Samstag, 27. April 2013

Sabit Rrustemi: Poezitë e shpërblyera

 
Sabit RRUSTEMI

( Me rastin e 35 vjetorit të krijimtarisë letrare - poezitë e shpërblyera në vitet 1979 – 2012 )

SËMUNDJA E DHËMBIT

1. (Në dhëmb krimbi)

Në rrënjën tënde
Krimbi ka zënë vend

Të therë
Të helmon
Të shtrëngon

Zemrën tënde kërkon fole
Po u vendos aty
Nga shtrati ti dole

Në rrënjën tënde
Krimbi bëri vend

Nxirre atë rrënjë

Shërimi yt
Shpëtimi i të tjerëve

2.(Dhëmbi artificial)

Dhëmb i ngjitur
Artificialisht

Plotëson një vend
Të mbetur bosh
Përherë me rojë

Dhëmb i ngjitur
Artificialisht

Pa rrënjë
Shtyllat nuk të mbajnë
Përherë

Je e nuk je

Dhëmb i ngjitur
Artificialisht
Mbulon tonën shëmti

Asgjë tjetër

3. (Dhëmb i fëmijërisë)

Shpejt u mplake
Jetëshkurtri im
Dhëmbi i fëmijërisë

Më i vogli dhëmb
Më i dashuri
Më i bukuri dhëmb

Të hodha mbi kulm
Të shtëpisë
Për një dhëmb më të ri

Korbat s’di ka të kanë batur
S’di ka të kanë çartur

Jetëshkurtri im
Mashtrimi im
Dhëmbi i fëmijërisë

(1979 -Vendi i dytë për poezinë “Sëmundja e dhëmbit”, revista letrare “Jeta e Re”, Prishtinë).





FOTOGRAFIA E NËNËS

Kjo fotografi
Rastësisht është bërë

Nëna s’ kish kohë
Të dilte në kopsht
T’i rregullonte flokët

Në çerep kish bukën
Mund t’i digjej
E vaj halli kur të ktheheshin
Burrat prej mali

U ndal në prag të derës
Ashtu siç ishte
Rrezja e diellit e puthi në ballë




PASOJAT E FËMIJËRISË

Plagët e lindjes nuk më përkasin mua
Ato le t’i kujtojë nëna
Unë i a hoq velin mashtrimit të gjetjes
Të posalindurit nuk kanë dhëmbë për shalqinj
As kthetra për t’u fshehur në kopsht

E di ku më ka gjetur
Dhe këtë s’ po e them

Gëzofin nuk e ndërrova
Si kërkonte moti
Ç’mos më gjeti
Zura në prag të portës
Tri vjet me radhë belbëzova
Rashë nga sghkallët
Sepse nuk kaloheshin symbyllas
Si doja
Theva krahun
Më ra gomari shqelëm
Në faqen e djathtë shenjë më la
Sepse nuk e preferoja rregullën e lojës
Uljen e qafës
Më dogji hithi i babës
Sepse dendur përmendja djallin
Pa ditur se kështu fyeja zotin
Të cilit nuk i u fala më
Më pranuan për bari
Po fyellit vështirë
I a mbushja vrimat
Qentë më largoheshin
Ujqit më vinin pas tinëzisht
Po asnjëherë s’i ftova me bisht
Veç grigja e deleve më preu në besë
Hyri për të kullotë në bimën e re
Prej ngutisë bëra hop
Pa e kërcyer gardhin
Theva këmbën
Po s’ mbeta në shtëpi

Librat kurrë nuk m’i blenë me kohë
Artin e të heshturit mësova
Të mos nxjerr zë
Nga shkopi i thanës
Nëpër prova të dhimbshme të jetës reale
Sytë e mi
Nuk pajtoheshin me zhveshjen e aureolës

(1984)

(1984 - Vendi i dytë dhe i tretë për poezi, “Fotografia e nënës” dhe “pasojat e fëmijërisë”, revista letrare “Pionieri”, Prishtinë).



PYLLI I BRINJËS

Kaq lehtë t’u besosh fjalëve
Makbeth Makbeth

Mos ishe në ëndërr i përgjumur
Apo njollat e pafshira të gjakut
Të kishin çmendur i çmendur
Pylli i Brinjës nuk lëviz
Vetëm era luan me degët e tij

Makbeth zanash i zanuar
Pylli i Brinjës
Rri aty ku është
Veç degët populli ia rrëmben
Masa e tërbuar kah ti vjen

Ti nuk i sheh ata
Pyllin e Brinjës sheh
Ja tek po t’i zë udhët
Tek po të zdirgjet mbi sy
Për kokën tënde të nemur
Lëviz Pylli i Brinjës lëviz

(1985 - Vendi i parë për poezinë “Pylli i Brinjës”, “Zëri i rinisë”, Prishtinë).



ORARI I TË PAPUNËVE

Zgjimi ynë nuk është i akorduar
Zgjohemi jashtë orarit
Me gishta i hapim sytë i ndreqim flokët
Me ujë akulli i shpërlajmë ëndrrat
Oreksin e prishim me konkurse
Hamë pa kushte nëpër fletëmure
Tallemi me sho-shokun e të tjerët si ne
Lëshojmë fjalë pa honorar
Vashave u japim shkas për një buzëqeshje
Përgojojmë për lojërat false
Pahetueshëm zënë e na bien flokët
Dhëmbët na prishen prej gjakut nervoz
Pastaj dhemb koka të therrurat në gjoks
Kur dita na tradhton e shkelim rikfercin
Për t’i akorduar shpresat e ç’akorduara
Në gjumin tallës me dëshira të avulluara

(1986 - Vendi i dytë për poezinë “Orari i të papunëve”, “Zëri i rinisë”, Prishtinë).



KËPUCËT NË MENOPAUZË

Përnatë yndyrë të zezë u japim këpucëve
Të rejave ua zbutim lëkurën
Të vjetrave ua fshehim plagët
Secilat me radhë nën emra njerëzi
I vëmë në gjumë
Vitrinave të sjella enkas flejnë
Pa i përkundur askush
Sall ne me radhë i ruajmë i numërojmë
Ato të zgjidhura s’lëvizin fare
Pushimin thellë e pijnë me fund
Buzëgaz kur s’vjenë askund
Të rejave u vizëllon fytyra
Të vjetrave u fashitet barku

Po si nuk i tremb kjo qetësi nate
Praën betoni akull
Tashmë kur çdo cast maskat i ndërrohen motit
Thinja të reja duken kokës globit
Këto këpucë shfrytëzojnë rastin
Në menopauzë kënaqen së heshturi
Fare s’çajnë kokën për udhëtimet e nesërme
(1989 - Vendi i dytë për poezinë “Këpucët në menopause”, revista “Zëri i rinisë”, Prishtinë).



ARNIMI I SHTËPISË

Shtëpia është këtu prej që mbahet mend
E papërthekuar nga datat njerëzit biografitë
Herë i ndërrohen themelet muret mbulojat
Herë hyrje daljet dyert dritaret
Mbetet në të njejtën tokë përsëri
Përdorë ushqim gurësh balte e drurësh

Kur e kërcënojnë shembjet
Prej visesh tjera shfaqen mjeshtrit
Me strajca e alete nisin arnimin

Mjeshtrit tanë ëndërrojnë projekte të reja
Në mungesë përvoje marrin botën në sy
Arnojnë shtëpitë e të tjerëve
Ndërsa të veten ua shemb pika

Nënat plaken në endje e s’mbesin as una zjarri
Motrat shterrin veten me lot e gjilpëra
Gratë thinjen duke i lëpirë trarët e blozuar
Fëmijët ah fëmijët zogj ngricash tresin në ajri
E burrat fikall nën lisa
As nxjerrin zë as protestojnë
Për një mal arnash që i nxijnë sysh

Shtëpia zbrazet e mbushet mbushet e zbrazet
Për hatër sigurie nga këmbët ia heqin dheun
Mjeshtrit e tjerë nga vise të tjera
Had të ri ngrisin sipri

Shtëpia me gurë të bluar murëlëmuar
Trarëbutë e krerëbrishtë
Veshur në lesh xhami
Mbështjellur në faqe letre
Del prej origjine bëhet kopje e zbehtë
Një fotografi në trajtë xhepi

Sall emri i mbetet ai i vjetri
( 1993 - Vendi i parë për poezinë “Arnimi i shtëpisë”, Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë ).



LOTINA

Afroma faqen
Të ta puth lotin
E mos e vraj motin

Në Lug i kemi Dafinat
T’i ruajmë nga vërshimët

Se këto rrëpina
Përmes lotëve tu
Na kthehen në shira
Na lënë pa dafina

Loti im i vockël
Lot pas loti
Çelen vijat
Prishen faqet
E hojet
Hapin gojët

Për zemrën time
Për zemrën tënde

Falma lotin mua
Lot jam e nuk më djeg
Sall të na shpëtojë Lugu
Të na rriten dafinat

Hojet
Le të kënaqen me rrëpinat
Unë e ti
Në Lug me Dafinat

( 1993 - Vendi i parë ( i ndarë) për poezi, “Lotina”, në Manifestimin letrar “Maratona poetike”, Prishtinë ).


LEXIMI I LULES SË BALLIT

Ma kërkojnë datën e lindjes
Bota s’më pranon pa dokument
Në Librin e Amzës evidenca mungon
Nëna thotë
Ish Hënë e Sostë
Babai në të Vrantë
Tremb Retë me një Krismë
E vajti në mal
Ta gjejë atë lis

Sot e atë ditë nuk e pashë
Portretin e ëndrrës në mungesë

( 1994 - Vendi i tretë për poezinë “Leximi i lules së ballit” , konkursi letrar i Manifestimit “Flaka e Janarit”, Gjilan ).



NATYRË ME VAJË
(apo: Adami lirohet nga autocenzura)

Në fillim isha unë
Pastaj Ajo
Më vonë rrodhën fjalët
Prej buzësh tona

Sy vetëtimat na ngacmuan
Në ndeshje të papritura
Retë u shkrinë në pëshpëritje

Dëshira për të të prekur
La mënjanë zeusët

S’bëmë mëkat pse u puthëm
As bota u prish
Edhe më e bukur u bë në sytë tanë
Sall tepër e vogël ngeli
Në raport me dashurinë

Shtatë palë qiell shëtitëm
Shtatë palë qiell kërkuam
Shtatë palë qiell lamë pas
E kund një strehë

Deri në tokë
Era na i përpiu gjurmët
Shtëpia e re nuk përthekohej me sy

Vetëm sa i mashtroi të ecurat tona

Nën qiellin gojëhapur
Të këputur pranuam gjumin pa fjalë

E nesërmja na gjeti
Në shtratin me gjemba

Nata tinëz
Lëkurës sonë
Një natyrë me vaj i kish dhuruar

( 1995 - Çmimi për poezinë më të mirë “ Adami lirohet nga autocenzura”, Ora e madhe letrare e Manifestimit kombëtar, “Flaka e Janarit”, Gjilan ).

ÇKA I THASHË DEMË KADRISË

I vetëm në odë mos rri ore
Kush nuk thërret
Vetëm buka e dhënë akuzon

Kalo oborrin
Deri në shtëpi
E mos u prek
Vendit s’lëkundet kush
As gruaja
O demë kadria

Uji sysh u derdh
Plasi kokrra e kripës
Dhe oda në muze vajti

Asaj postaje hiçju
Reliktesh shkundu
E dil ku del bota

Prape një çikë mallin
Të të pushojë koka

Tej fushe buzë mali
Kujtoje atë këngë kujtoje
Ta këndosh mbushesh frymë
Zëri del i çjerrë

Veten ruaje nga dëshira
Moshën nga gojë botësh
Në të kthyer
Eh në të kthyer
Preja vijën arës
Kumbarës
Dhe gjelat çuranët
Mos i lë udhësh
Se t’i dua dy gisht fytyrë
Dhe atë perde burrërie
Të paprekur

( 1994)

( 1995 - Vendi i dytë, për poezinë “Çka i thashë Demë Kadrisë”, konkursi letrar i Manifestimit “Flaka e Janarit”, Gjilan ).

TË NISESH ME AG

Po deshe ta shporresh natën
Po deshe t’i ruash dy gishta fytyrë
Po deshe
Këndimin e tretë të gjelave harroje
Kënduan pushkët e Prekazit

Mos prit më
Po deshe me ag majat t’i pushtosh

Nxito

Agimi tashmë
Nëpër shtigje e shpatije
Po i mbushë lugjet me eho lirie

Po deshe ta shohësh
Si ndritë në Dukagjin
Në Karadak
E në tanë Kosovën
Nisu tashmë

Me Agim
I pari mund ta puthësh Rrasën e Zogut
Të dashurën në Koshare
Apo nënlokën në Kaculin e Bacë Idrizit
Apo t’ët at në Plisoren e Hasan Alisë

Me Agim po nxitove
I pari mund ta prekësh një peisazh Kosove

Mund të bëhesh dhe liri e kësaj toke

Pastaj
Pastaj ashtu i paqtë prej lirie
Rilindë e buzëqesh për çdo ag
Me sytë feniks
E buzët zjarr
Nga Kosharja deri në Prekaz
Flakëron e kthjellon
Të lumen Kosovë
(25 kallnor 2005)

( 2006 - Çmimi për poezinë ma të mire “Të nisesh me agim”. Ora e madhe letrare e Manifestimit kombëtar “Flaka e Janarit”, Gjilan ).

BALADË E RE PËR NJË URTËSI TË VJETËR

Hyre ku s’dilet e dole tek s’hyhet
Ku të të gjej tash he burrë

Ajo udhë e paudhë
As kokë as këmbë ka

Vetëm në memorien e popullit rron

Mos ti ngacmove veten
Për t’u bërë një urtësi e re

Tash ku të të kërkoj
Në cilën shtëpi
A në cilën fytyrë Janusi

Fjalët e urta nxirren rrallë
E nuk shkruhen në ballë

Leximit në sy a t’i besoj më

T’i më le vetëm e hero nuk u bëre
Së paku për një këngë
Sharkitë as në muze gjejnë vend
Na i hëngrën veshët rivalët e trilltë

Tregomë ku i le eshtrat
Sa për një grusht dhe
E një përkujtesë të vjetër

Mos hyn ku s’dilet se del tek s’hyhet
Fjala e urtë nuk thyhet
( 2006 - Vendi dytë për poezinë “Baladë e re për një urtësi të vjetër”, konkursi letrar i Manifestimit “Flaka e Janarit”, Gjilan.



NË DIMRIN E ZJARRMISË


Finlandezi i Verdhë
Shkeli përherë të parë në Kosovë
Me pamjen e ftohtë të akujve skandinav

Ekipi i Unitetit mungoi në pritje

Bukën e kripën e zemrën e traditës
I kishin ekspozuar në dhomën muzeale
Bashkë me lulet
Dhe puthjen e një bukurosheje

Në Sheshin Skënderbeu
Nënat gjakovare
Prisnin me një gotë lotsh
Dhuratë speciale për të sapoardhurin

Shoqatat e kërleshura të pasluftës
Frynin balonat e vetvendosjes

Etno engjujt xhironin spotin më të ri
Shën Pali nënshkruan pavarësi

Publiku dardan endej rrugëve gjakftohtë
Pa e prishur tek-tikun e përditshmërisë
Në orët më të ndjeshme të historisë

Suita heshtake e Martit Fjalëpaktë
E ngopur me meny ballkanike
Ndërroi udhë

Ekspozita e portreteve të lirisë
Mbeti pa u parë tek Kuvendi i Kosovës

Pesë Gishtat e një Dore
U thyen e u përthyen pa fund
Në pritje për dhënien e masës së trupit

Marti i mbështjellur me acarin e Veriut
I mati me sy përmes një shikimi

Tamam ua paskemi prerë tha
Keni durim derisa të qepen
Rrobaqepësit po punojnë
Ua sjellim për provë eventuale
Ju bëni sytë çiçër
Ruajuni nga ndonjë salto mortale

Dhe iku për t’u kthyer sërish

Neve na la duke thyer krande
Në dimrin e zjarrmisë
Me ëndrra pavarësie
(17 kallnor 2005)

( 2006 - Vendi i tretë për poezinë “ Në dimrin e zjarrmisë”, konkursi letrar i Manifestimit “Flaka e Janarit”, Gjilan ).



PAKJA PARA PAKOS SË PRITUR

Rrëqethem drithërohem tek i afrohem
Mister Pakos së kësaj kohe
Që pikon e shpon prej Maje

A jam i tëri brenda saj
Pse kam zjarr në dimër acar
Cila gjymtyrë mungon lëndon
Cila është prerë vrarë

Oh
Çka mbeti zvarrë çka dogji ky zjarr
Gishti i vogël i dorës
Gishti i vogël i këmbës gjak pikon

Dorëza vetëm me gishtin e madh
Këpuca me numër falls therrë e shpon

Pakja më kaplon para kësaj Pakoje të trishtë
Në këtë botë mbi ujë me paqe të brishtë

M’i afrojnë gërshërët kërthiza e paprerë prêt
Në qetësi me ftohtësi pa ceremoni
Si ta përmbys mbërthej e pas ta kthej
S’ka kohë s’kam fuqi

Duart më dridhen
Dhe këmbët
Më thehen dhëmbët

Para Pakos së pritur pakem sërish
Si para pandorës flokëshprishur
Timurlanit me një varr luftërash

Se ç’mungon brendësisë së sajë
Dreqi ta hajë me gaz e vajë
Mungon dashuria e kësaj bote
Mungon dhe puthja e saj

Bota shtatzënë në paradhomë
Atdheun tim të moçëm foshnje e pjell sërish
E guximi i mungon
Me emrin e saj ta pagëzojë përjetësisht
(25 Kallnor 2007)

(2008 - Vendi i tretë për poezi, “Pakja para pakos së pritur”, konkursi letrar i Manifestimit “Flaka e Janarit”, Gjilan



DITA KUR E ÇLIRUAM SHKUPIN

I
Një ditë më parë
E matnim me sy prej Gurit të Zi.

Po shihet si n’shuplakë,
Tha Idriz Seferi
Nesër do ta kemi në grusht.

Po hyj Unë i pari,
Kërceu Isë Boletini!
E Ti, qitja rrethin, m’loma shpinën
Se k’to shtigje ma mirë i di.

Me ba me mbetë, trupin ka kush ma nxjerr.
Këta plisabardhë, të hollë e të gjatë
Nuk më lënë vetëm!

Pikëpjekjen Te Ura e Gurit e lanë,
Aty ku lidhen dy anët e Bardharit
Nëpër brinjët e shqiptarit.
II.
Me Dy Korrik të Nëntëqindedymbëdhjetës
Qëlloi e martë mortja e marrtë,
Dita kur e çliruam Shkupin prej Këmbës Turkut!

Këmbëzbathur e të uritur,
Me nga një grykëhollë trupuam për midis Kryeqendrës.

Xhama nuk thyem, plaçkë nuk bëmë.
As shami prishëm se ishim ushtri.

Kancelaritë e Kombeve u çmeritën
Prej shkresave kur ju shkuan:

Nuk qenkan hajdutë!
Ushtri e re plisbardhësh,
Me Trimin e Grykës e Burrin e Kullës
Zunë vend e po mbajnë rend.

Te Ura e Gurit, në shenjë triumfi
Tetëmbëdhjetë mëzetër u bënë fli,
Bardhari përkohësisht i kuq u bë!

Isa me Bacë Idrizin
Prisnin Hasan Prishtinën

Hajde burrë, ngule Flamurin
E shpalle Mëvetësinë!

Mos nxitoni, thoshte Urtaku
Se na mbytën bërrylat dhe e kajtmja!

Nëpër Evropë bridhte Ismajl Qemali,
Në Selanik ende shpurthte Turku...

Pritja e tepruar na qëlloi në Thembër.


III.
Dita kur e kthyem Shkupin
E martë qëlloi, mortja e marrtë!

Shtatë Kombet na dogjën me Moratorium.

Në besë të saj na shkeli Serbi,
Sot e atë ditë mbetëm pa Shkup!

Idriz Seferi ndan mustakët
E Isë Boletinit ende i dridhet koka!

A u mbush mend kjo Evropa ?

Një ditë më parë e pamë si n’shuplakë dore,
Me Dy Korrik Nëntëqindedymbëdhjetë
E patëm në grusht.

Sekush na la pa Shkup
Ende s’e morëm vesh!



( 2009 - Vendi i parë për poezi, “Dita kur e çliruam Shkupin”, konkursi letrar i Manifestimit kombëtar “Flaka e Janarit”, Gjilan



KODI MBROJTËS I ATDHEUT

Atdheu nuk është Google
Ku ti hyn përmes një ndezjeje kompjuteri
I paregjistruar
E pa kod mbrojtës

Atdheu ka një pikë ku fillon
Ku mbaron
Ka dhe një rreth me gurë
E me mal

Dhe fusha me lumenj

Atdheu s’është kutizë
As fotografi që ndrydhet xhepash

Atdheu shtrihet mëtej një syri të mprehtë
Mëtej një hapi të rreptë

Atdheu ka dhe emër
Dhe votër
E motër

Ka dhe një qafë me prush
E një varg të gjatë krojesh
Ku mbijnë e përjetësohen
Një mal baladash e ninulla nënash

Ka atdheu dhe një Rrasë Zogu
Ku vallëzojnë agimët
E iso mbajnë dedë gjon lulët

Dhe një majë Kaculi e një Kodër Tupani
Ku mblidhen e nisen bacë idrizët

Atdheu s’është dhe pa një Plisore
E pa një zot
Të cilit i rrëfehemi
E marrim bekimin e Tij

Atdheu
Eh atdheu
Është edhe pjesa ku shkelim
Ku shkulim ku herrim

Atdheu është edhe pjesa ku mbjellim besimin
Bukën e motmotit

Atdheu është dhe pjesa
Ku vetë mbijnë lulet e dashurisë
Ku pa dashje ngriten muret e vetmisë

Atdheu është edhe pjesa ku mungojmë
E trokasim parreshtur
Lirinë e pagjetur

Ajo s’preket
Ajo s’ arrihet
As shijohet
Pa ia falë Palcën e Gjakut
Palcës së Dheut

Atëherë
Vetëm atëherë
Krijohet Kodi Mbrojtës i Atdheut

Dhe fitohet
E shijohet liria reale
(27.04.2007 – 18.09.2007)
( 2009 - Vendi i dytë për poezinë “Kodi mbrojtës i atdheut”, në Manifestimin letrar “Flakadani i Karadakut”, Viti ).



MESHA PËR TË SHENJTËN PAVARËSI

Nis në Shtëpinë e Lidhjes në Prizren
Aty nën kala
Freskohemi me ujin mëngjesor të Bistricës

Dalim te Verrat e Llukës
Për t’u ngritur në lulediej
Grykës së Kaçanikut

Hyjmë me mallin e triumfit
Në Shkupin e Kosovës
Për një Simfoni të qetë të Bardharit
Kapërcejmë Fuqitë e Mëdha
E harrojmë një Moratorium
Për të zbritur në Vlorë

Shpëtojmë gjysmën e etnisë
Prej operimeve ballkanike
Me Kosovën nëpër lisa

Në pauzë
Londra përsërit një racion dreke
Me konferencë Berlini

Fqinjët tanë lakmitarë
Na vjedhin Bukën e Bekuar
Neve mbesim duke i ngrënë gishtat

Një shekull udhë bëmë
Golgota kohësh sfiduam
Nga Prizreni në Prekaz
Nga Karadaku në Koshare
Deri tek kjo Meshë e Pavarësisë
Në zemër të Dardanisë

Aty n’atë Rrafshinë Dielli
Rreth Shenjtit Dardan
Këndojmë hymnin e gjithë luftërave
Kur ka ra Kushtrimi n' Kosovë

Dardania e re shpërgjumë antikën
Në mileniumin e tretë
Shenjtërohet me pavarësi

Kori i përzier
Nga Sheshi Nënë Tereza në Prishtinë
Ngrit majegishtash një popull
Tek përmbyll Meshën me Hymnin e Ri
Zgjohu Dardani

(15 Shkurt 2008 – 13 Shkurt 2009)

( 2011 - Vendi i pare për poezi, “ Mesha e pavarësisë”, Manifestimi kulturor “Lulkuqet e Prillit”, Kamenicë ).



SHERRI I ASAJ ËNDRRE
(Poetit dhe mikut tim, Tahir Deskut)

Nuk është më në qendër a te Grandi
besa as te Qafa aty te këndi
kot e kërkoni te Koha kah Bagremi
e ka braktisur dhe atë lagje poeti
thonë se ka ndrequr diku një shpi për veti
mos e pritni as sonte shkoi në gjeti
nuk besoj ta ketë harruar adresën
symbyllas e di ku e ka të hapur derën

Sekush e kish parë duke puthur qytetin
një pano me ëndrra që nuk tresin
pak pa u nisur udhës përtej Drini
e kish fshehur flokësh një gocë Dukagjini
prej burrave të çartur Çiçavicës
mos të hyjë në atë këngë të Drenicës
i ri për plumb i vonë për mbret
sherri i asaj ëndrre u bë poet

Sa vargje nxori sa gota shtjerri
kohën kohë qysh deshi e bjerri
kur ju tek të pështyjë e pështyu
ku ia deshi pika e qejfit ai hyni
ashtu si ishte krejt pa kërrname
vdekjen sa herë e veshi në pizhame
pesë pare nuk i dha për grada
as kur mali u mbush martina

Gjeti prejardhjen e dashurisë
kur rrënoi muret e vetmisë
muzë iu bënë engjëjt e lirisë
në çdo cep të Dardanisë
vargu i mbiu iu bë vepër
për të gëzuar një kohë tjetër
duke kaluar një mal mynxyra
për t’i qeshur përherë fytyra

Tahir Desku po të më dëgjojë
s’ka për të zënë kurrë në thua
as gjeth të vdekjes s’ka për të kërkuar
sall me lule ka për t’u mbuluar
se ashtu vetë ka dëshiruar
një jetë të tërë ai ka kënduar
për atë ëndërr që ka ëndërruar
ta shuajë etjen tek ai krua

(13 dhjetor, 2011)

( 2012 - Vendi i parë (i ndarë) për poezitë përkushtuese për poetin Tahir Deskun, në Manifestimin letrar “Ora letrare e Tahir Deskut”, Klinë ).



XUN ÇELIKU E PYET VLORËN

Xun Çeliku
ky shpend krahëlehtë
sa shpejt kapton qiejt
Me atë kumt në gji
fluturon nëpër Shqipëri
Pas le malet nën borë
ato fusha të mbuluara në gjak
gjallë
jo vdekur
të mbërrijë në Vlorë
bac Idrizi i ka thënë
...
Kush si ti
Xun
s’i di shtigjet
kush më shpejt
s’i ha udhët
për dritë e në të mugët

Shko e thuaj atij burri
që po bëhet Zot Atdheu
të fala shumë nga Idriz Seferi
dhe tanë trimat
roje të kësaj Atnie
shpaloje më atë shenjë të Gjergjit
e një ditë Shqipërie
që po digjet në zjarr lirie
...
S’ priti Xuni
t’i thuhet dy herë
u nis jugut porsi erë
Sa në këmbë
e sa mbi at
le këtë mal
e kap atë shpat
shmang një pritë këtu
tjetrën atje
kalëroi nëpër Atdhe
me kumtin nën gjuhë
e zjarrin në gji
mbrojtur nga lumja orë
udhës deri në Vlorë
Me natën ditë
e ditën orë
shkundi supesh
krejt atë borë
për tri ditë
hyri në Vlorë
...

Xun Çeliku prej Karadaku
vërshuar trupit
prej rrëkesh gjaku
me gjysmë zemre e pak zë
e pyet Vlorën
kjo Shqipëri
a u bë

(29 shkurt, 2012)


( 2012 - Vendi i dytë për poezi, “Xun Çeliku e pyet Vlorën”, në Manifestimin kulturor “Takimet e Don Mikelit”, Stubëll ).

Fadil Curri: ROMANI I HARRESËS PËR SHPËTIMIN E KUJTESËS

 
NË VAZHDIM PO SJELL RECENSIONIN TIM PËR LIBRIN E SHKRIMTARIT NGA KANADAJA, NË TË CILIN PROMOVIM MORËN PJESË E FOLËN AMBASADORI KANADEZ NË BEOGRAD, z. ROMAN, QË E MBULON DIPLOMACINË E KËTIJ SHTETI EDHE NË MAQEDONI, AKADEMIKU LUAN STAROVA, SHKRIMTARI PROkOPIEV DHE SHUMË LIBËRDASHËS, MBAJTUR SOT NË BIBLIOTEKËN POPULLORE EUNIVERSITARE NË SHKUP.


(Pastaj, gjatë drekës me ta dhe me autorin elibrit që po qëndron në Shkup, zhvilluam bisedë tejet të ngrohtë për rrjedhat e kulturës në Maqedoni, mundësitë e “kanadizimit” edhe në tregun dygjuhësor letrar në Maqedoni(shqip e maqedonisht), gjendjen  e shkrimtarit në shqoqëri, kulturat ballkanike. Ambasadori më la përshtypje se posedonte kulturë të fushës letrare ballkanike e botërore. Normalisht, biseduam edhe për raportet historike e aktuale shqiptaro-serbosllave nën hijen e marrëveshjes së fundit Kosovë-Serbi. Nesër autori i librit do të jetë mysafir i lexuesve të tij ekskluzivisht shqiptarë në Çarshinë e Vjetër të Shkupit, ku pas recensionit tim pritet edhe bisedë me autorin kanadez të librit në fjalë).

***
***
Mbresa leximi


ROMANI HARRESËS PËR SHPËTIMIN E KUJTESËS


.Libri “SOUCOUYANT – një roman i kujtesës”, botoi “Shkupi”, Shkup 2010, fq 207

   Te lexosh romanin “Soucouyant”, ështënjësoj si të futesh në një botë ankthi të panjohurash trishtuese, të papriturash, frikësimesh dhe dëshpërimesh të parreshtura, si të hysh në labirint përplo tkthesa të errëta, por që të mban gjallë se një herë do të dalësh nga ai lëmshi  i litartë, në të cilin je i lidhur , mbase edhe nyjekëputur herë-herë. Sepse këtë botë e krijojnë tematika dhe personazhet tejet misterioze, të paqartë dhe të pashpresë, që krijojnë ngjarje të mitologjizuara fillim e mbarim, në përjashtim të kapitullit të fundit, kur nis të ndriçohet errësira fabulative për kurreshtarët lexues. Është një botë njerëzish që të duken se janë pa biografi, pa shpirtësi humane, pa busollë e parimi etik e estetik jetesor, por që të gjitha këto i kanë pasur, por të përdhosur nga një gogol, përbindësh, mëkatbërës, fantazmë, që këtu quhet “soucouyant”, i cili i mbërthen.
   Në këtë libër është galeria e personazheve me dinamikë, ndonëse duket shumë statike. Nëna, dy bijtë e saj, njëri poet dhe tjetri që i kthehet pas dy vitesh, Meera, zonja Kristofer dhe të tjerë persoanzhe epizodike, krijojnë me karakteret e tyre romanin jo vetëm etnopsikologjik, por edhe të globalizuar. Janë njerëz me gjenealogji etnike të ndryshme, janë me përkatësi sociale të ndryshme, janë me shpirt bile edhe sipërfaqësisht të dyzuar, por në thelb janë unikë. Vet titulli është emblematik, që identifikon një pjesë të bestytnisë së Karraibeve në tokën kanadeze, i ndjekur nga endjet e jetës nëpër vende të ndryshme dhe me raca të ndryshme, i imponuar nga faktori jashtetnik i trupit gjenealogjik. Shembull i identitetizimit soucujantik në trikohësi, pra në konjuktivitet të së djeshmes,të së sotmes dhe nënkuptimisht të së nesërmes, është nëna, është ndikim ijashtëm, i padëshirueshëm dhe imponues.
   Nëna Adela në shikim të parë duket e përdalë, një plakë që bën sjellje të abnormales, e cila del të endet kohë e pakohë, që sillet ftohtë e egër me djalin e saj që kthehet mu për të, që zhvishet kurdo e sido, që ha panatyrshëm, që shtirret se nuk e njeh as pjellen e vet. Ajo ka bindjen se një fantazmë fshihet në të dhe rreth saj. Biografia e saj na mëson se ka pasur të trashëguara trauma të luftës nga viti 1943, shkaku i amoralitetit të imponuar nga ushtarët e kampit me të, si me nënën e saj që kishin vepruar. Zhbëria e krenarisë nga elementi i huaj sikur e hibridizoi pemën e dëshiruar dhe kjo do ta ndjekë mbrapsht si një përbindësh nënën, çrregullimi mendor e shpirtëror i saj do të shkaktojë edhe çrregullimin familjar pas vdekjes së babait, që sipas mjekëve, ai në rastin tragjik ka qenë i ngarkuar me stres dhe gjendje të palakmueshme. Nëna Adelë për të birin për pak sa nuk u shdërrua edhe vet në sociajant, gogol përbindësh. Një rast i dështimi tjetësor mund të shkaktojë kompleksin e soucojantizimit të jetës. E, kur dihetse ushtarët e dhunshëm të kampit e ndryshuan rrjedhën jetësore të rrethit me largimin e dhunshëm nga vendbanimi, trazimi bëhet edhe më i madh. Ky fat shqetësues duket se e ka ndjekur nënën, pastaj fëmijët dhe elementet letrarë personazheskë rreth saj. Duket se këtu nis kanceri i “soucouyantit”, i cili nuke lë rehat kudo e kurdo. Biografia e shtërnguar e bren jo vetëm nënën, por edhe familjen.
   Harresa është temë boshte e romanit në fjalë. Por, sipas rrjedhës fabulative dhe gjallërisë së qetë personazheske, duket se autori do të spikat kujtesën si shpëtimtare e harresës. Nëna, ndonëse nuk e thotë, lë mbresa se diçka bluan në vete nga kujtesa dhe atë do ta ruajë me fanatizmin e brezit të vjetër, qoftë edhe me marrëzi. Karakteri i saj fanatik për ruajtjen e kujtesës del në shesh nga pjesëmarrësit e varrimit, të cilët flasin për një karakter tejet njerëzor të saj, kur kujdesej për fëmijët pa farë shpërblimi. Së këndejmi, kuptojmë se ajo para se të sociantizohej,kishte karakter të çiltër ndihmëtar.
   Mjeshtri autoriale duket se është që fantazmën trishtuese e vë si ndërlidhje brezash moshore të ndryshme, gjendjesh tjetërfare sociale dhe racore. Në këtë vorbull të krijuar nga nëna sillen edhe Meera, një vajzë e re, Roger, djali i nënës që pas dy vitesh kthehet i cytur nga dashuria birësore ndaj saj, dama e hiles dhe mikja e nënës, zonja Kristofer. Meera është një e re e kapluar nga arti dhe filozofia, e cila braktis edhe jetën e saj të rehatshme dhe është në miqësim të sinqertë me nënën, e cila në kontakt me djalin e saj, në fillim i dyshimtë dhe i ftohtë, karakterizojnë mentalitetin rinor, të pangarkuar nga frymëzimi socijantik. Zonja Kristofer është njeri që rrejshëm dhe në shpinë të tjetrit do ta krijojë kënaqësinë e pasurinë, si ndodhi me djalin, i cili pasi shiti shtëpinë, u mashtrua nga ajo dhe tërë 53.000 dollarët ia dha asaj, bile duke ia zënë për të madhe atij se shtëpia kushtonte me qindra mijëra, që realisht mund të kishte qenë ashtu.
   Kaptinë më vete paraqet periudha e pasvdekjes së nënës. Sikur me vdekjen e saj u shporën tëra fantazmat përbindëshe e tmerrbërëse, sikur u vra socuijanti dhe fati i mistershëm i karakterit të nënës u demitologjizua verifikueshëm. Shfletimi i gazetave dhe librave, takimi me vëllain poet, i cili qenka intereasuar për nënën paverejtshëm, i japin fabulës së romanit trajtën e rrafshit dekonspirativ, nga të cilat të dhëna të shkrimeve kuptohen shumë elemente të biografisë së nënës dhe të trungut gjenealogjik familjar. Pra, me desociantizimin e njerëzve pas vdekjes së nënës, niset formati i ri i jetës  në roman dhe bashkësi.
   Është tejet interesant edhe personazhii djalit, i cili bën edhe të pabërën, duron edhe të paduriueshmën vetëm e vetëm të kthejë buzëqeshjen amtare, të risocializojë nënën e vet, duke ia duruar edhe marrëzitë e saj edhe në publik, si ishte rasti me paradën e Trashëgimisë të parakaluesve të lagjes. I biri vie në çastin e duhur që të marrë në duar rolin trashëgimtar të familjes.
   Shikuar si libër - prodhim letrar,autori Dejvid Kariandi ka një stil tejet të veçantë, i cili përmes shtjelles fabulëbërëse krijon porosinë letrare. Rrjedha e ngjarjeve është e njëtrajtshme, pa dramaticitete të herëpashershme dhe emocianalitet poshtë-lartë, por me karakterbërie të ilustruar, nëntekstualisht i lë lexuesit të nxjerrin mësimet e duhura dhe të meritueshme, që nuk janë të pakta. Libri shtjelloin temën tejet të ndieshme të multkulturalitetit të imponuar, që më vonë shkallëzohet edhe në fantazmogjeni devijuese, si pasojë e trysnisë së elementit të imponuar ekstragjenetik. Libri e edukon lexuesin qe fillim e mbarim të jetë idiciplinuar dhe të përbirohet me racion ne psikën e personazheve, sepse mu kështu mund të detraumtaizojë ndjenjën e bindjen e tij deri në fund. Guximi dhe dinamika e njetrajtshme e autorit për qasjen e ngajrjeve, profilizimin e personazheve dhe përshkrimeve, kritikun letrar e bind se ai e ka dhenë një provë të shkathtësisë krijuese letrare, se nga ky stil mund të rrezatojë letërsia me porosi e art nëntekstor, si mund të kuptojnë edhe se nga arti i trishtimit mund të mësojnë formulën e gjetjes së kënaqësisë intelektuale tëleximit, humanizimit të kujtesës përmes artizimit të harresës.
   Autorit i urojmë suksese letrare edhe në shkrimet tjera, shëndet e mbarësi në jetë, kurse botuesit “Shkupi” mirënjohje që lexuesve shqiptarë ua solli në duar këtë libër mbresëlënës në saje të përkthimit të kujdeshëm të Durim Taçes.

Dienstag, 23. April 2013

Fehmi Ajvazi: SHTËPIA DHE LUFTËTARI


SHTËPIA DHE LUFTËTARI

 Luftëtari, kurrë nuk kthehet në shtëpi. Atdheu dhe bota ideale e tij është shtëpia e tij, prandaj ai e konsideron çdo hap dhe çdo sakrificë që e bënë një gur më shumë për shtëpinë e tij, për njerëzit e tij, për tokën e tij. Kur luftëtarit i bie të jetë kryezot i shtëpisë, lufta e tij s’përfundon askurrë! Veçse, sa herë, e ka të vështirë ta bëj udhën që e bënë, e ka të vështirë ta plotësoj vakumin e të qenurit të vazhdueshëm në shtëpi. E ka të vështirë t’i bëj zap, robtë e shtëpisë! Nganjëherë, ata nuk e dëgjojnë të zonë! Ia kthejnë shpinën, e sfidojnë. E injorojnë, ose zhgërryhen mbi bëmat dhe gamën e pafundët që kryezoti ka bërë për shtëpinë.
Na ka rënë të kemi kryezotër shtëpie vend e pa vend, asi që s’i kemi njoftë, asi që s’i kemi vendos na, asi që ka pasë shtëpia hata nga këmba dhe bëmat e tyre. Phu, kjo histori e shtëpisë sonë...! Dikur as shtëpia, as njerëzit e saj s’ishin mirë. S’ishin rehat. Me një fjalë, ishin keq. Keq, shumë keq...! Kështu ka qenë puna e shtëpisë sonë. Të gjithë ishim keq, e më shumë se ne ishte keq Kosova, që domethënë shtëpia jonë. S’ishim rehat, ishim të gjithë robër. Shtëpia ishte e zaptuar, e rrënuar, e përlarë nga e keqja. Jeta jonë, si edhe krejt jeta e shtëpisë ishte në duar dhe në mëshirë të të tjerëve. Kyezoti i shtëpisë sonë, ishte kryegjakpirës jonë. Pra, ishte kryezoti i shtëpisë një kryevrasës, një kryemizorë...! I këtillë ishte, meqë ishte i huaj: dhe ne ishim ishim të tjerë, ishim të padhimbshëm për te...
Ishim të pafuqishëm. Të pa mbrojtur. I huaji, ishte një kryezot i keq. Se, ku ka kryezot të huaj që vjen e të pushton dhe pastaj sillet mirë me ty, të do, të trajton me dashuri dhe me respekt? Ne, s’ishim në pozitë ta largonim këtë kryezot.
Por erdhi një kohë: koha e sfiduesve, koha e luftëtarëve. Ata, e kaluan pragun e shtëpisë dhe s’u kthyen kurrë më në shtëpi. S’u kthyen, të gjallë. Një pjesë e tyre, mbeti udhëve duke e mbrojtur dhe duke e bërë shtëpinë të jetueshme, të bëshme dhe me fytyrën tonë. Një pjesë tjetër, la gjysmën e ëndrrave dhe të eshtrave kësaj udhe, andej rreth e rrotull shtëpisë. Një pjesë tjetër, u daktis botës. Shtëpia, s’u rehatua. Kryezotat e huaj, secili më mizor se tjetri, u ndërruan katërcipërisht. Ora e tyre, ishte koha jonë e amullt, e errët, tragjike. Dora e tyre, ishte vdekja jonë.
Shtëpia, s’çlirohej dot! Pse? S’ishin të gjithë, sfidues. S’ishin të gjithë, luftëtar. Disa qenë dhe mbeten vronjëtues, disa të tjerë vasal dhe një pjesë tjetër, të nënshtrueshëm dhe të përshtatshëm-kameleon.Këta (në një apo tjetër mënyrë), hynë në gjirin e të huajit dhe s’dolën kurrë më prej tij. Hynë: dhe aty u shkrinë përgjithmonshëm!
Luftëtari, ai i vërteti mbeti udhëve. S’u kthey në shtëpi. U end botës ta bëjë shtëpinë të veten, t’i mëshiroj e shpëtoj njerëzit e shtëpisë. Endet edhe sot, ose vazhdon të endet. Duke e bërë shtëpinë. Të bëshme. Të jetueshme. Këtu, në bregun me erë dhe me pikëllima, këtu nën qiellin me murmurima.
Shtëpia, tymon. Shenjë e frymës. Shtëpia, gjëllon. Shenjë e lirisë. Luftëtari, më në fund është kryezoti i saj. Luftëtari, është gjarpëri roje i shtëpisë. S’fle kurrë. Fle, veç sa për dy-tri ëndërra të bukura spartane. Dhe, sa për një ëndërr shqiponje. Por i huaji, e ka lënë pas erën e tij. Gjurmën e tij. Rreth e rrotull shtëpsë. Prandaj, udha e luftëtarit stërzgjatet e përbaltet. Mbjegulla mbi këtë udhë, ia zbardhë flokët, dhe ia shton rrudhat e ballit. Veçse, deri sa të zhduket lagështia e fundme e kësaj mjegulle, kryezoti s’do të kthehet në shtëpi. Kur kjo të ketë ndodh, do të jetë zhdukur era e keqe e gjurmës së mbetur mbi fushën e mëllenjave.
22.04.2013

Sonntag, 21. April 2013

Fehmi Ajvazi: ESTETIKA E PLUHURIT


 
ESTETIKA E PLUHURIT

Jeta virtuale kthehet në fakt
Përzirje ndjenjash na mbërthejnë
Me klithma me shantazh

Riciklohet kënga e vdekjes
Në skena të liga-hazarde
Në thellësi të betonta
Kohë të të verdha shpërthejnë

Librat i mbulon pluhuri modern
Pikturat e shenjta kidnapohen
Nga endacakë të lëbyrur
Të droguar në llozha vdekjesh

Rembranti Van Gogu Pikaso
Bien n’prita kriminelësh mizor
Anatema të trishtueshme pikturohen
Nëpër porno galeri e kazino

Ti se di çka po ndodh me kohët
As pse dialektika është e zezë
Jeta virtuale blihet me një lek

Plogështia e mëngjesit na plakë
Lakuriq dëftohet shpirti ynë
Pak nga pak i mbërthyer n’kryq
Mbërthyer n’zjarr e tym…
 
Marrë nga "Sofra poetike" në FB

Samstag, 20. April 2013

Arif Molliqi: SHI TE RRASA E ZOGUT


ARIF MOLLIQI

SHI TE RRASA E ZOGUT

1.

Rigon egër Një trazim i fshehur hovshëm mbetet në mes
Mbi shkëmb të prerë të Malësisë luftëtarët majë bjeshke
Çdo ditë të vijnë vullnetarisht nga lugina
Nga të katër anët e botës aty ku gufon zemra djaloshare
Atdheu thërret ejani në Koshare Përgadisni
Me fishekë e këngë majakrahut me zjarrin që gufon në gji
Ejani në shkrepat e thepisura aty ku Rrasa e Zogut ju pret
Kosova me vallen e shqiponjave në qiell
Rojet e tokave tona janë aty
Në lartësinë e Bjeshkëve të Nemura
Natyra është e dashuruar në luftëtarët e Lirisë
Aty shikimet dhe këngët e tyre të madhërishme
Rrinë në ujin e zhurmshëm të përroskave
Kosharja ua lidh trupin pas nëntë plagëve
Muzat e Rrasës së Zogut lajnë plagët me lotët e ngrohtë
Për betejën e nesërmë i bëjnë gati

 
2.

 
Në kasollën e pyellit në rrasën e gurit era njësoj e ftohtë
Pranvera në Koshare u kthye sërish sërish u kthye
Që një shekull e ngujuar në gurë
Dhe bilbilat sërisht filluan të këndojnë
Dëgjoj në heshtje zërat e mbrëmjes
Mbi gjethet e ahut shiu shembet,
Nga shkrepi në shkrep nga zemra e gurit
Vjen zëri i Sali Çekut
Thirrjet e frymëzuara të Agim Ramadanit
Ti Kosovë e bukura Kosovë
Lindim dhe vdesim pë Ty

 
3.

 
Koshare Koshare ti kohë e netëve të gjata,
Ti kohë e ditëve të ndara dy pjesë të Atdheut
Tash nata e Bartolomeut aty
Çasti i kohës së ndaluar përtej tokës së rrudhur
Mbaroi Guri i kufirit s´është më
Rrasën e Zogut Muzat shqiptare e mbrojnë
Këtu ku rri unë,s´ka dritë asgjë shqiptare
Këtu edhe frika për vdekjen s´është shqiptare
O më falni s´jam si Ju
Ujë nga Rrasa e Zogut s´kam pirë
Muzat e Bjeshkëve të Nemura s´më kanë përkundur
Apo s´di s´di a kam të drejtë
Dashurinë për Ju e shkruaj në mërgim
Mos më ndërpritni i di të gjitha
Sonte një ushtimë shkrumb valë-valë zbret
Krisma armësh Vegimi s´më gënjen
Gurët në Koshare po thyejnë qafën
Shi të Rrasa e Zogut shi në Çiçavicë shi në Pashtrik
Gurët e varrit gurë kufiri u dridhën
U rrokullisën në kapërcell shekulli
Në humnerë as copat e ndërgjegjes Evropë
Dy krahët e një Torzo bashkohen
Tropoja pa mjegulla
Para agut në Pranverë

 
4.

 
Këtu gjithçka është kujtimi për Ju
Liria Rrasa e Zogut e kuqluar
Mbi barin e njomë të kësaj Pranvere fle
Por s´kam fuqi të bisedoj me Ju
Liria  fjala juaj e fundit  guri i kufirit
Bota s´bën sehir
Të degët e pishave të rrenjët Ahu hijemadh
Vashat ua lidhnin plagët e lotët e ngrohtë
Borën e Gjeravicës shkrin
Te pellgu i gjakut zogjtë s´i mbyllën dyert
Këngës tmeronte bajlozin e zi
Dielli ndërmjet Rrasës së Zogut nisi të dalë
Të ngrohë ftohtësinë në të dy anët

 
5.


Gjeravica beteja e re
Kohë shirash pranverore.
Heshtja shekullore shkëmbi Rrasa e Zogut
Kënga e trimit të plagosur jepkurajo
Ej moos u terhiqni Atdheunsërisht e pashë
Gjeravica  qëndron

 Shi në Rrasën e Zogut para lindjes se diellit
Sa e ftohtë sa e ngrohtë kjo natë
Agimi e Salihu ranë për të jetuar


(Tiranë, prill 1999/Hamburg, maj  1999)

Donnerstag, 18. April 2013

Dy poezi nga Qemajl Juniku



NJË DITË

Kut te verbohen sytë e kohës
Do të bëhemi djaj
Me emra robotësh
Do flasim me gjuhë kompjuterësh
Dashuria nuk do të ketë kuptim
Zemërgur do jemi
Mortjes nuk do ti përulemi

Sa të fortë do jemi një ditë
Mbi katallajë
Do t`i rrënojmë çerdhet e diellit
I verbojmë lindjet
Njerëz me emra robotësh
Secili do ta kemi nga një shigjetë
Për ti vrarë zogjtë në horizont

Do ti ngjajmë lëngatës
Qiejt do pikojnë dhembje
Njerëz robot
Flakë do përpijmë
Botë kuçedrash

Kur të verbohen sytë e kohës
Ëndrra nuk do të kemi
Zemër hekuri do jemi
Aktor me role të njëjta
Tragjedia e komedia nuk do të dallohen një ditë...




UJI RRJEDHË RRJEDHË

Ne urën e Tabakëve
Nën harkun e tretë
Fëmijëria ime e murosur

Në anën e majtë varrezat
Gurgdhendësi gdhend përkujtimoret
Shkruan për rininë e të vdekurve

Ura e dashuruar mbiu ujë
Uji i dashuruar nën urë

Nën urën e tabakëve
Harku i tretë
Rinia ime gur i shpuar
Varrmihësi mih
Gurgdhendësi gdhend
Me alfabetin e gurtë
Përkujtimoret

Nën urë uji rrjedhë rrjedhë



( Ura e Tabakëve është në Gjakovë,mbi lumin Ereniku)

Agim Desku: NË CILIN VARG MBES

 
AGIM DESKU

NË CILIN VARG MBES

Nga cili varg u nisa
Nga cili cep atdheu
Si ta shkuaj këtë varg poeti
Shpirtin si ta rrefej.

U nisa nëpër secilën kohë
Të shëtis botën
Me uratën tënde Mike
Të takohem diku.

Aty ku të rri bukuria
Si hyjni
Si më e bukura
HYRI.

TANAGRA
Më je
Në gjymsmë shpirti
U bëmë
Edhe varg poeti.

E atdheu të lirë
Të dhimbjes se mallit
Që kam Metropoleve
Evropiane.

Kujtoj lulet
Lapidarëve
Të falura
Me shpirt.

Si kujtim lirie
Për secilin varg
A fjalë.

Sa herë falëm
Unë e ti e vargu
Shetisim botës
Falëm edhe fjalë.

Për nënën
Si yll Davidi
Eh se si na rriti
E kaliti.

Si mrekulli atdheu
Më je
Nëna ime
Shqip.

Vargut u bashkuam
Ti lutem diellit
Për pak dritë
Për sytë e tu.

Aty ku jemi
Dritë zemre
Në një botë
Të fshehur
Plot magji.

Sonte
Në cilin varg
Mbeta për ITAKËN.

Fluturuam
Edhe në Çamëri
Ngado ku ka liri
Falem vargje zemre.

Vetëm lotët i morem
Si kujtim të shqipeve
E zanave.

Për një ditë
Të vijnë si vargje
Të lira
Në secilën kohë
Si varg poeti.

Secilën buzëqeshje
E falëm
Si kujtim
Që jemi Pellazgë.

Eh mbi varrin tonë
E duam një yll Davidi
Sebashku
Duam të rritemi
E të vdesim shqip.
Më.18.04.2013

Sylejman Aliu: STINA E LOTIT

 
Sylejman Aliu, poezi

Stina e lotit

Vinte diçka si furtunë
Bartej si vetëtimë
I mbledhur kruspull
Mbillja vetminë

Ngrih kokën lart, erdhi një britmë
Boshësi përrallash ndjellë
Dhe heshtja ra prapë
Në gjuhën time të dëlirë

Pranvera lotonte
Djegësima shkrepëtinë
Dhe një copë zemre atje
Dhe një copë zemre këtu
Gatuaja bukën e sime dhimbë

2.

Pushojnë gjymtyrët e shkepur
Mendja bën roje
Shemben mbi dhera ato hije të gjata
Masin e nuhasin qëndresën
Dhe ikin, ikin si shtrëngata

Mendja bën roje
Shpirti është i pagjumë fare
Shamitë valëviten me buqetë të zezë trishtuese
Dhe mbulojnë eshtrat e thërmuar n’varre

3.

Ngado nisem
Arave dal
Avullin e tyre ndjej
Erën e kalbur të vjeshtës së vonë
Dhe në megjë ndalem
Dhe prek gurin e ftohtë

O Zot
Tokën nënë me ftohtësi e ndajnë

I afrohem kroit
Stërpikat e tij lotojnë përreth
Më tutje hithrit
Rriten pa brengë
E dinë motin e lindjes
Dhe të shkurtrën jetë

Prishtinë, 1971

Dienstag, 9. April 2013

Fadil Curri: SHËNIME LETRARE NGA TETOVA


SHËNIME LETRARE NGA TETOVA

Në Tetovë këto ditë qëndrova që të vizitoj disa librari dhe të takohem me miqtë e mi të hershëm e të rinj, kryesisht shkrimtarë. Pikërisht një ditë pas zgjedhjeve të fundit lokale, pas së cilave për herë të parë në krye të komunës së Tetovës doli një femër shqiptare, edhe ajo letrare. Takova edhe dy miqtë e mi të penës, Adem Abdullahun e Aqif Isakun dhe atë të rinisë studentore, satirikun Ekrem Ajruli.
Si rëndomë, në takimet e shkrimtarëve, interesimi i ndërsjellë është se çfarë shkruajnë, çfarë botohet në këtë anë. Nga Ademi, mësimdhënës, poet dhe botues i revistës për fëmijë “YLBERI plus” në Shipkovicë të Tetovës, e që shpërdahet edhe në shkollat jashtë këtij qyteti me rrethinë, kuptojmë për numrin më të ri të kësaj reviste.
Duke e shfletuar revistën “YLBERI plus”, në faqet e saj shoh se ka poezi, tregime e drama për fëmijë të autorëve të ndryshëm, përkthime e përshtatje. Ka poezi të Aqif Isakut, Jusufzija Ademit, dhe të nxënësve krijues, prozat përrallore të Alketa Dervishajt dhe drama e Qemal Halilit, adaptimin tekstor të Natasha Xhelilit. Revista kishte edhe faqet e ilustruara me tekste, humor italian, kuriozitete, për shëndetin e fëmijës, faqen encikolpefdike të pedagogjisë, fjalort për terma të ndryshëm shkollorë, Në faqen “Pasuritë tona” botohet fototeksti për qenin e Sharrit. Në faqet e saj ka shumë shkrime e vizatime të tjera interesante.
Në bisedën me mësuesin e pensionuar, Aqif Isaku, autor i disa librave letrarë me tematikë fëmijërore, na zgjoi kërëshërinë gjuha e ëmbël dhe e dashur për fëmijë në poezinë e prozën e tij.
Këtë herë për lexuesit e kësaj faqeje të dashur për fëmijë, por edhe për të rriturit, zgjodhëm një që bënte fjalë për malin ndarës të Sharrit dhe emrat e Lonit.




 Prozë për fëmijë

EMRAT NË KOKËN E LONIT

Në orën e gjuhës mësuesja nxënësve u dha detyrë të shkruajnë emra njerëzish, që përbëhen nga emrat e shtazëve, bimëve e dukurive.
Loni i shkroi këta emra: Luan,, drenushë, dallëndyshe, Petrit, zog, laureshë, flutur, lule, vjollcë, manushaqe, Trëndafile, Hëna, Ylber, ylli, yllka, Dritan, Drin, argjend, Hekuran, Astrit, Flamur.
Pasi mbaruan me shkrimin, mësuesja i kontrolloi se sa emra të tillë i kanë gjetur. Kur iu afronua Lonit, pa se disa emra i ka shkruar me gërma të vogla.
-Pse këta emra i ke nisur me shkronja të vogla? – e pyeti.
Loni iu përgjegj mësueses.
-E, si mund t’i shkruaj me të mëdhe, kur ata janë të vegjël për mua? Për mua dallëndyshja nuk mund të shkruhet Dallënddyshe, drenusha - Drenushë, zogu - Zog, lauresha - Laureshë, flutura - Flutur, vjollca - Vjollcë, lule - Lule, manushaqe - Manushaqe, ylli - Ylli, yllka - Yllkë, argjendi - Argjend.
Mësuesja qeshi dhe tha:
- Kështu emrat kuptohen e shkruhen vetëm në kokën e Lonit.,

Aqif Isaku



 Poezi

Ç’TË DUHET KUFIRI, SHARR!?

Me një trastë e shkop në dorë,
Nisa Sharrit për t’u ngjitur
Edhe pse reshte borë
Nuk ndaloja për të hipur.

Sepse malit të lartë sa qielli
Dhe me rrugë veç për një dhi
Do të më ngrohin rrezet e diellit
Lart në majë kur të arrij.

Dhe, kur të ngjitem lart atje
Ku shqiponjat kanë foletë
Do ta shoh mëmëdheun
Që e ëndërroja shjetëra vjet.

Dhe, si dhia majes Sharrit
Do të ecja ashtu lirë
S’ do të kurseja djersët e ballit
Që mëngjesi atje të më g’dhijë.

Eh, sa bukur do të ishte,
Sharr, o mal bukurosh,
Që kufi fare t’ mos kishte
E rrugën kujt t’ mos ia ndalosh.

- Mbi gurët e mi si lapidarë
Shih shqiponjën dykrenore,
S’ të pëlqen trimosh, vallë,
Si hijeshon tokat arbërore?

Si në kohë të Skenderbeut
Edhe sot krenar ngritet
Për të ruajtur kufijt e dheut,
Shih sa lart qiellit i ngjitet!

Edhe trimave të lirisë
Kaherë iu bëra kala
Qëndisur me gjak një plis
Me krenari e ruaj pa nda’.

Ndaj kufijt s’ kanë rëndësi,
Mos mendo për ta, or djalë,
Se shpejt koha do të arrijë
E s’ do të më shohësh më si mal.

Mes jush do të tretem
Që në një shtet të gjithë të jemi
Arbëri prore të mbetemi
Në të edhe Çamërinë ta kemi.

Aqif Isaku

***
Këtë postim po e bëj për dy qëllime:
1. Që të jap dromca letrare nga rrethi i Tetovës për lexuesit e kësaj faqeje.
2. Të bëj ndërlidhje frymëzuese e njohëse, miqësimi e këmbimi cilësish ndërmjet krijuesve e redaksive me mision të ngjashëm, me inters të shumëfishtë.
Përshëndetje, Fadil Curri.

Freitag, 5. April 2013

Një kumtesë nga Dr. Irena Gjoni

 
BOTUAR TE GAZETA “RRENJET” NE ITALI. Dr. IRENA GJONI “NDËRTIMI I ARKETIPIT TË MITIT PËR PËRBINDËSHAT DRAGOI DHE KUÇEDRA NË BREGDETIN E JONIT SHQIPTAR”


Kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore në Prishtinë te “Java e Shkencës”   (15-20 maj 2012) Organizator: Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë. Botuar te “Rrënjët” në Itali.


NDËRTIMI I ARKETIPIT TË MITIT PËR PËRBINDËSHAT DRAGOI DHE KUÇEDRA NË BREGDETIN E JONIT SHQIPTAR

                                                                Hyrje
Një nga sfidat e etnologëve sot, është ndërtimi hipotetik i arketipave duke u nisur nga ato mbetje mitike që kanë mbërritur përmes mbijetojave deri në ditët e sotme.Objekti i këtij studimi është ndërtimi hipotetik i arketipit të mitit për përbindëshat Dragoi dhe Kuçedra në Bregdetin e Jonit shqiptar. Mbështetur në rekonstruimin e teksteve të shenjta e të fragmenteve të tyre, të cilët flasin për ndeshjen (agon) kozmike midis Dragoit dhe Kuçedrës, është e mundshme të rekonstruohet legjenda e Bregdetit Jonian.Miti i mbytjes së Kuçedrës dhe i lirimit të ujërave konsiderohet se ka të bëjë me pjesën e vitit kur mungon uji dhe kur udha e Diellit është lart, pra, rreth kthyerjes së diellit në verë.
Rekonstruimin e panteonit mitik të Bregdetit Jonian mbështetur në gjurmët e hulumtimeve simiotiko-filologjike e semiologjiko-etimologjike (të Lambercit e Çabejt) dhe etnologjiko-filologjike (hermeneutike të Paplekës), mund të sjellë supozimin se në legjendën mitike të Dragoit Jonian bëhet fjalë për heronjtë kryesorë të dramës kozmike mitike nga miti protoilir, pra edhe protoshqiptar, ku Dragoi e ka zëvendësuar alopersonazhin –(vetëtimsjellësin, vetëtimëmbajtësin), ndërkaq Kuçedra (si sunduese e botës nëntokësore) - botën mitike të pranverës së përhershme. Në të vërtetë Dragoi dhe Kuçedra janë të vetmit perëndi parashqiptarë e parailirë. Marrëdhëniet e tyre mund të ndërtohen pjesërisht. Kështu, në rrafshin protoshqiptar fitojmë këtë skemë të dramës mitike kozmike: Dragoi e mbyt/ndjek/mund Kuçedrën me vetëtimën/bubullimën.[1]


Kuçedra dhe Dragoi në traditën e Bregdetit tëJonit
 
Në mitologjinë e Bregdetittë Jonit shqiptar, e vjetër sa dhe vetë shqiptarët në këto troje e hapësira,ekziston një përbindësh me shumë kokë, me trup gjarpri që nxjerr zjarr nga goja e që quhet Himera. Herë shfaqet me kokë luani, ngërdheshur para sulmit, me bishtin e tij të një gjarpri që në shtrirje kap nga brirët një dhi. Himera është një lloj Kuçedre në mitologjinë e Bregdetit të Jonit.Kjo kafshë e përbindshme shfaqet kur dikton viktimën e pastaj zhduket.Mendohet se jeton në malet Akrokeraune ose të Vetëtimave. Himera është kafshë e steresë që “viktimat e saj” i godet me “flakët e gjata”, që i ngjajnë një gjarpri të zjarrtë.
Me Himerën lidhet një ndër dukuritë specifike metereologjike e më mbresëlënëse të Krahinës së Bregdetit që quhet Sifoni, ose Stihi. Ai, në kuptimin popullor, është i shtrirë nga retë mbi malet Akrokeraune e deri në det. Zbriste po nga reja lart e futej në det.Thithte ujë prej tij, përpinte anijet, shkulte ullinjtë. Populli mendon se kaq fuqi ka sifoni, sa nxjerr ullirin nga toka në Palasë dhe e shpie në Vuno. Po ta prisnin, nuk bënte dëm, ndaj bënin çdo lutje e kryenin disa rite për ta“prerë”. Dhe të gjitha e kishin burimin te Himera.
Edhe karakteristikat gjeografike të trevës rreth vendbanimit të Himarës japin pamjen e një përbindëshi.Sipas karakteristikave të saj, Kuçedra, në vija globale,përfytyrohet si hyjni e nëntokës, sepse jeton nëpër shpella e ujëra nëntokësorë. Nga ana tjetër, ajo shkakton breshrin, erërat e fuqishme, thatësirën me çka i ndalë shirat, që bien “nga qielli”. Me këto atribute lidhet me qiellin dhe fiton atributet e qiellit.
Përkundrejt kësaj Himere –Kuçedër, ekziston një Dragua. Veprimet e Dragoit lidhen me jetën e njerëzve në tokë. Ai kështu na del si një hyjni mirëbërës, i cili kujdeset për organizimin e jetës në tokë, në rastet kur kjo pengohet nga forcat destruktive, siç ështe kuçedra, të cilën e ka armik të përbetuar. Ja si i përshkruan Mark Tirta këto atribute të Dragoit: “Përdorimi i rrufesë si armë në duar të dragoit, tregon se këtu kemi të bëjmë me hyjni të qiellit, pra me një kryehyjni, siç ndodhte në kohën e lashtë dhe te grekët,trakët, sllavët, perianët etj. Edhe Zeusi, Jupiteri, Peruni dhe të tjera, në ndeshjet e tyre përdorin rrufenë, parmendën. Përdorimi i parmendës (plorit a zgjedhës së saj) së pavëdyer (të panëmur) si armë nga dragoi, është tepër domethënës si atribut i hyjnisë së bujqësisë.Kau ka një rol të madh si dragua.Ai, sipas besimeve popullore, në asnjë rast nuk fluturon, po bërlyket, gërryentokën me brirë e me to lufton.”[2].
Në këtë kontekst, shumë e njohur është në Bregdetin e Jonit legjenda e mëposhtme: “Në një vend të Kaonisë, Perëndia Diell goditi me rrufe demin (ose kaun) dhe nga plaga e tij filloi të rrjedhë gjak, i cili duke rënë në tokë,çuditërisht u jepte jetë luleve, bimëve, pemëve dhe çdo gjëje të gjallë. Armiku i Diellit dërgoi gjarprin i cili filloi të pijë gjakun e kaut pa e lënë atë të bjerë në tokë. Dhe atëherë, pemët dhe lulet filluan të thahen.Dielli u zemërua,u prek shumë dhe u mbyll të vajtonte në shpellën e tij qiellore.Nga lotët e shumtë që derdhi nuk po ngrohte dot tokën dhe atëherë toka u mbulua nga akulli.Gjarpri, i trembur, u fut nën tokë dhe nuk e pinte më gjakun e kaut i cili vijoi të rrjedhë pak nga pak. Pemët e bimët filluan ta pinë, por me kursim e në heshtje dimërore.Sidoqoftë, gjatë kohës që gjarpri flinte, ato krijuan rezerva te jetës, aq sa të shpëtonin kur të zgjohej gjarpri”.[3]
Edhe Dragoi në luftë me Kuçedrën përdor vetëtimën, e cila është atribut i qiellit.Dragoi, siç e thamë më lart, është qenie ktonike qiellore dhe, si i tillë është i lidhur me tokën, përkatësisht me bujqësinë, që nënkupton se është në shërbim të njerëzimit që merret me bujqësi[4].


            Ndërtimi i arketipit të mitit përpërbindëshat Dragoi dhe Kuçedra


Lufta kundër Kuçedrës ose substituteve të tjera të sajparaqet luftën jetësore të të mirës me të keqen, dritës dhe errësirës, tëforcave të kozmosit kundër forcave të kaosit.Mbytja e Kuçedrës nga Dragoi ështënjëri prej motiveve më të lashta dhe më të përhapura botërore.Në Bregdetin eJonit, në kohë shiu dhe vetëtimash e shkreptimash, thuhet se lufton Dragoi meKuçedrën e bregdetasit nuk i lenë gratë të dalin jashtë derës së shtëpisë,sepse thonë se i shkojnë në ndihmë Kuçedrës. Burrat vetë dalin të gjithë jashtëdhe thonë: “O Zot ndihmoje Dragoin tonë!”
Me legjendën për personalizimin e mitit mund të supozohetse këtu kemi disa fragmente të një teksti ritual, të mitit, i cili përgjatëshekujve ka fituar veshjen kishtare, nën të cilën qëndron rrëfimi mitik (pagan, ama parailire e parashqiptare) indeshjes midis Vetëtimsjellësit – qiellorit dhe kundërshtarit të tij si sunduesi botës nëntokësore, botës mitike të pranverës së përhershme, ose nëse epërmbysim amën mitike (ekofeministike) të ndeshjes së të ashtuquajturitpërbindësh me kundërshtarin e tij. Meqë është fjala për një legjendë mitikefragmentare, ku si heronj themelorë kemi Dragoin dhe Kuçedrën, të cilët nërrafshin protoshqiptar e protoilir (në të a.q. interpretim"panteonik") figurojnë si vetëtimmbajtës Dragoi dhe formëgjarpri Kuçedra, është e nevojshmetë theksohet se nuk është fjala për aspektin e hyjnive të së mirës dhe sëkeqes, sepse në religjionet natyrore, botëkuptimi i ndeshjes kozmike me tëcilën lirohet uji pjellor prej botës nëntokësore të Kuçedrës, si botë mitike epranverës së përhershme, të dy hyjnitë përmbajnë atribute edhe të hyjnisëdobisjellëse edhe të hyjnisë rreziksjellëse. Domethënë nuk ka indicie qëprotoilirët dhe protoshqiptarët kanë pasur botëkuptim dualist për hyjninë e tëmirës dhe të keqes. Përveç kësaj, të a.q. përbindësha në vetvete shkrijnëdualizmin hyjnor-demonik,[5]
Fitorja e Dragoit kundër qenies së mbinatyrshme çon drejt‘zhdukjes’ së mungesës – rrjedhjes së ujit, lumenjve, përtëritjes së rendit, icili është i njëkohshëm me kthimin e forcave të plleshmërisë, vendosjes sërendit një herë të vendosur pas daljes në skenë të kaosit. Kjo duket edhe telegjenda e mëposhtme e gjarprit të Bistricës: “Në zonën e Delvinës, në lashtësi ishte njëgjarpër i madh, i cili ishte bërë tmerri i zonës. Ai jo vetëm kishte zënëburimet, por edhe hante çdo gjë që i dilte përpara. Tentativat për ta vrarëgjarprin kishin dështuar, por u kërkua mençuria e një plaku. Plaku ngarkoi njëgomar me eshkë dhe qymyr dhe kur përbindëshi ishte në gjumë, plaku e vurigomarin në vendin ku flinte gjarpri dhe ndezi eshkën e ngarkuar në gomar. Gjarpri pasi e pikasi gomarin, e hëngri megjithë ngarkesë.Eshka vazhdonte të digjej dhe bashkë me të edhe gjarpri. Meqënuk i duronte dot dhimbjet, i kërkoi ndihmë perëndisë së detit dhe Bistricës. Itha: “Ku je, o nëna ime Bistricë dhe ti motra det!” Bistrica nxorritetëmbëdhjetë burimet e “Syrit të kaltër”, por nuk i mjaftonin gjarprit. Ai ekuptoi gabimin dhe thirri: “Ku je, o nëna ime det dhe ti o motra ime Bistricë!”Deti erdhi deri në Finiq, por nuk arriti dot më lart e ta shuante zjarrin ebrendshëm të gjarprit. Që të shpëtonte nga dhembjet, gjarpri lëvizi meshpejtësi në shpatin e malit mbi Delvinë. Nga rruga e lëvizjes së gjarpritmbinë dy radhë lisash paralel për kilometra të tërë faqe malit, që nga vendasitështë quajtur e quhet “Rruga e gjarprit”. Aty sot gjendet një dukuri kompleksenatyrore me origjinë gjeologjike në të dy anët e së cilës kanë mbirë lisat. Mekockat e gjarprit, - përfundon legjenda, – u ngrit Manastiri i Mesopotamit”.[6]
Kalimi nga errësira drejt dritës nganjëherë shpjegohet edhe si pasojë e disfatës së përbindëshit që ka gëlltitur Diellin. Që këtu del se“heroizmi i trimit" vendoset në epiqendër të ndryshimeve ciklike sezonale, duke i transformuar përfytyrimet e mëparshme për vdekjen dhe lindjen e hyjnive të natyrës, që e thamë më lart. Në vendin e hyjnizimit të kohës natyrore, përmes ciklizmit dhe përputhjes së fazave të botëve të ndryshme, çon jo vetëm në mbytjen e Kuçedrës dhe i lirimit prej saj i burimeve të ujit, por e pllenon tokën (lavrimi simbolik, hierogamia).Mundja e Kuçedrës dhe lirimi i ujrave, shenjon fuqinë prodhuese të metalit, me çka njeriu ngrihet mbi qeniet tokësore,bile edhe mbi stuhitë dhe bëhet krijues i fatit të tij ekzistencial. Përfytyrimet e tokës, të cilat gjithmonë kanë qenë personifikim i hyjnisë femërore, kurse qielli i hyjnisë mashkullore, tani ndryshohen dhe arrihet tek hierogamia midis hyjnisë së parë dhe trimit[7].
Paraqitja e religjioneve monotoiste, atributet e Dragoit që vret Kuçedrën u vishen shenjtorëve të ndryshëm, të cilët luajnë rol të rëndësishëm për forcimin e besimit. Në krishtenizëm këto atribute i vishen shën Gjergjit e shën Ilisë. Pra për shqiptarët Shën Gjergji ishte Dragua, ndërsa Shën Ilinë e përfytyronin të hipur në një kalë të bardhë në qiell prej nga lëshon rrufe në qiell. Ndërkaq   në islamizëm, atributet e Dragoit i vishen Sari Salltikut, një shenjtë bektashian i shekullit XIII.[8]. Kjo edhe është faza e personalizimit të qenieve mitike, të cilat nga një përfytyrim i përgjithshëm për to, në vetëdijen e njerëzve konkretizohen me një emër të jetës reale – shpjegon Qemal Haxhihasani, që njëkohësisht shënon edhe fazën e kalimit “nga bota e përgjithshme e mitologjisë në atë të njerëzve të shoqërizuar e të personalizuar. Kemi këtu momentin e parë të lidhjeve të individit si person me bashkësinë e tij epike, por edhe me universin e tij shoqëror e kozmogonik”[9].
Qemal Haxhihasani duke i mëshuar kësaj çështjeje, por në një kontekst tjetër, në kontekstin e saktësimit historik të figurës së Gjergj Elez Alisë, ecurinë diakronike të formimit të kozmosit mitik etno kulturor shqiptar e dallon ne tri periudha:
(a)     në periudhën e parë bën pjesë lufta e Dragoit me Kuçedrën: “dragojtë luftojnë kundër këtyre përbindëshave me parmenda /.../, fakt që flet për praktikimin e kulteve bujqësore në popullin tonë që në kohërat më të lashta”;


(b)     “Në periudhën e dytë,janë figurat e kozmosit mitologjik shqiptar ato që i shndërrojnë heronjtë nga barinj të thjeshtë në kreshnikë legjendarë, në luftëtarë të guximshëm, të vendosur dhe të pamposhtur për të mbrojtur vendin, të drejtat, jetën dinjitoze,kulturën, doket e tyre tradicionale”;
(c)      “Në periudhë e tretë këta elemente jo vetëm që do të marrin zhvillim të mëtejshëm, por edhe do të shkrihen në mënyrë të pandarë në një të vetme organike, në një kozmos etnokulturor veçues, në vjetërsi normash të sjelljes së anëtarëve të fisit që do të dallojnë heroin e epikës sonë heroike tradicionale prej atij të popujve të tjerë“[1].
Sipas tij Kuçedra përfaqëson të përgjithshmen, kurse Dragoi të veçantën, personalen. Gjithnjë në këtë drejtim ai pranon evoluimin e kësaj figure, por këtë e shpjegon në një rrugë tjetër me anë të individualizimit, personalizimit. Prandaj, sipas kësaj, Kuçedra do t’i përkiste periudhës më të hershme, asaj politeiste, kurse Dragoi një periudhe më të re, në prag ose përgjatë periudhës së formimit, konstituimit e të konsolidimit të besimeve monoteiste. Mirëpo, meqë i përkitkan dy periudhave të ndryshme, atëherë nuk gjen shpjegim nevoja e ndeshjes së tyre. Sikur të mos kishin bashkëjetuar,atëherë as nuk do të kishte nevojë të ndeshen dhe sikur të kishin jetuar në periudha të ndryshme pse u ndeshën, kur nuk e kanë mbërritur njëri – tjetrin? 
Në këtë mënyrë shpjegohet procesi i kalimit të perceptimeve mitologjike, të një periudhe shumë të hershme në një periudhë më të re. Mitin e mbytjes së Kuçedrës dhe të lirimit të ujërave për nevojat e njerëzimit,krishterimi, si e pamë, do ta zëvendësojë me shenjtorë të kalendarit të besimittë krishterë[2],me njërin prej shenjtorëve më të rëndësishëm të tij shën Gjergjin që është shumë i përhapur në krahinën e Bregdetit të Jonit, ndërkaq figurën e Kuçedrës do ta zëvendësojë me gjarprin, që është simbol i djallit. Ndaj edhe kishat do të stolisen me ikona të fytyrës së shën Gjergjit, i paraqitur si kalorës (edhe kjo është atribut i Dragoit – mendon Haxhihasani[3])që e vret Kuçedrën, alias djallin.


    Pikëpamje të ndryshme mbi kohën e ekzistencës së Kuçedrës e Dragoit


Në ballafaqimin e atributeve të Kuçedrës me Dragoin në studimet etnologjike shqiptare, duke i bërë jehonë pozitivizmit historik dhe sidomos teorisë së bartjes e të huazimit të motiveve, bëhen përpjekje që këto dy figura mitike në koordinatën vertikale historike të paraqiten sikur ndjekin njëra – tjetrën, domethënë Dragoi ndjek Kuçedrën dhe kështu krijohet përfytyrimi sikur kemi të bëjmë me një figurë mitike, por të paraqitur me dy emra dhe që i përkasin dy periudhave historike: Kuçedra e një periudhe më të lashtë e ka zëvendësuar Dragoi i një periudhe më të vonë. Duke ballafaquar Alojz Shmausin, Albert Lordin e studiuesit rus përqafohet pikëpamja se “këtu kemi të bëjmë me një hyjni të një rendi më të ri, që asgjëson një hyjni të një rendi më të vjetër”[4].
Harrohet me këtë rast një karakteristikë e veçantë dhe dalluese e të dy këtyre qenieve mitike. Atributet e tyre të kundërta ndihmojnë të përvijojmë pikëpamjen tonë, se nuk përfaqësojnë një hyjni të vetme në dy periudha të ndryshme  historike (pasuese të njëra – tjetrës), po janë hyjni të të njëjtës periudhë dhe me atribute të kundërta: njëra përfaqëson hyjnitë nëntokësore (Kuçedra), ndërkaq tjetri hyjnitë qiellore (Dragoi). Po përmendim faktorët qenësorë dallues midis tyre: 
(1)Kuçedra është demon i nëntokës dhe duke tentuar të shoqërizohet me jetën tokësore ushtron dhunën në familje e në mjedis shoqëror, në bashkësi (pavarësisht se në disa përralla “zbutet”e mëshirohet), shkatërron bimësinë dhe jetën tokësore.
(2)Dragoi, ndërkaq, është hyjni solar, që zbret nga qielli në tokë për t’i mbrojtur tokësorët nga dhuna dhe shkatërrimet e Kuçedrës.
Sipas kësaj del se këtu nuk kemi të bëjmë me shtresëzime të atributeve të këtyre përbindshave nëpër periudha të ndryshme historike, por me dy hyjni, të cilat takohen, ndeshen në qiell, në një zonë të ndërmjetme midis diellit e tokës. Dhe në këtë pikë arrijnë vertikalisht nga drejtime të kundërta: Kuçedra nga nëntoka, kurse Dragoi nga Qielli.
Dragoi

Toka

Kuçedra
Si përfundim, nga gjithë kjo kuptojmë se të dyja këto qenie ktonike nuk kanë jetuar njera pas tjetres në periudha të ndryshme historike, por kanë bashkëjetuar dhe i përkasin të njëjtës periudhë. Pikëpamja evolucioniste e kundërshtuar nga pikëpamja antropologjike në studimet e sotme mitologjike botërore dhe jo vetëm në to, është e tejkaluar dhe e dalë nga përdorimi.


Bibliografia
 
1.     Calvert,Watkins, How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics. Oxford– New York: Oxford University Press 1995.
2.     Haxhihasani, Qemal, Gjergj Elez Alia: ASHSH, IKP, Çështje të folklorit shqiptar 5, Tiranë 1997.
3.     Marko,Visic, Knjizevnost drevnog Bliskog istoka. Naprijed, Zagreb 1993.
4.     Murtezani, Izaim, Mitski elementivo aslbanskiot i makedonskiot junacki epos i balada, IF “Marko Cepenkov”,Skopje 2008.
5.     Pango, Apostol, Enciklopedia e Delvinës dhe e Sarandës,Tiranë 2002.
6.      Tirta, Mark, Dragoi dheKuçedra: Kultura popullore, IKP,Tiranë 1999, nr. 1-2.
7.       Tirta, Mark, Mitologjia ndër shqiptarë, ASHSH, IKP,Tiranë 2004.



[1]Qemal Haxhihasani, Gjergj Elez Alia: ASHSH,IKP, Çështje të folklorit shqiptar 5,Tiranë 1997, f. 28.
[2]Izaim Murtezani, Mitski elementi vo aslbanskiot i makedonskiot junacki epos i balada,IF “Marko Cepenkov”, Skopje 2008, f. 202.
[3]Qemal Haxhihasani, Gjergj Elez Alia: ASHSH,IKP, Çështje të folklorit shqiptar 5,Tiranë 1997, f. 29.
[4]Mark Tirta, Dragoi dhe Kuçedra: Kultura popullore, IKP, Tiranë 1999, nr.1-2, f. 61.