Freitag, 31. Juli 2015

Shefqet Dibrani - Shkrimtarit Nazmi Rrahmani


Shefqet DIBRANI

N A - R R A - T I V E

(Shkrimtarit Nazmi Rrahmani)

Rrëfimtar lindur prej Zotit
 i pe vuajtjet tona si dhembje të motit

Lokja urimin qysh në djep ta dha
 hapëro kujdesshëm nëpër këto anë t'Llapit...
 e Ti me urtësi i kapërceve edhe luftërat ideologjike
 sfida të shumta jetësore
 prej ëndërrash të purpurta

Mbi gjithë ato paragjykime
 këtë vend mbi vobektësi e bëtë
 dhe një fjalë amanet e mbollët
“Pas vdekjes” kthjellon L I R I A . . .

Librin e bëtë ninullë për t'u edukuar fëmija
 se vet ishe ara ku pjellëronte bagëtia
 ishe fushë me lule ku mbushullonte dashuria
 madje dhe pyll ku ulërinte dhe egërsia
 fyelli i bariut ndër male me blegërimë të lirisë
 ishe vet lumi që rrjedh drejt ardhmërisë

Ishe ëndrra jonë për shpresën e re
 lumi që ecën rrjedhës së vet
 dhembjet i mëkove në ditët e vështira
 atëherë kur inskenohej pabesia
 kur luftë klasash bënte ideologjia
 kur shtriganë gëlltitën dashurinë
 kur njëri tjetrit ia kafshëronin njerëzinë
 kanibalët që përlyen plisin tonë
 kur dija fliste me gjuhë sopate
 e thika topitej nëpër mishërat tanë
 shekujve të ftohtë mbi Atdheun e mjerë

Shqetësimi Yt nuk pushoi kurrë
 anise mbi Malin e Shtedimit
 veç diell të lindur ka
 për fushën e blertë të Llapit
 aty ku ardhmëria shihej në sy
 e bukuria e fjalës mbështetej mbi urtësinë

Trishtimin magjik në zemër të nënës
 e në rrudhat e shpirtit të babait
 e përjetësuat Atdheut me këngë e fjalë
 duke dhënë shpresë
 me inicialet N.RR.

“NA” me ty edhe kurë na “RRA”-hën
 tham urra bre burra
 se fjala e mendjes ka dalë nga këto gurra
 e tutje është shtrirë tokës pjellore
 me duar prej brenge me halle njerëzore
 ishe ti burrë si zë Na Rra-tiv
 atëherë kur ishe djalë fare i njomë
 kur dhëndërr “Malësorja” të futi në dhomë

Rruga drejt shtëpisë ishte vet Shtëpia jote
 me emrin Kosovë

Ne kaluam bashkë
 me tragjeditë e përjetuara
 nga “Kthimi i njeriut të vdekur“
te “Toka e përgjakur”

Me plaga e jetës sonë
 si vargmale
 si fusha
 si uji
 thellë e më thellë
 përjetohej ndjenja e vargut magjik
 edhe atëherë edhe tash
 kur bukuria shëmtohej me kamxhik

Atëkohë dalja në derë të kushtonte me kokë
 nga kosa e kostarëve komshijë
 bisha me brirë që i rrisnin hallet tona
 ndërsa duart tuaja prej brenge
 e shkruanin historinë
 nëpër shpirtin e përvuajtur
 të nanave tragjike
 të babait kur e rrëzuan për tokë
 ishe loti i vajzave sorkadhe
 që vajtonin vëllezërit ndër beteja
 gjersa thinjat e flokut sa herë i u ranë

Të mos bredhim në pakthim
 se ti o miku im Na-Rra-tiv
 rrëfimin e bëre nocion të jetës
 histori e ndodhur mbi truallin tonë
 nëpër brirët e kohës u ngjite lartësive
 në kujtimin tim dhe të kësaj historie...

Askush nuk jetoi këtë botë ma me dashuri
 se rrëfimi yt kur u lexua nëpër shkolla
 askush nuk lë mbrapa kaq ardhmëri
 sa “Malësorja” që u bë motiv i jetës
 dhe tabela te “Rruga e shtëpisë sime”
shkëlqim tu bë edhe “Tymi i votrës së fikur”
vatër që nuk u shua kurrë
 kuurrë... kuuurrë... kuuuuuuurrë...

Atëherë kur Na Rra-hën me kamxhik
 Ti - durimin na predikove si shkollë
 dashuria për Llapin balsam t'u bë
 sa vet historia mbi këtë Dard(h)ani

Në Kosovën tonë të Re
 rrëfimi Yt NaRRa-tiv mbetet
 si përditshmëri vuajtjesh
 me plot dashuri

(CH - St. Gallen, 19.07.2015).

Musa Sabedini - "Vrasje dhe dëshmi"

  • Duke lexuar librin e Musa Sabedinit “Vrasje dhe dëshmi”, gjenocidi serb në Gjilan, Kamenicë e Viti mora vullnetin dhe dëshirën që në përkujtim të ditëve të qershorit që shënohet si Festa e Lirisë në këto tri qytete të dëshmojmë se autori me aq guxim, përkushtim, profesionalizëm, ka ditur të ofrojë fakte, prova, dëshmi, fotografi, dokumentacion të rëndësishëm që flet për krime e vrasje. Porosia ime dhe e vet autorit Musa Sabedini është që krimet serbe mos të harrohen. A ka më mirë se pikërisht në këto ditë qershori të kujtojmë të gjithë ata dëshmorë, luftëtar trima, gra e vajza të dhunuara, njerëz që u përballen me mizorit serbe. Të kujtojmë dhe mos të harrojmë se pikërisht këto vrasje e këto krime meritonin formimin e një Gjykate Speciale e kurrsesi ne të dëmtuarit dhe viktimat të bëhemi pjesë e këtyre pazarllëqeve ndërkombëtare. Mbani mend populli nuk harron, bashkë me këtë as krimet, sadoqë ato të vjetrohen. Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, është dëshmues për vrasjet, djegiet dhe plaçkitjet e mëdha që kanë ndodhur në Komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, në periudhën mars-qershor, 1999. Rrëfimet nga dëshmitarët e librit „Vrasje dhe dëshmi“, për 147 të vrarë e të masakruar nga pakica serbe, për 75 të plagosur, 950 shtëpi të djegura tërësisht, dhe 452 shtëpi të djegura pjesërisht, dhe 7321 shtëpi të plaçkitura po nga pakica serbe e Kosovës, si dhe qindra gra e vajza të dhunuara, nga Ushtria Serbe, dhe paramilitarët e saj, janë trishtuese. Dëmet materiale të gjenocidistëve serb, për shkatërrimin e ekonomisë familjare në komunat, Gjilan, Dardanë dhe Viti, kapin shifrën 177 milion e 201 mijë marka gjermane.
Vrasja e qëllimshme ndaj shqiptarëve, nga pakica serbe, e ndihmuar nga Ushtria serbe, dhe paramilitarët e saj, gjatë bombardimit të NATO-s, dhe më herët, përbën gjenocid të pastër të serbëve mbi shqiptarët. Gjenocidi serb, në komunat; Gjilan, Dardanë dhe Viti, edhe pas 14 vjetësh, vazhdon të jetë i padënuar. Heshtjet e Prokurorisë së Kosovës, dhe e Gjykatave të Kosovës, janë të pa falshme. Prokuroria dhe Gjykatat, ende bëjnë gjumë, mbi një dosje të gjenocidit të gjerë. Shumë janë lotët e nënave në dritare. Ato presin t´i bëhet gjyq, gjenocidit serb në Kosovë. Prandaj, pyesin prindërit, nuset e veja, fëmijët jetim, kur do të ndodhë një gjyq i tillë?

Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, është dëshmues për vrasjet, djegiet dhe plaçkitjet e mëdha që kanë ndodhur në Komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, në periudhën mars-qershor, 1999. Rrëfimet nga dëshmitarët e librit „Vrasje dhe dëshmi“, për 147 të vrarë e të masakruar nga pakica serbe, për 75 të plagosur, 950 shtëpi të djegura tërësisht, dhe 452 shtëpi të djegura pjesërisht, dhe 7321 shtëpi të plaçkitura po nga pakica serbe e Kosovës, si dhe qindra gra e vajza të dhunuara, nga Ushtria Serbe, dhe paramilitarët e saj, janë trishtuese. Dëmet materiale të gjenocidistëve serb, për shkatërrimin e ekonomisë familjare në komunat, Gjilan, Dardanë dhe Viti, kapin shifrën 177 milion e 201 mijë marka gjermane.

Duart e përgjakura të gjenocidistëve serb, mbi shqiptarët kundërshtues të regjimit të gjenocidistëve, (ende të pa dënuar) janë të pafalshme. Krimi i bërë serb mbi shqiptarët (i lënë në heshtje qe 14 vjet) është për alarm, dhe për t´i rënë të gjitha kambanave, që të dilet nga heshtja e panevojshme. Hej, duhet t´i thërras ndërgjegjes institucionale në Kosovë, më thotë vetja ime, se kriminelët që përgjakën Kosovën, janë të lirë, dhe shëtisin pa druajtje nëpër qytetet tona. Kriminelët që bën gjenocid në Kosovë, Kosova duhet t´i arrestojë dhe t´i çarmatosë sa më parë.

Prokuroria e Kosovës, nuk guxon të heshtë. Ndryshe, serbët që gjenociduan Gjilanin, Dardanën dhe Vitinë, dhe gjithandej Kosovës, armët i kanë gati për krime të reja. Në librin e Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, lexuesi, shkrimtari, artisti, dramaturgu, kompozitori, gazetari dhe tragjediani, mund të marrin informacione të mjaftueshme për veprat e tyre artistike, si bie fjala, reportazhe, romane, dokumentarë filmash, balet dhe operë.

Krimet kundër Luftës Çlirimtare të Kosovës, në Anamoravë, pavarësisht vonesave, s´mund të varrosen as në puse të thella, dhe as nëpër varre harresash. Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje e dëshmi“ është dokument i pashkatërrueshëm i kujtesës sonë historike, dhe adresa e kryesve të gjenocidit serb mbi popullatën shqiptare, në periudhën, mars-qershor 1999, por, edhe më herët. Goja më merret, më thotë Arbi, një miku im, tek po e lexoja librin, „Vrasje dhe dëshmi“, të Musa Sabedinit.

Plagët e dhëna në libër, vazhdon miku, mbrëmë s´më kanë lënë fare të bëjë gjumë, mbase, vet e kam jetuar atë kohë në burg, dhe torturat e pushtuesit serb. Gjenocidistët serbë në komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, dhe gjithandej Kosovës, vrisnin dhe masakronin, fëmijë, nxënës, studentë, mësues, bujq, bujkesha, profesor, drejtor shkollash, minator, amvise, taksist, jurist, inxhinier, kamarier, zjarrfikës, rojtar, imam, shurdhmemecë, dhe kafshë shtëpiake të shqiptarëve.

Harta e krimeve është edhe më e gjerë. Frika e serbëve nga liria dhe pavarësia e Kosovës, shpërtheu në urrejtje nga më të përtejmet. Fshati Zhegër, Lashticë dhe Llovcë, ishin fshatrat nga më të plagosurat në Anamoravë. Në Zhegër, gjenocidistët serbë vranë 13 shqiptarë, dhe plagosën 7 shqiptarë.

Krimi i kriminelëve serb nuk mbyllet me kaq. Në Zhegër gjenocidistët vetëm për shkak të përkatësisë etnike, djegën dhe plaçkitën 410 shtëpi, 104 traktorë, tre kamionë, 200 vetura, 96 kultivatorë, 322 lopë, 140 tonë miell, 5 furgon, sipas komisionit të fshatit, dëmi ekonomik në zhegër kap shumën 19 milion e 320 mijë euro.

Mirëpo, egërsia e kriminelëve serbë, s´mbaron me kaq, ajo vazhdon edhe në fshatin Lashticë, një fshat i kamur ekonomikisht dhe i arsimuar. Aty gjenocidistët serbë, me datën 30 prill 1999, i pushkatojnë, i djegin dhe i karbonizojnë 13 kufoma, ndërsa mbeten të plagosur 5 qytetar të Llashticës.

Gjenocidistët serbë në atë kohë kudo ishin në panik, dhe frikoheshin shumë nga Kosova e pavarur. Ata në çastet e fundit të humbjes së luftës, ju rrjedhën të gjitha trutë, dhe zgjodhën krimin më gjenocidistë kundër „Kosovës së lirë“,dhe „Kosovës shtet“.

Libri i Musa Sabedinit, është libër i krimeve serbe të bëra në Anamoravë. Varret dhe të gjallët e atyre varreve, qoftë përmes grimcave të kujtesës, qoftë përmes vesës së barit, nuk më lënë të harroj atë kohë të krimeve barbare, më thotë Refik Kryeziu.

Edhe i palinduri i asaj kohe, Nevzadi, (tashmë fëmijë i rritur) i cili trashëgon emrin e gjyshit të tij, i rënë nga llava e gjenocidistëve serb, në Roganë, e lexon për çdo ditë atë kohë.

Lufta e Kosovës e 1999-tës, do të jetoj gjatë, nëpër të gjitha mileniumet e ardhshme të njerëzimit. Në Luftë e Kosovës, të vitin 1999, u shkatërruan 100.589 shtëpi, 358 shkolla, 71 Zyra të vendit, 30 Shtëpi të kulturës, 93 Biblioteka publike, dhe 123 Objekte shkollore, 215 Objekte shëndetësore ( Xhami, teqe, tyrbe ) , Kisha katolike 5, ndërsa Objekte ndihmëse përcjellëse, 88.101. Në periudhën 1998 – 12 qershor 1999, janë vrarë dhe masakruar 11.848 qytetarë nga Kosova, prej tyre 1. 392 fëmijë deri në moshën 18 vjeç. Ndërsa, 296 fëmijë deri në moshën 5 vjeç. Në Luftën e Kosovës të vitit 1999, janë vrarë 1739 femra, vajza dhe gra të reja. Ndërsa gra të moshuara mbi moshën 65 vjeç, janë vrarë 1882 gra. Ndërsa, 1450 qytetarë të Republikës së Kosovës, ende janë të pagjetur. Në Luftën e Kosovës janë dhunuar nga Ushtria dhe paramilitarët serb, 20. 400 femra shqiptare, ndërsa janë dëbuar nga vatrat stërgjyshore, rreth 1 milion shqiptarë të Kosovës. Prej tyre 443 300 në Shqipëri, 247. 800 në Maqedoni, 69. 300 në Mal të Zi, 21. 700, në Bosne, 13. 639 në Gjermani, 7. 581 në Turqi, 5829 në Itali, 5.730 në SHBA, 13 në Alaskë,pastaj në Francë, Norvegji, Suedi, Britani, Poloni, Spanjë,Portugali, Finlandë, Zvicërr, Australi, Izrael, Kanada, etj.

Prandaj, është e padrejtë që të harrohen dëshmitë e gjalla të Vlora Shabanit nga Llashtica e cila humbi më të dashurit e saj në luftë, apo dëshmia e Deli Hysenit i cili ndodhet diku në Francë për shërim, por që kurrë nuk iu dha ndihma e shtetit.

Janë të pafalshme nga ana e shoqërisë kosovare harresat e grave e vajzave të dhunuara. Krimi i dytë dhe më i rëndë do të ishte nëse ato përbuzen dhe lihen në harresë.

Libri i Musa Sabedinit andaj është një përkujtues historik që nuk na lenë të harrojmë për asnjë qastë atë dhunë të shfrenuar dhe atë krim e gjenocid që bëri ushtria e policia zyrtare serbe në Kosovë.

Në libër ka shumë fakte, prova, dëshmi, procesverbale, analiza, dokumente serbe, të cilat vërtetojnë krimet e kryera.

Në libër gjithashtu ka emra dhe regjistra të të gjithë paramilitarëve serbe të Anamoravës të cilët në vende të caktuara kanë vrarë e masakruar shqiptarë. Për të gjitha këto heshtje dikush duhet të japi llogari e përgjegjësi, sidomos përgjegjësia është e madhe e hetuesve shqiptarë, e prokurorëve dhe e gjykatësve që kanë heshtur e vazhdojnë të heshtin akoma.
Musa Sabedini edhe pse nuk e kishte obligim, ai me guximin e tij, me mençurinë e tij doli fshat për fshat, familje për familje, fotografoi, mori dëshmi e deklarata të njerëzve të gjallë se çfarë u kishte ndodhë atyre gjatë luftës.

Dëshmitë ishin origjinale dhe si të tilla janë autentike për kohën. Me të drejtë për këtë libër vlerësime shumë pozitive kanë dhënë recensentët e njohur Pajazit Nushi e Behxhet Shala.

Autori i librit, „Vrasje dhe Dëshmi“, Musa Sabedini, u lind në Stublinë të Gjilanit, me 8 maj 1971. Me gazetari dhe publicistikë merret që nga viti 1990. Për disa vite ka udhëhequr gazetën studentore, „Bota e re“.

Gjatë studimeve në Universitet, Musa Sabedini ka qenë nënkryetar i UPS-së, të UP-së, korrespondent i gazetave ditore: “Dita”, “Epoka e re”, “Kosova sot”, Kosova Live” dhe „Lajm“.

Musa Sabedini, për 16 vite, ka udhëhequr Klubin e gazetarëve „Beqir Musliu“, në Gjilan. Vlen të theksohet se Musa Sabedini, është fitues i katërfishtë „Korrespondent i vitit“, në Kosovë, në vitet ( 2003, 2006, 2007, dhe 2008 ).

Musa Sabedini ka ndjekur trajnime dhe është kulturuar në fushën e gazetarisë hulumtuese, në Kolumbia Misuri të SHBA-ve. Musa Sabedini është themelues i Agjencisë Rajonale të Lajmeve Rajonipress. Aktualisht është ligjërues në Universitetin për Biznes dhe Teknologji në degën e medias dhe komunikimit.

Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi“ është libri i tij i dytë. Vetëm një dorë mjeshtërore do të dinte të bënte këtë libër-dëshmi për të gjitha kohët.

Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi” nuk të lë të heshtësh. Bari mbi varreza ka kohë që nuk shkelet. Liria është mundësi e madhe. Edhe i rëni e ndien aromën e të gjallëve të lirë. Varrezat e të rënëve të luftës për liri kudo janë zbukuruar. Fotografitë dhe datëlindjet e të rënëve nëpër varreza nuk janë më frikë. Gati tek çdo i rënë ka lule të freskëta dhe kujtime të freskëta, dhe nga një varg kënge për gjithsecilin. /rrustem geci/rajonipress/

Prend Buzhala, apostulli i lirikës shqiptare.

Nga Kujtim Stojku, Tiranë

Libri “ Çaste Lirike” të kritikut eseistit,shkrimtarit dhe poetit nga Kosova Prend Buzhala, vjen pas një sërë botimesh me poezi,kritika dhe studime.Me fjalën e tij poetike ai zë një vend të veçantë e cila vjen pas një persekutimi,ndjekje dhe arrestimi mbi dhjetra herë nga policia serbe gjatë viteve “90”.Ai për herë të parë e mori penën që të shkruante qysh në vitin 1967,gjë të cilën vazhdon edhe sot duke punuar vazhdimisht.Duke qenë gjithmonë nën syrin vëzhgues të policisë në vitet ‘80” i ndalohet botimi i shkrimeve.Mirëpo për poetin në çfarëdo kohe që ai jeton shpirti dhe imagjinata e tij arrin që t’i coptojë zinxhirët e një pushteti që skllavëron shpirtrat.Vështrimit të hollë të tij dhe fuqisë së imagjinatës ia kishin gjithmonë frikën sepse me përmasat e vargut dhe hapësirën e poezisë së tij shtrihet përtejkoha gjer tek koha që vijon.Ky libër u shkruajt në muajt janar-mars të viti 2014.Ai me këtë botim sjell një formë të re përpara lexuesit sepse ai krijimet i publikoi në rrjetin social FB dhe, duke i ndarë me miqtë e tij dhe duke publikuar njëkohësisht edhe komentet e tyre.Një botim i tillë deri më sot nuk është bërë dhe kjo është një risi për letërsinë.

Shumë nga principet që prezantohen në këtë libër janë të reja.Janë të reja sepse vetë zhvillimet të bëjnë të krijosh individualitetin tënd për një subjekt të vjetër sikurse është poezia, e do zakoni, janë të prirura dhe të zhurmueshme,risia nuk është një rekomandim.Tashmë poezia shqiptare e ka krijuar identittetin e saj përmes përfaqësuesëve të njerëzëve të penës që prezantohen me dinjitet para lexuesit.Poeti është një njohës i shkëlqyer i letërsisë,sepse lexuesi autorin tashmë e njeh si kritik të artit,si shkrimtar etj. Figuracioni i pasur,idetë,imazhi nuk mund të ndahen nga subjekti. Subjekti ndërmerr operimin e mendjes poetike duke na dhënë një hapsirë mjaft të gjërë të poezisë.Tek çasti lirik “I Përdiellshëm” autori thotë se:

Dashuria nuk kërkon asnjëherë borxhe
Si nuk na tha njëherë dielli “Në keni borxhe për dritën time”!
E ai vetë dhuron e asnjëherë nuk flet.

Dielli mediton e ligjëron vetëm heshtas me anë të dritës.
Mendje dielli na vë mbi tryezë buzqeshjen hyjnore…
 

Drita dhe dashuria thurin rendin botëror dhe,dritën e kemi në dylyftim me errësirën.E brendshmia e poetit ndriçohet prej ëndrrash prej dielli,ata që të dy janë njësoj sepse ia lëshojnë vendin njëri tjetrit. Kundërbalancimi letërsisë në njërën anë dhe psikologjisë në anën tjetër na japin në mënyrë të dukshme thirrjet që trajtohen psikologjikisht.Subjekti si një i tërë,sikurse e di unë deri tani nuk ka pasur një përpjekje nga psikologjistët. Ngjarjet më të mira poeti i përzgjedh nga gjërat e natyrshme të jetës dhe kjo vjen nga jeta dhe puna e poetit.Në përgjithësi poetët janë psikologë të shkëlqyer dhe, kur pyetja lidhet me vetë mendjen e tyre duke punuar,ata me të vërtetë janë më të mirët. Në përgjithsi mendja e poetit është investigative,poetët zotrojnë qartësisht vetminë nga ku kryesisht marrin të dhënat.Ata janë të prirur që të analizojnë vetveten dhe,duke qenë njëkohësisht student të përhershëm i tejkalojnë me finesë ata që fshihen pas kartonave të diplomave me një mprehtësi të thellë të mësuari.Mendja e poetit vëzhgon me hollësi fakte,ngjarje e shumë e shumë të tjera dhe, i ruan ato në mendjen e tij ku më pas nga ky material i përthithur investigohet dhe analizohet me kujdes. Tek çasti lirik “I bekuar” mendimi poetik e le gjithmonë derën hapur që të fryjnë erërat e ngrohta diellore.Ku ai me ndërgjegje të plotë thekson se nga tërë ato ëndërrime duhet që të vjelësh frutin. Në këtë çast lirik ai shprehet se:

 Udhëtimi për në amësi është më i bukuri në botë!
 Me një trastë bekimi në shpinë mësyn udhët e botës.
 Kjo amësi urate është amë yjesh,amë dritash në shpirtin tënd.
………………………………………………………………………
I lumi ti:asnjë dëshmi nuk të nevoitet për atë që ke thënë.
 Për atë kohë që ke bërë.E ku i duhet pemës dëshmia për frytin e saj?
 Të takon: diçka të vjelësh nga tërë ato ëndërrime.
 Burime të pashtershme të eksploruara nga vështrimi i poetit i cili përmes një figuracioni të pasur të mendjes tij poetike e cila shprehet me një gjuhë selektive nga vetë poeti.


Shumë nga krijimet e poetit kanë karakter profetik sepse poezia ka një lidhje mistike me profecinë, dhe vargjet duhet të lexohen me kujdes që të kuptosh brendinë e tyre,përdorimi i metaforave nuk e fsheh idenë e mesazhit poetik por, nuk e bëjnë atë më të ndërlikuar ku një mendje është me të vërtetë e mendueshme. Poezia duke qenë subjekt i investigimit hedh dritë, ku përmes fjalës së saj ndriçon misteret. Meditimi është një proces intuitiv sepse poeti shqyrton po të njëjtat gjëra që shohin edhe të tjerët dhe, pikërisht këtu kemi atë të veçantë që dallohet nga ai që shprehet përmes penës e cila është përdorim i gjërë i intuitës së poetit.Me këtë intuitë ai vazhdon ta befasojë lexuesin poezi pas poezie.Me një figuracion të pasur dhe mjaft të goditur në poezinë “Thirrma gjakimesh” kjo thirrmë fillon që të rrjedhë si krua nga gjoksi i kujtesës.Dhe ky krua është një burim që nuk shterron kurrë.Poeti e sheh jetën si një varkë që lëkundet mbi valë.Zërat e guximshëm zgjohen dhe thirrmat e gjakimeve ku mendimi mediativ çel lule.

 Ç’rrjedhka gjaku i kujtesës si një krua që nuk shterron.
 Jeta u bë si një barkë që lëkundet në valë.E pret e pret në breg.
 Ti vjen e sjell përmbytjen e madhe.


Poeti duket sikur është i ngadalshëm por në të vërtetë ai fluturon,Ai është i vetmi që mendon seriozisht dhe në të njëjtën kohë arrin në rregull në destinacionin e tij,me shpejtësinë e mendimit. Çuditërisht poetët gjithmonë i tërheq si me magnet e vërteta.Nëse p.sh një poet deklaron mbi një çeshtje të rëndësishme dhe, mbi rëndësinë e një lidhje me prezantimin e subjektit,megjithëse akoma qëndron e paprovuar është gjetur ujdisja me një deklarim tjetër e cila bën të besueshme profecinë poetike.

Ne tashmë jemi të bindur se kemi provuar dëshminë materiale të mundshme në sentencën e poetit mbi subjektin e poezisë e cila nuk është e vështirë por,ka fuqi spirituale dhe imagjinuese të cilat e bëjnë vëllimin poetik më tërheqës për mesazhet dhe vlerat që ai transmeton tek lexuesi. Shekspiri theksonte se: “ imagjinata e poetit është e gjitha kompakte”,ose thënia e Shellit kur thotë se: “ poeti është një legjislator dhe profet”.

Gjithashtu nuk mund të lësh pa përmendur në këtë vëllim çastin lirik “Me kuvendim të perëndishëm”.Ky çast lirik fillon me mendimin poetik i thurur Perëndishëm,duke ndjerë në vetvete se ka një borxh.Menjëherë gjithsekush mund të shtrojë pyetjen se çfarë borxhi ka poeti?Borxh material! Jo, kurrë.Poeti nuk ka një borxh material,por ai i ka një borxh të madh Atdheut.Edhe sikur ai të ketë njëqind jetë,ia ka këtë borxh së bukurës dhe për këtë ai ka si dëshmitar qiellin.Dhe nëse këto gjurmë të së bukurës nuk mund të gjenden, tashmë është një dëshmitar i pakorruptueshëm,ku kurorë dritat hyjnore i bëhen kujtime.Duke u lutur o Atdhe….jepet mesazhi i madh për të vërtetën.

Mendja e poetit është gjithnjë në punë,ai gjithmonë shprehet përmes imazhit dhe metaforave të cilat na japin një meditim të lakmueshëm poetik. Trupi i kriticizmit poetit,ashtu siç janë vlerat,nuk përmbajnë diskutim për veprimin imagjinar të poetit e cila nuk largohet nga tërheqja e lexuesit dhe të zhgënjehet në pikat kryesore.Poeti vetë nuk mund t’i shpjegojë aftësitë e tij speciale,por ai këto aftësi vazhdon të na i tregojë me procesin e tij mental drejt produksionit të tij,që çuditërisht është e papërcaktuar dhe kjo është aftësia që ai ka të cilën e shpjegon përmes punës së tij. Qëndrimi i tij është si ai i Volterit,ai që nuk shihte se si kryheshin tragjeditë e tij dhe thoshte “Është e vërtetë kjo që kam shkruar unë”? Frymëzimi natyrisht që nuk vjen pa pasur përkrahjen qiellore dhe, pa lutje.

Në një poezi tjetër “Me Skeptër” ai na shprehet përmes imazhit dhe metaforave që vijnë pas një meditimi të lakmueshëm poetik.Poeti është i ndërgjegjshëm për rrugën e mundimshme të Atdheut të vet.Kjo rrugë që kemi përshkuar ka qenë pikërisht si në Golgotë,ku pyetjet që ngre marrin përgjigje nga skeptri,të përbaltosurit që të përmirsojnë gabimet.Dhe ky i përbaltosur është kthyer më fytyrë nga qielli si një flakadan,mendje e dritës është edhe spektri me gurë smeraldi.Figuarativisht kemi të shprehur një brerje ndërgjegjie që unë të gjej rrugën e tij,sepse sipas mesazhit poetik që na jepet, Atdheu vetëm një ditë na gjendet pranë,ku përmbyllja e poezisë na jepet me një ngarkesë të madhe emocionale.

Poeti si mjeshtër i fjalës operon thellë në brendësi të shpirtit i cili në poezinë “Lojë Formash” përshkruan me nota poetiko-filozofike gjendjen psikologjike të qenies. Ai shprehet se:

 Ti luan me veten,me shqetësimet me trazimet e me ankthet.
 Luan me format e qenies sate,e ato as syri nuk i rrok.As drita.
 I shumëzuar në trajta figurash njerzore.E asnjëherë i shpërbërë.
 Vetëm kur vendi vend nuk të zihet,atëherë e ndjen veten mirë.
 Kur atëherë arrin të deprtosh diku në shtresat e pazbuluara të shpirtit.


Kemi një meditim të hollë psikologjiko-filozofik i shprehur në vargjet poetike.Këtë meditim të thellë të poetit e kemi edhe në poezi të tjera të këtij vëllimi.Një spiritualizëm abstarkt që operon në thellësi të qenies por, njëkohësisht kemi edhe një materie abstrakte.Këto të dyja janë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën.Poeti na e jep përcaktimin e qenies konkrete por, këtë poeti na e jep në mënyrë abstrakte dhe ky është një abstarksion filozofiko-poetik ku edhe fryma është vetëm një abstraksion nga materialia dhe na del qartësisht se forma në fjalë përbën përmbajtjen e saj.Ky meditim i thellë psikologjik është jashtë rrezes së shikimit ku syri nuk depërton dot deri atje por depërton imagjinata.Poeti abstragon me abstraksionin e tij.Por dallimi me kujdes brenda caqeve të ekzistencës së një thelbi nuk do të ngatërrohej pjesërisht me abstraksionin e shndërruar në një thelb më vete,natyrisht me abstraksionin jo nga diçka tjetër por nga vetvetja.Në këndvështrimin poetik qenia luan me format e saj.kemi një trazim të madh spiritual që e rëndojnë shpirtin dhe, pikërisht në këtë gjendjen të rëndë psikologjike ti gjen kohë dhe luan me vetveten me format e qenies tënde.Këto trajta dhe forma njerzore sa vinë dhe shpërfytyrohen dhe, vetëm atëherë kur kësaj qenie nuk i zihet vendi,ai ndjehet mirë.Duke soditur pikërisht këtë gjendje të qenies vështrimi i poetit arrin të depërtojë edhe në shtresat e pazbuluar të shpirtit.Dhe pikërisht janë këto fjalë që çelin librin e të parëve.

Për këtë libër mund të thuhet shumë.Përmes këtyre krijimeve ne shohin se mendja e poetit është një mendim i thellë që njëkohësisht bazohet edhe në njëhuritë e aftësive të tij.Ne, këtu në këtë libër lexuam mendjen e poetit. Dashnorët e poezisë kryesisht i janë përkushtuar ëndërrimit në njërën anë, dhe në anën tjetër ështe lexuesi që gjen një mister në efektet e tij.Për një poemë ato mund të thonë se ka sharm,por fjala në vetvete sugjeron magjiken,megjithëse kjo dëshomon se mund të aplikohet vetëm nga ndijimet dhe jo nga arsyeja. Ky nuk mund të jetë një shpjegim racional.Në të vërtetë poezia sikurse besonte Shelli,vepron në një mënyrë hyjnore të pakuptueshme,përtej dhe mbi koshiencën.Kjo do të ishte ndihmëse e kritikës megjithëse dyshimet nuk janë të vetë poetit,nëse mundim ta kuptojmë të gjithë këtë produkt poetik,ne jasht gjejmë se në çfarë ekziston sharmi poetik.Antikët sikurse tek Shelli theksonin se poezia ishte hyjnore dhe poetika ishte një krijim i mrekullueshëm nga hiri.Poeti si profet dhe ëndërrues, është i frymëzuar, kjo është ajo që e ngre atë mbi fuqitë e tij normale me frymëmarrjen ose shpirtin e Zotit,nga Apollo ose muza.Një ushtrim poetik është një ushtrim religjioz gjithashtu dhe, poeti e fillon atë nga kërkimi i muzës fare sinqerisht,sikurse shërbimi religjioz modern fillon me lutjen,më vonë kjo thirrje e muzës bëhet një formë dhe, kur sillet në kohët moderne,një formë e objektit shpesh e zbrazët nga parodia dhe satira.Thirrjet,muza,etc,Bajroni e fillon me këngën e Don Zhuanit.Farisejtë bazohen mbi konceptin primitiv që në përgjithësi janë në poezinë moderne.Poeti ngazëllen dhe pushtohet nga djalli,mbushet me tërbim,mahnitet,frymëzohet,por shprehje të tilla janë thjeshtë ornamente klasike dhe shqiptim poetik,ose i gjithë kuptimit metaforik përshkruhet nga proceset krijuese.

Fantazia e poetit është e pamatë.Ai zgjedh temat dhe thur vargun me fijet e shpirtit duke na përcjellë mesazhin.Në poezinë “Me një valë dashurie”, na jepet portretizimi i Jezu Krishtit.Shpalosen me radhë mrekullitë që ai bëri dhe perdja e kaltër hapet me ngadalë duke na ekspozuar skenën.Skena që shohim është e tmerrshme,ku megjithë provën që ai dha, ne sot jemi më hipokritë se ato njerëz që jetuan në atë kohë të cilët e kryqëzuan.Hipokrizia jonë e tejkalon kohën,sepse ne atë e kryqëzojmë përditë në çdo tryezë dhe gosti.Një përshkrim poetik mjaft prekës për këtë figurë hyjnore,sepse ky është pikërisht çelësi i dashurisë që shtrihet si një valë dashurie e pakufishme dhe,pikërisht është ky ai mister i lumturisë që nuk e gjen edhe kur e kërkon.Ai në çdo poezi vazhdon ta befasojë lexuesin duke dhënë një krijim më të goditur se tjetrin.Po kështu vazhdon me poezinë : “Me thiknajën e Atdheut”.Në këtë poezi përmes një lirizmi të thellë jepet një nga mesazhet më të fuqishme.Heroi lirik është i pushtuar nga një trishtim mjaft i rëndë kur shikon se Atdheu i tij është dërguar tek kasapi për t’u therë.Ta shohësh Atdheun duke ia prerë kryet dhe të mos bësh asgjë.Ta shohësh këtë Atdhe që ta lanë trashëgim të parët,stërgjyshi,gjyshi dhe baba, e ti atë e sheh si një varr.Për të fituar ca para atë e kanë nxjerr në Pazar për ta shitur me gjithçka,shitet shpirti,shitet mendja,shitet i gjithë trupi,një skllavëri e turpshme dhe mjaft e poshtër në kohët moderne, në këtë fillim shekulli të ri.Në këtë Atdhe gjithçka i përulet pushtetit të ndyrë të parasë e unë jam i detyruar vetëm që të ndërroj atdhe,të ndërroj shtëpi.

Ky Atdhe është shumë zemërgjërë,është shumë i dhimbshur,pavarsisht se disa nga bijtë e vet e mohojnë atë,punojnë natë e ditë dhe pa pikë dhimbsurie ia ngulin thikën pas shpine me thikën që e mprehin mirë në dy anët, disa ai përsëri i përkdhel.I përkdhel edhe kur e mohojnë duke i marrë në gjirin e tij njëlloj si atdhetarët.Megjithë këto veti dhe viryte hyjnore ai si At ka bërë shumë mirësi,kanë marrë thikën në dorë për ta therë dhe pasi ta varin në çengela ta shesin pjesë pjesë sepse ua ka errur sytë makutëria e fitimit.Në një gjendje të tillë kur e thua fjalën është njësoj sikur ecëm në një rrugë të shtruar me xhama të thyer dhe mbi ta nuk mbetet më asnjë gjurmë.Pushtetarë që rrojnë duke ruajtur gjithfarë poshtërsish ku në vetvete nuk është asgjë tjetër veçse poshtërsia e mishëruar në pushtetin që kanë përkohësisht.

Tiranë 23.07.2015

Sonntag, 26. Juli 2015

Shqipëri - Relacioni sekret për vizitën e shkrimtarëve kosovarë


       Çfarë zbulon relacioni 25 faqësh i hartuar nga shoqëruesit Odhise Grillo dhe Hamit Boriçi, për udhëtimin 12 ditor të shkrimtarëve Vehbi Kikaj, Maksut Shehu, Rifat Kukaj, Qamil Batalli dhe Agim Deva. Kë kërkuan të takojnë, me kë u takuan, ku dhe çfarë shkëmbyen me ta pesë shkrimtarët kosovarë?
 
      Gjatë udhëtimit në Shqipëri nga 13-25 nëntor 1973, pesë shkrimtarët kosovarë ishin vëzhguar deri në imtësi. Shoqëruesit e shkrimtarëve, Odhise Grillo dhe Hamit Boriçi, kanë vërtetuar në relacionin e tyre se gjatë ditëve të qëndrimit në Shqipërisë, shkrimtarët miq kishin ngritur mjaft dyshime, në shumë raste.

 
       Pas prezantimit të të dhënave të detajuara për shkrimtarët Vehbi Kikaj, Qamil Batalli, Rifat Kukaj dhe Agim Deva, në relacionin e Odhise Grillos e të Hamit Boriçit flitet edhe për gazetarin Maksut Shehu, i cili u ka lënë edhe përshtypjet më negative shoqëruesve nga Tirana. Ata nuk raportojnë më vetëm prirjet dhe provokimet e tij politike, por edhe shumë detaje intime rreth shkrimtarit, duke e akuzuar për marrëdhëniet e ekzagjeruara me pijen dhe femrat.


      Çdo të thoshte të ishe turist në Shqipërinë komuniste, ku gjithmonë, dyshimi i parë që sillej ndërmend për çdo vizitor ishte agjentura? 

Në një vizitë turistike, në vendin më të izoluar të botës, nën vëzhgimin e rreptë të shoqëruesve, por edhe me ëndrrën e mëmëdheut të munguar, pesë shkrimtarë e studiues kosovarë të letërsisë për fëmijë, të ftuar në nëntor të 1973 për një vizitë në Shqipërinë “mëmë” ishin vënë nën skanerin e pagabueshëm të regjimit.

Ata ishin Vehbi Kikaj, Maksut Shehu, Rifat Kukaj, Qamil Batalli dhe Agim Deva.

Ftesa ishte bërë nga Komisioni i letërsisë për fëmijë pranë Lidhjes së Shkrimtarëve dhe sektorit të historisë së Letërsisë Shqipe për fëmijë në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë. Shkrimtarët kosovarë kanë qëndruar 12 ditë në tokën e “ëndërruar”, por çdo lëvizje e tyre, çdo bisedë, çdo detaj në sjelljen dhe veshjet e secilit prej vizitorëve, dëshirave dhe përshtypjeve të tyre, është vëzhguar me kujdes, me qëllim që të raportohej më pas.

Këtë detyrë kanë pasur dy shoqëruesit shqiptarë të këtij grupi, të cilët siç ndodhte në të gjithë vizitat e kësaj natyre, pas përcjelljes së miqve kanë hartuar një relacion të hollësishëm mbi detajet e vizitës 12 ditore të kolegëve të tyre.

Relacioni, për të cilin flasim është përgatitur nga shkrimtari Odhise Grillo dhe gazetari Hamit Boriçi, të cilët ishin caktuar që të ishin shoqëruesit e këtij grupi gjatë 12 ditëve të qëndrimit të tyre në Shqipëri.

Relacioni prej 25 faqesh ofron të dhëna të hollësishme mbi jetën e secilit prej shkrimtarëve, tendencat dhe karakteret krijuese dhe intelektuale, sjelljet “borgjeze” e detaje të imëta mbi pasurinë dhe jetën me privilegje në Jugosllavinë e Titos, dyshimet e lindura dhe informacione të shumta që janë vjelë prej tyre për çështje të brendshme në Kosovë.

Sot sjellim pjesën e parë të relacionit, që ruhet në fondin 14 në AQSH, ku veç raportit mbi vizitën me të gjithë detajet e saj përgjatë 12 ditëve, jepen të dhëna të hollësishme për dy pjesëtarët e parë të grupit, Vehbi Kikaj dhe Qamil Batalli, të cilët sikurse edhe kolegët e tyre Maksut Shehu, Rifat Kukaj, e Agim Deva, janë ndarë tashmë nga jeta, pa na dhënë mundësinë që sot të zbulonim një anë tjetër të këtij udhëtimi që përshkruhet në këtë dokument të hartuar gjithsesi nën presionin dhe kushtet e regjimit totalitar.

 

R E L A C I O N

MBI VIZITËN E NJË GRUPI SHKRIMTARËSH DHE STUDIUESISH KOSOVARË TË LETËRSISË PËR FËMIJË, QË VIZITUAN VENDIN TONË PREJ DATËS 13-25 NËNTOR 1973

Me ftesën e Komisionit të Letërsisë për fëmijë pranë Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë dhe të sektorit të historisë së letërsisë shqiptare për fëmijë në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë, erdhi për një vizitë 12-ditore në vendin tonë një grup shkrimtarësh dhe studiuesish kosovarë që merren me letërsinë për fëmijë, nga shoqata e shkrimtarëve kosovarë. Në këtë grup bënin pjesë Vehbi Kikaj (përgjegjës i grupit, anëtar i Kryesisë së shoqatës), Maksut Shehu, Rifat Kukaj, Qamil Batalli dhe Agim Deva.

Grupi erdhi në vendin tonë më 13 nëntor nga pika kufitare e Hanit të Hotit dhe u largua po nga kjo pikë më datën 25 nëntor.

Gjatë 12 ditëve të qëndrimit në vendin tonë, sipas një programi të aprovuar, grupi vizitoi Shkodrën, Lezhën, Krujën, Tiranën, Durrësin, Elbasanin, Hekurudhën Librazhd-Përrenjas (urën e Bushtricës), Fierin, Gjirokastrën, Sarandën dhe Beratin. Plani i hartuar qysh më parë u zbatua me përpikëri.

Në Shkodër, Durrës, Tiranë, Fier e Gjirokastër u takuam me shkrimtarë që merren me letërsinë për fëmijë dhe me kryetarët e degëve të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve. Takimet kanë qenë të frytshme, korrekte dhe të dobishme.

Shkrimtarët dhe studiuesit kosovarë u njohën dhe mësuan për sukseset që ka arritur vendi ynë në fushën politike, ekonomike, kulturale e artistike dhe veçanërisht në letërsi e arte. Për këtë ndihmuan shumë vizitat në muzeume, ekspozita, qendra pune e prodhimi dhe takimet me krijuesit.

Grupi i shkrimtarëve dhe i studiuesve kosovarë zyrtarisht përfaqësonte shoqatën e shkrimtarëve kosovarë, por në të vërtetë ata janë përfaqësues të shtresës intelektuale të rretheve të shkrimtarëve dhe të gazetarëve. Kjo vihet re nga pikëpamjet që kanë, nga shijet, kërkesat dhe interesat e tyre, nga mënyra e veshjes, e të sjellurit. Ja disa fakte:

Përmendnin hotelet dhe klubet më të mira që kanë ata, si Pozhuri, udhëtimet me aeroplan, pushimet në vilat e Deçanit, në plazhin e Ulqinit, udhëtimi në Turqi, Greqi e gjetkë.

Ata, jo një herë, vunë në dukje mundësitë materiale që kanë, për të blerë e mbajtur makina personale, siç kishte Maksuti, për të ndërtuar vila, siç ndërtoi Qamili, etj. Fakti që një pjesë e tyre kishin valutë të huaj (M. Shehu e R. Kukaj), dollarë, marka dhe shuma të mëdha dinarësh, tregon se ata u përkasin shtresave të pasura intelektuale. Është e kuptueshme se revizionistët titistë, me të holla e mënyra të tjera kanë blerë njerëzit e propagandës. Dhe këta të fundit bëjnë një jetë të izoluar nga populli, jepen pas qejfeve, karrierës, parave, pas pijeve dhe modave ku më shumë e ku më pak.

Kemi mendimin se pikëpamjet e tyre duhen kuptuar si pikëpamje të një shtrese të caktuar shoqërore, si opinion i përgjithshëm i qarqeve të shkrimtarëve e gazetarëve të Kosovës së sotme.

Në tërësi grupi përbëhet nga shkrimtarë jo të qartë dhe mikroborgjezë. Megjithëkëtë, duhen bërë diferencime. Vehbi Kikaj dhe Qamil Batalli na duket se janë më të thjeshtë, sikur kanë e ruajnë diçka nga populli, akoma nuk janë borgjezuar plotësisht. Rifat Kukaj nga veshja e mënyra e të sjellurit është prototipi i një intelektuali mikroborgjez. Me fjalë tregohet si i lidhur me popullin dhe krejtësisht kundër jetës luksoze.

Karakteristike ishte se kur e sillnin fjalën për Shqipërinë, për bashkimin e Kosovës me atdheun, ishin të një mendimi dhe flisnin me emocione. Janë, pra, nacionalistë.

 Të gjithë ishin anëtarë të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë. Nuk bëjnë asnjë dallim në mes komunistëve të vërtetë dhe revizionistëve. Kur diskutonin, bie fjala, për Spanjën, ata flisnin me admirim për udhëheqësit e partisë së sotme revizioniste spanjolle. Nuk bëjnë dallim mes luftërave të drejta dhe të padrejta. Ata arrijnë deri atje sa të flasin me admirim për Izraelin, që, edhe pse është i vogël, i dërrmoi popujt arabë, pa vënë theksin në karakterin e luftës së sionistëve.

Duket se nacionalistët kosovarë, përfaqësues i të cilëve ishte edhe ky grup, i kanë varur shpresat për të ardhmen e Kosovës, për bashkimin e saj me mëmëdheun, në inteligjencën. Ata deklarojnë se suksesi i dëshiruar do të arrihet me dy rrugë:

a) Me arsimimin (shkollimin) e rinisë. Thanë “sot kemi 20.000 studentë në Prishtinë”.

b) Me këmbënguljen për të shfrytëzuar të gjitha të drejtat që u janë siguruar me Kushtetutë. Dhe, thanë se do të vijë koha që edhe OKB-ja ta thotë fjalën e vet. Kjo vihej re në bisedat si tendencë e përgjithshme. Punëtorët nuk i zënë në gojë fare. Për fshatarësinë kanë mendimin se është një turmë e prapambetur, pa kulturë, pa kërkesa, që rend pas interesave ekonomike, që për të fituar para ikën në Gjermaninë Perëndimore, në Turqi e gjetkë. Bijtë më të mirë të fshatarësisë janë ata që po shkollohen.

Të gjithë pjesëtarët e grupit kanë shprehur besimin e madh te Titua, se të gjitha këto të drejta i kanë nga Titua dhe i lusin jetë të gjatë atij, se kush e di kush ia zë vendin. Këtu është një kontradiktë. Këta edhe i lusin jetë të gjatë Titos, edhe tregojnë shumë anekdota për të. Qamili, Rifati e Vehbiu nuk kanë as dëshirë për të shkruar për Titon.


Ja se çfarë përfaqëson secili anëtar i grupit, sipas mendimit tonë:


Vehbi Kikaj

Anëtar i kryesisë së shoqatës së shkrimtarëve, redaktor i revistës “Pionieri”, kandidat për redaktor në Entin botues “Rilindja”.

Është një tip i shoqërueshëm, i qetë, por pak naiv dhe pak hutaq. Nuk është i qartë ideologjikisht, sidomos për lëvizjen komuniste ndërkombëtare në ditët tona. Nuk dallon partitë M.L. të vërteta nga partitë revizioniste. Naiviteti i tij vihet re në disa arsyetime, në besimin që ka te atasheu kultural në Tiranë të cilin e ka pasur profesor në Prishtinë.

E do shumë Shqipërinë, Kosovën e quan një pjesë të Shqipërisë dhe mendon për bashkimin e saj me atdheun duke thënë: “Kur të vijë koha do ta hedh vetë i pari bombën aty ku duhet”. Ka shprehur dashuri të madhe për shokun Enver dhe për partinë tonë. Shënimet e tij në muzetë dhe objektet që vizituam janë më të zjarrta. Ai nuk nënshkruante tok me të tjerët por linte shënim të veçantë.

Në Gjirokastër këmbënguli që të shkëputej nga shokët dhe të vizitonte patjetër shtëpinë-muze të shokut Enver. Në mënyrë të fshehtë ia plotësuam dëshirën. Aty u mallëngjye dhe la një shënim për “njeriun më të madh që ka lindur Shqipëria”.

Gjatë vizitës në varret e Q. Guranjakut, N. Bulkës dhe Zekirja Rexhës, pa varret e prindërve të shokut Enver. Qysh aty, bashkë me Q. Batallin, shprehu dëshirën për të vendosur në varret e tyre buqeta me lule. Për t’i ruajtur ata ne nuk ua plotësuam dëshirën. Para se të largohej fshehtas la 30 lekë për të blerë lule, për t’i plotësuar dëshirën.

Gjatë gjithë kohës është treguar i afërt, ka folur gjithmonë mirë për pjesëtarët e grupit, për shkrimtarë e gazetarë, për funksionarë të huaj dhe për punonjës të UDB-së.

Ka urrejtje të theksuar për serbët aq sa në mesnatën e datës 24 nëntor, u tha pastruesve të rrugës të Shkodrës “pastrojini mirë rrugët se janë ndyrë nga gjaku i 12.000 malazezëve që i kini grirë me shpatë në Tarabosh”.

Është shok i ngushtë me Q. Batallin dhe me R. Kukajn. Mban distancë me M. Shehun e A. Devën. Të tilla porosi na jepte edhe ne. Më tepër lidhje kishte me Qamilin. Në prani të tyre fliste pak më hapur se të tjerët.

Kishte pak qejf pijen dhe tregonte për femrat, sidomos në praninë e të tjerëve (këtë na e kishte thënë edhe Rifati: kur të jemi në grup - sidomos me Maksutin dhe Agimin - bisedë pijesh dhe femrash do të kemi).

Vlerësonte shumë sukseset tona, po ndonjëherë tregohej i matur e fliste me kujdes, sidomos pas zënkës me Agimin, i cili e kishte kritikuar Vehbiun dhe shokët se po tregoheshin inferiorë ndaj nesh.

Tregohej i kujdesshëm kur shkëputej nga grupi, për të biseduar me ne. Jetonte me ankth dhe me frikën se nuk do të shihte më Shqipërinë, pasi hasmi i familjes së tij për një gjak, megjithëse ishin pajtuar, mund të shtyhej nga ata që nuk e duan Shqipërinë, që ta vriste. Këtë e theksoi me lot në sy edhe kur u nda prej nesh në Hanin e Hotit.

Ai pretendonte se bisedon gjithmonë me shokët e tij për çështjen e Kosovës, megjithëse e ka të vështirë. Përkrah ata që luftojnë për të drejtat e Kosovës, p.sh. poetin Gërvalla dhe bojkoton ata që janë në shërbim të serbëve, si p.sh. poetin Adem Gajtani, i cili ka dalë dëshmitar në gjyq kundër një shqiptari që shau serbët dhe qeverinë në një kafe.

Ai deklaroi: po gjetët qoftë edhe njëherë fjalën Serbi dhe Tito në librat e mia, më varni. Nuk shkruaj për ta se i urrej”.

Ai ka deklaruar disa gjëra që mendojmë se duhet të mbahen parasysh:

- Sekretari i Ambasadës sovjetike në Beograd ka mbaruar studimet në Shqipëri. Ai ka ushtruar presion te botuesit në Maqedoni, që të shkruajnë keq për vendin tonë. Kohët e fundit është dukur në zyrat e “Rilindjes” dhe ka biseduar me drejtuesit për çështje të tilla.

- UDB ka dhënë urdhër që poetit Gërvalla të mos i botohen më krijime, pasi ai është “ekstremist” d.m.th. i shfaq hapur ndjenjat dhe mendimet e tij për vendin tonë.

- Disa muaj pasi është kthyer në Jugosllavi nga vendi ynë (Vehbiu ka qenë te ne në Kongresin e Drejtshkrimit më 1972) është thirrur në zyrat e policisë në Prishtinë dhe e kanë frikësuar. Bile edhe e kanë goditur.

- Tajar Hatibi, ish-redaktor në “Pionieri”, ndërhyn në punët e botimeve, duke i detyruar të botojnë materiale për Titon. Ai është një censor për çdo numër dhe artikull.

- Agim Deva, ka bërë thirrje të shkruante vjersha për Titon, pasi donte të botonte një vëllim. Vehbiu nuk pranoi. As Rifati e Qamili. Atëherë Agimi i kërkoi si recensentë. Këta pranuan dhe për sy e faqe thanë fjalë të mira për vëllimin.

Në Ambasadën jugosllave në Tiranë iu është thënë: “Ne dëshirojmë që ju të lini përshtypje të mira dhe të shkruani mirë për Shqipërinë, për ato që shikoni. Kini kujdes të mos bëni pyetje për disa çështje të brendshme, si për çështjen e F. Paçramit, për ndryshimet në Lidhje etj.”.

- Ai tha se në Prishtinë e sidomos në Gjakovë ka grupe të rinjsh që këndojnë këngë për shokun Enver dhe për partinë tonë. Bile ngrenë grushtin dhe thërresin.

- Tregoni disa anekdota kundër Titos dhe serbëve e sidomos kundër boshnjakëve.

- Atdhe Gashi, regjisor, shok i tij, në një kafe ka thirrur “Poshtë Veli Deva”. Iu sul polici, por e tërhoqi Vehbiu me marifet dhe iku e kështu nuk e kapën dot.

- Me mjaft takt, në bisedat që pati me shokët B. Dedja dhe D. Agolli, gjatë darkave të shtruara për ta, V. Kikaj shprehu dëshirën që në Shqipëri të botohen edhe vepra të shkrimtarëve kosovarë për fëmijët. Ai tha midis të tjerash “ne kemi bindjen e plotë se ju na kuptoni. Në kushtet e sotme të Kosovës nuk mund të shkruajmë ashtu siç mendojmë, ndaj jemi të detyruar të përdorim simbolet”.

P.sh. përdorimin e simboleve mund ta shihni qartë në librin tim të fundit “Shtëpia ime ka sy” kur flas për mbretëreshën ilire Teuta. Çdo gjë që kam thënë aty është simbol për Shqipërinë e sotme të pathyeshme”. Në rast se ju do të botoni veprat tona për fëmijët duhet të dini se kjo ka vlerë të dyanshme: e para, sepse kjo do të shërbejë si inkurajim për ne dhe e dyta se sipas pjesëve që do të zgjidhni për t’i botuar në Shqipëri, ne do të kuptojmë se cila pjesë e krijimtarisë sonë për fëmijët është e shëndoshë dhe i shërben edukimit të fëmijëve kosovarë. Pra botimi i shkrimeve tona në Shqipëri do të jetë busull për krijimtarinë tonë.

- Vehbiu shprehu urrejtjen ndaj fushatës shpifëse që ka ndërmarrë sidomos “Nova Makedonia” kundër Shqipërisë.


Qamil Batalli

Kryeredaktori i revistës “Pionieri”. Vjen për herë të parë në Shqipëri. Së shpejti shkon kryeredaktor i “Shkëndisë”.

Është tip i qetë, i përmbajtur dhe i mbyllur. Flet pak dhe interesohet shumë për gjuhën, pedagogjinë, psikologjinë e letërsinë. Shënon në bllok fjalë të urta dhe bleu rreth tri herë më tepër libra se të tjerët.

Ditët e para pothuajse nuk fliste fare. Shfaqi admirim për zhvillimin e arsimit dhe u habit që në fshat ka shkolla të mesme, bile edhe të profilit bujqësor, kur në Prishtinë ka vetëm një shkollë të mesme.

Pas dy-tri ditësh nisi të flasë lirisht vetëm kur nuk shihej e dëgjohej nga të tjerët. Frikën e justifikonte me faktin se në vitin 1947 i kanë zhdukur të vëllanë, ish-pedagog i zoti dhe patriot.

Në bisedat e ditëve të fundit sa herë që ndodheshim vetëm për vetëm me të, ka ngritur lart rolin e partisë dhe të shokut Enver, duke theksuar: “ Ju keni një Parti të fortë e një komandant të zot dhe të guximshëm”.

Vlerëson politikën tonë të mbështetjes në forcat e veta.

Shprehu mendimin se disa na kritikojnë për dyert e mbyllura ndaj turistëve, por në fakt tha se “Ju veproni shumë drejt”. Jugosllavia pa turizmin nuk mund të jetojë. 70 për qind e buxhetit sigurohet nga turistët, shumë familje në bregdet kanë përfitime të konsiderueshme, po bashkë me dollarët turistët sjellin sëmundje vdekjeprurëse për shoqërinë socialiste. Këtë e provoi Jugosllavia. Ky ndikim ndjehet edhe në Kosovë. Ndaj ka shumë pakënaqësi.

I bënë shumë përshtypje parullat, që lexonte rrugëve ose nëpër objekte, sidomos i pëlqenin dy-tre parulla si “E rrezikshme është ajo që harrohet”, “Armiqtë na kanë në grykë të pushkës, ne i kemi në grykën e topit”, “Të mos harrojmë tragjedinë e BS” etj.

- Shpesh interesohej për policët dhe oficerët, sidomos ditët e para. Ditën e fundit e sqaroi këtë gjë duke thënë: “Propaganda te ne kishte krijuar bindjen se ka shumë policë dhe veçanërisht ne do të ishim njerëz që do të ndiqeshim prej tyre. Policët e armatosur me mitraloza ruajnë shtëpitë e të dyshimtëve edhe të kosovarëve... Ne pyesnim pasi nuk po e vinim re një gjë të tillë. Gjithsej këto 12 ditë kam parë vetëm 10 policë. Jam i bindur se propaganda na mashtron atje. Këtë do ta them edhe atje, pasi te ne ka shumë policë të armatosur bile edhe me kërbaçë e shkopinj kamxhiku”.

Interesohej për libra teorike, pasi sipas tij ata janë nën ndikimin e teorive serbe-malazeze.

- Ndjeshmërinë e vet e shfaqi në Shtëpinë Botuese kur nderoi me grusht dhe tha: “Enveri të rrojë sa malet”, pasi pa një ekspozitë me fotografi të shokut Enver, ku pa kooperativistët me pushkë dhe në varrezat e dëshmorëve ku nderoi fshehtazi me grusht.

- Atë ditë që po ndahej nga ne, na përqafoi të dyve bashkë, futi kokën midis trupave tona dhe i mbushi sytë me lot.

- Qysh natën e parë e gjer në fund fjeti në një dhomë me A. Devën. Pretendon se ka biseduar me Agimin për gjithçka panë e mësuan te ne dhe se vuri re ndryshime të mëdha tek Agimi. Ai tha: “U bë shumë mirë që erdhi Agimi. Ai është rritur në ambient tjetër, ka dëgjuar gjithnjë keq për Shqipërinë. Ka ardhur me ne i bindur se do ta prisnit ftohtë, se do ta ndiqnit nga pas e do krijonit incidente për ta ndjekur nga vendi ynë. Ai nuk mund të bëhet si ne, po mësoi shumë të vërteta për Shqipërinë.

Rrallë fliste në praninë e të tjerëve. Më tepër dëgjonte. Ka botuar një tregimin për Titon, i shtyrë nga Agimi. Në të vërtetë ka hequr emrin e Skënderbeut dhe ka vënë emrin e Titos, në një tregim që e kishte gati (këtë na e tregoi Vehbiu)...


Rifat Kukaj

Redaktor në Radio-Prishtina për emisionin e fëmijëve. Së shpejti mund të kalojë redaktor në Entin Botues “Rilindja”. Vjen për herë të parë në vendin tonë. Është inteligjent, më i zgjuari në tërë grupin, njeri i përmbajtur, pa impulse, qesh me ironi dhe flet me thumba.

Qysh kur erdhi, deri sa u largua, për të kishte dy tema: femrat dhe pija. Sipas tij, këto biseda i hapte, pasi nuk dëshironte të bisedonte për gjëra të tjera në praninë e shokëve. Kur ishte vetëm fliste lirisht, por kurdoherë pa emocione. Ashtu si Vehbiu edhe Rifati ka deklaruar se po të vijë koha, ai i pari do ta hedhë bombën aty ku duhet për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.

Kishte njohuri e të dhëna për historinë, gjeografinë dhe politikën e vendit tonë.

Interesohej për emra fshatrash, vendesh, prodhimesh. Dinte me përpikëri se ku ndodhej një vend i caktuar. P.sh. ai dinte se pas asaj kodre ndodhej Delvina. Me atë tonin e tij të qetë, të ftohtë, deklaronte se dinte shumë për ndërhyrjet e UDB-së gjatë viteve 1947-1948 e më pas, se kishte lexuar shumë literaturë për të. Ai fliste kundër atyre që ishin dhënë pas luksit dhe pas pronës private. Kjo duket kontradiktore kur ai vetë mbahej shumë mirë dhe kishte tokë e bagëti, pronë private në Drenicë. Interesohej shumë për armët: ku i ka armatimet Ushtria, a është i armatosur populli?

Kur kalonim nga Tepelena, poshtë rrugës automobilistike, pa një repart ushtarak e tha: “Ushtarët i pashë, por armë nuk pashë”. Vehbiu i tha: “Në do ta dish, raketat janë nëpër tunele e s’mund t’i shohësh”. Pinte shumë duhan e konjak. Respektonte Maksut Shehun e tërhiqej para tij, pasi, siç thoshte ai, e njihte mirë se çfarë grindaveci e pijaneci ishte Maksuti. Tërheqjen ua këshillonte edhe të tjerëve.

Edhe ky është i interesuar për policët, për oficerët dhe për çmimet. Dëshira e tij e madhe ishte që të vinte Rahman Dedaj në vend të Maksutit. Dinte dhe na tregonte vazhdimisht anekdota kundër Titos, serbëve etj. Këto i tregonte edhe në praninë e Vehbiut, por jo para të tjerëve. Gjithmonë pas vizitave ky bënte shënimet në libër dhe të tjerët firmosnin. Nga çdo qytet dërgonte shumë kartolina dhe kërkonte të vinim firmat të gjithë ne dhe në disa raste ngulte këmbë të shkruanim plotësisht emrin dhe mbiemrin.

Kërkoi pjesë teatrale të dramatizuara nga Radio-Tirana, karikatura nga Hosteni dhe duhan “taraboshi” për llullën (la kërkesën t’i dërgohen disa pako me duhan të tillë).

Ishte i dhënë pas numizmatikës (mblidhte lekë). Pretendonte se djali i tij pesëmbëdhjetëvjeçar e kishte porositur për një gjë të tillë. Kishte mjaft valutë (dollarë), e bleu shumë suvenire.

Shpesh përmendte, si me shaka, “Po të vinja disa vjet më parë, nuk do të kthehesha se më pëlqejnë shumë vajzat këtu, do të dëshiroja ta martoj djalin...”!

Ai theksonte se duhej marrë parasysh gjendja, kushtet në të cilat ndodheshin, se tani për tani kryesorja është që të luftohet për të shfrytëzuar deri në maksimum të gjitha të drejtat që ua siguronte Kushtetuta.

Premtoi se nga Shqipëria do të shkruante si “Shënime udhëtimi” 4-5 vjersha. Fliste kundër serbëve, admironte kroatët. Rifati sugjeroi se do të ishte mirë që t’u krijohej mundësia sa më shumë që të jetë e mundur për të ardhur në vendin tonë, shkrimtarëve dhe publicistëve, jo vetëm kosovarë, por edhe të atyre që janë miq të Shqipërisë, të cilët kanë folur e shkruar mirë për Shqipërinë.

Ai tha se një artikull i shkruar në gazetën “Delo” të Lubjanës nga poeti dhe publicisti Herman Vogël, bëri jehonë të madhe. Studentët e Lubjanës u ngritën në demonstratë për të zbatuar parimet e arsimit, të shkollës shqiptare, si në Shqipëri. Ata mbanin në duar gazetën “Delo”, ku ishte botuar edhe një fotografi e Llazar Siliqit. Rifati tha se gazetari Drago Karl, i gazetës “Delo”, që e simpatizon Shqipërinë, ka kërkuar të vijë në Shqipëri. “Mendoj”, vuri në dukje, “se do të ishte pozitive kjo vizitë, pasi është gazetar me kurajë, dhe sipas mendimit tim, do të ndriçonte drejt situatën që ekzistonte sot në Shqipëri, duke hedhur poshtë parullat antishqiptare”.

Rifati hiqej sikur ishte kundër sistemit të vetadministrimit në ekonominë jugosllave, duke e konsideruar si një dështim.




Agim Deva

Redaktor përgjegjës i gazetës së pionierëve, organ informativ. I biri i Veli Devës, personalitet i njohur në Jugosllavi. Ka kryer studimet e larta në Prishtinë. Dhe tani përgatitet për të mbrojtur magjistraturën.

Shumë i ri në moshë, i datëlindjes 1948.

Në pamje të parë duket i qetë, por në të vërtetë e përmbante veten. Ditët e para nuk fliste fare. Më vonë filloi të flasë, por pak. Më tepër dëgjonte, ndiqte me vëmendje bisedat e të tjerëve. Është pak mendjemadh dhe mbahet për pozitën që ka i ati.

Në hotel vazhdimisht flinte me Qamil Batallin. Me të gjithë bisedonte njëlloj. Me Maksut Shehun ka pasur raste kur janë zënë edhe në praninë tonë, siç qe rasti gjatë rrugës Librazhd-Elbasan. Zënka ishte për çështje rrogash dhe përgjegjësia në organet që nxjerr Enti Botues “Rilindja”. Kaluan në ofeza reciproke. Të tjerët nuk ndërhynë. Më vonë Rifat Kukaj sqaroi: “Gjithmonë tërhiqemi në raste të tilla, se Maksuti është nevrik, don t’i shkojë e vetja, është grindavec”.

Ndërsa Agimi tha mënjanë: “Vetëm unë ia thyej hundët Maksutit, se mua s’ka ç’më bën”.

Agimi ka kritikuar shokët për nënvleftësim nga ana e tyre të letërsisë kosovare gjatë bisedës që u bë në Shtëpinë Botuese “N. Frashëri”. Edhe për këtë janë zënë. Maksuti ka ndërhyrë dhe duke përkrahur Agimin, e ka ofenduar rëndë Vehbi Kikajn. E shau nga nëna. Vehbiu nuk i është përgjigjur.

Agimi interesohej shumë për dallimin nga veshja të oficerëve, nënoficerëve, ushtarëve dhe policëve. Interesohej gjithashtu a mësohet gjuha kineze në shkollat tona, a ka shumë kinezë dhe ç’rroga marrin. (Megjithëse rrallë kanë parë kinezë, policë, oficerë dhe ushtarë).

Agimi njihte mirë kursin e këmbimit të lekut me dinarin dhe anasjelltas, bënte përllogaritje në çast.
 Ngrinte shumë çështjen e arsimit në Kosovë, si kundërpeshë e zhvillimit të sistemit tonë arsimor, për të cilin fliste fjalë të mira. Gjatë bisedave për bursat dhe arsimin në Kosovë, pranonte deri diku vartësinë e studentit nga ndërmarrjet ekonomike, të cilat u jepnin bursën ose u akordonin hua studentëve, me kushte që ata pas kryerjes së studimeve, të punonin në atë ndërmarrje për disa vjet, derisa të shlyenin detyrimet.
 Agimi u habit kur pa sa afër ishte Korfuzi me Sarandën dhe kufiri në përgjithësi. Nuk mund ta merrte me mend që flota e 6-të amerikane dhe ajo sovjetike të silleshin aq afër Shqipërisë.

Ditët e fundit filloi t’i miratonte sukseset tona në shumë fusha, por gjithmonë me ton zyrtar. Përdorte shpesh fjalët “na befasuat”, “shumë befasime na bëtë!” d.m.th., pamë e mësuam ato që nuk i prisnim.

Më datën 23 nëntor, një ditë para se të largoheshin nga Tirana tha se ishte i sëmurë, qëndroi në shtrat në “Dajti”, nuk u ul të hante mëngjesin. Kur i thamë për vizitë mjekësore, nuk pranoi, duke theksuar se e kishte nga lodhja. Ne dyshojmë se ai u shtir i sëmurë me qëllim që të ndahej nga grupi për të bredhur nëpër dyqane ose për të takuar ndonjë njeri nga të Ambasadës. Në orën 11.30 nuk ka qenë në dhomë. Dhomën e ka lënë rrëmujë të hapur. E takuam jashtë para monumentit të V. I. Leninit. Tha: “Dola pak për ajër”. Të nesërmen u vërtetua se kishte dalë nëpër dyqane. Këtë e tha vetë.

Agimi një ditë, pasi grupi ishte në Ambasadën jugosllave, është takuar për më shumë se një orë me përfaqësuesin e shoqërisë së aviacionit jugosllav JAT. Na tha: “Këmbeva disa dinarë”.

Gjatë udhëtimit për në Hanin e Hotit, Qamil Batalli në prani të Vehbi Kikës tha se kishte biseduar me Agimin për më se dy orë, e kishte lënë të shprehte mendimet e veta për vizitën. Qamili tha se Agimi kishte ndryshuar shumë gjatë vizitës. Të tjera mendime kishte në ditët e para, të tjera më vonë. Dhe, siç deklaroi Qamili, në mos qoftë propagandist i sukseseve të Shqipërisë, kur të kthehet në Kosovë, do të jetë një njeri që nuk do ta gëlltitë propagandën bajate që bëhet kundër jush. U bë mirë që erdhi Agimi në Shqipëri!

Agimi, në fillim i heshtur, mbas ditës së pestë dhe të gjashtë, nisi të hapet. Më rrallë fliste në prani të të tjerëve, më tepër në veçanti, por përsëri përpiqej t’i peshonte mirë fjalët dhe nuk bisedonte gjatë.

Dy ditët e fundit ka biseduar më shumë me Vehbiun e Qamilin. Kështu na thanë. Dhe i ka çuditur ata me konsideratat e miratimet për vendin tonë. Këtë e kemi vënë re edhe ne.

Në darkën e lamtumirës, Agimi ka biseduar gjatë me profesor Androkli Kostallarin, që e kishte pranë. Bisedën e nisi me problemet e gjuhës shqipe dhe të albanologjisë dhe kaloi në disa probleme të tjera.

Ai, ashtu si edhe të tjerët, i foli profesor Androkliut për konsideratën e lartë, për sukseset e studimeve shqiptare në fushën e albanologjisë, për rolin e tyre në zhvillimin e gjuhësisë shqiptare në Kosovë. Ai tregoi se përmbajtja e lartë cilësore e studimeve albanologjike (botimet dhe ligjëratat), mendimi teorik shkencor dhe përpunimi i gjuhës kanë lënë gjurmë në shkollat dhe në inteligjencën e Kosovës. Ai tha: “Kongresi i Drejtshkrimit është vlerësuar shumë dhe ka ushtruar ndikim të madh në Kosovë. Jehona e tij vazhdon edhe sot, jo vetëm në qytetet, por edhe tek arsimtarët e fshatrave, të cilët janë shumë të etshëm për dije. Arsimtarët e fshatit kërkojnë tekste mësimore shqiptare, sidomos për lëndët gjuhë e letërsi”.

Kur Agimit iu dorëzuan librat, dhuruar nga Instituti i Gjuhës dhe letërsisë (vëllimet mbi Kongresin e Manastirit dhe mbi Kongresin e Drejtshkrimit, mbi normat e gjuhë letrare si dhe dy vëllime me përmbledhje studimesh gjuhësore), tha: “Ky është një nder shumë i madh për mua. Këto libra do t’i mbaj në një vend të dukshëm, si librat më të çmuara që kam në shtëpi”.

Duke folur për futjen e normave të gjuhës letrare, Agimi tha: “Tani bëhet përpjekje që edhe në botimet tona të kultivojmë gjuhën e sotme letrare shqipe. Bile edhe në gazetën e pionierëve përpiqemi të zbatojmë rregullat e sprovuara nga Kongresi i Drejtshkrimit. Në Kosovë tani thuhet: të shkruajmë me gjuhën e gazetave e revistave ‘Drita’, ‘Zëri i Popullit’, ‘Nëntori’ dhe ‘Mësuesi etj. Te shkrimtarët tanë vihet re një përpjekje e dukshme në këtë drejtim. Në qoftë se ndonjë gjë nuk e kemi arritur në shkallën e duhur, kjo nuk ndodh se ne nuk dëshirojmë, por sepse kaq janë fuqitë tona, kaq e njohim gjuhën letrare. Por, ne jemi optimistë për të ardhmen”.

Agimi, pasi ngriti lart sukseset në fushën e albanologjisë, profesor Kostallarit i tha se para se të vinte në Shqipëri, kishte dëgjuar fjalë të mira për Shqipërinë, në përgjithësi për zhvillimin e vendit pas çlirimit. Ndërsa, nga tregimet e babait dinte se Shqipëria para çlirimit ka qenë një vend i prapambetur dhe i mjeruar. “Ato që pashë me sytë e mi”, vuri në dukje Agimi, “sidomos veprat e mëdha të pesëvjeçarëve, objektet e reja si Kombinati Metalurgjik i Elbasanit, uzina e përpunimit të thellë të naftës në Ballsh, zona e naftës, ndërtimet e sistemimet bujqësore, pallatet e kulturës, pallati i pionierëve e shumë objekte të tjera më mahnitën. Ato që pamë i tejkaluan shumë parashikimet tona jo vetëm të miat, që jam i ri, por edhe të shokëve të mi, më të moshuar. Me këto realizime Shqipëria pas 5-7 vjetësh do të bëhet një vend që ka për t’ua kaluar të gjithëve (dhe këtu iu mbushën sytë me lot)”.

Duke folur për babin e vet, Veli Devën, i cili tani është drejtori i Kombinatit të Trepçës (sipas tij këtu ka ardhur me kërkesën e punëtorëve, Veliu është akoma në forumin e lartë udhëheqës në Beograd, por formalisht, deri në zgjedhjet e reja), Agimi vuri në dukje thjeshtësinë dhe karakterin popullor të babait.

Ai deklaroi: “Babai na porosit ne fëmijëve të vet, mos harroni se jeni nga një familje e varfër, se babai i juaj ka vuajtur për bukën e gojës, mos harroni origjinën tuaj, jetoni thjeshtë dhe vetë bën një jetë të tillë. Na këshillon të mos ndjekim modat në veshje, në mënyrën e të sjellurit. Ne kemi në disa qytete bijtë e disa të pasurve me mirëqenie, që ndjekin modat ekstravagante e që nuk mësojnë në shkolla. Në masë rinia kosovare jeton thjeshtë. Fshatarët nuk kanë kohë e mundësi me u marrë me modat. Mësuesit e fshatit, për shembull, edhe japin mësim, edhe punojnë tokën e tyre në fshat.

Babai flet me nostalgji për Shqipërinë, na kujton vitet e fëmijërisë dhe të rinisë, kohën kur i doli bursa në Krumë për të vazhduar gjimnazin e Shkodrës, na tregon vendet ku ka mësuar e luftuar në Shqipëri, për shokët e tij, që tani janë bërë kuadro e thekson ata janë bërë të tillë sepse kanë qenë njerëz të thjeshtë, sepse luftuan me armë në dorë për çështjen e atdheut. Babai më la edhe një porosi, po të më jepej rasti t’i transmetoja të fala shokut të tij të ngushtë të klasës dhe të jetës në konvikt, Demlush Thaçit. Më tha: jepja të falat Demlushit, në qoftë se ai ka pasur qëndrim të mirë deri në fund, jo vetëm gjatë luftës, por edhe më pas, dhe në qoftë se dhe tashti nuk është në pozita armiqësore me partinë. Këtë porosi desha t’ua thosha shoqëruesve, por ndruhesha në fillim. Kur pashë prirjen e ngrohtë që m’u bë, mora guximin dhe po ju them”.

Agimi tha se babai ka nostalgji të vazhdueshme për shokët e shkollës në Shqipëri, dhe po të vinte ndonjëri prej jush (iu drejtua prof. Kostallarit), që keni qenë në një konvikt, do ta pinte me gjithë qejf një kafe me ju.

Agimi dy herë iu afrua profesor Bedri Dedjes t’i shprehë një mendim duke thënë letërsia shqipe për fëmijë ka arritur suksese të mëdha dhe propozoi që të bëhet një antologji e përbashkët e letërsisë për fëmijë në gjuhën shqipe për të cilën ai do të merrte përsipër, nëpërmjet shtëpive botuese jugosllave, ta botonin në gjuhë të huaja. Agimi e përsëriti këtë mendim në takimin e parë dhe në darkën e mirëseardhjes.


Zbulohen detaje të reja me interes në relacionin e vitit 1973 për vizitën 12 ditore të pesë shkrimtarëve kosovarë në Shqipëri. Pas prezantimit të të dhënave të detajuara për katër shkrimtarët e parë, Vehbi Kikaj, Qamil Batalli, Rifat Kukaj dhe Agim Deva, në relacionin e Odhise Grillos e të Hamit Boriçit flitet edhe për gazetarin Maksut Shehu, i cili u ka lënë edhe përshtypjet më negative shoqëruesve nga Tirana. Ata nuk raportojnë më vetëm prirjet dhe provokimet e tij politike, por edhe shumë detaje intime rreth shkrimtarit, duke e akuzuar për marrëdhëniet e ekzagjeruara me pijen dhe femrat.
  

Maksut Shehu

Sipas Grillos dhe Boriçit, edhe Maksut Shehu interesohej nëse Shqipëria dispononte apo jo raketa dhe pyeste detaje rreth fletërrufeve. Ata veçojnë edhe thënien e kolegëve të Shehut, sipas të cilëve ai kishte udhëtuar si reporter në më shumë se 60 vende të botës.

Pasi mbyllen shënimet për gazetarin Shehu, në relacion jepen të dhëna të tjera të përgjithshme për grupin. Ndër bisedat që ata evidentojnë janë ato për shkrimtarët brenda kufijve të Shqipërisë, si Kadare, Agolli apo Jakov Xoxe.

“Nga autorët e letërsisë për të rritur duan shumë Ismail Kadarenë, Dritëro Agollin e Jakov Xoxen, pëlqejnë Agim Shehun etj. Këta janë kundër kritikës së Rexhep Qoses për Ismail Kadarenë. Thonë: edhe sikur të jetë e drejtë kritika, nuk është në interesin tonë një gjë e tillë”, shkruajnë në relacionin e tyre Grillo dhe Boriçi, duke zbuluar rrënjët e hershme të fërkimeve mes Qoses dhe Kadaresë. Pjesën e tretë të këtij dokumenti, e sjellim si më poshtë, ndërsa nesër do të jetë edhe pjesa e fundit e tij.

Maksut Shehu në fillim na tha se kishte disa ditë që ishte pa punë, pasi qe larguar nga RTV e Prishtinës, për arsye të kushteve të vështira dhe se së shpejti do të kalonte përsëri në “Rilindja”. Më vonë vazhdimisht thoshte se punoj në “Rilindja”. Duket se është kuadër i vjetër dhe besnik i regjimit titist. E mburr shumë Titon dhe Fadil Hoxhën. Ndonjëherë edhe Veli Devën.

Në vitin 1948 thotë se ka qenë zv.komandant i brigadës kosovare në rrugën Sanaç Sarajevo, ku ka punuar edhe brigada shqiptare “Qemal Stafa” (brigada shqiptare në atë kohë ikën nga aksioni). Thotë dhe të tjerët e aprovojnë se ka qenë në rreth 60 shtete si reporter. Më 1967 ka qenë në Bashkimin Sovjetik, por pretendon se nuk shkroi asnjë rresht pasi ndodhën ngjarjet e Çekosllovakisë dhe ky nuk solidarizohej. Duket se ka urrejtje për sovjetikët e për sllavët në përgjithësi.

Është nevrik, grindavec, mendjemadh, feminist dhe pijanec. Kudo do të duket, t’i shkojë e tija dhe ka shpirtin e kundërshtimit. Mburret se është takuar me njerëz të mëdhenj, si Nehru, Arafat, se ka shoqëruar e përsëri është ngarkuar të shoqërojë Titon nëpër shtete të tjera. Tha: “Sa të kthehem do të shoqëroj Titon i cili do të vejë në Indi për të marrë çmimin Nehru”. Një herë tjetër tha: “Na kanë ftuar të zgjedh se ku dëshiroj të shkoj korrespondent i “Rilindjes”, në Paris, Londër, Moskë, Vashington. Unë nuk dua të largohem se kam fëmijë. Dëshiroj të vij korrespondent në Shqipëri”.

Disa herë është grindur me shokët e vet dhe i ka ofenduar rëndë edhe në sytë tanë. Shokët e tij, me përjashtim të Agim Devës, heshtnin. Bile dhe Qamili që me sa na thanë e kishte dajë Maksutin. Kur ishim në Gjirokastër e në Sarandë, dy ditë rresht piu konjak që nga mëngjesi gjer në darkë. Kur ishte i pirë tentonte të takonte njerëz të ndryshëm dhe të bisedonte me ta. Kur bisedonim, shpeshherë thoshte: “E di, e di këtë gjë, pasi e njoh mirë Shqipërinë”. Kur i tregonin ndonjë ngjarje, objekt apo hero tonin, ai përnjëherësh mundohej të kalonte në ndonjë ngjarje, objekt apo hero jugosllav.

Në varrezat e dëshmorëve në Tiranë foli për Sutjeskën dhe dëshmorët e saj, në Gjirokastër kur pamë përmendoren e Bule Naipit dhe të Persefoni Kokëdhimës, na foli për heroinat e Beogradit që kishin rënë gjoja qysh më 1941, bile edhe më të vogla në moshë etj. Përsëriste vazhdimisht se do të shkruante mirë për Shqipërinë dhe nuk do të pranonte asnjë kompromis me botuesit. Interesohej shumë për çmimet dhe rrogat. Na ka pyetur disa herë për këto. Donte të dinte nëse kemi raketa. Këtë pyetje e bëri duke udhëtuar për në Sarandë kur ishte i pirë. Kur mori përgjigjen se ne kemi çdo gjë për të dëmtuar armikun, bëri sikur u entuziazmua.

Nuk linte rast pa u mburrur për djalin e vet që e quakan Mehmet Shehu. Kur fliste për udhëheqësit tanë thoshte: “Enver, Mehmeti”, ne shtonim: “Shoku Enver, shoku Mehmet”, ai thoshte “dakord, dakord”.

Duket se e njihte shtypin tonë, sepse përmendte emra gazetarësh e artikujsh nga “Zëri i Popullit” dhe “Bashkimi”. Është interesuar për një Hamit i cili ka qenë shok i ngushtë i vëllait të tij dhe tani duhet të ishte me pozitë në sigurim. Ky Hamit paska qenë në Beograd, në ambasadën tonë, pas çlirimit. Ne i thamë se nuk njohim një Hamit të tillë. Me siguri e kishte fjalën për Hamit Keçin.

Donte të dinte hollësira dhe pyeste për shkrimtarin Kapllan Resuli (pse u dënua, sa u dënua etj.) dhe e shau duke thënë: “Edhe njerëzit e tjerë të familjes i ka spiunë”. U interesua dhe për Mustafa Greblleshin. Kur i thamë se në Kosovë është shkruar për Mustafanë dhe i është ribotuar një vepër (“Ditari i një bojaxhiu”) bëri sikur harroi dhe tha: “Po, po, më kujtohet, jam hutuar”.

Bënte vazhdimisht sikur interesohej për “Kapitalin” e Marksit dhe deklaronte se dy vëllime i kishte në shtëpi dhe i lexonte. Priste të dilte i treti. Në të vërtetë i treti ka dalë prej kohësh. Lidhur me këtë tha se “edhe në Jugosllavi, në shqip, së shpejti do të botohen gjithë veprat e klasikëve të marksizëm-leninizmit”. Interesohej gjer në hollësi, të dinte ç’rrugë ndjekin fletë-rrufetë, kur i kritikuari pranon, kur nuk pranon etj. Bile shpesh na thoshte me shaka se do të na vinte fletë-rrufe neve shoqëruesve për kujdesin që treguam.

Disa herë na foli kundër Ibrahim Uruçit dhe tha se gjoja e kishte njohur që ishte njeri i keq dhe e kishte sharë qysh në Kosovë.

Shpesh përsëriste se ishte partizan dhe komunist i 41-shit (ai vetë ishte i datëlindjes 1930). Kur u zu në gojë puna e Lindjes së Mesme, tha se e kishin caktuar korrespondent të “Rilindjes”, por nuk pranoi të shkonte se e dinte përgatitjen e dobët ushtarake të arabëve.

Maksuti në një bisedë për Ismail Kadarenë deklaroi: “Parisi ka marrë përsipër t’i japë çmimin ‘Nobel’ Ismailit, pasi, siç dihet, prej andej janë propozuar shumë njerëz që e kanë marrë”. Vehbiu iu përgjigj: “Nuk e besoj ta propozojnë, pasi zakonisht këtë çmim e marrin antikomunistët”.

Ne mendojmë se Maksuti është një tip sharlatani e aventurieri, që tashmë është shfrytëzuar dhe i është pirë lëngu. Megjithatë, dukej se shokët e tjerë, me përjashtim të Agimit, ia kishin frikën.

Maksuti disa herë është takuar me atasheun jugosllav në “Dajti”. Ka qëndruar me të veçmas e ka biseduar gjatë. Ditën e fundit atasheu kishte shkuar në dhomën e Maksutit në “Dajti” dhe vonuan të zbrisnin. Telefonin e kishin lënë hapur. Kur zbritën, Maksuti kishte një pako me cigare “Kent”, prej të cilave u dhuroi edhe shokëve.

Maksuti deklaroi se “para se të vinte në Shqipëri takova Fadil Hoxhën në Prizren ose Pejë”. Sipas fjalëve të tij, edhe ai u gëzua dhe më tha që “t’u bësh të fala të gjithëve në Shqipëri, edhe atyre që më duam edhe atyre që s’më duan”.

Ata, në bisedat e ndryshme me ne, dhe me të tjerët, ngritën një sërë problemesh, që mendojmë se duhen pasur parasysh:

- Vihet re se grupi, me përjashtim të ndonjërit, ishte tërësisht nën ndikimin e propagandës armiqësore, që është bërë dhe bëhet ndaj vendit tonë. Këto evidentoheshin në pyetjet e shpeshta, në çudinë e tyre si në Shqipëri u jetuaka mirë, si njerëzit qenkan kaq të lirë, si paska njerëz kaq të veshur mirë, nuk paska policë e mitraloza në rrugë. Ndonëse hiqeshin se ishin të mirinformuar për realitetin tonë, prapëseprapë u shpëtonin dyshimet e tyre.

Kjo konkretizohet edhe nga konkluzionet e përgjithshme që kanë arritur ata gjatë vizitës, konkluzione të shprehura në veçanti nga secili, por dukej se ishin bashkëinformuar. Ja konkluzionet e përgjithshme:

1. Sukses i madh për Shqipërinë është zgjidhja e problemit të punës. Në Kosovë e në Jugosllavi ka papunësi të madhe. Njerëzit janë të detyruar të mërgojnë për punë.

2. Konfirmuan unanimisht të arriturat e shkëlqyera në fushën e arsimit, të shkencës, të arteve dhe të kulturës. U ka lënë mbresa karakteri masiv e popullor në këtë fushë.

3. Tërhoqën vëmendjen e tyre ndërtimet e shumta dhe ndryshimet që kanë ndodhur në vendin tonë, qytetet e rinj që kanë lindur (si Laçi), kënetat që janë tharë (si Kakariqi), fshatrat që janë kthyer në qytete (si Kavaja, Lushnja etj.).

Atyre u lanë mbresë veprat e mëdha të pesëvjeçarëve, sidomos Metalurgjiku i Elbasanit, Azotiku i Fierit dhe zonat naftëmbajtëse, dhe shprehën mendimin se si mund të ndërtojë kaq shumë një popull i vogël. “Ne”, thanë ata, “për të ndërtuar një rrugë tetë kilometra në Prishtinë duhet të marrim lekë nga bankat amerikane”. Përmendën se në Kosovë ka disa vjet që ka filluar të ngrihet një kombinat i vogël dhe akoma nuk po mbaron.

U ka bërë përshtypje sidomos rregulli e pastërtia nëpër qytetet ku kaluan.

U bëri përshtypje që nuk panë veçse 10 policë gjatë gjithë kohës që qëndruan këtu, që nuk panë lypës e pijanecë, që nuk panë grindje e aksidente automobilistike dhe femra rrugësh. Këto i shprehën edhe veç e veç edhe bashkërisht.

Kur jepnin këto mendime të përgjithshme, ata bënin krahasimin me Kosovën dhe me tërë Jugosllavinë, duke nxjerrë indirekt se atje ka shumë policë, pijanecë, lypës, femra rrugësh etj., dhe ndodhin shumë katastrofa automobilistike.


Disa çështje të tjera:

1) Për letërsinë shqiptare, të gjithë thanë fjalët më të mira për tematikën, formën artistike dhe përmbajtjen e saj, duke vënë në dukje rolin dhe ndikimin e frytshëm që ushtron ajo në Kosovë.

Të interesuar për letërsinë për fëmijë flasin me respekt për shkrimtarë të ndryshëm shqiptarë për fëmijë, për krijimtarinë e studimet në këtë fushë të profesor Bedri Dedes, për librat e mjaft autorëve që gëzojnë popullaritet e simpati si të Xhevat Beqarit e Odhise Grillos, Adelina Mamaqit e Gaqo Bushakës, Skënder Drinit e Bekim Gaçes etj.

Ata kërkuar disa herë bashkëpunim më të dendur në fushën e botimeve dhe të studimeve për letërsinë shqiptare për fëmijë, duke bërë edhe studime të historisë, të veprave, të autorëve dhe të problemeve të letërsisë shqiptare për fëmijë.

Nga autorët e letërsisë për të rritur duan shumë Ismail Kadarenë, Dritëro Agollin e Jakov Xoxen, pëlqejnë Agim Shehun etj. Këta janë kundër kritikës së Rexhep Qoses për Ismail Kadarenë. Thonë: edhe sikur të jetë e drejtë kritika, nuk është në interesin tonë një gjë e tillë.

2) Për shqiptarët që shkojnë në Kosovë janë të kënaqur dhe vlerësojnë kontributin e tyre për çështjen e arsimit, kulturës dhe të shkencës shqiptare. Pëlqejnë shumë ligjëratat e profesor Androkli Kostallarit. Për të thanë: “Vetë përgatitja e tij, ligjëratat me kualitete të larta shkencore janë propaganda më konkrete për Shqipërinë, pa qenë nevoja për të bërë propagandë direkte”.

Mirë flasin, në përgjithësi, për pedagogët tanë, sidomos për ata të fushave të albanologjisë.

3) Për vizitën e Titos në Bashkimin Sovjetik, mendimi i përgjithshëm i tyre është se Tito ua ka frikën sovjetikëve, sepse vendet e paangazhuara janë një zinxhir i kalbur. Tregojnë se në ditët e ngjarjeve të Çekosllovakisë, në Beograd u bënë dy mitingje të mëdhenj, ku personalitete shtetërore dhe të Lidhjes së Komunistëve jugosllavë dënuan veprimin e sovjetikëve. Të nesërmen ambasadori sovjetik në Beograd, pa kërkuar audiencë, pa paralajmërim, shkon në rezidencën e Titos dhe duke i dorëzuar notën e protestës së qeverisë sovjetike për qëndrimin zyrtar të Jugosllavisë, e kërcënuan atë për pasoja të rënda.

Tito i përulet ambasadorit dhe shkon gjer atje sa i lutet atij të interpretojë drejt e me dashamirësi faktet se, në rastin e dhënë, zyrtarët e partisë dhe të shtetit jugosllav nuk mund të vepronin ndryshe. Populli ishte indinjuar. Dhe me popullin nuk mund të biem në opozitë. Kemi problemet e hallet tona të brendshme. Këto fjalë janë të shënuara në një protokoll të mbajtur në këtë takim. Dialogu i acaruar mes Titos dhe ambasadorit sovjetik, u ka rënë në duar këtyre në Deçan.

Të tjera mendime për vizitën e Titos në bashkimin Sovjetik.

- Sovjetikët ia kanë nevojën Titos se gëzon popullaritet dhe respekt të madh në botën e paangazhuar.

- Tito kërkon ndihma të reja. Gjendja ekonomike tek ne është shumë e rëndë. Shteti është zhytur në borxhe.

4) Për luftën në Lindjen e Mesme, shprehën mendimin (disa) se nuk janë të përgatitur për luftën me Izraelin, se nuk janë trima etj. Duhet ta zgjidhin problemin në OKB (mendimi i Maksutit).

- Ndihma e sovjetikëve për arabët, sado e madhe që të jetë, nuk i nxjerr dot nga balta. Bashkimi Sovjetik e kreu detyrën e vet.

Shoqëruesit:
Hamit Borici
Odhise Grillo

Tiranë, nëntor 1973

Shkrimi është botuar në Shqiptarja.com (print) në 1 Gusht 2014

Montag, 20. Juli 2015

Fletë të shkëputura ditari

Tregim nga SHAIP ADEMAJ  

       Kam pas mbajtur dikur një ditarë, me sa më kujtohet kur isha në klasën e katërt dhe që ajo kohë nuk shenova asgjë. Nuk shenova, jo pse nuk kisha për se të shkruaj apo pse nuk kisha frymëzim, por nuk di më pat humbur interesimi për të shkruar.  Si duket më erdhi momenti që përsëri të gjej fletoren dhe të shkruaj. Më besoni tash nuk e kam të  leht, sepse tash më nuk jam një qupës e lazdruar kur tërë ditën loznja me shoqe dhe vetëm terri më sillte në shtëpi. Tash jam nënë, nënë e dy fëmijve dhe tash e kam shumë më vështirë sepse unë për ta jetoj dhe për ta vdes.
....
      Ishte një kontrollë rutinore tek mjeku, dhe disi me habi më shikoi pas simptomave të cilat dija të i tregoj. Nuk deshi mjeku të më shqetëesoj para kohe por më preferoi që të bëjë edhe një analizë gjaku dhe vetëm atëher mund të konstatoj diç. Më këshilloi që sa më shpejt të bëjë analizat dhe pastaj të sjellë rezultatet tek mjeku.
    Normal unë as që u shqetësova fare, por shikimi i mjekut paksa i humbur apo më mirë me thënë i hutuar disi më bëri një përshtypje jo të këndshme dhe me at shikim çfar më mbeti në kujtesën time, ku tërë rrugën deri sa erdha në shtëpi mbeta pa i lajmëruar askujt dhe pa folur me askend asnjë fjalë.
    Nuk doja të i tregoi nënës për diç serioze por as bashkëshortit tim, sepse tek e fundit asgjë, as unë nuk dija!
....
     Kur cingërrima e telefonit po më bie pandalur dhe unë nuk arrija dot të marr sepse isha sh umë e nxanun me vajzën time të vogël. Nuk e prisnja telefonaten e mjekut, dhe se aspak nuk ngutesha për të marrë receptorin në dorë. Mendoja se mos ishte nëna dhe pastaj i shtrova vehtes pyetje vallë pse nuk ndalet, e dinte ajo që posa të lirohem do e thrras.
     Zonja I. Ju lutem kemi një lajmë jo aq të këndshëm për ju, ne zbuluam një tumor tek ju dhe duhet urgjentisht sot të vini tek ne!
       Mua më zuri toka, nuk kisha kohë as të mendoj, nuk isha e përgatitur. Nuk doja ta trazoj përsëri nënën, por as ta shqetësoj burrin i cili ishte në punë! Fëmijtë i përgatita ashtu si munda dhe i mora për dore për të i dërguar tek nëna, u mundoja që të mos vërehem nga nëna dhe mendoja se çfar përgjegje duhet të i jap nënës  nëse më pyet se ku do shkoj!
Thjesht do i them kam terminin tek mjeku, dhe sigurisht edhe ajo nuk do e zgjas, e me siguri do të i tregoj kur do të vie momenti.
       Në kokë më vlonin njëmijë pyetje, nuk dija, isha e mërzitur apo e shqetësuar, më kujtohet fëmijria ime, dita e parë e shkollës, sigurisht edhe simpatia ime e parë, më kujtohet shkollimi im, pastaj rruga e mërgimit, më kujtohet ardhja në vene të huaj me prindër, oh sa e sa kujtime më sillen vërdallë. Nuk kam kohë as të mendoj, shumë shpejt erdhi edhe kjo ditë, kur përmes një telefonate unë marr një lajm, ju keni kancer!
      Mbasi lash fëmijët, nuk kisha forcë të ua kthej shpinën, më dukej se nuk do i shof më kurr, dhe nënën po e shikoja me habi, disi mua mu duk shumë e hutuar por edhe e raskapitur, ah nëna. Diçka në mendje më ndërroi, thash të marr nënën me vehte, ndoshta është edhe më mirë. Kjo është shumë burrërore sepse ka pasur edhe shumë e shumë vuajtje të tjera prandaj e di që përsëri do të gjej forcë dhe do të më ndihmoj. Unë tash kam nevoj për ndihmën e saj më së shumti , prandaj vendosa që edhe nënën duhet ta marr me vehte dhe njëkohsisht edhe fëmijtë.
      Ashtu e qetë mundohesha të qëndroja por zemra më qante, sepse që nga sot dhe në vazhdimin e jetës sime jeta do të ketë tjetër kuptim, do të ketë tjetër domethënje.
      Në koridorin e ordinancës mjeksore doli një motër medicionale dhe më futi menjëher në dhomë ku isha e vetëm duke pritur mjekun dhe lajmin më të vështirë për mua, ju zonjë keni kancer!
     Posa hyri mjeku dhe e shof buzëqeshjen e tij të venitur e kuptova se vërtetë diçka serioze duhet të jetë.
    Zonjë, me keqarshje duhet të të them se ju keni një tumor me shenja kanceroze dhe ky tumor është në rritje  e sipër, prandaj sa është në këtë fazë ne duhet të ndermarim diçka , përndryshe ndoshta mund të jetë shumë vonë.
    Fjalët e shqipëtuara nga mjeku, filluan të më godasin si plumba dhe në këtë moment vetëm mendoja për fëmijt e mi dhe nënën time, kurse më leht ndoshta do e kisha edhe sikur të i mbyllnja sytë dhe kurr mos të zgjohesha.
Sa vështirë e mendoja të shof të tjerët duke vuajtur për mua, kur unë nuk kam mundësi të ua heq ato vuajtje.
    Rrugës për në shtëpi nuk flisnja fare, dhe se nëna merrej tërë kohën me fëmijë dhe pse ajo disa herë insistoi të më pyes se çfar më tha mjeku. Unë vozisnja dhe nuk di si mundja të grah veturën, oh shumë leht e kisha të bëja çka të doja me jetën time, por fëmijtë dhe nëna ime ishin shumë të brisht dhe të pa faj të ua marr jetën. Ata duhet jetuar!
    Duke shikuar gjelbrimin e natyrës që ndoshta më kurr nuk do ta shof, ndoshta nuk do të vie më pranvera për mua, mua sytë më tradhtuan, sytë më u lagën dhe vajza ime e vogël tha: Mami pse qanë!
    U mundova të mëshef shikimin nga nëna, dhe ia dërgova një buzqeshje vogëlushes sime, dhe zemra rrafte dhe dëneste në të njejtën kohë.
    Jo, asgjë nuk ka mami!  Dhe përsëri mbretroi një heshtje e venitur. Ah sa e gjatë më dukej ky udhëtim, sot më dukej se edhe vetura ime të cilën e kisha dhuratë për ditëlindjen time të njëzetepesë, më dukej vuante bashk me mua!
    Dikur,  mami për të thyer këtë heshtje dhe si duket edhe ajo kishte kuptuar diçka  nga qëndrimi i mjekut dhe motrës medicionale,  lajmin e hidhur por nuk donte edhe të më shtoj merakun, së paku deri sa jam në vozitje!
    He moj, mos i ndëgjo mjekët çka thonë, ata të çmendin krejt, ku e dinë aq saktësisht për një infeksion të vogël tash të të brengosin kaq shumë.
    Unë nuk i thash asgjë, por si duket vërtet nëna më lehtësoi, dhe disi më përgatit që së paku te kam më leht, të i tregoi  asaj pasi është më burrërore!
Po, po nëna ajo të kupton më së miri, edhe pa fjalë mund të kuptohesh.
      Nuk fola dhe nga zbritjja e veturës me fëmijë, dëshiroja të lë fëmijët tek nëna por nëna nuk më lejoi të jem vetëm dhe me këmbëngulsi më ofroi që të vie edhe ajo tek unë.
      Kur erdhi bashkëshorti nga puna, shef nënën time duke përgatitur darkën, dhe duke dashur të më qortoj mua pse ky gjest i imi të mos merrem me përgatitjen e darkës, nëna ndërhyri shpejt dhe tha: Unë vendosa të gatuaj kurse nusja jote merrej me fëmijë, duke u ndihmuar në detyrat shkollore!
     Darka disi kaloi në mynyrë të zakonshme, por më shumë në heshtje se sa me humor siq ishim mësuar kur çdo herë për darkë fëmijët i trgonin babait se me kend kam folur gjatë ditës dhe disi duke i zmadhuar gjërat në qeshnim! Por sonte kjo dukuri nuk ndodhi, edhe fëmijët ishin të pa disponuar, sikur edhe ta ndienin diçka të pakëndshme dhe mbrëmja u shëndrrua në vuajtje dhe në një situatë të nder!
  Nënën përcollëm bashkë me burrin, dhe në përqafimin e saj vëreja se qante, edhe unë qaja por nuk bëzam asnjëra dhe në at errësirë as burri nuk vërejti asgjë!
           Pasi fëmijve ua uruam natën e mirë, hymë bashk me burrin në dhomë të fjetjes, dhe menjëher dola duke shkuar në banjo. Aty doja të vonohesha sa më shumë por doja që edhe mos ta zërë gjumi para se të kthehem. Në kokë më  silleshin shumë pyetje, pastaj biseda me mjekun, kur më thoshte se duhej sa më shpejt të lajmërohem në spital se... pastaj rruga nga ordinaca mjeksore deri në shtëpi, gjelbrimi, lotët, nëna, fëmijët, djali nëntë e vajza shtatë vjeqare.
     Çfar të i themë, si tlë filloj, nuk dua edhe këtë ta lëndoj, e di nuk është lëndim por do vuaj edhe ky, prandaj mos është më mirë të e njohtoj së paku nesër, edhe një natë le të flej i qetë, edhe një natë të jetë  pa lajmin e hidhur, pa këtë lajm që tash po e shof se vallë çështë jeta!
     Nuk bëzëra fare, iu afrova pran shtratit dhe e putha shumë leht, që nëse ka fjetur mos tia prishi ëndërrat!
  ......
     Të nesërmen, përcolla burrin për punë, pastaj edhe fëmijët, u ula pran tavolinës së kuzhinës dhe fillova të qaj, lotët nuk ndaleshin, dënesja me vehte, kujtoja fëmijrinë time, kujtoja dhe vuajtjet e nënës sime e cila do të i pësoj për mua. Dhe kur isha në vajin më të madh erdhi  shpëtimtari im, nëna, unë mëshefnja shikimin para saj, nuk doja që të më shof me lot. Ajo ishte e fortë dhe e dija se po i humbnja, po i humbnja dhe do e lë të mërzitur gjatë gjithë jetës aq sa do të jetoj.
      E përqafova duke e shtërnguar si kurr më parë, unë përsëri u zhgraha në vajë dhe ajo më puthi në të dy faqet, sikur të isha një bebëz e vogël, nuk di, më shtërngoi por lot nuk derdhi, nuk donte të më mërzisë edhe më shumë, më fliste me maturi duke dëshiruar që unël së paku të harroj ditën e djeshme, dhe të jem më optimiste.
      Për ta shtuar edhe më shumë optimizmin tim, ajo tha: Ndëgjo bija ime, ne në familje nuk kemi pasur askend me kancer, as tek prindërit e mi e as tek gjyshërit e tu, prandaj mos u merakos fare. Është vetëm një gabimm, dhe ende nuk kan konstatuar sakt mjekët diagnozën.
       Disi më lehtësoi nëna, prandaj mora menjëher telefonin të i lajmëroj burrit tim, por në mynyrën më të leht.
       - Emi, ndëgjo, duhet të të them diçka! Nëse më do, duhet edhe të më besosh, e di do e kem shumë vështirë të të them por mjekët dje më kan lajmëruar se unë pas infektimit që kisha, nuk është vetëm një inflamacion por një tumor me shenja kanceroze!
    Në anën tjetër të tele fonit ndëgjoj vetëm një ofshamje.
      - Shpirt  më prit !
      - Unë u hamenda, nuk pata kohë as të sqaroham, as të i them as të vetmen fjalë. Unë doja që se paku të i tregoj dhe të arsyetohem për natën e mbrëmshme pse nuk i kam treguar.
....
  Disa ditë u mora me diagnostifikim, kontrollime të shpeshta, analiza, teste dhe çfar nuk bëra. Nuk kisha kohë as të përkujdesem as për fëmijët e mi, ata dhe burrin i lash pasdore. E shifnja veheten se po u humbi. Burri më shumë merrej me vehten, kurse fëmijët iu mbështetën nënës sime!
          ....
   Kam edhe dy ditë që të shtrihem në spital. Duhet të operohem!
 Mbrëmjen e sontme isha vetëm me fëmijët dhe burrin. Kur përfundoi darka që e kishte përgatitur nëna ime dhe nuk kishte ndejur me ne për të darkuar, vajza e vogël tha: Mëmë pasi ti të vdekësh,  a do të kemi përsëri një mami !
    Ne nuk folëm asnjëri, shikuam djalin, dhe sytë u mbushën vajë. Vajza edhe ajo filloi të qaj, por djali ashtu me dënesje u ngrit duke më përqafuar mua tha: Unë nuk dua tjetër mami.
  Burri duke e parë këtë situat, mori vogëlushin për dore dhe e dergoi në shtratin e tij. Unë u stepisa mbi tavolinë dhe ia zhgraha vajit. Nuk di sa kisha qarë, sigurisht do kisha qarë edhe më shumë, po të mos ishte vogëlushja e cila më zgjoi nga kjo kllapi vaji, duke më shtërnguar dhe puthur, mami edhe unë të dua vetëm ty, edhe unë nuk dua mami tjetër.
   E shtërngoja vajzën me tërë afshin tim, e puthnja, eia fshija lotët, nuk ngopesha duke e dashur, nuk doja të ndalem së puthuri, doja të ngjitem për te, të marr frymë me te, dhe ashtu me denesjet e saj kuptova se iu jan ndalur, prnadaj mora në krahëror dhe e dërgova në shtrat. Posa e hudha në shtrat vajza më tha: Mami mos ik, ne të duam!
  Në dhomën e djalit, burri im ishte dremiturbashk me qunin, dhe hyra mjaft leht për të mos prishur rehatin e tyre, kur burri u ngrit dhe më mori për krahu duke me pëqafuar dhe shkuam drejt shtratit tonë, dhe përnjëher filluam të qajmë. Secili mundohej të e ngushlloj njëri tjetrin, por nuk arrimin dot. Tërë natën e kaluam më shumë në vaj se në gjumë.
   .....
  Po shkruaj edhe ca rreshta, ndoshta janë të fundit! Nuk di çka të kujtoj më parë,  kohën e kaluar, fëmijërinë time, ditët e shkollës, ardhjen në mërgim, apo të kujtoj fëmijët e mi, që ndoshta sot për herë të fundit do i përqafoj, për herë të fundit do ua përgatis mëngjesin, të kujtoj nënën time, e cila na rriti me mjaft vështërsi, na rriti ashtu si diti vet por me shumë dashuri. Edhe unë fëmijve të mi do ju falnja shumë dashuri por... lotët po më tradhtojnë. 
    Kam për të shkruar shumë, ndoshta do kem mundësi së paku të shkruaj nga një letër për vogëlushin tim, që kur të kryej maturën unë të ia uroj, do ta shkruaj edhe një letër për qupën time që ditën e martesës të ia uroj, oh sa kam dë shirë ta shifnja çupën time me fustan të nusërisë, ta shifnja të zbukuruar dhe nëse ka lot, të ia fshi lotin.
    E për shokun tim, kisha dashur të gjej një shoqe, e cila do të jetë edhe grua për burrin tim edhe nënë për fëmijët e mi. Sigurisht do të gjej një të tillë se e meriton..
.....
   Oh sa e shkurt qenka jeta, oh sa e ëmbël....
   Vallë, nesër në këtë kohë ku do jem, mendja ime ku do të jetë, afër cilin do e kem,... vallë.....ika.!!!

Offenbach,Tetor 2014

Donnerstag, 16. Juli 2015

Buqetë me poezi nga Sinan Sadiku


YJET

Derisa të lindin yjet
 mjegulla kalbë shiun
 e zogu
 këndon këngën e trishtimit
 nëpër degët e thara
 të vjeshtës së vonshme


LIBRI

Është
 edhe engjëll edhe djall
 edhe parajsë edhe ferr

Letër e shkruar
 që e lodroni hunit e i konopit
 është libri


DIMRI

Shpesh lavdërohet
 thotë
 edhe zemrën e kam të bardhë
 si borën

Për fatin tonë të mirë
 ka qëlluar stinë
 vetëm një e katërta e vitit
 se një Zot e di
 a do të dilnim në Shëngjergj


LIRIA

Është foshnje e molisur
 në djep të stolisur
 nga pak e lënë
 gati e braktisur

Një grumbull bakteresh
 po e sulmojnë
 po e gjymtojnë
 e nëna si e përhumbur

E sulmojnë në emër
 në zemër e thembër
 herë drejtë
 herë shtrembër

Projekt i papërfunduar
 nga një mjeshtër
 gënjeshtër
 mashtrim mu në agim

Në këtë xhungël mashtruesish
 kjo ëndërr e zbehur
 ka mbet
 sall asht e lëkurë
 kurrë e pakrehur

Liria
 kjo ëndërr
 e ëndrrave të mia



VETËM EMRI

Vargjet po më rrëshqasin nga dora
 Sot nuk e shkrova asnjë fjalë
 Se për të bërë strofë jo se jo

Në Gjyrishec ai Mulliri i Musë Rekës është rrënuar
 lugu është kalbur rrota ka humbur në baltë
 njërin guri e kanë vjedhur
 ndërsa jazit i kanë humbur gjurmët

Shumë pemë nuk janë më
 Disa lisa janë prerë janë rrëzuar harruar
 Ka mbet Lisi i Vetun
 në përpjekje të kota
 për ta ruajtur krenarinë

Hijen e tij tamam hije ahu
 nuk e shijon askush
 as barinjtë as kalimtarët
 që dikur ishin të shumtë
 e nuk janë më

Shtëpia e Mulla Idrisit
 priti e priti e priti
 dhe u rrëzua një ditë
 e hëngri dhëmbi i kohës

E Bregu i Gjytetit mundohet të na flas
 të na tregoj diçka për kohët njerëzit jetën
 por askush s`e dëgjon
 askush s`e kupton

Shumëçka është tharë është kalbur
 është rrëzuar rrënuar harruar
 në fshatin tim
 të cilit i ka mbet vetëm emri
 dhe kufijtë e vizatuar në hartë



AEROPORTI I ËNDRRAVE

Në krah të imagjinatës
 kalëron ëndrra
 dhe fluturon fluturon...

Asgjë më shumë nuk do të doja
 se ta ndërtojë një aeroport të ëndrrave
 që ato të zbresin në tokë
 dhe të na njoftojnë
 me vogëlsinë tonë



CENSURË E LIRISË


Koha
 e ka humb rrugën
 ka rënë në shkretëtirë

Nën tingujt
 e heshtjes
 vallëzojnë mëkatarët

Harruan ku jemi nisë
 liri e censurës
 censurë e lirisë



VARGJE PËRKUJTIMI
 Ibrahim Ibishit

U njohëm
 atëherë
 kur krrokatnin korbat mbi muranë

Ishim
 duke vrapuar pas magjisë së shkrimit
 duke e përjetuar leximin

Ti e kishe një penë
 një varr në qiell
 dhe shumë shpresa
 asgjë më tepër

Shiu për kërpudha
 binte rrallë
 edhe pse i këndoje balada

Me mjeshtëri
 e kalove shtjellën e vetmisë

Kur kishe zjarrmi
 ballin ta flladiste
 një kaçurrele që vraponte pas erës

Njerëzit e vjeshtës
 ende dashurojnë krijojnë çmenden
 kështu disi

Miku im
 do të ta sjell një trëndafil në varrezë
 dhe këto vargje përkujtimi



TA KAM LAKMI

Kur u rralluan vranësirat
 të krisurit filluan ta shigjetojnë diellin
 t`u thurin këngë lavdie hajnave
 që po na e vjedhin miellin

Në tregun tonë të bardhë dhe të zi
 më së shtrenjti shiten shportat
 kur janë të mbushura
 me gënjeshtra e mashtrime

Ti miku im
 që ende i ujit pemët e ndershmërisë
 dhe mbjell fidanet e sinqeritetit
 një ditë do ta shuash etjen
 me lëngun e pemëve që po rriten

Vetëm beso i urti im
 Ta kam lakmi
 Në këtë vetmi



MË NË FUND

 Më në fund
 (pas shumë viteve)
 edhe unë u binda
 se ujku për ujkun është njeri