Ishin ngritur dhe ishin ndarë. Ashtu të ndarë s'kishte kush t'i nxirrte më në udhë. Ishin varur në ca degë e në ca nëndegë dhe me to kishin grithur qiellin e ngrirë të asaj vere të mërzitshme. Gjithnjë kështu ata vazhdonin. Silleshin diku rreth zeros së vetmisë së ankthshme. Atje, brenda saj, rrinte vdekja si një zanë përrallash në prehrin e përbindshave. Sa më pak i frikësoheshin, aq më e rëndomtë bëhej, aq më e përditshme, aq... vdekje, më! Përtej saj shihej vetëm një qiell i përlotshëm dhe i mbushur me një gjegj të qullët.
Kronisti ishte munduar ta përshkruante këtë që po ngjante. Ai nuk e dinte ç'po ngjante vërtet. Kishte vënë majën e lapsit në buzën e poshtme sikur aty gjente gjithë përmbajtjen e kronikës së tij. Ngjante, siç do të shkruante më vonë në një nga kronikat e tij më të avullta dhe më të nëpërdukshme, që në gjithë Pasilirinë kishte nisur të shtrihej vdekja, të cilën, siç e kishte thënë, kishin dalë gjithë paria e saj ta mbillnin gjithandej nëpër fushën e mundur të Kosovës. Kishin bërë kështu, theksonte kronisti, në mënyrë që pastaj ata të kishin ku të huazonin pak jetë për vetveten. E kishte kusht kjo pari e Pasilirisë të bënte kështu, apo vërtet ata e bënin vetëm zejen e tyre të zakonshme për vdekjen e fushës së mundur. E fusha e saj e mundur, e bukur siç ishte, dukej e lodhur, e kafshuar, e grithur, e dhunuar, e mashtruar... Ajo dukej sikur kishte rënë të flinte aty, menjëherë pranë së bukurës vdekje. Ajo gjithnjë kishte rënë dhe gjithnjë ishte ngritur. Sa herë kishte hapur sytë e përlotur, kishte parë të binte përreth saj dhe mbi të një pluhur i dendur turpi, të cilin ishte munduar ta daraviste me ca flamuj, prej ku qe sa kohë po mundohej të ikte shkaba e zezë. E, lart, në qiellin e djegur nga një diell që rrinte si një gacë kërcënuese mbi parajsën e mlleftë e të vetmuar, po bëhej gati të zbriste stina e këndelljes, ose, siç do të thoshte Poeti, vetmia e zhurmshme e lindjes dhe e rilindjes.
Ata të huaj që ishin nisur të vinin, kishte shënuar kronisti, që më parë ishin ndier të lodhur: duhej të kaptonin terrene të pazakonta që t'i gjenin të humburit e kësaj toke nëpër degë e nëndegë; do t'u çirret zëri të huajve dhe, njerëzit e humbur të kësaj toke nuk do të kenë kohë të dëgjojnë: ata janë mësuar të rrojnë me zhurmën e tyre të mërzitshme dhe të trishtueshme; Do ta zënë më në fund parinë në njërën degë? Do ta gjejnë në degën e luhatshme dhe aty, po duke u luhatur, do ta lënë?
- Fusha e mundur e Kosovës është mbushur me urithë, do ta gjejë më vonë Kronisti të kenë thënë të huajt në raportin e tyre ndërkombëtar. - Është një sëmundje e tyre hemorragjike, e parrezikshme që të përhapet dhe, meqenëse është e tillë, ajo rrezikon që nga intensiteti i saj vdekjet këtu të bëhen të përditshme, kurse gjëma për këto ta lodhë Evropën... Një gjendje e tillë nuk është e re... Ka më shumë se dy mijë vjet të jetë e vjetër kjo sëmundje... Pikërisht kjo bëri që të binin perandoritë e këtij populli që rron me vdekjen më mirë se me lirinë... Është civilizim i tyre... Trepikëshat tanë të raportit janë lënë me qëllim, në mënyrë që qeveritë tona ta kenë parasysh këtë dhe të bëjnë ç'është e mundur që vdekjet e popujve tanë t'i vendosim, o Zot, t'i vendosim sa më shumë atje, ku ajo është më e dashur se liria...
Poeti bluan mllefin ndërmjet nofullave tashmë të buta. Shtrin duart, bën një lëvizje të shpejtë me to dhe pastaj qetësohet. Ai kështu mbledh flladin. Pas flladit, ai pastaj i sheh qartë, më qartë se gjithmonë, heronjtë e tij të gatshëm, që presin, ama... o zot! Sa të gatshëm janë dhe sa vigjilentë duken... Ritmi i internacionales... Ideologjia me mjekër e proletariatit... Këmbanat e mjera të kapitalit... çelin arkivolin e historisë dhe që andej rikthehen për të satën herë heronjtë e lodhur nga përdorimi i shpeshtë i Poetit... Rivista e tyre kumbon. Qielli dridhet dhe mjegullat shkunden. Shkundin shi dhe rrugët mbushen me baltë, tipike proletare, tipike balshoj... Bolshevike në asnjë mënyrë... Pasilire, Pasilire...! Ritmi është i njohur dhe nga pellazgishtja vjen... Vetveten dhe historinë e vet të lashtë njerëzit e kanë shënuar me gjuhët e përziera: të zotit me atë pellazgo-shqipe. Bota, vetëm nëpërmjet kësaj simbioze të lashtë dhe gjithnjë aktuale, arrin të komunikojë me fosilet e veta të respektueshme.
Ishte mesditë dhe muzgu i parë kish zënë të palohej pakuptueshëm. Nuk dihej saktësisht nëse ky ishte vërtet muzgu i parë. Ç'rëndësi kishte të dihej kjo? Dihej se posa binte muzgu, qoftë ky në mesditë a para kësaj, nisnin të zgjoheshin njerëzit... Edhe tash ishin zgjuar. Kishin dalë në rrugë. Kishin dalë në sheshe. Kishin dalë në udhëkryqe. Ishin fshehur prapa perdeve, prapa grilave. Të gjithë ishin zgjuar që të prisnin të huajt. Pasiliria ishte e njohur për mirëpritje. Për këtë e kishin mburrur edhe të huajt. Kishte hequr dorë nga të gjitha mburrjet e tjera dhe e kishte mbajtur vetëm këtë. Prandaj, kishin ndërruar edhe emrat... Donin kështu të dëshmonin se nuk çanin kokën për vetveten, por për të tjerët, të cilët duhet ta ndienin veten mirë. Gjithnjë mirë. Ata duhej të ndërronin dhe të sakrifikonin.
Duhej, sepse kështu shpalonin ndjenjën qiellore të mikpritjes.
- Ore, si të thonë tash?
- Kosta! Po ty?
- Koço, Koço Vladimiri!
- Mirë mor vëllaçko, nuk më thua se ç'bën ai i ziu Arbër që këmbëngul si mushka ta mbajë atë emër përralle? Ç'gjëmë kërkon ai t'i bëjë së sotmes me atë kokë mushke?
- E ka të kotë, or Koço Vladimiri, e ka të kotë... Po, si ta thoshin emrin përpara or Koço...?
- E, ç'të duhet, ore? Të shkuara, të harruara. Shikojmë ne përpara dhe nuk e shpenzojmë kohën kot...
- Vetëm pyeta, vetëm pyeta... për asgjë të keqe s'e kisha...
- E po, mirë, atëherë. Flamur më quanin. Flamur Shkabëziu. Më bënte të dallohesha nga të tjerët që kemi përreth. E kam sharë babanë, edhe mëmën... S'kishin të tjerë emra, por më bënë kaq balosh me këtë emër në mesin e fqinjëve tanë që kanë emra të njëjtë të gjithë ndërmjet vete.
- Erdhi çupëza e vogël e Alban Bushatit... si ia thoshin emrin...
- Njomëza?
- Jo!
- Blerina?
- Jo!
- Yllka?
- Jo, jo!
- Arta?
- Jo, more, jo!... Teutë, Teutë quhej.
- Dhe, çfarë që erdhi ajo?
- O, i them, Teutë! Si është Mali? Asaj i mori fytyra zjarr dhe sytë i picërriu. Unë jam Natasha, kurse babai im tash quhet Kiço Lidhatisi - tha me të sertë dhe iku pa mbaruar punë për të cilën mbase kishte ardhur.
- Punë e mbaruar është kjo. Punë e mirë. Flamur Shkabëziu, siç e ke pasur ti emrin dhe mbiemrin, ishte punë e tejkaluar dhe aty nuk mund të gjeje as kishën e as kryqin. Kishe vetëm një leckë dhe një shkabë të trazuar e të përgjakshme atje. I bartje gjithnjë me vete dhe i frikësoje edhe fqinjët... Nuk mund të të afroheshin dhe sa herë provonin sikur ndeshnin në një si ëndërr a ankth të trashë, në të cilën mund të hyje, por nuk dilje dot... Ky qull, me të cilin gatuhej dikur buka jonë e gjuhës, tashmë është trashur fare dhe nuk mund të shtrihet më shumë se deri te shuarja...
- Nuk mendoj kështu... Unë shihem në pasqyrë dhe them: Kush jam unë? Kush jemi ne? Kush jeni ju? Nëpër qiellin e turbullt të mendimit dhe të përjetimit, që po lyhet me një lëng të shumëngjyrtë gjirizesh, më bëhet se i shoh emrat dhe mbiemrat tanë duke ikur me përtesë nëpër qiellin e harrimit të përgjithmonshëm. Më bëhet se tej këtij qielli gjirizesh, kërkojnë të gjejnë një skutë të fshehur nga ndotja dhe të ruhen në muzetë tashmë të parëndësishëm kombëtarë, të cilët përditë vërshohen nga vreri dhe jargët që zgjaten nga një taim i turbullt lakmie.
- E, çfarë që pyet?
- Çfarë që pyes? Pa më thuaj atëherë, nëse kjo nuk është ëndërr dhe nëse njëmend nuk na prek asnjë befasi, cilët jemi ne? E di se nga këtu nuk jemi shkulur asnjëherë. E di se...
- Më mirë pyet se cili ishe deri sot, ku ishe, ç'bëre dhe nëpër ç'ferre gatove jetën tënde të ankthshme... Jemi sot ata që s'kemi qenë kurrë. Jemi ata që sot kemi dalë këtu të presim... bashkë me vdekjen e jetës sonë të deritashme, fqinjët, të cilët do të na sjellin stinë të reja plot behar të jetës së re... Posa të arrijnë ata, pikërisht atëherë, do të fillojmë të bëjmë jetë...
- Po, dhe me emra të tjerë. Me emra fqinjësh...
- Me kishë e me kryq bizantin.
- Dhe me Zotin, që ka ardhur edhe nëpër katundet tona të trazuara nga shkrepat e akullt, bashkë me hirësinë e tij Pallapallapos, që duket të ketë dalë kaq papritmas nga ankthi i antikës helene, ku e kishte ruajtur veten, që atëherë, në kalin e drunjtë, të cilit Ilirët e mashtruar nuk ia kishin njohur barkun e mbushur...
- Prandaj dhe ajo çupëza e Malit - Kiço Lidhatisit, nuk quhet më Teutë... E ka marrë emrin e bukur të Revolucionit rus...
- Jo vetëm atje... Edhe në librat e shkrimtarëve tanë, ka kaq shumë emra... Shkrimtarët e këtushëm kanë qenë që moti të kujdesshëm dhe largpamës... Personazhet e tyre, siç i shohim, duken sikur përpiqen me lehtësi të shqyejnë perden kuqezi, me të cilën mbulohej e konservuar mburrja kombëtare e prejardhjes... Emrat e këtyre personazheve komunikojnë me botën dhe s'ka lidhje se ata tingëllimën e kanë të huaj dhe e flasin shqipen... Gjuha mund të jetë lokale... është kjo më pak e rëndësishme. Emrat janë ata që krijojnë integrimin e përkatësisë së nesërme...
Pastaj Koço Vladimiri dhe Kosta Karputhisi u mbuluan nga një heshtje e muzgët. Në pluhurin e zverdhur të parakëmbëve të tyre bënin ca vija, të cilat përfundonin në jugun e tyre, vija këto që, siç më bëhej mua, flisnin një gjuhë ëndrre të zezë, aso çfarë mund të bëheshin vetëm me brumin e pezhkves... Në mesvetullat e tyre shtrihej e frikësuar një dhembje, që i përngjante kujtimit të ndaluar...
Koço Vladimirin dhe Kosta Karputhisin do t'i dergjte ende kjo heshtje e muzgët, që pllakoste bashkë me një lagështi pështyme, sikur nga prapa të mos vinte më shumë si hije Idiotisis Mehmeti, me të birin Panajotin...
- Keni dalë të prisni jetën?
- E presim, e presim...
- Thonë se do të vijnë me tre milionë jetë dhe vijnë t'i shkëmbejnë me vdekjen tonë...
- Nuk të marrim vesh...
- Sjellin tre milionë jetë për ne, të cilat i shkëmbejnë me tre milionë vdekje tonat... presim ne, që jemi të vdekur, të ringjallemi në tokën tonë, të cilën vijnë ta mbjellin me jetën e përnjëmendtë...
Idiotisis Mehmeti vazhdonte të fliste me një zë të llamarintë, edhe pse prapa tij Panajoti, kishte nisur të ngulfatej nga një shkumë jeshile që i gurgullonte nga brenda. Ai fliste. Me njërën dorë ia ledhatonte flokun qull të të birit.
- E ke të sëmurë djalin!
- Jo. Kështu e ka nga lindja...
- Po ai po mbytet, kurse ti po flet për jetën që duhet të vijë...
- Ashtu-ashtu ne duhet të vdesim. Përse të mos vdesë edhe Panajoti im? Përse të rrojë pa bërë fare jetë...
Kishte zënë të frynte jugu. Më bëhej se vdekja që vinte prej andej po hynte nëpër damarët e trazuar të veriut, i cili qe sa kohë po përgatitej të kremtonte pavdekësinë e pamëkatshme.
Koço Vladimiri kishte zgjatur dorën dhe po tirrte në ajër fijet e muzgut, i cili kishte nisur ngadalë ta përpinte dritën frikacake të ditës. Koço Vladimiri dorën tjetër e mbante nën shkeka dhe atje kërkonte diçka që duhej t'i përngjante emrit të tij të ri. Kështu, krejtësisht njësoj, bënte edhe Kosta Karputhisi, vetëm se ai ishte ngritur në këmbë dhe dukej sikur mblidhte mëshirën e qiellit për ta futur në grushtin e tij të djersitur. Edhe ballin mund ta kishte të djersitur. Po të kishte hënë dhe muzgu, edhe pse i parë, të mos ishte kaq i trashë dhe i lagësht, me siguri rrezet e saj do të shkisnin nëpër ballin e tij dhe do t'ia zbulonte djersën mëkatare të ballit. Ai nuk po gjente as mëshirën e qiellit të tij, as atë që do t'i përngjante emrit të Koços dhe mbiemrit të tij të zorshëm për t'u shqiptuar. I zorshëm, sepse ishte, jo vetëm i huaj, por edhe i ri. Atij dhe të tjerëve nuk u ishte mësuar ende gjuha me tingujt e shtrembër që duhej të aplikoheshin në shqiptimin e emrave të tillë. Ata sa herë ia thoshin emrin njëri-tjetrit, lakoheshin në njërën anë, rrinin shtrembër, sepse kështu sikur e kishin më lehtë të shqiptonin emrat e rinj. Idiotisis Mehmeti dhe i biri i tij Panajoti, që po ngulfatej nga një shkumë jeshile, ishin shtrirë përmbys mbi pluhurin e verdhë. Terri i qullët dhe qiell i zi i kësaj ditënate dukej se palohej mbi ta, sikur aty shtypnin vdekjen dhe nga ta thithnin gjirizin e jetës plot pështymë dhe jargë të huaj.
Kështu, kishte shkruar kronikani në një të premte mbrëma, i kërrusur krejtësisht mbi gjethet e verdha të një shprese gati të fishkur kombëtare.
Pasiliria po mbetej si një gërdhajë molle e kafshuar. Nga të gjitha anët e kishin kafshuar dhe tash të huajt ishin bërë gati t'ia binin vdekjen e përgjithmonshme. Gjatë ngrënies së kësaj molle, që dikur ishte shumë e shëndetshme, ngrënësit ishin kujdesur që të mos i hanin krimbat, që i kishin hyrë brenda dhe e kishin bërë të pikte në teposhëtzen më të rrëpijshme, që kishin të gjitha pemët e buta e të egra që kishte falur Perëndia. Krimbat, siç kishte shkruar kronikani në shkresurinat, që i mbaj tash unë në dorë, do ta hanin edhe këtë gërdhajë të mbetur të Pasilirisë...
Ardhja e tre milionë jetëve, që duhej të shkëmbeheshin me tre milionë vdekje të Pasilirisë, po vononte dhe njerëzit e kësaj Perandorie, të shqyer e të leckosur, të vetëshqyer e të vetëleckosur, nuk mund të prisnin më. Kishin humbur krejtësisht durimin. Më mirë, kishin thënë, të vdisnin dhe të vdekur të prisnin ardhjen e jetës që duhet ta sillnin fqinjët. Tash që kishin ndërruar emrat dhe tash që kishin prishur deri në palcë edhe ritmin e këngës, tash ishin mërzitur nga pritja, nuk duhej të jetonin. U ngritën. U ngritën me vrull. I vunë zjarrin heshtjes. E arnuan bukurinë me coha shëmtish dhe u bënë bashkë. Të gjithë u bënë bashkë dhe hodhën vallen e vdekjes përreth zjarrit në të cilën digjej ajo pjesë e mbetur si gërdhajë e Pasilirisë. Sa më shumë loznin këtë valle, njerëzve u bëhej se bënin punë krimbash në atdheun e tyre gërdhajë.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen