Gani Mehmetaj: NATË NËNTORI NË DAMASK

Gani Mehmetaj

Natë nëntori në Damask

   - A e di se refugjatët shqiptarë derisa shkuan në Siri kanë shtegtuar nëpër rrugë të zjarrta e bjeshkë të pakapërcyeshme? më pyeti kolegu i vjetër në redaksi, ndërsa bëhesha gati të shkoja në Damask.
   - Kam dëgjuar rrëfime të largëta e të mjegullta, - i thashë. -Gjyshja m’i ka treguar disa sosh.  
   -  Janë thesar i trishtë i vuajtjeve. Lum ai që nuk i dëgjon, se ta këpusin shpirtin, - më tha ai dhe iku tutje.  
    Unë shkoja në Damask të dëgjoja rrëfime orientale që do të më përkundnin si në përrallat e 1001 netëve me Sheherzaden e mbretin fatbardhë. Doja të shkëputesha edhe nga ngjarjet dramatike që e mbulonin tërë hapësirën e Lindjes së Mesme. Por nga përkundja në ëndrra të këndshme më ndërmendi melodia "Love Story" e Nino Rotës, në hotelin “Sham” të Damaskut. Vrushkulli i ujëvarës në murin e sallonit m’i përkëdhelte veshët. Ishte atmosferë magjike si në përrallat e 1001 netëve. Pëshpërima flurore të  shkëpuste nga realiteti, gjysmerrësira gjumëndjellëse të shpinte në ëndërrime që nuk i kishe përjetuar më parë. Kamerierët me tabakatë e argjendta ecnin në majë të gishtërinjve që të mos e prishnin magjinë. Në një kënd intim një sheik seç i pëshpëriste gruas së re bionde. Ajo ia tumirte me lëvizje të lehtë të kokës, ndërsa sytë e bukur lojcak e përkëdhelnin tërë ambientin. Në tryezë rrija me tre burra të heshtur e të përmalluar për vendlindjen. Më shihnin si gurin e shenjtë. Isha një copë e atdheut të tyre. Më së paku prisja të takohesha me ta në Damaskun dymilionësh. Ata më gjetën.  Mysafirët e mi po gjallëroheshin. Sikur të qenë marrë vesh në mes vete, Shkodrani i moçëm nisi të rrëfente i pari me përdëllim emocionues për vete dhe për të kaluarën. E fliste rrjedhshëm shqipen, gegnishten e fillimshekullit të njëzetë. Shkodrani i fshikulluar nga vuajtjet e peripecitë gjatë ikjes së madhe, tregonte në vetën e parë, duke e rrëfyer një copë të historisë tragjike. Jeta e kishte bërë rrip, të fortë e të padepërtueshëm.
   "U nisëm symbyllas pa e ditur ku do të ndaleshim. Na thanë se na priste parajsa. Bëmë rrugëtim të largët me karvanë refugjatësh që shuheshin rrugës. Dielli na përcëllonte mëngjes e mbrëmje, hëna na rrinte mbi kokë deri në agim. Ecëm e ecëm e fund rruga s'kishte. Na dilnin përpara visore të padepërtueshme. Na vinte prapa hëna net me radhë, na ndiqte si ujqërit e stepave. Hëna m’u ngjit në rrashtën e kokës, diellin e urreja me shpirt, ishte i pamëshirshëm. Thatësira e stepave na tmerronte, etja e uria na bëri shoqëri kudo. Qafat malore në mes të Turqisë e Sirisë i morën gjysmën e ikanakëve të gjakut tonë...". Këtu e këputi rrëfimin shkodrani i emocionuar.   
   Nuk e mbante në mend si erdhën në Damask, i qe shlyer nga kujtesa si e përballuan borën e bjeshkëve të larta e vapën e ultësirave pa asnjë fije bari e druri që t'u bënte hije. Shkodërlocen nuk e kishte harruar as pas gjashtëdhjetë vjetësh. E donte sa krejt botën, vuante për qytetin buzë liqenit, ndërsa druante se do të mbyllte sytë me mallin e pashuar.
   "Kjo është historia ime që mos u harroftë!", na shihte sikur donte të shfajësohej.
   Tjetri, rrëfimtari nga Rrafshi i Dukagjinit, tregonte peripecitë e prindërve, sepse vetë atëherë ende nuk ishte në këtë botë. Morën ikën deri në Alep të Sirisë, pastaj në Damask. Baba i vdiq para disa vjetësh, pa e parë vendlindjen, nënën e kishte gjallë. Historia e tij vinte e dhimbshme si jehonë e një kohe.
   E shihja nga afër dhe më emociononte. U bëmë sy e veshë për ta dëgjuar.
   “Hynë serbët në katundin tonë. Lajmi për krimet e tyre u përhap me shpejtësi. Krisma pushkësh. Shtëpi në flakë. Vëllai më tregonte më vonë: “Nuk kuptoja gjë, isha pesë vjeç, por nga frika e të rriturve, nga lotët e nënës dhe vaji i motrës, e dija se punët ishin keq. U nisëm këmbë. Bëmë rrugë një natë e një ditë, pastaj mbërritëm në një qytet të madh. Rrëmujë. Ushtarë e njerëz me gjuhën që s’ua kuptonim.  Trenin e shihnim për herë të parë, i madh, i zi, villte tym e fishkëllente. Pritëm dy net në stacion. Na ushtonin veshët nga britmat e njerëzve me uniforma në gjuhë të pakuptueshme. Vaje fëmijësh, baltë e pisllëk në fushëtirën pranë stacionit, ku e bënim natën. Nata ishte e gjatë dhe e rëndë. Ishim të uritur.
   Dikur hipëm në vagonët me kundërmim kafshësh e djerse. Nga tollovia e madhe, mund të vdisje, të zihej fryma. Treni eci gjatë. U ndal diku. Priti gjysmë dite. Brenda kishte shumë njerëz që flisnin si ne. Askush nuk zbriste, dera ishte e bllokuar nga udhëtarët që rrinin në këmbë. Udhëtimi zgjati me ditë, mbase me javë. Pastaj zbritëm nga treni dhe ecëm këmbë. U ngjitëm bjeshkëve të frikshme, tokave të kurdëve e të sirianëve...”. Pushoi.   
      Për koincidencë, në radion e restorantit, shpërndaheshin tingujt e muzikës nga filmi "Nuni" të Frencis Ford Kopolës, të kompozuar nga Nino Rota. Tingujt melankolikë të kujtonin diçka të humbur në pakthim.    
   - Sa e çuditshme! - thashë, - sikur ta kishin kuptuar hallin tonë ata që transmetonin muzikë.
    Nino Rota, për të cilin sekush më kishte thënë se është me prejardhje arbëreshe, e përcillte këtë rrëfim me copëra nga historia me muzikën e tij të pikëllueshme. Mbase ua qante hallin bashkëkombësve, mijëra kilometra larg atdheut?
   -Edhe arbëreshët u shpërngulën nga Shqipëria, - tha shkodrani.
   M’u kujtua Moti i Madh, tragjedia që na ndiqte çdo njëqind vjet, pikëllimi i pafund i brezave që s'arrinin të harronin vendlindjen as të integroheshin në mjedisin e ri. Ata që mbetën në atdhe luftuan e u vranë, pasuria e pronat e tyre i dogjën, i plaçkitën dhe i tjetërsuan osmanët; të tjerët që shpëtuan dhe nuk arritën t’u qepen maleve, u konvertuan në fenë e pushtuesit, u bënë skllevër të shushatur. Më dilte parasysh tragjedia e përmasave planetare: mijëra njerëz që luftonin, vriteshin a digjeshin në flakët e kështjellave.
   Asnjëri nuk foli një kohë të gjatë. Dikush ofshau.
   Rrëfimtari i fundit i natës arabe ishte refugjati nga Prizreni, që iku kur hynë partizanët serbë në qytet. Një herë u step, kur hetoi shikimin tonë pritës, s'dinte nga t'ia niste:
   "Ishim mijëra luftëtarë që e humbëm luftën. Ikëm. Lashë gruan me foshnjën në gji. Tym dhe flakë ngado që shkonim".   
   Prizrenasi e këputi rrëfimin. Pati emocione. Kurrë më nuk i pa gruan dhe vajzën. Buzëqeshi me pikëllim, i zënë në faj për këtë dobësi lotësh. Sot është tregtar i suksesshëm në Berlin. Shëtiste botën. Por malli e gërryente, ndërsa s'guxonte të kthehej as pas dyzet vjetësh mërgimi.
    Në Berlin nuk krijoi familje.   
    Dëgjonim melodinë e tretë të Nino Rotës. Sonte ishte mbrëmja e tij dhe nata e trishtë e shqiptarëve në Damask. Picërronim sytë dhe kujtoheshim. Mirëkuptim në heshtje: shkodrani me pamjen stoike, përdrinasi i lindur në Damask, sentimental e i ndjeshëm, prizrenasi nga Berlini, ish-ushtar i betejave të humbura, unë dëshmitari i rrëfimeve, që nuk i prisja.
    Ç't'u thosha për veten time? Në Stamboll dy net më parë dëgjova rrëfimet e familjareve të nënës sime: shpërngulje, djegie shtëpish, mall të pashuar, makthe netësh. Ende më dilte parasysh plaku në Stamboll që zgjohej jerm dhe kërkonte të kthehej në vendlindje.  
   Në Siri sollëm filmin për plakun, që edhe pas vdekjes kërkonte t'ia kthenin eshtrat në vendlindje. Shpirti i tij nuk qetësohej në dhe të huaj...
  "Dheu mrena nuk më tretë!'", më kujtohej vargu i një këngë popullore. Këngës nuk ia dija fillin as fundin.
Humba në kujtime të largëta. Me iku shushurima e vrushkullit të ujit në murin e restorantit, mu mbyllen veshët, njerëzit i lëviznin buzët, por nuk e kapja asnjë tingull. Të jem shurdhuar? Edhe burrat që me rrethonin rrinin si mumie: të shtangur e të përhumbur.  

Nëntor, 1985