivalet e ndryshme, Dita Kombëtare Franceze, Java Franceze e Filmit, Ditët e Frankofonisë, koncerte të ndryshme etj. Përpos këtyre angazhimeve, merret edhe me përkthime prej frëngjishtes – shqip dhe anasjelltas.