Kongresi i Manastirit 1908-2008
Nëntori i këtij viti na ofron një ngjarje jo të zakontë. Kongresi i ABC-së i Manastirit hyn në ato ngjarje që mbeten lapidar në historinë e një populli – sepse hedhin themele, mbi të cilat ngrihen më të fuqishme muret e ndërtesës së historisë e të kulturës së një populli. Në nëntor 1908, në Manastir u vendosën bazat e alfabetit tonë të unifikuar dhe që mi bazën e tij u ndërtuan vlera e arritje që garantojnë qëndrueshmëri kulturore, kombëtare e universale.
Duke shënuar kështu një pikë kulmore në konsolidimin kulturor e kombëtar të një populli. Ai mbylli një epokë të tërë në historinë e kulturës shqiptare, kurorëzoj me sukses përpjekjet që u bënë gjatë shekujve për lëvrimin e gjuhës shqipe, për të përpunuar një alfabet sa më të saktë e sa më të përshtatshëm për shkrimin e shqipes dhe të përbashkët për të gjithë shqiptarët.
Një dokumentim shkrimor
Siç dihet, gjuha shqipe, për arsye historike të njohura ka një dokumentim shkrimor relativisht të vonë. Ajo, ashtu si rumanishtja e lituanishtja, dokumentohet me shkrim qysh nga shekulli i 16 me librin “Meshari” i Gjon Buzukut në 1555, i cili nuk e përjashton, por përkundrazi e nënkupton mundësinë që kjo gjuhë të jetë shkruar edhe më parë. Këtu nuk është fjala për shkrime të shkurtra si ajo e “Formulës së pagëzimit” në 1462, po për një përdorim më të gjerë të shkrimit të kësaj gjuhe. Por si Buzuku dhe shkrimtarë fetarë pas tij, duke qenë në ndikimin e kishës katolike për shkrimin e veprave të tyre përdorën alfabetin latin, të plotësuar me disa shkronja të posaçme që e bënin të vështirë botimin e librave shqip nëpër shtypshkronja që nuk i kishin ato shkronja.
Prandaj me kalimin e kohës autorë të tjerë, shqiptar dhe të huaj, filluan ta shkruanin shqipen me alfabete të ndryshme që kishin si bazë kryesisht alfabetin latin e aty këtu edhe alfabetin grek. Kurse shkrimtarët e ashtuquajtur bejtexhinj përdorën alfabetin arab. Nuk munguan edhe përpjekjet për të krijuar alfabete të posaçme (Todri, Veqilharxhi etj.)
Detyra e epokës së Rilindjes
Këtë detyrë sa të domosdoshme aq edhe të ngutshme të njehsimit të a-bë-cë-së së shqipes, i takoi ta zgjidhte epoka e Rilindjes, ku falë përpjekjeve të disa breza dijetarësh, shkrimtarësh e publicistësh, shqipja njohu një zhvillim e pasurim të mendimit politik e kulturor kombëtar, të gjuhës e të letërsisë shqipe. Por në Shqipërinë e robëruar nga Perandoria Osmane, ku mungonin institucionet kulturore e shtetërore kombëtare dhe ndiqej ndaj shqiptarëve një politikë shkombëtarizuese e pashembullt, nuk lejohej, siç shprehej Sami Frashri me 1899 “Të shkruhej asnjë copë kartë në gjuhën tonë” dhe “Ndalohej të hapurit e shkollës shqipe”, vendosja e një a-bë-cë-je të njëjtë, ndonëse në thelb ishte një problem kulturor u kthye në një nga çështjet më të rëndësishme të lëvizjes sonë kombëtare në përgjithësi. Zgjidhjen e saj Rilindësit e shihnin si një faktor që do të ndihmonte jo vetëm për lëvrimin e mëtejshëm të gjuhës e të letërsisë shqipe, por edhe për forcimin e unitetit kombëtar e të bashkimit politik të popullit shqiptar. Prandaj, për të treguar individualitetin kombëtar, thuajse të gjithë veprimtarët e Rilindjes, duke filluar nga ideologu i parë i kësaj lëvizjeje, Naum Veqilharxhi, vëmendjen e përqendruan në çështjen më akute e më thelbësore, më parë në krijimin e një alfabeti të vetëm e pastaj edhe të gjuhës së njehsuar.
Përveç përpjekjeve individuale për të krijuar një alfabet të vetëm, Rilindësit iu rrokën përpilimit të një alfabeti të shqipes me fuqi të bashkuara. Prandaj në pjesën e dytë të shekullit të 19 formohet Komiteti për Mbrojtjen e Çështjes Kombëtare si dhe disa shoqëri kulturore dhe atdhetare me qendra të ndryshme – në Stamboll, Bukuresht, Kajro, Sofje e më vonë edhe në trojet Shqiptare si në Shkodër etj. Pra kjo nuk ishte një ndërmarrje e lehtë. Të shkruash është sot gjëja më e natyrshme, por të krijosh mjetin e shkrimit, të caktosh shkronjat më të përshtatshme për të shkruar gjuhën, është një nga vendimet më të mëdha. Vetëm bindja e thellë se kombet mbahen me gjuhën e me shkronjat e tyre, i bëri paraardhësit tanë ta shtyjnë këtë gur të Sizifit deri në cakun e caktuar. Pikërisht përpjekjet titanike të bëra deri në fillimin e shekullit 20 dhe shfrytëzimi i të gjitha hapësirave të krijuara nga premtimet e turqve të rinj, bën të mundur hedhjen e atij hapi tej të zakonshmit-Kongresin e a-bë-cë-së, të alfabetit të shqipes.
Kongresi me 50 delegatë
Ky kongres që zhvilloi punimet e tij nga 14 – 22 nëntor 1908, u shënua në një kuvend mbarëshqiptar, ku morën pjesë gjithsej 50 delegatë nga të katër anët e Shqipërisë si dhe shoqëritë patriotike shqiptare të Sofjes, Bukureshtit, Konstancës, Amerikës, Egjiptit, Italisë etj. Delegatë ishin shkrimtar e publicist të njohur, lëvrues të gjuhës shqipe, laike e klerikë si Gjergj Fishta, Nikoll Kacori, Ndre Mjeda, Gjergj Qirjaci, Mithat Frashri, Hile Mosi, Matilo Goreci, Sotir Peçi etj., veprimtarë të lëvizjes kombëtare dhe klubeve shqiptare si Bajo dhe Çerçiz Topulli, Mihal Grameno, Fehmi Zavalani etj. Kryetar Kongresi u zgjodh Mithat Frashëri (Lumo Skëndoja) ndërsa nënkryetar Luigj Gurakuqi e Gjergj Qiriazi.
Me gjithë ngurrimet e disave se nuk ishte koha, apo me pjesëmarrje formale në të duke mos besuar tek ndonjë rezultat, në pamundësi për të kontribuar edhe shumë intelektualë të tjerë, prapë se prapë punimet e Kongresit dhe rezultatet e tij treguan se rruga që zgjodhën atdhetarët dhe intelektualët e shquar për zgjidhjen e problemit të alfabetit duke thirrur një Kuvend Kombëtar, ishte rruga më e drejtë. Vepra që u krijua në Kongresin e Manastirit i qëndroi kohës u bë pjesë e pa ndarë e kulturës shpirtërore e kombit shqiptar.
Alfabeti shqip i njësuar
Pikërisht vendosmëria dhe qartësia e vetëdijshmëria bëri që ata nuk u larguan nga Manastiri pa zgjidhur përfundimisht këtë çështje sa të vështirë aq edhe të rëndësishme- fryt ky i bindjes së tyre të palëkundur se zgjidhja e këtij problemi ishte bërë tepër e ngutshme nuk priste më. Sepse përdorimi i disa alfabeteve të ndryshme për shkrimin e gjuhës shqipe po rrezikonte ta thellonte më tej përçarjen midis shqiptarëve në një kohë kur ata kishin nevojë më shumë se kurrë për bashkimin në përpjekjet e tyre për t’i dhe fund sundimit shumëshekullor osman. Zgjidhja e këtij unifikimi nuk ishte i lehtë sepse pjesëmarrësit përfaqësonin qarqe të ndryshme dhe alfabete të ndryshme. Kjo si për alfabetin e Stambollit të vitit 1879, sepse me të ishin shkruar një sërë veprash me vlera të Naimit të Samiut, Vretos etj., por edhe tekste mësimore dhe se ky alfabet me 36 shkronjat e tij plotësonte kërkesat fonologjike të shkrimit të gjuhës shqipe. Po ashtu edhe përfaqësuesit e dy alfabeteve të tjera kryesore të kohës së Shoqërisë “Bashkimi” (1899) dhe asaj “Agimi” (1902), kishin arsye te vlerësonin alfabetet e tyre, ndër të tjera, sepse alfabeti i “Bashkimit” i bazuar në alfabetin e thjesht latin ishte më praktik, ndërsa i “Agimit”, ndonëse jo në atë latin paraqiste vështirësi.
Por ata i kapërcyen vështirësitë në pikëpamje ashtu dhe ndërhyrjet e drejtpërdrejta apo të tërthorta të disa qarqeve të huaja falë vendosmërisë për t’i dhënë një zgjidhje. Zgjodhën një komision me Gjergj Fishtën në krye që vendosi të mos merreshin me asnjë nga të tri alfabetet e përdorura, por të krijohej një alfabet të ri mbi bazën e alfabetit latin duke u dhënë shkronjave latine vlera fonetike. Por në ecuri u hasën vështirësi të lidhur me mos rënien në ujdi për shkronja të diskutueshme dhe “të shtyrë edhe nga disa shkaqe të jashtme”, siç pohohet në rezolutën e Kongresit, prandaj vendosëm që “të kthehen prapa”, duke pranuar Alfabetin e Stambollit me disa ndryshime jo të parëndësishme e “bashkë me të edhe një a-bë-cë thjesht latine që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes të shqyptarëvet”. Duke vendosur për dy alfabete Komisioni i të Njëmbëdhjetëve nuk e zgjidhi përfundimisht çështjen e një alfabeti të vetëm për shkrimin e gjuhës shqipe. Dhe për ta përligjur këtë vendim në mbledhjen e hapur të Kongresit më 20 nëntor 1908, u tha se Alfabeti i Stambollit ishte i mjaftueshëm për të plotësuar nevojat e Kombit, por se që të mund të shtypeshin libra jashtë Shqipërisë, si edhe për telegrame jashtë vendit nevojitej edhe një alfabet tjetër thjesht latin”. Por si një çështje thjesht teknike. Kjo ndodhi edhe sepse, siç pohojnë pjesëmarrësit “telegramet që merren nga Gegëria, ua kërkonin që të pranonin alfabetin e “Bashkimit”, kurse telegramet nga Toskëria kërkonin që të merrnin atë të Stambollit ose të Frashrit, prandaj vendosën të adoptojnë dy alfabete”.
Pra Kongresi i alfabetit i vitit 1908 u mbyll me një zgjidhje e cila, duke pasur parasysh rrethanat e kohës, është cilësuar me të drejtë si një hap i rëndësishëm përpara në rrugën e zgjidhjes së problemit aq të ndërlikuar dhe aq shqetësues të alfabetit të gjuhës shqipe. Numri i alfabeteve që do të përdornin shqiptarët pas këtej u pakësuan në dy, dhe që i ngjanin shumë njeri – tjetrit, duke qenë se të dy kishin si bazë alfabetin latin. Për më tepër sipas vendimit të Kongresit, të dy alfabetet do të përdoreshin “bashkërisht”. Kjo do të forconte bashkimin e shqiptarëve dhe do të lehtësonte përhapjen e shkrimit dhe të diturisë sepse të paktën do t’i jepte fund kaosit të deri atëhershëm të alfabeteve që përdoreshin për shkrimin e gjuhës shqipe. Pavarësisht se ky vendim nuk ishte më i miri, sepse do të vazhdonte që një pjesë të përdornin alfabetin e Stambollit e një tjetër alfabetin thjesht latin, ishte koha që do të jepte vendimin përfundimtar. Dhe koha tregoi e nuk vonoi se alfabeti i Stambollit me gjithë përparësitë që kishte në përfaqësimin e çdo tingulli të gjuhës shqipe me një shkronje të vetme, paraqiste vështirësi për botime nëpër shtypshkronja që nuk i kishin shkronjat e posaçme të tij. Prandaj u mënjanua shpejt nga përdorimi. Kështu që aty nga fundi i Luftës së Parë Botërore mbeti në përdorim vetëm alfabeti i thjesht latine që u vendos si alfabeti i dytë në Kongresin e Manastirit, duke i plotësuar fare mirë kërkesat e një gjuhe të shkruar në zhvillim të pandërprerë.
Alfabeti që kemi sot në përdorim ashtu si alfabeti i Stambollit është mbështetur në parimin një shkronje: një tingull, e ky parim është zbatuar si për shkronjat e thjeshta ashtu edhe të përbëra.
Ndonëse vendimi kryesor në Kongresin e Manastirit e zuri çështje e njehsimit të alfabetit, ai nuk mbeti një mbledhje thjesht gjuhësore. Në mbledhjet e fshehta që u mbajtën në Kongres, u diskutuan edhe probleme të tjera të lëvizjes kombëtare, siç ishin marrëdhëniet e shqiptarëve me Turqit e rinj, masat për sigurimin e të drejtave kombëtare të shqiptarëve, përgatitja e truallit për autonominë e Shqipërisë, çështjet e zhvillimit ekonomik të vendit, si dhe marrëdhëniet me shtetet e tjera evropiane. Të gjitha këto e të tjera u përfshinë në Programin Kombëtar prej 18 pikash që iu dhanë deputetit të Korçës, Shahin Kolonja, për t’i paraqitur në parlamentin Turk në emër të shqiptarëve. Në program vendin kryesor e zinin kërkesat për “njohjen zyrtare të kombësisë shqiptare dhe të gjuhës shqipe”, për të shpallur “gjuhën shqipe si gjuhë mësimi në të gjitha shkollat shtetërore”, emërimi i nëpunësve shqiptarë në administratën e të gjitha viseve shqiptare e shumë të tjera, program që do të ndihmonte në përparimin e gjithë të vendit.
Gjuha shqipe, në udhën e saj
Përpjekjet për krijimin e një shqipe letrare të njehsuar u shtuan edhe më tepër pas Kongresit të Manastirit. Kjo punë e bërë gjatë disa brezave nga gjuhëtarët, shkrimtarët dhe arsimtarët përparimtarët shqiptarë për vendosjen e një gjuhe letrare të njësuar për të gjithë shqiptarët me normë të përparuar drejtshkrimore, gramatikore e leksikore, u kurorëzua me sukses me vendimet e Konsultës Gjuhësore të Prishtinës më 1968 dhe sidomos me vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës shqipe që u mbajt në Tiranë më 1972.
Rruga nga Kongresi i Manastirit 1908 deri te Kongresi i Drejtshkrimit 1972 dëshmon për përpjekjet e shqiptarëve për të mënjanuar faktorët divergjentë e për të qenë të bashkuar shpirtërisht, për të pasur një zhvillim kulturor të përbashkët. Është pikërisht alfabeti i përbashkët dhe përpunimi i një gjuhe letrare të njësuar që ushtrojnë një ndikim të fuqishëm në zhvillimin kulturor e shpirtëror unitar të shqiptarëve, i ngrenë shqiptarët dhe kombin tonë mbi dallimet dhe veçoritë krahinore të cilat me pasurinë e larminë e tyre ndikojnë pa asnjë mëdyshje në pasurimin e mëtejshëm të gjuhës shqipe e të kulturës shqiptare në tërësi. Sepse gjuha e shkruar nuk është vetëm thesari më i madh i një populli, por edhe tipari kryesor dhe hallka më e rëndësishme e bashkimit të kombit.
Rëndësia e madhe e Kongresit të Manastirit
Pra Kongresi i Manastirit ka meritën se zgjidhi një nga tre detyrat themelore të politikës e të planifikimit gjuhësor kombëtar-alfabetizimin e saj. Dy detyrat e tjera, standardizimi dhe modernizimi i gjuhës do të zgjidheshin më vonë si vijim i punës së kryer nga Kongresi i Manastirit. Pra atij i takon merita që zbatoi për herë të parë me sukses në praktikë politikën gjuhësore kombëtare të përvijuar me përkushtim e mençuri nga korifenjtë e Rilindjes sonë Kombëtare. Mirënjohje të përjetshme atyre që na dhanë a-bë-cë-në shqipe. Shkronjat tona janë vërtet të arta.
___________________
Marrë nga lajmishqip.com
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen