Katarzë
Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes,
aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.
(Sami Frashëri)
Kur qe larguar nga shtëpia, e ëma plakë e kishte përcjellë deri te shtegu i lëmës. Aty, pasi kapërcyen trinën me thupra lajthie, mpleksur si gërshetë nimfash, u ndanë pa frymë e gati pa thënë gjë me gojë. Memecëllëku i asaj zymtësie fliste vetë,
të keqen vëllai. Sytë e tyre qenë lëbyrur nga lotët. Fjalët u kishin tretur si qiriu i djegur në fundin e shandanit.
-Biro, kudo që të shkosh, vendin tënd mos e harro!
Vetëm këto fjalë kishte arritur t’i mërmëriste nënëshkreta, duke mbllaqitur nofullat e gropëzara me ata dy dhëmbë që i kishin ngelur si të grabujës së shkallmuar prapa stogut të sanës gjysmë të kalbur. Ai e kishte shikuar drejt në sy, ishte kërrusur për ta puthur në ballin e rrudhosur dhe nuk kishte arritur të nxirrte zë nga goja. Vetëm me një lëkundje të lehtë koke, miratoi kërkesën e saj.
Dhe, me këmbët zvarrë, fare ftohtas mori atë rrugë të farmakosur. Këtë po e bënte, jo nga qejfi, por nga zori. Ishte një kohë e pakohë. Zullumi i hasmit shekullor kishte arrirë kulmin. Cerberët ardhacakë po bënin kërdi mbi vendësit autoktonë. As shtëpinë e tyre kurrë nuk e lanë të qetë. Njëherë i qenë vardisur të atit, që e quanin ballist. E patën torturuar aq shumë sa në trup ia ngjallën krimbin e vdekjes. Me javë e muaj lëngoi në shtrat, i mbështjellë në lëkurë ogiçi, të regjur në kripë. Zaten, ajo e zezë edhe ia solli vdekjen e hershme, pa i mbushur të gjashtëdhjetat...
I njëjti avaz nisi edhe për djaloshin. Disa herë i rrahur e i dënuar për pjesëmarrje në demonstrata. Ato, edhe do t’i kapërdinte disi, por kjo e fundit, ftesa për shërbim ushtarak, i vuri kapak së keqes. Ah, jo qebesa, jo, ia bëri vetes. Kurrën e kurrës nuk do t’i shërbëjë armikut tim. Pas gjithë atyre mynxyrave, të shkonte e t’i bënte argat dreqit! Jo, jo. Të pashpirtët, kohëve të fundit kishin zënë që t’i vrisnin tinëzisht e përdhunisht lulet e rinisë shqiptare dhe paskëtaj t’i quanin vetëvrasës! Hajde, mendjeligësi, hajde!
Dhe, pasi e grisi, fët e fët, ftesën e tretë, të nënvizuar me laps të kuq, vendosi ta braktiste vendlindjen e dashur dhe ta linte nënoken të vetmuar e të mbytur nga mërzia...
... Ecte ngadalë e mendueshëm. Largohej e largohej, gjithnjë me kokën prapa. Fjala e fundit e nënëlokes nuk i shqitej dot nga mendja. Atë e kishte ngulitur thellë në mendje dhe do ta bartte vath në vesh.
Edhe ajo e shkreta, aty kishte ngelur kërcune dhe nuk lëvizte dot nga vendi. Këmbët nuk po e shpinin tutje. Me dorën thatuke, që mezi e mbante gjysmë të
ngritur, mbështetur mbi kërrutën dredharake prej thane, e përcolli derisa ai u fsheh në kthesën e madhe te Lugut të Llubureve...
E gjora plakë! Sokolin e kishte të vetmin djalë. Ai ishte drita e syve të saj. Pa të nuk mund ta mendonte as edhe një natë të vetme. Kurrë nuk e kishte ndarë nga vetja. Thënë të drejtën, për të qe gëzuar gjithë katundi. Edhe trarët e shtëpisë patën lotuar nga gëzimi, siç i thonë një fjale. Një djalë pas pesë vajzave, të cilat nuk i kishin rrojtur as nga gjashtë muaj. Krismat e mazerës patën jehuar në shtatëdhjetë e shtatë lugjet e Qyqavicës mitike. I shoqi, xha Ujkani, një mesoburrë, me sull e me kanun, një pajtimtar zemrash që ndante mirë drejtësinë, fjala e të cilit zinte vend në çdo kuvend, qe gëzuar shumë dhe ia kishte shkrehur tri herë sipas traditës...
Për të qenë, gjatë lindjes i pati ndihmuar shumë “mamia”, siç e quanin të gjithë hallën Halë, plakën kurrizdalë, pa asnjë dhëmbë në gojë, pa të cilën do të vdisnin shumica e lehonave në këtë malësi të braktisur e të lënë pasdore nga njeriu e nga Zoti. Ajo ishte e regjur në vaj e në uthull dhe nuk ia hante dot qeni shkopin. Kishte parë e kishte përjetuar shumçka. As vetë nuk e mbante mend sa e sa kërthiza kishte prerë. Të djemve e të vajzave. Zakonisht, ajo luante edhe rolin e nunit, vetë ua caktonte edhe emrat. Askush nuk ia bënte dysh mendimin e saj, sepse edhe ia qëllonte.
Ashtu pati vepruar edhe asaj radhe. Të porsalindurin e pagëzoi Sokol. Ashtu ishte, i shëndoshë, i zhdërvjelltë e symprehtë. Tamam Sokol mali. Ndoshta e kishte menduar edhe kreshnikun, Sokole Halilin, i cili u kishte përballuar sulmeve të shtatë kralave. Ku ta dishë! Dhe, për të duhej kujdesur paksa më shumë. Lë që nuk duhej ta shihte syri i keq, por ndërmori edhe masa të tjera mbrojtëse. Shtatë net radhazi, sipas zakoneve ilire, foshnja i kaloi në odën e burrave, pranë Mëkroshit. Për shtatë net, në gjirin e lehonës qëndroi një dërrasë e mbështjellë mirë me hyram e me lulakun kuqezi, në mënyrë që shtriga t’i thente dhëmbët çatall, nëse provonte për t’ia pirë gjakun...
... Këto po i mendonte nënëshkreta dhe ende qëndronte aty ku qe ndarë me shpirtin e shpirtit, edhe pse muzgu krahëzi kishte mbuluar vendin.
As shtëpia nuk e tërhiqte gjithaq brenda. Burri i kishte vajtur në atë botë para një dekade. Ashtu, qyqe kalli vetëm, do ta hanin ato mure të çara e të blozuara nga vjetërsia.
Sidoqoftë, jeta, sado e hidhur, duhej jetuar. Po, edhe ashtu, mordja e zezë të sillet vërdallë e nuk të merr dot, pa iu mbushur mendja vetë. Madje, si për inat, po e kërkove, ajo ikën prej teje si djalli nga temjani. Kështu i ngjiste edhe hallës Fatë. Çdo natë kur errëj e çdo ag kur çelej, ajo e luste Zotin t’ia merrte shpirtin. Por, kot.
Sakaq plasi edhe lufta çlirimtare. Malet u mbushen me luftëtarë të lirisë. Sa gëzohej kur i shihte ata trima që vdekjes i thoshin plaç, aq edhe ngushtohej. I vinte keq dhe ndjehej si e turpëruar që nga dera e saj e njohur denbabaden për trimëri, nuk kishte dalë një pushkë liridashëse. Interesant, kishte ca që bënin çmos për t’i larguar djemtë nga zjarri i luftës e kjo mërzitej që të vetmin djalë nuk e kishte përkrahë çlirimtarëve. Këtë ia tha një ditë edhe komandantit të katundit, i cili po kujdesej edhe për plakën.
-O djali jem, po ua kam lakmi që po u dilni zot këtyre trojeve, por zemra po më çahet dysh për djalin që nuk është në mesin tuaj!
-Rrofsh oj Nënëloke që po na jep zemër e sa për djalin mos u merakos se, nëse në damaret e tij ka gjak të babait që e lozi aq mirë dyfekun dhe të kësaj nëne trimëreshë, së shpejti do të trokas në derën e madhe të lirisë!- ia priti ai, duke e përqafur përmallshëm
Dhe, ditët ecnin lumë. Liria trokiste në çdo cep të Arbërisë. Trimat tanë thurnin himne lavdie. Lugetërit e kukuriqët po e hanin veten me dhëmbë nga marazi. Planet e tyre djallëzore po u shkonin huq. Kufiri i mallkuar vëllandarës po shkrinte nga gjaku i valë i vullnetarëve që kishin mësyrë këtej, ku matej burrëria.
-Tak- tak- tak,- u dëgjuan tri krisma të thata natën e errët sterrë, në derën e plakës, mbërthyer me ngujore druri.
-Kush tallet më mua, mos je vdekja që të kam thirrur disa herë?!- mezi erdhi një si mërmëritje e përgjumur nga brendësia vrastare e asaj vatre gjysmë të fikur.
-Jam djali yt, Sokoli, oj Nënëloke!
-Të thashë, mos u tall me mua, nëse je vdekja, nuk ta hapi dot se tashti nuk jam e gatshme për të vdekur, po e pres lirinë që po agon...
-Sokoli jam, oj nëna ime e dashur!
-Sokoli...Cili Sokol, ore...Mirë...mirë... po e hapi veç...
Ciatja vajtuese e derës ia shtoi edhe më ankthin natës. Nënë e bir ballë për ballë. Ajo, ashtu siç e kishte lënë. Ai, katarosh, me armatim e me uniformën e bukur të UÇK-së, që i rrinte për shtatë palë qejfe.
-Nënë!!!
-Bir!!!
Hëna, si nuse e praruar e vellobardhë, u shfaq midis resh dhe ndriçoi qiellin e mërrolur. Dy silueta ishin shkrirë e bërë NJË. Sytë e tyre oqean lotësh gëzimi. Një spastrim shpirtërash nga malli i mbledhur lëmsh për vite me radhë. Një katarzë e paparë aristoteliane. Pa fjalë e pa zhurmë. Shkëlqimi i një meteori mbi kokat e tyre, që përfundoi tek Kroi i Marës, spikati trupat e tyre si të fosilizuar para derës së shtëpisë...
-Ogur ndjellamirë,- thanë që të dy përnjëherësh, dhe u kujtuan të futeshin brenda.
Gurreci
Guri i rëndë në vend të vet.
(Populli)
Aty takoheshin për çdo ditë. Ajo e kishte shtëpinë fare pranë, ndonjë pesë- gjashtë litarë samari. Ai vinte nga larg, nga pasbjeshka e thatë shkëmbore, diku më shumë se tre çerekë ore. Gurreci ishte vendtakimi i tyre. Një emër i bukur dhe shumë domëthënës jo vetëm për ta. Pa e parë vetë me sy vështirë ishte ta përfytyroje atë fenomen natyror. Nën atë gur, mbi pesëtonësh, që rrinte gati pezull, si një dhëmbë elefanti, ngulitur në dheun e kuqrremtë argjilor, krijoheshin sumbulla të kristalta të ujit bilur. Ah, sa interesant që ishte. Mrekullia vetë. Pikat në formë shiu, në gjithë barkun e tij, mbuluar me myshqe e algje, krijonin një mozaik mahnitës. Edhe artisti më i spikatur do t’ia kishte lakmi asaj përsosmërie mjeshtërore. Poshtë tij, në guralecët strallorë, që shkëlqenin si rruaza të qelibarta fosforeshente, qe formuar një si cekëtinë uji, ku shuanin etjen kryesisht barinjtë, po edhe njerëzia mbarë që rropateshin atyre bokrrinave bereqetpakëta. Ai ujë rridhte edhe përroit tatëpjetë, duke ndaluar vende-vende për të krijuar puse për bagëtinë, dhe dilte tej tek këmbët e kalasë së vjetër dardane ku e kishte pasur selinë trimi i parë drenicas Milosh Nikollë Kopiliqi.
Vasha bukuroshe, zeshkanja me sytë e shkruar e me një lyth nën mjekër që veç ia shtonte bukurinë, quhej Fatë. Familja e saj vinte andej nga një vendbanim i skajshëm i Kreshbardhës ilire. Në fakt, ishte një gur i lëkundur nga vendi i vet, andaj edhe rrokullisej lehtë para rravgimeve të jetës hileqare. Pra, rrënjët e shpienin tej e tej, në vatrat stërgjyshore të dhimbjes sonë kombëtare, në Toplicë...
Këtu, ku ishin sot, qenë vendosur vonë, diku midis dy luftërave botërore. Edhe pasurinë e kishin të pakët. Një arë dhe një copë mal gjithsej. Bagëtinë e kullosnin gjithandej nëpër djerrinat e përbashkëta e më shumë edhe këtej përroit.
Djaloshi shtatëgjatë e i heshtur, me flokët ngjyrë gështenje, krehur në anën e majtë, ishte vendës, siç i thoshin një fjale. Denbabaden kishin qenë këtu. Emrin ia kishte lënë gjyshi. Ai quhej Arbër. Katundi i tij kishte bërë nam gjatë historisë. Jetonin dhe gjallonin me këngën e bukur të grykëhollave liridashëse. Përherë luftëra, beteja e sakrifica. Me një fjalë, ata ishin aty që kur qe kurdisur kjo botë. Po, po, të vjetër ishin shumë sa nuk mbahej mend nga askush zanafilla e tyre. Kjo dëshmohej me fakte kahdo që rrotulloheshe. Ja, kryekatundi ishin Varret e katolikëve! Tutje, në të mëngjër, Kodra e kishës! Më mirë se gjetkë kjo vërtetohej edhe me Livadhin e Kolbibës mu afër Gurrecit, ku ata takoheshin çdo ditë dhe loznin për shtatë palë qejfe...
Gjurmë lashtësie hetoheshin edhe në ritet fetare, trashëguar nga paganizmi i hershëm. Buzmi festohej dhe respektohej si përherë. Druri i madh vëhej në zjarr dhe përcillej me ritualet e zakonshme tradicionale. Elemente të besimit të hershëm haseshin edhe në përditshmëri. Ta zëmë, gjyshja e tij, një malësore e ndershme e bujare, kur gatuante pogaqe në çerep, atë e shponte me maje luge në formë kryqi. Edhe në odën e tyre të madhe, që kurrë nuk rrinte pa mysafirë, gjyshi, një babaxhan sederli, ndjesë pastë, kur e ndante mishin e pulës, rrëcokun e ndante në formë treshi, e kalonte një në mes dhe të tretit ia jepte gjysmën...
Dashuria e tyre e pathënë gojarisht lëshonte shtat në zemrat e tyre të padjallëzuara. Zatën, tek të rinjtë, fjalët janë të tepërta. Dashuria e vërtetë është mememce. Atë fjalët veç e varfërojnë.
Dhe, ditën ecnin me vrap ujku. Zemrat e tyre përherë e më të hapura. Gojëkëqinjtë xhelozë llomatisnin papra dhe thurnin intriga. Aq u bënte atyre. Uji i Gurrecit e dinte rrugën e vet. Fjalët e hallkut e vrimat e gardhit...ia bënin njëri- tjetrit dhe vazhdonin avazin e tyre të lumturisë. Nata që i ndante u bëhej shekull. Ende pa aguar mirë ata ishin aty ku ishin ndarë në të perënduar të diellit. E kishim mbaruar edhe një kalibe, mbuluar me dushqe e fierishte që të mbroheshin nga dielli e nga shiu dhe...Në mesditë i mbilnin delet. Tasat me qumështin dëborë i fusnin në ujin e ftohtë te Gurreci dhe i lënin derisa vënonin pakëz mazë...
Mirëpo, një ditë ngjau e papritura. Djaloshi u zgjua si zakonisht, me vullnet e me plot energji dhe mësye andej. Përpjetën e Udhës së Bregut, e kapërceu si me krahë dragoi. Për çudi, edhe delet sikur ia kuptonin dëshirën dhe ecnin pa e ulur kokën nëpër tufat e rralla të barit mbanë rrugës. Ende pa arrirë në vend, i erdhi një melankoli e zymtësi sfiltëse. Ca mornica ia kapluan shtatin dhe këmbët zunë t’i dridheshin sikurse njëherë moti kur e kishte zënë egjra e bukës së grurit, bluar në mullirin me ujë në Kudrinë.
O Zot, ishte në vete apo nuk po i bënin sytë?! Delet e vashës nuk po dukeshin gjëkundi. I fërkoi sytë dhe, edhe njëherë shikoi kujdesshëm rreth e përçark. Vallë, mos e kishte zënë gjumi apo, mos e dhëntë Zoti, të ishte e sëmurë! Jo, qebesa nuk qenka, bëri me vete dhe u ul galuc ta merrte veten. Edhe ogiçi i tij, me këmbanën e madhe, sorollatej poshtë e lartë lëndinës, të quajtur Kodra e kulaçit, pa mundur të zinte vend askund. Ishte mësuar të përzihej me delet e vashës e të provonte brirët me kolegun e vet galan...
Në zemrën e djaloshit u hap një gropë e madhe sa vetë përroi që kishte përpara. Eci deri nën Gurrec dhe ra në gjunjë të njomte buzët që i kishin zënë një pëllëmbë shkrumb. Për herë të parë i shkoj mendja që guri mund të shembej e ta zinte përfundi. Dhe, nga droja, nuk pati guxim ta shuante etjen deri në fund.
-Do të ngjitem lart tek shtëpia e saj, - i tha vetes dhe me hapa të ngathët u nis andej. Kur kapërceu radhët e kumbullave para shtëpisë së saj dhe Laroshi nuk ishte në stelë, e mori me mend se diç e pazakontë paskësh ngjarë brenda asaj nate kobtare. Madje, as gjeli kryengritës, që guximshëm përherë në këtë kohë ia thoshte këngës së tij symbyllas maje avllisë, nuk po bëhej fare. Gjithandej, nëpër oborr, gjë e gjallë nuk pipëtinte. Dera e shtëpisë e mbërthyer me ngujore druri, ndërkaq ajo e stallës hapur krah me krah. Hajde botë, hajde! Nuk kishte dilema, ajo, pa paralajmërim, kishte ikur njëherë e përgjithmonë nga kjo shtëpi...
Siç u kuptua më vonë, ashtu kishte ngjarë. Vasha me gjithë familje kishin ndërruar truallin. Kishin vajtur në Turqi, tek të afërmit e tyre, që dikur më herët, me visikat e rregulluara në Shkup, ishin rrokullisur asaj rruge të pakëthim...Sa e vërtetë qenka ajo thënia se gurin që luan nga vendi e vërvisin edhe erërat...
Bota djaloshit ndryshoi për treqind e gjashtëdhjetë shkallë. Kjo u ra në sy të gjithëve. Ai e zuri shtratin dhe më nuk dilte as nga shtëpia. As nuk hante, as nuk pinte. Shpejt u bë asht e lëkurë. Prindërit u merakosën shumë. Nuk lanë derë pa trokitur. Të mjekët e të hoxhallarët. Askush nuk i bënte derman. As barërat, as hajmalirat.
-Qyqja, magjitë do të ma marrin në qafë djalin!- mërmëriste me vete nënëshkreta dhe s’lënte vend pa kontrolluar, mos po haste ndonjë lëmsh penjsh laramanë apo tufë flokësh.
Por, kot. Veç zemra e tij e dinte diagnozën e asaj stërkeqjeje...
Edhe kur e mori veten, rrallë i lëshonte delet. Edhe kur e bënte këtë, kurrë nuk shkonte andej nga Gurreci. Nuk i besonte vetes se mund t’i përballonte atij tundimi trazues.
Dhe, një ditë i thanë se Gurreci ishte gremisur. Guri që rrinte as në tokë as në qiell, kishte përfunduar në tokë. I uruari, sigurisht edhe ai e kishte përjetuar rëndë mosrealizimin e asaj dashurie të çiltër. Dashuria i mbante edhe yjet në qiell, thoshte një poet yni mendjendritur. Një e vërtetë e pamohueshme...
Vajti për ta parë dhe për t’u bindur vetë. Lotët i vërshuan faqeve të mërdhizura, kur e pa se ai më nuk po lotonte si dikur. Lotët iu kishin tharë që kur kishte prekur tokën...
Sakaq, tutje, në anën e poshtme të tij, pa se si ridhte uji kristalor. Ca kujtime iu ringjallën dhe i erdhi një afsh rinor...
-Edhe Ajo do të kthehet një ditë mu si ky ujë që nuk shteron kurrë!- ia bëri vetes me bindje të plotë dhe, për herë të parë në jetë, ia mori një kënge të vjetër kurbeti...
Galicë, 26 dhjetor 2013
Rikujtesë...
Njeriu është i lirë vetëm atëherë
kur i shërben së vërtetës.
(Sami Frashëri)
Që kur kishte mbaruar lufta dhe vendi ynë gëzonte lirinë, katërmbëdhjetë e ca vjet më parë, rrallë i kishte rastisur të kalonte atyre shtigjeve, të cilat i njihte pëllëmbë për pëllëmbë dhe mund t’i kalonte edhe symbyllas. Asajde kishte kaluar fëmijërinë dhe rininë. Sa qe kalama fare, tufën e deleve dhe dy lopë të zaifta i sillte atypari, edhe pse nuk kishte kullota të mira. Atyre bokërrinave gurore, me ca shkurre që rriteshin për gazep dhe kurrë nuk arrinin të bëheshin as dru për zjarr, mbinin ca barishte të ëmbla, të përziera me lule çaji e me një lloj fshese çufërrake, vegjetacioni i të cilave asnjëherë nuk dihej kur fillonte as kur mbaronte. Verë e dimër thujase ishin të njëjta. Madje, shkemëza, shkurre me zemër të kuqe që shfrytëzohej edhe për çaj, dhe dëllinja, gati përherë ishin të pandryshueshme.
Konfiguracioni i tyre gjasonte në samar breshke, të ndara me lugje të thella që vështirë kapërceheshin. Me rëndësi ishte që ruajtja e bagëtisë ishte e lehtë, nuk kishte ara me bereqet përreth, andaj nuk kishin çka të dëmtonin. Në Lëndinën e vockël midis kodrash, që gjasonte në sofër kreshnikësh, kënaqëshin duke lozur vënojsash e rrasash.
Ah, gati harrova, ore ua marrsha te keqen! Në Lug të Behramit, të parët tanë dikur i patëm çelur disa ara, të cilat i soste hëna, siç thoshin me qesendi burrat e mençur. I kishin prerë drunjtë, i kishin nxjerrë cungat me rrënjë dhe i kishin lavruar me buaj e me qe. Hajde mendjekrisur, hajde! Për t’i punuar ishin të lehta fare, por në to nuk bëhej gjë, përveç tërsherës. Edhe atë të bekuar nuk e lënin të rritej lepujt e breshkat që ishin me bollëk. Disa herë patën provuar ta kultivonin edhe misrin, por ku të lënin derrat e egër, të cilët e lavronin edhe tokën. Aty pati edhe ai një arë dhe kurrë s’do të harrojë sa hiqte kur u dërgonte bukën prashtarëve. Kështu, dalëngadalë ato edhe mbetën djerrina...
Toponimet disi i pëlqenin shumë dhe edhe sot i ngjallin admirim. Kërshi i Lepurit, Lluburet, Lugu i Behramit, Roga e Blinit, Sordovi, Logjja, Shpatet, Kroni i Drumit, Vorret e Hysen Berishës, Gojfilja, Kërpnaja, Gurra, Shtojtë, Guri i Bardhë...
Edhe kur u burrërua nuk ua ktheu shpinën këtyre vendeve frymëzuese. Sillej e mbështillej dhe tek to gjente prehje shpirtërore e qetësim nervash. Me një fjalë, u qëndroj besnik, ashtu siç edhe ato kurrë nuk e shikuan vëngër. Kur lodhej nga mësimet dhe nga puna mendore, ua mësynte këtyre bregoreve gjysmë të zhveshura, me kokën tej e tej në qiell dhe mushkëritë i mbusheshin ajër të pastër e tiktaket e zemrës ritmonin më mirë.
Dhe, sot, fundjavën e parë të dhjetorit 2013, luftëtari i lirisë, Dardan Kuçi, tek po rrinte në shtëpi dhe natyra kishte veshur vellon e bardhë të nusërisë, e kaploi një dallgi e tillë. I la të gjitha menjanë, u shtrëngua si për front, mori pushkën e gjuetisë e gjerdanin me njëzet fishekë dhe kaptoi andej si me krahë dragoi. Gripi cfilitës, që për dy ditë rresht sa s’e kishte plandosur për toke, zuri të lëshonte pe posa mori atë rrugë. Eh, kështu e paskësh kjo punë, ore lum vëllai, virgjëria e natyrës mëmë nuk lejonte sëmundje as flamosje brenda gjirit të vet.
Thënë të drejtën, kësaj here nuk doli për gjah. Jo, ore jo. Kështu, kur një tufë thëllëzash iu trembën para këmbëve, as që i shkoi mendja të qëllonte. Madje, në një shteg, edhe një dhelpër me një pulë në gojë, grabitur në kotecin e ndonjë shtëpie bri malit, ia preu rrugën qetë- qetë, ky nuk u trazua fare. Thejshtë, kësaj radhe kishte dalë veç për të ecur e për t’u çmallur nëpër ato shtigje të luftës së fundit çlirimtare e për të rikujtuar çaste nga ato beteja...
Te Kërshi i Lepurit bëri pushimin e parë. Mu në maje të tij, tek një çarr i vjetër xhuxh, i cili prej se mbahej mend i tillë kishte qenë. As nuk rritej, as nuk zhvillohej, veçse trashej tepër ngadalë e pahetueshëm. I shkreti, nuk di si përballonte, kur mbi atë shkëmb nuk rrinte një pikë uji. U ul fare pranë tij. Sa ishte lodhur! Mezi ngopej frymë. Pas pak i hodhi sytë andej nga dhiarja që të shpiente në Qafëmalin, ku ndodhet Vorri i Hysen Berishës. Sipas rrëfimeve të më të moshuarve, të cilat kalonin kufijtë e reales dhe merrnin trajtën e legjendave, aty, kush e di se kur, kishte ngjarë një hata çmendëse...
- Nëjse, kësaj radhe nuk po lëshohem më tej, tek e largëta, po ndalem tek e afërta, - mërmëriti me vete, duke u dhenë fre mendimeve...
...Edhe atë ditë kishte zënë pozicion në këtë vend. Po, po, mu në të njëtin vend. I kujtohej saktë. Ishte java e parë e prillit 1999. Binte një shi i imtë dhe bënte ca ftohtë. Një fillimpranvere, përplot me beteja të përgjkashme. Sapo kishin dalë në pikat që po i mbanin suksesshëm tash e tre muaj. Sa e sa herë cerberët e përtej Tunës kishin provuar të depërtonin Vargmalit të Qyqavicës që ndan Galicën e Ashlanin. Forcat e hasmit tonë shekullor, të pozicionuara e të përqendruara me arsenalin më modern ushtarak në Taraxhë, tek Pishat, siç dukej, kishin planifikuar që kësaj here të depërtonin gjithsesi midis kësaj zone të lirë, e cila e kishte trazuar edhe vetë kryesatanain.
Dielli kishte bërë tre hostenë rrugë kur tre tanksa zinxhirorë uturinin me një fuqi mahnitëse dhe si somnabulë nuk i priste gjë e gjallë. Me lehtësi shtypnin gurë e drunj që u dilnin përpara. Para dhe pas tyre këmbësoria piromane. Sypërdalë e gjaketur nxitonin si hijenat tinëzare për të shfryrë mllefin e tyre mbi farën e lirisë që po bulëronte hareshëm. Me hanxharë e una në duar, zbatonin planin e tokës së djegur.
Trimat tanë, gjakftohtë e sypatembur, nuk loznin dot nga istikamet. Ishin në tokën e vet dhe nuk kishin ku të shkonin, ore u plaçin sytë qafirëve trutharë. Dhe, qëndronin e qëndronin. Gjakatarët sojzinj me javë e muaj ishin përpëlitur për ta marrë Sukën e Madhe të Galicës, por kot. Ajo sikur kishte diçka profetike. Ishte e pamposhtur. Edhe në kohën e Azem Galicës kështu kishte qenë, e lirë dhe e panënshtruar. Kryetrimi njëherë aty ishte sulmuar beftë, por ia kishte dalë faqebardhë. Madje, një plumb i armikut i kishte ngelur në sumbullat e xhamadanit të tij dhe paskëtaj qe përhapur fjala se Azem Galicës nuk ia lë as plumbi...
Sakaq uturima u dëgjua fare afër. Rrugës se Bregut, të cilin e kishin hapur austriakët më 1917, po vinte një kolonë e gjatë gjakpirësish. Në ballë të saj ca paramilitarë e mercenarë trupmëdhenj, me koka të rruara tas e të lidhura me shami të kuqe, me gjoksore përplot bomba e kama të mëdha, me armatim të llojllojshëm e me nga një vodkë, gëllënkat e të cilave ua ngrohnin gjakërat e ua largonin tremën. Marshimi i tyre përcillej edhe me britma e zhurmë mbytëse...
-Zjarr!- oshëtiu në të dy anët e kurrizit bjeshkor.
Dhe, grykëhollat liridashëse ia krisën gurgullimë këngës së tyre. Lugjet përreth mbajtën iso dhe përcollën kushtrimin: O sot, o kurrë! Trupmadhi nuk po ipej edhe pse trupi iu bë shoshë. Karikatori i tij u zbraz kuturu dhe pa efekt. Pasi u hepua pakëz e zbrazi shishen e rakisë me fund dhe i dha zor ta hidhte një bombë me bisht drejt trimave tanë. Por, jo. Fuqia e lëshoi dhe u kalamend majtas e djadhtas. Para se të binte në tokë, ulëriu si bishë mali: Unë jam rus!...Unë jam rus! Tek këmbët e tij u përplas edhe tjetri që ishte larë në gjak...Pak më tutje edhe dy të tjerë zhgërryheshin në baltën e skuqur e të qullur. Gjaku i pistë karpatian përlyeu tokën e pastër të Arbërisë së Vogël...Edhe ca të plagosur po përpëliteshin me vdekjen. Të tjerët zunë të zvarriteshin se prapthi si gaforrja...
Pas një ferre murrizi dëgjohej një gjysmëzëri i mekur e si i përvajshëm. Nga radiolidhja e tij dilte një zë kukuvajke që kërkonte përforcime e ndihmë për tërheqje...
Derisa këto kujtime po i rëndonin si gurë mulliri në kokën e tij, këmbët e kishin shpjerë në vendin e ngjarjes. Shtresa e hollë e borës nuk e lejonte ta përcaktonte saktë vendin, ku deri vonë kishin ngelur pellgje gjaku të atyre që kishin guxuar të shkelnin tokën tonë stërgjyshore...
Pasi qëndroi edhe pak në atë udhëkryq, me histori të mistershme e enigmatike, mori në të mëngjer. Hiç më shumë se pesëqind metra më tutje, në të rrëzuar nga Ashlani, kishte qenë Shtabi i tyre. Oda e Lah Ramës nga Luboveci qe bërë Shtab i luftëtarëve galicas. Aty hanin, aty pinin, aty pushonin, aty flinin, prej aty shpërndaheshin nëpër pikat e vrojtimit e po prej aty niseshin edhe nëpër frontet e luftimeve.
Eci deri afër saj, por për të shkuar brenda nuk shkoi dot. Nga aty bartte shumë kujtime, të mira e të hidhura. Aty qe mjekuar edhe vetë, kur mori plagën në këmbën e majtë nga cifla e një granate, hedhur nga kodra e Kutllofcit. Çudi, atë ditë as që e kishte menduar rrezikun. Më në rrezik kishte qenë kur nga Prekazi e kishte qëlluar me rafale një pragë vdektare, edhe pse me të gjitha konventat ndërkombëtare kjo armë ishte e ndaluar të përdorej kundër njerëzimit. Por, ja, u plagos kur nuk e priste. Ishin në pushim dhe po bënin shaka me kuzhinierin, një mesoburrë humorist që të bënte të qeshje edhe në prag të vdekjes... Granata pati prekur majën e lisit të madh, aty pranë shtëpisë, dhe kishte plasur, duke shpërndarë ciflat vdektare në formë rrethi...
Eci e eci. Shikonte e rikujtonte. Ja edhe gropa ku kishin vendosur një minë antitanksë dhe ku qe dëmtuar një kamion serb përplot ushtarë. Ashtu, ende e pambuluar plotësisht, si një gojë e shqyer kuçedre, të shtinte tmerrin. Edhe lisat e mëdhenj, ende lëngonin nga plagët e granatave.
Deri te Roga e Blinit nuk ndaloi asgjëkundi. Aty u ndal dhe i hodhi një sy Drenicës. Moti i kthjelltë i mundësonte të kapte gjithë vendbanimet deri tek Rezalla, Likoci e Abria. Aty ku qe ndalur ishte pika më e lartë e këtij Vargmali që lidhte Qyqavicën me Zmiqin, Gërmovën e tutje me Kolashinin. Nuk ishin stacionuar kot mu këtu tankset serbe, në marsin e vitit 1999, duke bombarduar gjithandej dhe Shtabin e UÇK-së në Likoc. Këtu, fill pas çlirimit të Kosovës, kishte gjetur qindra gëzhoja të topit të quajtur Haubica. Një të tillë edhe sot e ruan si relikt të asaj që nuk duhet harruar...Ah, zuzarët e djallit! Sa i përcjellin amanetet e të parëve. Në këtë vend qe vendsour edhe topi kryesor i Zhupanit, i cili kishte ardhur më njëmijë e pesëqind ushtarë për ta rrethuar Azem Galicën, më 15 korrik 1924...
Në cepin e poshtëm të Logjeve ende kishte gjurmë betejash të përgjakshme. Aty ishin edhe istikamet tona. Ca kanale dredharake, me shikim nga Pishat e Taraxhës, ku kishin zënë vend zuzarët shpirtkatranosur. Skeleti i një veture, që me mund e patën vendosur aty ku bënim roje, i përkujtoi shumçka. Dorën në zemër, në roje dilnin të gjithë, edhe ata që nuk kishin veshur uniformën e UÇK-së. Madje, edhe të moshuarit. Luftëtarët duhej të pushonin e të merrnin forcë përtëritëse. Në fillim, në atë veturë, kishin vendosur edhe listën e orarin e rojtarëve, gjë që shpejt u menjanua, ngaqë kishte rrezik për ata që ende lëviznin pak më lirshëm...
Kur dielli fundosej pas Bjeshkëve të Nemuna dhe një erë e ftohtë zuri të përcëllonte si brisk rroje, Dardan Kuçi u kujtua të merrte tatëpjetën drejt katundit, i cili po zhytej në zymtësinë e një nate të ftohtë dhjetori. Shëtitja shtigjeve të luftës sikur ia kish te lehtësuar shpirtin dhe trupin.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen