Mbi varkën e vogël që po bëhej gati të shkëputur prej atij moli dërrasash, ishte dyndur një turrmë e madhe njerëzish. Sejcili kërkonte mënyrën për të hypur në të. Por varka ishte e vogël dhe s’mund t’i nxënte të gjithë. Ajo ishte mbushur aq shumë sa kishte bërë bark e kishte rrezik të fundosej. Nga ana tjetër e liqenit u dëgjua e mbytur sirena e gjemisë që sa ishte ndalë, kurse varka që duhej të nxitonte për ta arritur gjeminë, akoma s’po mundëte të lëvizte prej bregut. Njerëzit që donin të hypnin në të, e mbanin fort dhe nuk i linin të shkëputej. Atëherë ngjau diçka e paparë ndonjëherë tjetër. Dy vozitësit ngritën lopatat dhe me to po godisnin njerëzit që po pengonin nisjen. Ulurima çau qiellin. Disa trupa të përgjakur, rrëshqitën anëve të varkës dhe ranë në ujë e u fundosën. Varka u nis dhe të dy vozitësit zunë vëndet e tyre e nisën t’i jepnin rremave.
Sa
e lanë bregun e liqenit prapa dhe po ecnin në një hapësirë ujore që s’kishte të
mbaruar. Dy varka të tjera të rënduara prej ngarkesës, rrëshqisnin para tyre.
Bashi i drujtë i varkës ngrinte stërkala uji dhe ua përplaste fytyrave. Ishin
gjithsej njëzet e dy burra që kishin marrë atë rrugë ujore, pa kthim prapa. Kjo
ua kishte stamposur dhimbjen në fytyra në vështrime e në ato pamje si të
ngujuara. Frati me një fytyrë të verdhë e të pa rrahur nga dielli, herë herë
fshinte me kapuçin e zhgunit, gjakun që i rridhte nga plagët e marra në fytyrë
e në ballë, si të donte të fshihte prej të tjerëve turpin, me shumë se dhimbjet
që i shkaktonin ato plagë. Njerëzit janë të ndjeshëm ndaj dhimbjeve dhe ata do
e pyesnin se kush e kishte katandisur në atë gjëndje. T’iu thoshte se ato plagë
i ruante nga besimtarët e tij që ishin shndërruar në turq? Më mirë vdiste se sa
të nxirrte nga goja ato fjalë. Ndaj dukej aq i hutuar dhe nuk guxonte ta
zbulonte fytyrën. Ishte vënë në mes nga dy famullitarë që këtë rrugë e bënin
vetëm për ta përcjellë. Në mes të varkës ishin katër pesë fshatarë të
shëndetshëm që ekuilibronin varkën dhe pas tyre, dy rremtarët e fuqishëm. Në
fund të varkës shtrëngoheshin pas njeri tjetrit fshatarë që shtrëngonin fort
pas gjunjëve hebet e tyre.
–Kjo
varkë nuk mund ta arrijë bregut tjetër, i tha fratit me frikë njeri nga
famullitarët.
–Këtu
jemi si në varkën e Noes, tha frati duke mos ia ndarë vështrimin fundit të
varkës ku kishte krisur sherri. Ata që do shpëtojnë, do shumojnë lloin.
Mbi
koka iu vërtiteshin shpendët e liqenit që e bënin edhe më të frikshëm
udhëtimin. Gjithçka ishte e frikshëme në jetën e atyre njerëzve, si në tokë, në
ujë, në qiell. Taraboshi dukej sikur do përmbysej mbi liqen. Atë e kishte
mbuluar një mjegull e lehtë që krijohej prej tymit të zjarrit që digjte qytetin
e vënë në karantinë. Rrethimi i dytë e tij ishte edhe më i tmerrshëm se i pari.
Qyteti ishte kthyer në kasaphanë dhe liqeni në varrezë të qelbur kufomash.
Sipas marrëveshjes së bërë mes sulltanit dhe Venedikut, çdo ditë lejoheshin të
ndaleshin në breg gjemitë venedikase për të marrë të krishterët e mundur.
–A ka ndodhë kund tjetër në këtë faqe dheu
që i krishteri të shohë këto zezona si tonat? pyeti fratin njëri nga
famullitarët dhe uli kokën si t’i vinte turp për fjalët që sa nxorri nga goja.
Frati shtrëngoi fort duart tek kraharori,
ku dukej që mbante të fshehur diçka me vlerë.
Sa nuk çahej prej dhimbjes zëmra e atyre
njerëzve që përjetësisht po ndaheshin nga dheu i tyre. Tjetër rrugë nuk kishte mbetur për ta. Ajo që
kishte bërë sulltani kundër këtij qyteti, ishte e padëgjuar. 300.000 është
thjesht një shifër që tregon një numur të vogël kur është fjala për milingona,
por jashtë kufijve të logjikës, kur është fjala për ushtarë të armatosur me
mjetet më të fuqishme. 50.000 mijë ishin kalorës nga të cilët po kaq ishin
shqiptarë të shndërruar në vegla qorre. Kjo mizëri ishte vërsulur mbi qytetin
me rreth 8.000 banorë. Pushtuesit asnjëherë nuk e kanë pat kujdesin për
ruajtjen e proporcioneve. Rezistenca ishte shuar nën flakët e zjarreve që
mbllaçitnin qytetin e kthyer në gërmadhë.
Liqeni, sado i pafund që të jetë, të
ngushëllon me shpresën se nuk mund t’i ngatërrosh brigjet. Ishin nisë nga Mali
i Zi dhe do zbrisnin në Shkodër, ku i prisnin gjemitë e Venedikut. Gjithë atë
javë kishte patur lëvizje të popullsisë në kalim të Adriatikut. Lëvizje të tilla biblike,
rrallë ndodh të jetojë njeriu, por ama aherë kur ato fillojnë s’kanë të
mbaruar. Ky qytet po provonte tërbimin e zemërimit sulltanor dhe akoma po
qëndronte. Nuk kishin kaluar as njëzet vjet prej rrethimit të parë, aherë kur
masivisht njerëzit e kishin braktisur qytetin. Me gjith ç’kishin e ku kishin.
Ndonjëherë bëhet i domosdoshëm largimi për të mos mbyllur rrugët e
vazhdimësisë.
Varka që herë zhytej prej peshës së rëndë
e herë lëkundej sikur do anohej, rrëshqiste ngadalë. Frika e bënte heshtjen
mbizotëruese. Mosërfillja dukej në fytyrat e gjithë udhëtarëve. Ç’rëndësi ka në
vdes në ujë apo në tokë, kur vdekja bëhet e pashmangshme? Qyteti ishte banuar
nga ardhacakët të cilët përpiqeshin ta zbutnin zëmërimin e vëndasve. Mercenarët
po bëheshin banorë të trojeve të tyre. Kishave iu rrëzuan kambanaret dhe iu
ndërtuan minare, kurse nëpër mure mbinë gërmat arabe të kuranit, të cilat ashtu
nën sfondin e blertë ngjanin si hardhuca që zvarriteshin nëpër barëra të
helmët.
Ç’gjëmë e madhe ra mbi trojet e arbërit!
Dhe sa akoma gjëma të parrëfyera do iu shihnin sytë? Një shekull i shkuar mes
flakëve dhe shtegtimi nuk kishte rreshtur. Ishte këmbëngulja e njerëzve për ta
vonuar shpërnguljen. Duronin deri në çastet kur fryma mbetet e fundit shpresë
dhe merrnin rrugën. Nuk dihet në se ajo varkë që sa nuk e fundosnin prej
peshës, kishin shkuar për të pritur gjeminë, apo për të parë ç’bëhej. Ca
njiheshin mes tyre e ca të tjerë ishin krejt të panjohur. Të gjithë vraponin
drejt fatit të përbashkët.
Nuk kishin arritur akoma në mes të
liqenit, kur panë tek po ndodhte diçka e frikshëme. Varka e rënduar s’po e
fitonte dot ekuilibrin. Kjo u bë shkak që pas një heshtje të gjatë, të plaste
marazi. Brigjet që kishin lënë pas dukeshin më qartë se ato që i prisnin, por
varka rrezikohej të merrte ujë. E vuri re frati dhe mbuloi fytyrën me zhgunin e
tij të leshtë që të mos ia shihnin sytë mënxyrën. Rremtari i majtë ngriti lart
rremën dhe e përplasi mbi kokën e udhëtarit të fundit të varkës. Një “pllum...”
u dëgjua nga fundi i varkës dhe një trup dallgëzoi ujrat pas varkës. Ata që e
hodhën, ngulnin këmbë se shpirtrat e tyre do të shkonin në parajsë derisa po
largoheshin prej varkës, për të shpëtuar diçka të shenjtë. Por ishte peshë
shumë e vogël ajo dhe nuk e lehtësoi fare varkën që çante me vështirësi
përpara. Të njejtën gjë bëri edhe rremtari i djathtë. “pllumi” i dytë u dëgjua
aherë kur nuk e priste njeri. Ndryshe nga i pari, ky nisi të notonte me krahët
e tij të këputur në ndjekie të varkës që vazhdonte të rrëshqiste mbi ujra.
Situata u ndez dhe dy vet u kapën për fyti
me njeri tjetrin e nisën të goditeshin me grushta. Dukej se pritej bëlldumi
tjetër. Dy rremtarët i mbanin gati rremat për të vendosur qetsinë. Frati e
ndiqte grindjen me në vështrim të ftohtë dhe s’fliste. I dhimbte shpirti tek
përcillte ulurimat e të vërviturve që i copëtonin zëmrën.
O zot! Përsëriste me buzën që i dridhej e
me sytë që i çapëloheshin prej tmerrit. Përse na bëre kaq të ashpër me njeri
tjetrin o zot!
Kur mbrritën në breg të liqenit, kishin
mbetur vetëm pesë vet. Dy rremtarët e fuqishëm që i ndaluan rremat dhe nisën të
çlodheshin. Frati me dy miqtë e tij të heshtur dhe një djalë trupmadh i cili
gjatë gjithë udhëtimit kishte shërbyer për pastrimin e varkës prej të tepërmve.
Frati nxitoi hapat për t’u larguar sa më parë prej atyre djemve që kishin bërë
atë krim tek zoti. Duart i shtrëngonte fort në kraharor dhe me sy po ftonte
edhe tjetrin që ishte më i ri në moshë, për ta ndjekur pas.
Në breg priste gjemia që do nisej për
Venedik. Frati ndihej i ngutur. Nxorri nga gjoksi atë gjë të shtrenjtë që e
kishte ruajtur gjatë udhëtimit dhe ia dha djaloshit. Ishte një libër i trashë
me kapak lëkure.
–Merre këtë dhe jepja padres në famulli. I
ço fal me shnet prej meje e i thuaj që meshën ta mbaj në shqip. S’do më dalë
shpirti pa i ndigju në parajs fjalët e kësaj gjuhe të shejt. Tjetri shtrëngonte
fort në dorë librin dhe guxoi ta pyes:
–Po ne meshën gjithnjë e kemi majt në
latinisht padre. Si do mësohemi me e majt në shqip?
–Jemi gjak i marrë ne, bir, i tha frati
duke i lëmuar flokët e ashpër. Por të paktën të mos ja diftojmë t’hujit marren
tonë. Ndaj duhet me e majt meshën në shqip.
Dhe nxitoi hapin andej nga dëgjohej një
sirenë e çjerrë që lajmëronte përgatitjen për nisjen e gjemisë. Djaloshi e
përcolli fratin me vështrim dhe kur ai i humbi nga sytë mes turrmës së njerëzve
që shtyheshin për hypur në gjemi, djaloshi hapi librin. Flladi mbrëmësore i
shpupurisi fletët. Ai u ndal tek faqja e parafundit dhe lexoi: ; “U, Dom Gjoni, i biri i Bdek Buzukut...”
Fjalët e fratit i ushtonin akoma në vesh.“Jemi gjak i hidhur ne o bir,
por të paktën kur të hamë njeri tjetrin, të mos na marrë vesh i huaji, ndaj na
duhet kjo gjuhë!“
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen