Dialog midis poetit dhe simbolikës së vendlindjes

Nga Dr. Zejnepe Alili - Rexhepi

Arti letrar, veçmas kur bie fjala për krijimtarinë poetike shqiptare në Maqedoni, deri në gjysmën e dytë të shek. XX qe e zbehtë dhe e aty-këtushme, e cila mezi gjente mundësi botimi. Jeta kulturore, mbi të gjitha ajo letrare, në këtë vend, qe mjaft e kontrolluar, meqë krijuesit ndjeshëm ballafaqohen me krizën politike e shoqërore.
Krijimtaria e dekadave të fundit të shek. XX, e sajuar më tepër si poezi simboliste, ngrihet mbi një filozofi të thellë që shpreh imazhin e jetës, kohës, të vërtetës... së vetë poetit, në bashkëdyzim me universin e përjetimeve të tij. Të këtij diskursi poetik, të yshtur nga motivi i atdhedashurisë, me simbolikën e brengës dhe mallit për këto troje, janë një vargan i gjatë poetësh, por si më të identifikueshëm në botën letrare, shquhen poetët tetovarë: Abdylaziz Islami, Murat Isaku, Mustafa Laçi, Nexhat Pustina...
Ideja e një përzgjedhjeje të këtillë autoriale e tematike: “Dialog midis poetit dhe simbolikës së vendlindjes” lindi, jo si ngasje e ndonjë ndjenje lokaliste, po si kureshtje se si përjetohej malli i vendlindjes që është baraz me ndjenjën atdhetare, të poetëve këndej kufirit, sidomos në dekadat e para të Pavarësisë së Shqipërisë, e cila atëherë e sot përjetohet si atdhe i shqiptarëve, jo vetëm në artin letrar. Poezia e kësaj kohe bëhet dëshmitare e përpjekjeve dhe vështirësive për të ruajtur dinjitetin dhe identitetetin kombëtar, poezi që s’është vetëm ndjesi e përjetim rrëfimesh, por edhe “vetëtima simbolike”, të ngritura mbi një botë të begatshme shpirtërore.
Ajo për të cilën shfaq një çik dobësie në përzgjedhjen e lirikës, dukshëm është: fati i qenies njerëzore, sfidat politike, filozofitë e kohës në përcjelljen e risive të shekullit, një ëndërr potenciale e poetit kjo, por e papërfillur sa duhet, duke e lënë nganjëherë në zgripc të kohës dhe peng të fjalës së ngecur.
Tek këta poetë njohim sfidën e lirisë individuale e kolektive, me ngjizjen e frymëzimit ndërmjet refleksit lirik dhe narracionit poetik. Përse tërë ky trishtim, kjo dridhje shpirtërore e poetit, do thoshim?! Poeti, duke u futur në sfera të pandriçuara mjaftueshëm bëhet pjesë e pandashme e odisejadës kombëtare dhe përpiqet t’i vërë gjërat në vendin e duhur, duke thënë të vërtetën, pavarësisht në ç’fokus vihej gjendja e poetit, atëbotë.
Abdylazis Islami (1930 – 2005), është poet me intuitë inventive, i cili padiktueshëm rrëshqet ëndrrave të fëmijërisë për të bashkëjetuar më pas me brengën kombëtare. I lindur në vitin 1930, në Gajre të Tetovës, një vendbanim i vogël rrëzë Sharrit, por me premisat e një potenciali solid intelektualësh, poeti, Islami, fillimisht i ndjek gjurmët e traditës, e u jep atyre dimensionin e përdishmërisë. Shkroi shumë vëllime poetike, nga të cilat veçojmë: “Era dhe vargje” (1964), “Këngët e zgjuara” (1968), “Soditje nga toka” (1969), “Barka ndër valë” (1972), “Oaza” (1973), “Gurgurina” (1974), “Ujërat” (1976), “Agullina” (1978), “Dritë në sfond” (1980), “Për qepallat e qiellit varen plepat” (1983), “Romancat e një nate vere” (1987), “Zërat nga maja” (1988), “Ëndrrat bulojnënë El Dorado” (1980), “Pëshpëritjet e udhëtarit plak” (1995), “Feniksi” (2001), “Ninëza në koshadhe” (2002)...
Krijimtaria poetike e Islamit ftillohet, jo nga kapricjet rinore, por nga motive të qenësishme jetike shoqëroro-filozofike. Është ndër më të frytshmit poet, si për nga opusi krijues ashtu edhe begatia tematike, dhe jo vetëm të brezit të tij, duke qëndruar gjatë në vazhdën e krijimeve. E vragëzoi ndiesinë e tij përmes dhjetëra vëllimesh poetike dhe veprash në prozë, por poezitë e analizuara, në këtë studim janë shkëputur nga përzgjedhjet: “Majë malesh” (1985), “Yjet e vendlindjes” (1986, 1987), si dhe “Përtej kohës”, (2002), në të cilat shpaloset vizioni angazhonjës i poetit, që gjatë ecurisë jetësore e artistike rrah një mori dilemash.
Motivi i vendlindjes, në përmbledhjet: “Gurgurina” dhe “Yjet e vendlindjes”, veçmas në të parën, qe lajtmotiv edhe për Abdylazis Islamin, me ç’rast “Gurgurina e tij, që posedon të gjitha karakteristikat e vendlindjes së poetit, pra është një ekuivalent i saj, shndërrohet jo vetëm në simbol, por edhe në një toponim të përhershëm poetik...” Në poezitë e Islamit, vendlindja vendoset në frymë lirike të ndryshme: herë si mall i pashuar mërgimtarësh a gur ëndrrimtar i të riut në kurbet; herë dhembje e gjakim i atyre shqiptarëve që e braktisën vendlindjen për në Anadoll, madje edhe si shfrym ndaj atyre që e përbuzën. Pra, herë Diogjen e herë Don Kishot, poeti mbetet përpara sfidave të vendlindjes dhe vargun poetik e sajon përmes fjalësh të pakta, por të zgjedhura, me një forcë të lartë ndërtuese. Nganjëherë, heshtja e poetit është heshtje rasti, e përkohshme, e jo heshtje e lindur prej njeriu të zakonshëm, sepse guximi i poetit për ta mposhtur heshtjen, edhe kur përndiqet e censurohet, reflekton me një botë të nuancuar plot urti e thellësi mendimi.
Në vëllimin “Përtej kohës”, veçojmë poezinë “Brezat”, e cila të përkujton të madhin D. Agolli, me kultin për tokën, vargjet e së cilës vijnë si perceptim i krijuesit të lidhur shpirtërisht për Dheun, kur bashkëdyzohet fuqishëm në kujtimet e fëmijërisë me më të madhen dashuri që marrim dhe i japim vendlindjes dhe si vendlindje-atdhe, një simbolikë edhe më e fuqishme që aludon në Shqipërinë, atë që kaherë ribënte kupolën mbrojtëse të gjithë shqiptarëve. Poezia rrugëton si një mesazh drejtuar të birit dhe nipit, që secili të ruajë brezin e vet deri në brezin e ardhshëm, pasi vetëm: “Kështu do të mund / Të shkohet para vetes / Për një qiell e një galaktikë”.
Me trinitetin poetik, të një bërthame tematike, të vendosur në tri periudha kohore të ndryshme që i paraprijnë njëra-tjetrës, siç janë poezitë: S’është as nishani, Përtej kohës dhe Fluturimi mbi det, Islami e sjell më pranë sagën kombëtare, ku me shprehjet: burimi, balta, guri, dheu, deti, kulla..., që për këdo do të ishin nisma e jetës, poeti ndien një zbrazëtirë shpirtërore, si një ëndërronjës që të zërë imazhet e vazhdimësisë së këtij Dheu me trojet e dikurshme ilire. Këto poezi bartin mesazhin e fuqishëm të unitetit të brezave, të kohëve e idealeve. Poeti nuk dëshiron që ta shohë atdheun si në vargun: As emër, as gjurmë prej teje, të djegur nga ai fluturimi i parakohshëm mbi det, por të fluturojë mendueshëm, të fluturojë kujdesshëm, sepse vetëm Fluturimi i matur t’kursen nga dallgët. Pas kësaj porosie note përgjërimi, poetin e kaplon entuziazmi i ribashkimit, shfaqet jehonëbërës përmes vokacionit poetik, në strofën e fundit: “Për ty e pëgatita këngën, për ty, / Eja zërat t’i bashkojmë më një / E le të vete ku të vete, / E të arrijë ku të arrijë, / Përtej përroit të shterrur / të ujkut të çalë, / Përtej mizës që brenë hekur”.
Në ca poezi tjera më impresive ndeshim vargun që e pasuron imazhin për vendlindjen, ku poeti i mishëruar me të, si me kujtimet për Nënën, Dheun, Detin..., shpreh një botë të tërë ndiesish, ku zë fill e artikulohet në vargje tërë malli poetik, përmes simbolesh të zgjedhura që e përbëjnë strukturën figurative. Vendlindja për të është si një krua ku përherë buron dashuri, ku të josh frymëzimi i ri, i papërsëritshëm. Vendlindja është tharm i pleksur me kultin për tokën, që gjithsesi e mbush me hare poetin. Nga kjo çiltërsi ndiesish ai shpesh e kundron botën. S’i honeps mëritë dhe përditshmërinë e zymtë, i lufton këto si një Promethe. Mos vallë poetët janë të përzgjedhurit që përjetësisht të bartin në vete “Lirikë me shi”, siç mëton Azem Shkreli?! Malli për vendlindjen është përcaktim për poetin, andaj s’ka alternativë tjetër, gjithherë ajo pushton me “magjinë e frymës dhe gjakut”.
Pothuajse i një profili me Abdylazis Islamin është edhe poeti tjetër, Murat Isaku (1928 – 2002), bashkëvendas dhe bashkëkohas i tij. Duke qenë dhe miq të mirë, ata e patën të përbashkët edhe konceptimin e motiveve poetike, përballë shoqërisë. Poezia e vendlindjes, bëhet dëshmi e dhembjes së ekzistencës sonë ndër shekuj, përderisa procedimet poetike vijnë si demaskim i asaj që i mban peng shqiptarët e kësaj ane. Në këtë frymë e fillon krijimtarinë poetike M. Isaku, si tematikë dhe si shprehje në vazhdën e poezisë së traditës, duke i dhënë poezisë paksa nga shpirti i poetit rebel edhe ngjyrimet e para të tendencave moderne.
M. Isaku ka lënë një veprimtari të pasur letrare të disa zhanreve, ndërsa vëllimet poetike: “Zani i malit” (1960), “Buzëqeshjet e mesditës” (1963), “Kurora e trollit” (1968), “Drithma” (1975), “Blana” (1982), “Ngushëllimi i bukur” (1989), “Shtara” (1994), “Egjër” (1998), “Dolli për gjërat e humbura” (2000), “Ngutem të marr një frymë” (2001), “M’i këpusin kokrrat e frymës” (2002)..., e shpalosin temperamentin e ndjeshëm të poetit, që ndihet qysh në vëllimin e parë “Zani i malit”.
Poezia e Murat Isakut, përgjithësisht, e pasqyron esencën jetësore e njerëzore, duke u ngritur si observim i dramës sociale. Format e artikulimit poetik të lirikës atdhetare, si një farë shtresimi shpirtëror i poetit reflektojnë ngjeshmëri frymëzimesh që nga poezitë: “Plaku dhe lahuta”, “Në tokën e babait” dhe “Rrëfimi”. Me këto tri poezi, poeti sikur e fton lexuesin e vëmendshëm se është çasti për t’ia shpalosur sekretin e moçëm. Këtë e bën mjeshtërisht duke përdorur rrëfimin e lahutës, bashkudhëtarit më besnik të këtij njeriu që duket se e kanë mposhtur motet... Figura e plakut, këtu, realisht s’ka të bëjë me moshën, me pleqërinë, me ditënumërimin e fundit të jetës. Plaku është simbolika e përjetimit, kohës, kujtimeve të lashta, për të cilat flet prania e gjurmëve të ekzistencës së tij në këto troje, prandaj në distikun e parë dhe të dytë, poeti shkruan: “A thua akoma për këngë mendon ai plak, / kur nuri i është sosur e fryma i ka rënë në hark? /Tash lahuta në heshtje me tela vetë rrëfen / për duart e tij, për zërin që s’i vjen”.
Po këtë rrjedhë rrëfimore e plotëson poezia “Në tokën e babait”, ku poeti disi e përforcon autoktoninë e tij që s’e “shemb as rrufeja”, sepse në atë tokë, takon vëllanë “me kapuçin n’kry’ / si Bajram Currin tonë që n’gjunj askujt s’i ka ra”. Dhe me entuziazëm e krenari shkruan: “atëherë s’dua tokë tjetër përveç asaj që babai na e la”. Më pas, poeti bindshëm e vijon rrëfimin: “Askujt borxh s’i kemi mbetur për zemër e konak / askënd s’e kemi pyetur për farën e bukës n’arë. / Fitoret tona i kemi kënduar duke kulluar gjak / e zemrën nga miku e dashamiri kurrë s’e kemi ndarë”, me ç’rast këto edhe janë vargjet përmbyllëse të poezisë “Rrëfimi”.
Dy poezi tjera, si: “Ne s’i dimë hapat e këtij shekulli” dhe “Ktheu në kullën time” ndërlidhen me një tendencë të re poetike që të duket se pleksen diku në mes poezisë estetike e filozofike, por që të dyja në epiqendër vendosin sintagmën narrative. Poezia e parë, në vargjet e fillimit shpreh pasigurinë e udhëtimit të vetëm përgjatë shekullit, andaj poeti e fton në unitet shqiptarin kudo qoftë ai, t’i shtrijë dorën për të vazhduar në rrugën e gjatë të shekullit, të së ardhmes: “Vëlla i dashur, a je këtupari - frika shpon si dalta, / dorën ma jep se i madh është ky shekull deri te flaka…”, që krijon një analogji, një farë unjësimi mendimesh e dëshirash që hapur jepet në vargjet e para të poezisë tjetër: “Kthehu n’kullën time, Kosova m’thërret n’shpat, / n’dasëm do t’i shkoj - ti rri n’kullën time! / Naimi ka qiri të ndezur, atje s’do t’rri gjat’ / sakaq do t‘kthehem, or mik, me mustaqe të thime”. Andaj, “...lexuesi në veprën voluminoze të Murat Isakut, si zë të parë të artikuluar, e ka hetuar atë të lashtësisë së fisit dhe rropatjet dramatike të atij fisi për të qëndruar, për të ekzistuar gjatë shekujve”.
Të ngjashme vijnë edhe disa poezi të përzgjedhura, si: “Dhiata”, “Lutje për fisin”,” Di një varr”, “Meshar i ri”, “Dhiata e harruar”, “Në librat e mi” dhe “Atdheu i poetit”, të cilat thuajse fare s’janë përfshirë nëpër antologji poetike, megjithatë poeti vetë i ka risjellur si një frymëzim i ngjeshur me poezitë e larttheksuara, ku pikaset malli për Shqipërinë dhe shqetësimi për Kosovën, që në sytë e çdo shqiptari skicojnë portretin e atdheut. Natyrisht, këto s’janë vetëm “korpuse figurative”, por një ndërlidhje tematike nga lashtësia deri tek e sotmja, përmes simboleve: Dhjata, Fisi, Varri, Formula e pagëzimit, Meshari, Librat dhe Atdheu i poetit..., të cilat vijnë si fragmente të një testamenti të moçëm, që e ka zanafillën në “biografinë e fisit, dhe që rri peng para së ardhmes. Ky testament i shenjtë s’e lë të qetë poetin: ndoshta sorrat m’i shkulin ëndrrat nga sytë / dhe varrmihësit masin tokën e varrit me shtog. / A thua kaq i madh / na qenka Atdheu i poetit?!”
Gjithsecili që e njeh botën letrare të poetit Nexhat Pustina (1926 - 1982), do të vinte bast që ai është një poet tetovar, megjithëse qe lindur në Dibër, më 1926, ndërsa ishte pajisur me dije, gjatë shkollimit të tij në Shqipëri. Përvojën e fituar në sferën edukativo-arsimore ai kthehet për ta ushtruar ndër bashkëvendasit e vet, duke lëvizur në shumë qytete shqiptare, nga Struga deri në Kumanovë. Sigurisht arsyen për këtë, e dinte vetëm pushteti i kohës, ndonëse ai gëzonte respekt të madh në mesin e nxënësve dhe qytetarëve shqiptarë për përkushtimin e palodhshëm që tregon ndër vite. Më pas, emërohet mësues në rrethinën e Tetovës dhe në qytet kryesisht, ku me ndërgjegje shërben deri në fund të jetës, duke e lartësuar emrin e tij në një intelektual të admirueshëm.
Nexhat Pustina është autor i katër përmbledhjeve poetike: “Zë bilbili, lule maji” (1969), “Zëri në shtërngatë” (1972), “M’i vjedhin gurët” (1977), “Këngët rebele” (1981). Meqë është ndër të paktët poetë të kohës së tij, ai “rritën e poezisë e kërkon bashkë me rritën e kulturës dhe civilizimit kombëtar”.
Dy përmbledhjet më të vlerësuara nga kritika letare, janë: “Zëri në shtrëngatë” dhe “M’i vjedhin gurët”, në të cilat lirika atdhetare ngrihet mbi antiteza të shpeshta ku artikulimi poetik ndodhet midis: dënimit dhe faljes, egërsisë dhe brishtësisë, mallkimit dhe uratës. Tek e fundit, ky është atdheu i një poeti, pikërisht kur mbi dhembjen, ngrihet edhe më i fortë, edhe më hyjnor. Në vargjet e poezisë “Kur pëlcet guri”, përshkrimin e gurit e gjejmë në përmasa dramatike, në të vërtetë është atdheu guri i qëndrueshëm që nuk thyhet. Me këtë poezi arrihet identifikimi i brendshëm i poetit me Atdheun. Atdheu është forca e shpirtit, që: “Në buzë e në trup mban një kala”, dhe ku zë vend, peshon rëndë e qëndron aty për njëmijë vjet.
Poezia e Pustinës, sikur është e pakonceptueshme pa simbolikën e gurit, e cila në poezinë shqipe nuk shterret. Guri si simbol i kahershëm i qëndresës, që bëhet themel i palëkundur i kullës, i ka rrënjët e thella në lashtësi... “Çgurron guri” shkroi dhe Ali Podrimja, duke e përshkruar gurin si një simbol që e mrekullon poetin.
Mesazhe tokësore përcjell poezia e Pustinës, ku përmes këngësh barten kujtimet e lashta, vaji, dhembja, klithja, shpresa... Nganjëherë, kënga i mbetet në buzë poetit, e atëherë këlthet përmallshëm, jo i thyer nga mosha, po nga pritja e gjatë, e lodhshme..., kur i vetmuar u bëri ballë rrjedhave të kohës. Vargjet e këtij poeti, veçmas në vëllimin “M’i vjedhin” gurët përbëjnë një arkë idesh kosmopolite, ide, të cilat do të përcillen brez pas brezi, me fjalën - Atdhe, që peshon thesar në mbamendjen e çdokujt, kur ndër shekuj do të pëshpëriste “E di një fjalë prej guri”, refrenin e bukur e të papërsëritshëm, të poetit Azem Shkreli.
Një tjetër poet tetovar, jo dhe aq i afirmuar, ndonëse i një brezi me poetët e lartpërmendur, është edhe Mustafa Laçi, i lindur më 1931, në Tetovë.
Vëllimet poetike të tij janë të pakta, gjithsej katër: “Ngjyra e shikimit” (1972), “Kënga pa djallëzi” (1977), “Kënga gjelbëroshe” (1981) dhe “Vjersha” (1984), edhe pse të fundit e botojnë miqtë e poetit, pas vdekjes së tij.
Në poezinë e Laçit ndeshim preokupimin e poetit mbi lashtësinë e mitit, gjurmët e origjinës gjakon t’i bëjë të njohura për secilin njeri, pastaj të prehet i qetë në jetë të jetëve, si atëherë kur do t’i marrë përmasat e hershme atdheu.
Krahas veprës “Ngjyra e shikimit” edhe vëllimi poetik “Kanga pa djallëzi” si ide, por edhe si formë ngjason shumë në disa poezi të Migjenit, ku në të vërtetë ndikimi i Laçit është i dukshëm. Frymëzimi shprehet ndjeshëm në poezinë “Kënga lindi”, ku shkruan: “kënga lindi në buzët e irnosura, / çdo zemër u bë dy, / pranga prej prangës e shtrënguar / në mijëra copë u thye!” Duke vijuar më pas po me simbolikën e fuqishme migjeniane: “U hapën dejt e gjakut / n’agun e mëngjezit dielli bëhej gati / të lindi diell / kënga u bë kushtrim”.
Poezia “Dielli” është vazhdimësi e poezisë “Kanga lindi”, po ajo dëshirë, po ajo pritje, po ai mall i zjarrtë për një diell të përbashkët të shqiptarëve. “Ah, sa e dua diellin, do ta haja të tërë! / sa të ngrohtë do ta kisha barkun... / ...kanga merr malet, flet për jetën. / Babi, nesër nga do të shkojmë? / - Andej nga ka shkuar gjyshi im dhe i yti”. Libri përmbyllet me poezinë “Këngë apo...” Është poezi me ritmet e një kënge gazmore si shpirti kur bredh mbi ëndrrat... Poezi këto që vijnë si njëfarë reminishence nga poezia e Migjenit, duke e ripërtërirë kujtesën e lexuesit mbi simbolin “Diell” dhe “Këngë”. Gjithashtu, në to, ndeshim kongruencat, ato përputhje tematike të njohura, por të mirëpritura sa herë që ato rikthehen, kohë pas kohe, në ndonjë poezi.
Në librin e dytë “Kënga pa djallëzi”, të Mustafa Laçit, mbresëlënëse janë vargjet: “O! Tokës i vjen erë e barotit të djeshëm / ndër varre dëgjohet vaji për vdekjen e parë / për shokun e tyre hero të vrarë”. Ishte kjo kohë kur nuk flitej hapur për ëndrrat. Fati ishte në dorë të huaj. Intuita fine e poetit e percepton periudhën e ndëshkimit të simbolit arbëror, mbase kohën kur pushteti komunist do të donte t’i ndalojë edhe ëndrrat, si një “rrudhje dramatike e hapësirës shqiptare”. Gjatë kësaj kohe ishte tejet e vështirë të përqafohej filozofia e U. Ekos: “Të shprehurit është liria absolute e poetit”.
Poezia “Dëshira”, hapet me vargun tejet domethënës: “Rrugët s’kanë të marrruar për këmbësorin e shekullit...”, thuajse mbetet nga ato poezi të hapura që përherë komunikojnë diç të re në çdo kohë: “Njeri, / mos ndiq rrugën e zjarrit, që lulet i djeg, / ... Liri, / lule e kurorëzuar në fronin e paqes / korbat buzëqeshjen ta kanë zili”. Korbat në këto vargje shprehin thellësinë e robërisë e pushtetit ziliqar. Kjo poezi ka mjaft analogji me poezinë “Kohës” të Fatos Arapit.
Vargjet e poezisë “Protestë, sendërtohen” nga një stuhi simbolesh që e vërshojnë poezinë, si një erupcion i brendshëm i folësit lirik, i cili ndeshet me dy versione shpërthimi: të rrënojë muret e heshtjes që e ngulfasin me vite ose përjetësisht të heshtë, për të mos e artikuluar fjalën, për të mos e ekspozuar dhembjen... Po a mund të jetë ky i fundit misioni i poetit? Natyrisht jo! Ai gjithherë zgjedh zërin e protestës. Poezia “Protestë” të rikujton poezinë “Grevë” të Azem Shkrelit, që në realitet paralajmëron shpirtin rebel që synon të shpërthejë një ditë, një vit mbase..., vit ky që e lidh Tetovën me Prishtinën e 1981, frymë politike e cila u përcoll këndej kufirit, “Unë, rrugëve do t’i mbjell hapat e protestës sime”. Domethënia e këtij vargu dhe shumë vargëzimeve tjera poetike shpalosin qartë formimin ideoartistik të Mustafa Laçit.

Thënë hapur, poetët tetovarë i shqetëson fati i shqiptarit përgjatë rrjedhës së ngjarjeve në kohë, për tjetërsimin e historisë, për dramën e trojeve shqiptare. E si mund të veprojë ndryshe një poet, a mund të heshtë? A mund të mos e reflektojë realitetin... Jo, sigurisht jo! Poetët s’e honepsin vdekjen..., vdekja për ta është vetëm metaforike. E papërshkrueshme është saga e poetit, këtij misionari të kombit që s’e honeps dot heshtjen. Për të, heshtja është baraz me vdekje, gjë që na e përkujton poezia “Diku në botë”, e të madhit Ali Podrimja: “Po qe se nuk të shkruaj / miku im i dashur dhe / po qe se nuk ma dëgjon zërin / merr një karafil / varrin ma kërko / diku në botë”.
Poetët janë prezantues të imazhit shoqëror, janë zëri i atdheut. Po këtë u përpoqën ta bëjnë edhe poetët tetovarë: Abdylazis Islami, Murat Isaku, Nexhat Pustina, Mustafa Laçi..., mjaft premtues që nga nisma e krijimtarisë së tyre, përderisa më vonë ata e përfaqësojnë gjeneratën poetike të pas çlirimit, disa deri në kohën e demokracisë.
Këta poetë tetovarë, dhe të tjerë që krijojnë pak më vonë, natyrisht mbështeten në të shprehurit e tërthortë, tejet simbolik, që të degdis larg, tek një atdhe ëndrrash, meqenëse liria krijuese e tyre s’qe e mjaftueshme për çdo zbërthim tematik. Megjithëse, poetët e brezit të viteve ’60 - ’70, sjellin poezi të brumosura me kolorit lokal, ku reflektohen përjetimet dhe gjurmët e traditës, ata shenjojnë edhe shtrirje tematike më universale. Fundja, poezia e motivit të vendlindjes vjen si shpërthim pas një heshtjeje të gjatë në krijimtarinë e kësaj treve. Artikulimi i dëshirave përmes lirizmit poetik, sikur tek poetët shpalos rrugëtimin e vështirë jetësor, ku vendlindja mbetet simbol i përjetshëm i dashurisë për atDheun e të parëve.
(Kumtesë e mbajtur në Seminarin e XXXI të Albanologjisë - Prishtinë, 2012).