Mittwoch, 28. Februar 2018

Dy tregime nga Bajram Sefaj

Bajram Sefaj

Prozë urbane

ëmbëlsira...!

Në krahun, nga i bie  Kosova, është e përhapur dhe shumë e njohur qesëndia kur thotë se, njëherë moti, një zot shtëpie të kamur e pasanikut të madh, të njohur, denbabaden bamirës e mikpritës, me dyer çelë, si ia thonë fjalës,  i shkon për vizitë  një mik që nuk e kishte parë kushedi sa kohë. Pasi e pyet se a është lodhur nga rrugë e gjatë, pasi e pyet për shëndetin e tij dhe të gjithëve të tijtë, siç e do rendi, i thotë:  sigurisht se je për një kafe të rreshkët, mik? 
Sigurisht se jam, ia kthen mysafiri dhe precizon: ma pjek një kafe, por, ama(n), sa më me pak sheqer! 
Po kush po të pyet bre, për sheqer, aman o mik!, ia pret zot shtëpia mysafirit tek i thotë: po edhe atyre që i dua njëqind herë më pak se ty, kur me vijnë, e gati me vijnë për çdo ditë, kafen ua pjek më pesë-gjashtë rrasa sheqer, e ty, ty brejtar, që ke bërë gjithë atë rrugë, ke ardhur prej se largu, e nuk të kam parë aq gjatë e jam djegur e  shkrumbuar malli... 
Nuse, oj bijë fisi, piqja mysafirit, një kafe me dhjetë gurë sheqer, mos kurse, se fytyrë është kjo! 
Nikoqiri e çon në vend porosinë e i kthehet mysafirit me terë respekt, me pyetjet e zakonshme... Gjersa përgatitet e bëhet gati dreka a darka. shtrohet muhabeti...
Kurse ajo që pason është një (dh)uratë (pa shkronjën dh, del edhe më mirë: uratë!) e kemi dhuratë nga Shqipëria jonë. Është made in Albania. Vjen pra, nga Shipnia e vjetër, siç i thoshin dikur Shqipërisë Natyrale. Pa guxuar kurrë të shqiptohet Shqipëria e Madhe që njëherazi ta mbush gojën plot (ëmbëlsirë) e  zemrën plot (krenari), eh...!
Çdo gjë e re a e vjetruar (e brejtur a e hedhur shohë!) që vjen nga Shqipëria,  për ne të Kosovës, ishte, është dhe do të jetë edhe për shumë kohë, e mirëseardhur dhe e  dashur, e ëmbël, si kjo ëmbëlsira që, siç thotë qesëndia, do të mbys dike, një dashur mysafir, po se po! 
Me kryeneçësi (kush është fajtor për mungesë dijenie!) mund të thuhet se kësaj fjale, kësaj uratë, e dëshirë të shqiptarëve, ata të matanë gardhit, ia di hilen, ia marrin mëkatin. Mos bëni mëkatarin e mos i harroni kohërat, jo aq të largëta, kur ëmbëlsira ose s’kishte hiç fare, ama hiç, as për be, as për dasma, as për fejesa e martesa dhe për ndonjë gazmend, thuajse fjala ëmbëlsirë ishte shlyer e zhdukur krejt edhe nga Fjalori i Gjuhës se Sotme Shqipe, motërzimi i botimit të parë (1980), kur mjeshtri  stilist i krimit, akoma ende ishte gjallë. Atëbotë, ishin raste të rralla e të veçanta, ju kujtohet, kur ëmbëlsirat shijoheshin nga masat e gjera popullore. Pos kur ato paketoheshin e vishi, prej Tirane në Fieri, po e zëmë nga ana e Unionit Rajonal të Alimentacioneve të Pastiqerive Socialiste ( shkurt: URAPS).
 Shkërdhatë moj, shkërdhatë, kujtohu, njëherë!
*
Në rrëfim, me çykë të  zorit, depërton e hyn rasti i doktorit fatkeq që klientit të vet alkoolik, përnatë i jepte spiritus, a diçka edhe më beter zeher, në vend të alkoolit, për t’ia djegur etjen kronike që kishte për raki e që nuk gjendej kund as për ilaç,e as që i qëllonin lek për ta paguar e blerë, për të pirë! 
Një prej ditëve të atij dimri, përplot mjegulla të murrme, mjekut i soset alkooli dedikuar kërkesave të klientëve të vet. pijanecit,  kur e kishte edhe mik dhe komshi, kur ia dinte dhe prekte hallin me themel, në vend spiritusi, detyrohet t’i bëj hall duke ia dhënë një lloj lëngu fort të fortë në yrnek alkooli, që përdoret në raste të rralla dhe krejt të jashtëzakonshme, kur pjesëtohej në pika të vockla. Ishte një dreq ilaçi ai, që përnjëherësh ti kallte zorrë e mushkëri!
Alkooliku merr shishen e lëngut nën sqetull të palltos se grisur, dhe, si i xhindosur, i jep me të katrat dhe veçse nuk rrëzohet në llaç. Merr vrapin pas kthinës së parë për të humbur në bërrylin e rrugicës se errët, të periferisë se qytezës me lumth midis. Nxiton i gjori plotë shend e gëzim për të njomur buzët e shkrumbuara e të plasaritura etjeje për një pikë shpëtimtare...
Mjeku fort mirë e dinte se ç’është duke e pritur të shkretin vdekatar! Vdekja e sigurt. As më shumë, as më pak! Këtë mjeku e dinte shumë mirë. I tmerrua nga ajo që kishte bërë, krim të madh, sado që me dozë humanitet brenda tij: kur mjekët kanë për detyrë që pacientëve të tyre t’ua shpëtojnë, t’ua zgjasin jetën, ata njëmend kanë, duhet ta kenë, të drejtën edhe t’ua shkurtojnë atë. Me një gusht të fortë migjenian, mjeku ia jep prizës se dritës se zbehtë elektrike. Nuk deshi që, as ajo, drita vetë, të jetë dëshmitare e krimit që kishte bërë kur mikut alkoolist, ia dha helmin vdekjeprurës. Endi nëpër dhëmb një kafshatë që nuk kapërdihet dot, në fytyrë i shkrepi një e qeshur sa e  hidhur aq e më shumë absurde dhe ironike  kur mendja i vajti tek eutanazia! Po, njëmend a nuk është eutanazia ajo që njeriut ia shkurton jetën e bashkë me te edhe vuajtjet e pareshtura, kur janë të padurueshme e shpirtin ta bien në fyt!
Mjeku ngel fill vetëm, vishkull  i pikëlluar në ordinancën e tij, keq të ndriçuar. Në terrin e trashë që mund e preje me brisk, me zë të mbytur thellë në vete, lëshoi një kuku, kuku për mua, ç’bëra, kuku e mbyta të gjorin  me këto dy duar të pista! Ani, kur mjek i popullit, me thonë, kuku për mua! Shikoi duart dhe nga maje gishtërinjsh të  hollë iu shpif se i rridhnin pika gjaku. Edhe në këtë çast të mallkuar dëshpërimi, pranë iu gjend eutanazia, e gëzuara ajo! Ashtu i tretur në mendime, si të ishte në një pus të pafund, kur ishte bërë një me terrin,  e kishte ngatërruar një gjumë plot ankthe, me kokë të rëndë mbi tavolinën e punës në ordinancë, kur as dëgjueset e stetoskopit nuk i kishte hequr fare dhe tashmë i ishin ngul diku thellë, ani, vetëm mos ta dëgjonte lajmin e keq të kobshëm për vdekjen e ngutshme të alkaliku. Të gjitha rrugët qonin në dyert e ordinancës se mjekut fatzi. Ajo ishte rruga e fundit. Shtegu i fundit nëpër të cilin kishte kaluar klienti i tij. Kështu e ngushtonte dhe e shtrëngonte lakun rreth qafës se vetë mjeku fatzi. Gjersa tjerrke në mendje gjithfarë mendimesh të kobshme e haluçinante në lidhje me përfundimin tragjik të alkoolistit dhe pasojat që ai,  si mjek e specialist me reputacion që ishte, mund t’i ketë nga gjithë ky skandal, papritmas  dera e ordinancës se tij hapet, si me forcën e një uragani. Në derë shfaqet ai. Pijaneci me pallto  të shqyer deri në thembra këmbësh. ma një shall të leshtë rreth qafës së gatë e me një kapele të madhe që ia mbulonte veshtë, mbi kokën me fokë shumë, të thinjur e të palarë.
Me plot lavd e mallkim përzishëm, e qorroi mjekun e shkretë duke e qortuar me fjalë miradije: po çfarë mut shoku e biçim mjeku me je ti, kur aq shumë, aq gjatë me kë ushqyer, sa për të me hequr qafe, me çfarëdo alkooli, po ky që me ke dhënë mbrëmë, ishte një mrekulli e shkuar saj, me ka rehatuar duke me vë në gjumë të  thellë, jo pas një a dy gotash, por veçse e kam vu në buzë, sa e kam ujitë pakëz gurmazin, me ka përhumbur në gjumë të trash nga i cili pandeha se nuk do të dalë kurrë....
Gëzim ishte i dyënshëm: i alkoolikut që, më në fund kishte qëlluar në pijen e preferuar dhe, gëzim shumëfish me i  madh, i mjekut kur klienti kishte shpëtuar gjallë nga ai medikament katil, kur koncentrati i tij i sertë edhe buallin e plasë!
Mjeku me pacientin u përqafuan e duar shtrëngua.  Do të shiheshin serish!
*
Kush mendoi, gaboi kur mendoi se u këput saga mbi togfjalëshin: do ta mbysim më ëmbëlsira. Se ngelëm pa ditur cila është urata e cila është lëngata (mallkimi) i kësaj porosie. Uratë është ajo pjesë që shpreh dëshirën që një të afërm, farefis, mik, dashamirë  e tjera e tjera, ta gostitim me ëmbëlsira. Pra të haje sa t’ia do qejfi e zemra! Kuptimi i dytë i kësaj urate që del  kërcënues, nga se është përmbysës, është i keq, është katil. Një hasmi, a një të tilli, të supozuar, do ti japim aq shumë ëmbëlsira sa të kop, të plasë e të përcet prej tyre! Vdekje e rënde, e mundimshme, duhet të jetë,  mbytja me ëmbëlsira! Mos na provo, zot!
E kjo uratë e mallkuar, ka ngel kështu si është,  në këtë ambalazhim dhe paketim, ndoshta nga koha e pakohë e të Keqit, kur as që mund të paramendohej se njeriu mund të mbytet duke ngrenë ëmbëlsira, njëmend!   
                      (Diku në Kosovën kreshnike, 2014)



ndodhi...

Në një parking publik, para një tregtoreje të madhe, si të ishte një Merkatto (në qytetin tonë të mijëra dritareve në Beratin tonë të lashtë e të Onufrit),  ku nuk kishte shumë automjete të parkuara, asaj mbas dite, më shumë kishte vend se automjete, një mesoburrë (nuk me pëlqen fare kjo fjalë e eksportuar dhe harxhuar aq shumë e aq pamëshirshëm deri me tash),  me një qese të madhe najloni, i afrohet një automobili të vjetër, të shqyer krejt, të bërë pendël-pendël. Ishte një tip woklsvagen-i që këtyre herësh u thoshin breshkë. Përbri veturës, lëshoi përtokë,  qesen e madhe. Bëri disa  lëvizje të zakonshme, sikur të hallakaste xhepat për t’i gjetur çelësat! 
Asgjë e jashtëzakonshme deri këtu!
Para se t’i nxirrte duart prej xhepave, filloi të sillet rreth e përqark veturës me një shikim të mprehtë vrojtues sikur mbi xhamat e saj të përlloçur, të ishte varur anonsa e shitjes, që nuk e dallonte mirë çmimin. Pas edhe të disa hapave, andej këndej, rreth e rrotull veturës, ndalet prapa saj, bash sikur synonte të hapë gepekun e në të fus qesen e madhe të mbushur përplot, me çka mos.
Asgjë e jashtëzakonshme deri me këtë dekik!
Por shih ti çudinë: në vend se nga qesja të nxirrte ato që i kishte blerë në tregtore, mesoburri (pasi me ngeli në dorë, gjegjësisht në gojë me mbeti kjo fjalë a ky term a çka dreqin është!), nga qesja, me shpejtësi vetëtime,  nxori një litar jo shumë të gjatë, me një kalavesh kambanash, kanoçesh bosh dhe rraqe të tjera të zhurmshme. Me shpejtësi të rrufeshme, fijen tjetër të litarit e lidh shkathtë e mjeshtërisht, për skapamento a diku afër tij, për ndonjë çengel tjetër të prapanicës se automjetit të shkretë, të lodhur nga rruga e gjatë e jetës. Mesoburri, me hapa të imtë, por të mbrehtë ia thek vrapit deri të pas trupi i gjerë i një lisi mijëvjeçar. Mirë pozicionohet e fshihet pas trupit të lisit shtatgjatë e, terë buzagaz, shikimin e shigjeton andej nga vetura e vjetër. 
Ngjau ashtu si pritej se do të ndodhë! 
Një tjetër mesoburri (si rriqër me ngjitet për trupi, lexo: me është ngujuar në gojë (kjo dreq fjale). Me nervozë, që i pikonte nga pallto shqyer, nxjerr çelësat dhe më parë se u ul, u përplas në sedijen e automjetit plak, me dertin e përhershëm se a do të merr kontakt me të parën, a jo! Për habinë e çuditshme, kur mendjen e kishte diku krejt tjetër, shumë larg reales, shtyp marrshin me nxitim e fuqishëm dhe  në fugim të shpejtë, si të ishte pa krye, pa ia var fare veshin orkestrimit të një melodie të prishur karioke që, më zhurmë të çakorduar, derdhej pas tij. Më zi se tallave! Pas nja gjysmë kilometër rrugë, pas gjithë asaj kunjave e zhurme, pas shikime potë habi të kalimtarëve të rastit,  është kujtuar i gjori se diçka nuk është në rregull. Diçka keq po i kërcet mbrapa kerrit...
Në e parë mendoi, i shkreti ai, se iu shkatërrua shkapërderdh, krejt skeleti i makinës, se iu derdhen krejt azatet e trupit tij të vjetruar. Me nxitim frenoi, veçse nuk i shqeu e dërmoi gomat e vjetruara. Doli jashtë. Makinës iu vërsul me inat. Veçse nuk ia fiti një shulakë të nxehtë. shqelm, a boks të fortë. Se pari i doli përpara. U mat të hap hauben. Nuk deshi t’ia shoh tymin duke i dalë tymi nga motori i moçëm kur aq gjatë kohë vuan nga veremi kronik dhe i pashërueshëm. I doli mbrapa. Çka me pa. Beter me sy... Kanoçe gojëhapur, si të kishin klithur nga dhimbjet e mëdha, këmbora të lënduara, zile, copa kartonësh, lecka të bardha e të pluhurosura, fasulet mbi fasulet, ndonjë peshqir... 
Hodhi shikimin para-mbrapa, anash, në të djathtë e të mëngjër, asgjë. As nuse as krushqi. As dajre, as dajrexhi, tupan as tupanxhi...     
E pastaj, pastaj çfarë ndodhi. Asnjë haber. Pyeteni ëndrrën. Kot! Ajo tani është këputur, është zhdukur kur është dinake e pabesë dhe e mbytur në trill të zi, terr..
                                                                                                                                                                                                                                       (diku, në Shqipërinë tonë, 2014)

Montag, 26. Februar 2018

Haxhi Muhaxheri: KUJDES ME GRATË...

Haxhi Muhaxheri


KUJDES ME GRATË

Në do të kalosh 
Urës së Ferrit – fillo ta duash
një grua të përhënur

Ajo – 
do t’i djeg të gjitha stinët

Nëse do ta mësosh 
bukurinë e gënjeshtrës
dashuro një leshverdhë
që qanë e qesh në pasqyrë

Ajo – 
edhe Zotin e mashtron

Në daç veten ta mallkosh
jepi dashurinë një gruaje
qe puthur e ka zhgënjimin

Ajo – 
do t’i vrasë edhe lutjet

Po deshe të marrësh 
plagë zemre – plagë shpirti
besoi gruas që të puthë 
me zjarrin e shuar buzëve

Ajo – 
mërdhin edhe diellin

Në daç veten ta vrasësh 
beso fjalët e një gruaje
që të thotë "Të dua"
pas dimrit të gjatë të pritjes

Ajo – 
lëkurën tënde do ta vesh

23 shkurt 2018

Mittwoch, 21. Februar 2018

Bujar Salihu: QYTETI PA VETMI

Poeti Bujar Salihu

QYTETI PA VETMI
(Mikut tim Shaip Beqirit)

Miku im, në këtë qytet mos iu frikëso vetmisë
Rrugët e vjetra labirint edhe mund t`i ngulfasin
Por ti kalo nëpër to përmes hijesh të mëndafshta
Me sytë qepur qiellit pas pulëbardhash të ngathta

Sa i bukur është ky qytet në bregore edhe i pispillosur
Ulur shuan etjen në lotët e qiejve liqenit fundosur
Por nuk është Shkodra jote as guri që te një baladë ke çarë
Është qytet ankthi e jermi me varrin e Xhojsin ndarë

Kurdo që të vish unë tek Parku i Drenushave të pres
Takohemi te lumi që merr kthesën e madhe mes nesh
Duke vënë rrëfanën e këputur të yjve në këtë shesh
Me harqe nënujore që mban në shpatulla një Hyjneshë...

Trotuarëve na ndjekin hijet tona mes njerëzish të ngujuar
Në një akuarium gjigant që askund s`i duket ana as fundi
Ngatërrohemi në rrjeta ëndrrash dhe rrënjësh ngallmuar
Pas gjurmëve që kafshojnë fytyrën e tokës shkallmuar

Udhëtimi ynë nis një labirinti që s`i kanë vënë emër
Ta pagëzojmë Vallja e Yjve ose thjesht: Lasgushi
Të vëmë anash statuja me nga një kandil në zemër ndezur
Labirint le të mbetet shtegu që s`e shkel dot qenie e fshehur

Nëse resh borë ne duhet të dalim shpejt në anën tjetër
Shihemi në vrushkujt e bardhë të Fontanave të etjes
Andej tramvajët ikin ngarkuar me gjumin e të pafjeturve 
Qytetin pa vetmi dhe zhurmën që në ne qenka tretur

P.S Me këtë poezi, gjegjësisht me një version të parë të saj kisha konkurruar në Konkursin anonim të "Flakës së Janarit 2018". Juria e nderuar e mori për botim kurse unë u ndjeva mirë posaçërisht pasi lexova poezitë fituese!


Dienstag, 20. Februar 2018

Shaip Beqiri: NË RRJETËZA FUNDËNDRRASH


Shaip BEQIRI

NË RRJETËZA FUNDËNDRRASH

Sa fort ju kam dashur 
Gra që gërvishtët me thonj
Faqen e lëmuar të jetës sime

Ndonjëra 
Ndoshta edhe mua më ka dashur
Me shumë zjarr e ankth 
Dhe me fshehtësi përshkuar

Ndonjërës i kam zbërthyer 
Zymbylët e paprekur kurrë 
Në kraharorin e ënjtur 
Dhe me të dyja duart 
Kam hedhur në erë 
Trëdafilë të egër puthjesh

Në sytë tuaj fërgëllues
Kam soditur tek vërtiten kuturu
Galaktika ëndjesh pa mbarim
Dhe ndonjë curril i hollë gjaku 
Në hon psherëtimash të këputura

Ujvara të panumërta rrëkëllyese
Që fashitin gjëmimin
Drejt zemrës së etur të tokës

Thellë ndër rrjeta rrënjash
Tash më pret gruaja gazmore 
Me më ngujuar përgjithmonë 
Në qelitë e veta të mërisë

Bern, 26 dhjetor 2015

Alketa Maksuti Beqari: U HARRUAM NË DASHURINË TONË


Alketa Maksuti Beqari

U harruam në dashurinë tonë

Një ditë, kur të kem pak kohë
do të të dua edhe më shumë,
ti më prit si unë të pres, jo gjatë
mos më prit.

Një natë, kur natën ta kem të lirë
do vij, në shtrat me ty do bie
e endshëm ngjitur me ty, unë
do gëdhihem.

Një kohë, kur kohën ta kem të lirë
do rri me ty, netët- ditë e ditët- netë
aman do jemi të dy, një varg poezish
një poezi vargjesh.

20 shkurt 2018

Sonntag, 18. Februar 2018

Gëzim Zilja: Ku nuk jam dakord me ‘’SANDUIÇ’’-in e Mustafa Nanos

"Naçertanie" një variant i ‘’Megali-Idesë’’ për Veriun e Shqipërisë.

Krahas Megali-Idesë çuditërisht po atë vit më 1844, (duket si një linjë e përpunuar e ortodoksizmit Rusi, Serbi, Greqi.) lindi projekti politik i autorit serb Grashanin, i ashtuquajtur ‘’Nacertanije’’. Ashtu si edhe te grekët në jug, duke u nisur nga dobësimi i Perandorisë Osmane, kërkohet që kufijtë e Serbisë të zgjeroheshin edhe në toka ku nuk flitej serbisht, kryesisht Bosnja Herzegovina, Mali i zi dhe Shqipëria. Nano thotë:
‘’... Projekti politik i Grashaninit nënkuptonte një Sërbi të madhe, që të përfshinte serbët, plus të gjitha viset, (Mali i Zi, Bosnjë, Herzegovinë, Shqipëri e Veriut) që historikisht u takonin serbve, pavarësisht që banoheshin edhe nga jo serbë, ose vetëm nga jo serbë.... dhe nuk është se ky projekt përqëndrohej në mënyrë të vecantë te shqiptarët. fq. 178”
Nano shprehet në mënyrë aksiomatike se tokat e pretenduara nga Sërbia, ku banonin boshnjakët, malazezët e shqiptarët historikisht janë toka sërbe dhe si të tilla mendimi shkon sot e kësaj dite, që ato toka duhet t’u kthehen të zotërve. Nuk di ku i gjen autori i Sandviçit këto të dhëna se nuk na i thotë, por sigurisht që nuk janë të vërteta dhe për këto tema është folur mjaft dhe unë nuk kuptoj se ku do të dalë ai.
Po le të shkojmë më tej:
‘’Ashtu si ‘’Megali Idea’’ dhe ‘’Nacertanija’’, morën në rrugë e sipër një theks të fortë antishqiptar, në momentin kur u krijua bindja se turqit nuk do të qëndronin më në Evropë dhe kur ende nuk dihej se ç’do të bëhej me popullsinë myslimane e me viset që banoheshin prej tyre. fq179...’’
Sa i përket fjalisë: dhe nuk është se ky projekt përqëndrohej në mënyrë të vecantë te shqiptarët ...”kjo nuk e bën më të mirë shpikësin e ‘’Naçertanijes’’ dhe vetë ‘’Naçertanijen’’ në raport me viset shqiptare dhe pasojat e tmerrshme që ajo solli.
Natyrisht që turqit nuk kishin ç’të bënin më në Evropë, se perandoria e ngritur prej tyre tashmë po kthehej në gërmadhë. Por myslimanët, që banonin në ato treva ishin shqiptarë dhe nuk kishin ardhur nga stepat e Azisë, as kishin pushtuar toka të të tjerëve. Ishin në trojet e tyre dhe gjithmonë ‘’pak cm’’ më tutje ose ‘’pak cm’’ më tëhu’, por kufitarë me sllavët. Në kushtet e reja komshijtë qindravjeçarë tashmë nuk po e njihnin më njeri-tjetrin. Nano ose nuk ia ka haberin ose qëllimisht bën sikur ngatërrohet dhe ve shenjë barazimi, mysliman baraz me turk, duke bërë kapërxime akrobatike pastaj me fraza të llojit ‘’jo se myslimanët shqiptarë nuk e ndjenin veten shqiptarë por..’’. Më tej autori i ‘’Sanduiçit’’ kërkon të shpjegojë se Garashanini është më i mirë ( më mëndjehapur) se Çubrilloviqi, sepse ky i fundit përdori termin ‘’Staraja Sërbija’’ dhe u shpreh hapur për dëbimin ose shfarosjen e shqiptarëve dhe i pari jo. Se ç’rëndësi ka kjo kur të dy kërkonin zgjerimin e kufijve në dëm të kombeve të tjera vetëm Nano mund ta kuptojë. Por le të shkojmë më tej. Duke folur për Çubrolloviqin dhe akademikët serbë ai ironizon akademikët shqiptarë, duke i futur në një thes me ata të Serbisë. Në parathënien e tij historiani Xhufi madje shprehet : ‘’Mustafa Nano nuk ushqen ndonjë kosideratë kushedi çfarë për studiuesit shqiptarë. Kjo e bën të sikletshëm pozicionin e autorit...fq.9’’.
Ai thotë:
Në stilin e këtyre akademikëve serbë (memorandumi i vitit 1986) janë aktivizuar më pas në kulmin e luftës së Kosovë (1998) kolegët e tyre të Tiranës, të cilët me një ton luftarak e me një shqipe totalitare (*’’ në suazën e lakmive të tyre’’ ; ‘’kryengritja e Prizrenit e skuqi tokën e Kosovës me gjakun e mijëra bijve të saj’’; ’’ shqiptarët u kanë rezistuar rrebesheve të vazhdueshme të historisë’’; ‘’masa e shqiptarëve të etur për liri’’) kërkonin sendërtimin e ëndrrës së rilindasve shqiptarë për bashkimin e të gjithë shqiptarëve pavarësisht se ku banojnë brenda apo jashtë trojeve etnike në një shtet të vetëm shqiptar. Vetëm në Ballkan mund të gjesh Akademi Shkencash që dalin me programe të natyrës politike. Faqe 180... ‘’ Mendoj se u takon akademikëve shqiptarë, që kanë ngritur (ose jo) teza të tilla të përgjigjen kësaj akuze të rëndë, që i barazon ata me akademikët serb të sojit Grashanin e Çubrilloviq.

Epika Historike si mollë sherri.

Duke u endur midis xhunglës së shkrimeve e citimeve për të shpjeguar pse sërbët e shqiptarët urrehen (janë armiq) aq shumë me njëri-tjetrin, Nano nuk rri dot pa u ‘’kruajtur’’ edhe me epikën historike, duke i gjetur legjendat, baladat e këngët historike, si shkaktarin kryesor të armiqësisë midis serbve dhe shqiptarëve. Sigurisht ato janë copëza të vërtetash mbi ngjarje e personazhe dhe si të tilla nuk mund të merren si dokumenta historike të vërteta.. Autori shprehet:
‘’... I ngatërron disi punët eposi i kreshnikëve pasi me gjasë ky epos është krijuar para se të shpërthente revolucioni serb, por eposi ashtu si dhe tradita epike në përgjithësi na fusin në udhë të gabuara, kur përpiqemi t’i lexojmë si kronika të historisë .... Epika historike e këtyre anëve (Veriu i Shqipërisë. Shën. im) ndonëse është harxhuar shumë bojë e letër, për ta shitur si një thesar ka shërbyer si benzinë për zjarret, që janë ndezur për arsye të tjera. Pa këtë epikë, pa këto legjenda, madje dhe pa letërsinë e e natyrës historike (shihni Pjetër II Njegoshin, apo ‘’Lahutën e Malcisë’’ apo akademitë nacionale apo gërricjen emulative mbi autorësinë e këngëve popullore e legjendave etj) , Ballkani do të ishte më i qetë.... fq. 184.... ‘’ Dhe më tej si një usta i mirë për ta lustruar i jep një ‘’kadife’’: ‘’ ...Për t’u kthyer në temë, kronika e historisë nuk legjitimon këtë armiqësi të dalë nga gojë rapsodësh shqiptarë nën tinguj lahutash..fq 184.’’
Thënë shkurt , një rapsod dikur , diku, atje në bjeshkët e larta, duke u ngrohur nën rrezet e diellit vjeshtor apo dimëror ( fort po shndrit ai diell/ e pak po nxeh) , apo ndonjë vjershëtor popullor, duke kullotur bagëtinë, kanë shpikur një baladë apo legjendë antiserbe, të shoqëruar me lahutë apo me fyell. Kjo këngë na qenka dëgjuar e përhapur edhe te barinjtë e fshatrave aty rrotull e më tej, dhe kjo ishte arsyeja kryesore që armiqësoi serbët me shqiptarët... E po kjo logjikë nuk shkon fare! Armiqësia midis popujve ka lindur, lind dhe do të lindë kur njera pjesë kërkon të rrëmbej mallin, gjenë e tokën pjesës tjetër, që e zotëron këtë. Më vonë lindin legjendat, baladat e këngët. Në fillim është veprimi, ngjarja, pastaj epika historike. Nuk u paraprin ngjarjeve epika, ajo është rrjedhim i tyre. Baladat, legjendat e këngët i shoqërojnë ngjarjet herë me teprica e herë me mungesa, por të thuash, që epika historike ka shkaktuar armiqësi midis popujve në rastin tonë serbo-shqiptar është foshnjarake. Duhet kuptuar se këto lloj armiqësish, që po zgjatin me shekuj zanafillën e kanë të atdheu, te vatani. Vatani i kujt është Kosova i shqiptarëve apo i sërbve? Pse ulërijnë sot e kësaj dite ekstremistët serbë për Kosovën, për shkak të legjendave e baladave? Kjo është çështja.... Po nëse teoritë e ‘’Nacertanija-s’’ e ‘’Stara Sërbija-as,’’ që kanë pjellë vetëm luftra e urrejtje, kanë lindur nga Eposi i Kreshnikëve e të tjera legjenda e balada të Veriut, simotra e tyre ‘’Megali-Idea’’ dhe ‘’Vorio Epiri’’, nga cilët balada dhe legjenda të Jugut lindi?! Të cenosh, injorosh e tallesh me eposin e kreshnikëve, baladat, legjendat, (përfshi dhe Gjegj Fishtën) , në përgjithësi të fshish epikën historike, do të thotë të godasësh kujtesën dhe ndërgjegjen historike të një populli. Por në rastin e Shqipërisë, kur Porta e Lartë ndaloi shkrimin shqip (të vetmin në Ballkan) për katër shekuj me rradhë, epika historike për një kohë të gjatë, ishte i vetmi dokument, që përcolli midis shqiptarëve bëmat e tyre qysh nga koha e Skënderbeut. 

FUND

Samstag, 17. Februar 2018

Ajet Shala: I KËNDOJMË PAVARËSISË 17 SHKURT




GËZUAR PAVARËSIA E KOSOVËS, GJITH SHQIPTARËVE KUDO NË BOTË!!!

Kemi lindur në beteja nëpër rudina
Kemi hedhur valle mes topash në gjëmime
Si flamuri ynë i kombit Hasan Prishtina
Kemi ecur pa u mposhtur sfidë pas sfide.

I këndojmë me gaz e lahutë pavarësisë
Për lirinë që e kishim ëndërrën më të dlirë
Me shokë trima erdhi Isa Begu në Boletin
S`ndahet kurrë Mitrovica, i thotë Krajlisë.

Në Dukagjin vjen nëpër stinë jehona e bjeshkës
Hedhin kushtrim në Pejë djemtë për liri
Po japin betim në Kullë të Haxhi Zekës
Të gjithë për trojet tona do të bëhemi fli.

Pa shihni çlirimtarët që nga Shkëlzeni po vijnë
Ndalin aty ku shkulin gurin e kufirit që kemi
Aty do ta ngrejmë flamurin e fitores të gjithë
Do e ngrejmi mbi kala si dikur Imer Prizreni.

Luftëtarë vetëtimës si zjarr po i ngjajnë
Ata dëshmorë që bien ballaz në Jezercë
Në mermer lirie atje, në Ferizaj
Nga valët e Nerodimës marrin fresk.

Karadakut ia vunë tmerrin gjer në palcë
Anamorava dhe Gollaku digjen gur më gur
Për t’i mbrojtur me gjak trojet shqiptarë
Si bëri në Gjilan Idriz Seferi dikur.

Frymë lirie po vjen nga Pashtriku në oda
Ninullat në djepa freskohen në Çabrat
Bajram Begun në Çarshi, në Gjakovë
Me trima lirie mes plumbash po merr hak.

17 SHKURT 2008

Dardani, kala lavdie
Gjashtëqind vjet nëpër beteja
Shkurti – ditë shenjtërie
Ta dhuroi UÇK-ja.

Festë e madhe e lirisë
Mbi çati skuqin bajraqet
Del nga zemra një urim
E gazmojnë të gjithë pragjet.

Bacë Ademi na vjen pranë
Na kujton një amanet
Për kët diell e për kët hanë
Do ta mbrojmë tokën e shtrenjtë.

Na vjen Baca nga Prekazi
Vijnë të urtat Loket tona
Gëzon Sharri, gëzon vendi
Sot e lirë është Kosova.

Hedhim valle, marrim këngë
Në një log gjëmon tupani
Me bajrakun hijerëndë
Zemrat ndrijnë si flakadani.

Bijtë e Shqipes fjalëngrohtë
Në çdo bjeshkë në çdo varr
Gjaku ynë iu bëftë kurorë
Në Drenicë e në Reçak.

Vargu im t’u bëftë dritë
Të qoftë zjarri me shkëndija
Rron kujtimi, rron nderimi
Se e lirë është Dardania.

FLAMURIT KOMBËTAR
( Baladë)

Si dritë syri ty të patëm
Brez pas brezi thellë në gji
I pandashëm majë e lartë
Si në luftë e në liri.

Ty të gdhendëm nëpër djepa
Nënat tona bënë ninulla
Të skalitëm në gur dhe shkrepa
Më lahutë kënduan burra.

Për ty bijtë ranë në gjunjë
Duar lart me lot në sy
Për ty vunë sy edhe buzë
Se lartësove pavarësinë.

Ndër beteja u lave në gjak
Ngjyrën e kuqe që e ke ti
E vura në damarë
E në zemrat përherë je.

Je celulë në palcë të kombit
Shumë martirë për ty flijuan
Nëpër udhë që ka një botë
Madhështinë për ty e shkruan.

Për ty djemtë e dhanë jetën
Bënë vetëm sakrificë
Porsi lumi derdhën djersën
Që të bëhej udha dritë.

Për ty syri nxjerr shkëndija
Nëpër kulla kur flakë del
U betua krejt djelmëria
Nëpër troje ku bozhurja çel.

Sa t’i shndërijë diellit rrezja
Edhe Hëna deri sa të ndrisë
Lart do jesh përmbi bedena
Ka janë trojet e Arbërisë.

LIRISË

Hapësirë e lirë veprimi është Liria
Ku dielli të gjithë i ngroh njëlloj
Aty ku në djepa përkundet barazia
Ku lindin e rritën dhe bien heronj.

Aty ku zogjtë lirshëm fluturojnë
Përmbi fusha, mbi bjeshke me lisa
Ku pijnë ujë e gurrat gurrojnë
Ku martirët në mermer kanë plisa.

Atu ku shqipet bëjnë fole mbi gur
Dhe zogjtë e tyre fluturojnë
Mbi trojet e lira të skuqura dikur
Përmbi flamur një ditë ndalojnë.

Fluturoni shqipe mbi vendet si drita
Gjithandej dikur ku ishte Shqipëri
Shikoni mirë ku po ndizet shkëndia
Ku i thonë bukës bukë e ujit ujë janë një.

Liria është më e bardhë se një pëllumb
Është më e ëmbël se mjalti në hojë
Është e shtrenjtë e s’matët me fjalë askund
Është vetë jeta që ne e jetojmë.

Më e bardhë se liria ku mund të ketë?
Nuk duket e njëjtë as bora pranë saj
Peshon më shumë se mbarë një planet
Dhe shpirtin ta bën me rreze të bardhë.

DARDANI HEROIKE

Të dua o Dardani o kala e madhe heroike
Njëqind vite me hekur e zjarr t’u sulën
Barbarisht shkelën mbi trojet e tua me çizme
po kurrë ëndrrën e lirisë s’ta mbytën.

Mbi ty kaluan jeniçerë si palët e valëve
Po këtu eshtrat e turpin e burrit e lanë
Dhe bajlozët i vrave i fute në varre
E karpatianë, e mërcenarë, e barbarë.

Këtu i puth kullat e skalitura në gurë
Me themelet e rënda të lashtësisë
Këtu lindën heronjë në djep me flamur
Ku Baca Adem u bë pishtar i Dardanisë.

Besa-besë këtu vdiqën trimat e Lirisë
Për këto troje u bë lumë e det gjaku
Amaneti i stërgjyshërve thërret pa pushim
Kur u formua UÇK-ja në mbrojtje të pragut.

Jehuan armët në lugina e breg me breg
Krismat tmerruan Ballkanin e botën
Të gjithë u mblodhëm me urti në kuvend
Në Rambuje popullit i dhamë votën.

Në Alpet arbërore ku dhe bora plaket
Thërret ende Kosharja e trimërisë
Atje ku guri shkulet e merr tatëpjetë malet
Në vumë zemrat në kullën e lirisë.

E jemi kaherë në kërkim të bashkimit
Se pa këtë tokë nuk ka qetësi në Ballkan
Mes dhunës ku deshën ta fusin Dardaninë
S`lejojmë që kirurgët e errësirës të na ndajnë.

KOSOVË KESHTJELLË LAVDIE

Kosovë o kështjella ime
E dashur arbërore
Ngritur mbi themele
Të një kulture epokash
E ndërtuar nga mjeshtër
Me duar hyjnore
Me gurë të skalitur
Nga mbretër në kohëra.

Në muret shoh frëngjitë
Të tymosura nga lufta
Nga flakë e barotit të trimave
Zemërzjarrtë
Ndër shekuj të mbrojtëm
Nga barbarët, nga humbja
Për të mos e lënë
Çizmen e tyre në prag.

Ti mban një vulë të rëndë
Perandorie
Të shkruar nga Konstantini
I Madh i Ilirisë
Ti mban në Ballkan
Gjurmë të mëdha lashtësie
Të gdhendura me forcë
Nga bijtë e Dardanisë.

Në dheun e trojeve tua
U çudit mbarë bota
Lanë eshtrat e turpit bajlozë
E krajlë pa fund
Bijtë me gjoks në beteja
Mbuluan gryka topash
Dhe kokat Sulltanësh i morën në dorë
I bënë shkrumb.

Në kullat e bardha stërgjyshore
U gdhendën beteja
Bijtë e tu ranë, besa-besë duke kënduar
Me duar u ngrit flamuri
Dhe jehuan këngë të reja
E me gjakun e tyre
Fjalët e amanetit i shkruan.

(Akrostik)


BESA-BESË ADEM JASHARI

Amaneti i Bacës ish vdekja besnike në emër të shqiptarisë
Dem baba dem do jetë kushtrim në mbrojtje të lirisë
E ra për ideal si Hero legjendë shqiptare alfabet i mbarësisë
Me kushtrimin e tij për një Shqipëri erdhi orë e djalërisë.

Jehuan gryka fusha, malet, nga flakë baroti që nxinë kulla
Adem trimi luftojka që Bashkimit kombëtar t’i hapet rruga
Shndërin dielli përmbi mermer e ngroh agimeve shkronja
Arbëria është në troje të veta qysh aherë kur u krijua bota.
Rilindi Dardaninë e martirve që prinë në udhë të historisë
I pavdekshëm si yll do qëndrojë, është ikonë e shqiptarisë.

(Akrostik)

TI KOSOVË OJ NËNA IME

Ti ishe dhe mbete Kështjellë lavdie Kosovë, oj Nënë e rreptë
I përballove për një shekull barbarë, mercenarë e jeniçerë.

Kullat e tua kala trimërie, me gurë të nxirë nga flakë baroti
Oso Kuka prap po lind`që kur në Prekaz muret i goditi topi.
Sot lirinë që ne gëzojmë është e shkruar me gjak ende të ngrohtë
O do bëjmë Shqipërinë si amaneti, o toka do na mallkojë
Vend i bukur me themele të ngritura mbi kulturë të Dardanisë
Është kënaqësi që të hedhim një hap të sigurtë drejt Shqipërisë.

O Martirët e atdheut, ju dhatë jetën për Lavdi të kësaj Epoke
Jeni yje në qiell, shkëlqimi i veprës që i jep dritë kësaj toke.

Ndër beteja në frëngji duke kënduar luftuan trimat tymosën kullat
Është një shekull që ne e pritëm besa-besë si po vdiskanburrat.
Në Koshare të djalërisë në ato male ku plaket bora e guri po kallet
Amaneti shekullor është të mos kemi më kufi mes Shqiptarëve.

Ishim një të bashkuar e do të jemi si në Vlorën e Ismailit e Bacës Isë
Mermer gdhendur me shkronja ari si flamur heroit plis kan mbi kokë
E lavdi për të përjetshmit që dhanë jetën për të shtrenjtën TOKË.


POEMË ATDHEUT

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur nuk guxonim të visheshim
Me rroba kuq e zi
Edhe atëherë kur gjuhën tonë të mjaltuar
S`guxonim ta flisnim
Edhe kur gjysëmzbathur shkonim
E gishtat na i ftohte akulli dhe veriu
Edhe atëherë kur barkun tonë të uritur
Skishim bukë për ta ngopur.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur na i vrisnin ëndrrat
E bukura për Lirinë
Edhe kur korbat e zi krrokatnin
Për rreth shkronjave të abetareve
Edhe atëherë kur detyroheshim të mësonim
Për Jugosllavinë
Edhe kur në shkollë e s`guxonim
Të flisnim për Shqipërinë.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur trupin tonë të lashtë
Me dhunë e masakroi Evropa
Me kirurgë të ërresirës gjymtyrët
Na i shpërndanë
E f`uçive jua dhanë
Edhe atëherë kur na i gjakosën
Egërsisht shkronjat
E na injoruan
Edhe kur çirilishten e zymtë
Të hijenave karpate
Mes bajonetave mësuam.

Ty atdhe të donim
Edhe kur na i pushtuan kishat arbërore
Me ikonat murale të kombit fisnik
Edhe kur morën manastirët
Në Pejë, Deçan, Prizren, Graçanicë,
Deviç e Mitrovicë…
Dhunuan figurën e Krishtit, Madonës
E shkëlen me këmbë këtë pasuri
Pa e ditur se në atë kohë ata zbrisnin
Nga Karpatet
Si egërsira e nomadë të rinjë.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur mbi katërmijë vetë
Në kolonat e djalerisë
U masakruan në Tivar
Hej, dhe lapidarë s’ju ngritën
Për të vënë qiri e lule
Në varret ende të panjohur
Edhe atëherë gjyshërit tanë
Plisa të plaguar me gjak
Mbanin në kokë si një qefin
Edhe kur një fshat shpërngulej
Për një pushkë
Në Azi dhe Evropë
Në rrugën pa kthim.

Ty atdhe, të donim
Edhe atëherë kur sllavët na vinin në banka
Kokërra misri nën gjunjë
E që dikush të thoshte: “Shqiptarë
Vezën e valë i futnin nën sqetull”
E mësimi u bënte që zakonët, traditën
Gjënezën për ta mbuluar
Që edhe emrat e mbiemrat
Në viç, ov, ios, e urk
Na i ndërruan.

Ty atdhe, të donim
Edhe atëherë kur në shkollë vritet mësuesi
Fazli Greiçevci për flamur
Edhe atëherë kur studentët
Në demonstrata
Kërkonin Kosova Republikë
Edhe atëherë kur dërgonim ushtarë
E na i kthenin mortin në arkivolin me kujë
Edhe në Llaushë mësuesi Halit Geci
Binte para nxënësve të mirë
Me ditar në duar.

Ty atdhe të donim
Edhe kur na dëbuam nga trojet tona
Të lashta
E erdhëm në mërgim
E atëherë as të posalindurit tanë si shihnim
Dhe s`na njihnin nga malli
Edhe atëherë kur nënat dhe nuset tona
Me lotë lanin pragun e shtëpisë
Edhe atëherë kur së bashku me çlirimtarët
Kishim të njëjtin qëllim.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur nga Prekazit, Besa-Besë
Thërriste Adem Jashari
Edhe atëherë kur trimat vallëzonin
Me Hamzën dhe binte tupani
Edhe kur heronjtë në luftë binin
Duke kënduar Zhuj Selmanin
Edhe atëherë kur në muajn mars
Për martirët e lirisë ndizej zjarri.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur në Izbicë, Reçak, Abri
Mejë, Dubravë, Prekaz, Qirez
Likoshan, Rezallë, Kodernicë
Krushë, Çyshk, Qabrat, Krelan
Na masakruan
Burra, gra, fëmijë, dhe foshnjët
Në barkun e nënave
Na i mbytën të pragu
Na i dhunuan nënat e motrat tona
Pragun dhe oxhakun i poshtëruan.

Ty, atdhe të donim
Edhe atëherë kur varret t’i lanë bosh
Dhe t’i grabitën kufomat e lirisë
Edhe atëherë kur s’patëm
Ku të vëmi një kurorë
Në shenjë të kujtimit të gjallë
Edhe kur na i vranë të burgosurit
E të plagosurit në spital të shtrirë
Edhe organet ju hoqën njerëzëve tanë
E tash kërkojnë në tokat e Shqipërisë.

Ty atdhe të donim
Edhe atëherë kur nënat
Bukën e sofrave
Na e shtronin me lotë
Edhe atëherë kur shtëpitë
Digjeshin flakë
Dhe njëri s’kishte në prag
Edhe atëherë kur eksodi
Me refugjat të lirisë
Kalonte shtatëqind mijë
E ndiqeshin barbarisht
Nga sërboçetnikët
Për në Bllacë e Shqipëri.

Ty atdhe të donim
Edhe kur nënat dhe motrat tona
Përkundnin djepa bosh pa ninulla
Edhe atëherë kur fëmijët
Jetimë kishin marrë vajin
Që çante edhe gurin
Edhe kur veteranët e kthyer nga lufta
U mungonte syri e gjymtyra
Edhe atëherë kur në kulla të tymosura
Nuk kishin mbetur burra.

Ty atdhe të duam
Edhe tash kur për së dyti tradhëtia
I vret heronjtë,
E vrarë nga Zogu, ( për një fitore të Partisë )
Rehabiliton kryetradhëtarin Zog.
Ku është Hasan Prishtina, veprimtari
Ideatori i Pavarësisë së Shqipërisë
Ku është Luigj Gurakuqi e Avni Rustemi
Që me tre plumba e pat tmerruar Parisin
Bajram Currin në shpellën e Dragobisë
E Shote Galicën e lanë ndër male
Të vdes prej urisë.

Ty atdhe të donim
Edhe kur Shqipërinë ja nënshtruan
Ushtrisë Sërbo-Ruse
E Shën Neumin i falen Jugosllavisë
I shkelen tokat e lashta të Arbërisë
Rrëxoi qeverinë e Nolit demokrat
Për një gradë
Mbret që lau me gjak bukën
Grabiti arin e si hajdut iku pa kthim
E tash varr-turpi dhe përmendore
Në Tiranë
Ahmet Zog Tradhtisë.

Ty atdhe të duam
Ashtu siç ishe e bashkuar me Skënderbeun
Në Krujë
E Ismail Qemajlin në Vlorë
Me një shtet, një gjuhë, e një flamur
Mbi troje tua do flutrojnë zogjët e lirisë
Nga Tivari e Pazari, Dardania të Molla e Kuqe
Ilirida e Çamëria gjër në Prevezë
Shqiponja do të ringrejë
Folenë e saj në trojet
E bashkuara të A R B Ë R I S Ë.


JETËN BORÇ JA KAM ATDHEUT

Brenda atdheut isha plot për tre dekada
Sa të jam gjallë malet e livadhet ia kam në gji
Mua më ka borç dy metra për varr me lule të freskëta
Ndërsa unë i kam dhe jetën e fëmijëve të mi.


PËR TY KOSOVA IME

Nuk jam i pari poet në trojet e tua, Kosovë
As i fundit një ditë s’kam për të mbetur
Në djep Cilja më ka thënë një fjalë të ngrohtë
E një flamur ngjyrë gjaku gjoksin ma ka ndezur.

Nuk jam i pari që të njoh historinë me lavdi
Dhe këtu në Alpe për ty sërish thur shkronja
Që ti, Kosovë, të jetosh pa plumat e shkrirë
E vajzat për dashuritë e tyre të thurin kurora.

Deshën të prisnin trupin si copa trungu të thara
Të dogjën pragjet e kullat i shpuan me plumba
Një fole ta dogjën në pemët e larta
Dhe deshën të të linin pa këngë e pa pëllumba.

Zija Çela: MERMERI QË PIKON



“Në vjeshtën e vitit 1979, në përbërje të një delegacioni të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, për herë të parë Zija Çela do të shkelte në Kosovë. Ky udhëtim i tij do të kurorëzohet me tregimin “Mermeri që pikon”, i cili edhe sot të habit për guximin e autorit. Tregimi do të botohet së pari në faqet e gazetës “Drita”, më 29 mars të vitit 1981, në vigjilje të demonstratave të studentëve në Prishtinë, të cilat do ta ndryshojnë rrjedhën e historisë në Kosovë dhe ndër shqiptarë. Ngasësi i frymëzimit të tregimit do të ngjizet nga vizita e autorit në Shpellën e Gadimës, rreth njëzet kilometra në jug të Prishtinës. Ata që e kanë vizituar shpellën, e dinë se njëra nga kthinat më të bukura është ajo që mban emrin Romeo dhe Xhulieta: stalaktiti dhe stalagmiti, duke u afruar ndër shekuj në drejtim të njëri-tjetrit, ndodhen në prag, buzë përqafimit të tyre të përjetshëm... Kaq bukur dhe kaq qartë, refleksi i bashkimit nuk është artikuluar në asnjë vepër krijuese si kësaj here. Ishte intuita gjeniale e Zija Çelës, që e kishte kapur në eterin kosovar këtë ëndërr të magjishme ndër mote. E pra refleksi i brendshëm i shkrimtarit, siç do dëshmohet gjatë tërë krijimtarisë së tij letrare, do të ishte më i fuqishëm se refleksi i rrezikut, fort i prekshëm në kohën kur u shkrua tregimi. Për fat të keq, autorit iu refuzua ribotimi si tekst integral në librat pasues deri në vitin ‘90.”

Akademik Ali ALIU
(Nga libri “Shkrimtar i majave letrare”, kushtuar krijimtarisë së Z. Çelës)

I
Ishim në katin e pestë të “Grand-Hotelit” në Prishtinë dhe Branko Brankoviç tregonte një anekdotë. Ç’është e vërteta, ai tregonte me nuanca. Por ne e kishim të vështirë t’ia merrnim vesh gjuhën dhe, më tepër se anekdotat, na e ndillte gazin e qeshura e tij. Brankoja qeshte me zë të lartë dhe në një mënyrë, gati-gati, alarmuese. Më dukej sikur ai kishte ardhur në dhomën tonë kastile për të na lehtësuar lodhjen e udhëtimit dhe për të na sjellë humor. Pak nga pak, duke u larguar nga atmosfera e anekdotave, atij sikur iu shua diçka përbrenda dhe i ra në fytyrë një hije e lehtë mërzie. Ndoshta ishte hija e qortimit që nuk vonoi të na e bënte:
- Ah, millij, millij, po ç’bëhet kështu! Veni në Gjakovë, Pejë e Prizren dhe nuk lini asnjë adresë në portinerinë e hotelit. Kam pyetur dje, kam pyetur sot, pyeti edhe Darinka me telefon, kurse në portineri asnjë fjalë për ne. Keq, shumë keq, Hatxhi! - m’u drejtua mua, duke i shtuar padashje emrit tim një “t”. Befas, më erdhi për të qeshur duke menduar se kushedi sa qesharak do të tingëllonte emri im po të ishte mbiemër dhe Brankoja t’i shtonte atë prapashtesën karakteristike sllave: Haxhiviç apo Haxhiviq. Por ende e kishte në fytyrë hijen e mërzisë, prandaj u përmbajta. “E kur do të xhironi, tani?” “Nesër”, thashë. “Mirë, shumë mirë! - i ndryshoi toni. - Gjer nesër kemi darkën përpara. Nuk do të zbresim në restorant?”
Nuk kishte shumë që ishim kthyer nga Gjakova, ku kishim filmuar Çarshinë e Madhe dhe me shoqëruesin tonë, një redaktor të emisioneve kulturore të RTV të Prishtinës, e kishim lënë që darkën ta hanim nga ora nëntë. Prandaj, kur trokiti dera, menduam mos i kishte dalë ndonjë e papritur dhe po ngjitej lart të na njoftonte. Por nuk ishte Halimi. Kishte ardhur për vizitë Branko Brankoviç. Tani ora po i afrohej nëntës dhe ne mund të zbrisnim, sapo Iliri të ndërronte këmishën. “Si nusja, - i thashë Brankos për Ilirin, - gati jam, por s’jam gati.” Ai më rrahu supet dhe u ngrit i pari, si për të na nxitur.
Me Brankon ishim njohur gjatë një darke në “Bozhur”. Në darkë e kishin ftuar si njeri të njohur në fushën e etnografisë e të folklorit. Ai kishte ardhur me të shoqen, Darën, një grua si nja tridhjetë e dy-tre vjeçe, shtatlartë dhe elegante. Darën na e paraqiti me këto fjalë: “Moja zhena, moja zhizn i moja umrje!” (“Gruaja ime, jeta ime dhe vdekja ime”). Gruaja i tundi gishtin tregues me kërcënim dhe piu dy gllënjka verë nga gota e të shoqit. Më pas, ajo e përsëriti dhe unë e kuptova se, në të vërtetë, Dara e bënte këtë gjest sa herë i pëlqente veçmas diçka dhe donte ta shpërblente tjetrin me njëfarë përkëdheljeje. “Ah, drugarica, drugarica!”, psherëtiu Brankoja duke u kthyer nga e shoqja. “Ah, drugari, drugari!”, psherëtiu duke u kthyer miqësisht nga ne. Pastaj, me frikën se nuk do ta kuptoja me atë serbokroatishten time të çalë, e ftoi shoqëruesin të ndërmjetësonte: “Ndoshta nuk jeni në një mendje me mua, por mbi të gjitha veprat e Shekspirit unë vë Romeo e Zhuljetën. Nëse Hamleti, në vend të Ofelisë do të kishte njohur Zhuljetën, ju siguroj se nuk do ta dashuronte, pikërisht sepse tek ajo do të gjente atë që i mungonte atij, forcën e karakterit. Ja, përse sot nuk është aq në modë Hamleti. Kurse Romeo e Zhuljeta është një mesazh tronditës për të gjitha kohërat. Unë them se Shekspiri këtë vepër e ka shkruar për të gjithë ata njerëz që s’do të bashkohen kurrë dhe për dëshirat që kurrë nuk bëhen realitet. Dhe njerëz që ndahen e dëshira që digjen gjithmonë do të ketë.” Ai u ndal, i hodhi një sy së shoqes si për ta adresuar bisedën dhe pastaj, duke dashur ta zbuste disi efektin, m’u kthye mua: “Do ta shihni, druzhe Hatxhi dhe do të bindeni vetë!”
Vështrova njëherë nga Halimi mos më jepte ndonjë sqarim të mëtejshëm, pasi nuk e kuptova se cilin Romeo e Zhuljeta do të kisha rast të shihja. Me sa dija, Teatri Krahinor i Prishtinës nuk e kishte vënë në skenë atë dramë gjer atëherë. Po Halimi po kujdesej t’i mbushte gotën Ilirit, kështu që vështrimi im ndeshi në atë të Darës. Ajo buzëqeshi në një mënyrë të tillë, sikur të donte të shfajësonte edhe të shoqin, edhe veten, edhe mua. Kishte diçka të sinqertë dhe prekëse në atë buzëqeshje. Ndoshta këtë e theksonte kaltërimi i zbardhëlluar i syve që, sapo i picëronte në qoshet, dukej sikur ia stërpiknin fytyrën me dritë.
“Bravo, bravo! - i tha Brankos. - Më bie t’ju mbaj mëri, por e pranoj se keni folur shumë bukur!” Dhe piu përsëri një gllënjkë nga gota e të shoqit.
Mua nuk e di përse m’u kujtua Ivan Petroviçi i Çehovit dhe ai qëndrimi i tij prej babaxhani me shprehjen: “Vdis, Denis, më mirë nuk ke për të shkruar.” Dara bëri një brom me ne. Edhe Brankoja cakërroi gotën dhe, dalëngadalë, tërhoqi vëmendjen e tavolinës me anekdotat për Hasen e Husen. Bashkëshortët u treguan gjer në fund të sjellshëm dhe, gjer në fund, në marrëdhëniet e tyre sikur shprehej një gjendje e veçantë.

II
E kështu, Brankoja më rrahu supet dhe u ngrit i pari, si për të na nxitur që të zbrisnim në restorant. Në hollin e “Grandit” kishte njerëz. Poltronat e veshura me lëkurë të zezë dhe, në përgjithësi, mermeri i errët me krisa e damarë të bardhë krijonin një hije salloni. Diku poshtë nesh, si prej një bodrumi të thellë vinte një rropamë e mbytur. Brankoja se pse u sëkëlldis dhe m’u krijua përshtypja sikur do të më pyeste nëse ka në Tiranë klube nate. Por tha vetëm kaq: “Zakonisht, në Europë klubet e natës i bëjnë nëpër bodrume, si për të fshehur një anormalitet. Po të ishte për mua, unë do t’i shpallja anormalë ata që i frekuentojnë. Njerëzit kanë plot halle me të cilat duhet të merren.” Ai bëri përpara gjithë energji, sikur atë çast po shkonte të zihej me dikë pikërisht për klubet e natës. Por befas hapi krahët dhe qëndroi. “Ja, paska ardhur Halimi”, na tha. Halimi ishte ulur në një poltronë të qoshes. Çuditërisht, edhe pse nuk kishim ngrënë darkë, kruante dhëmbët me një fije shkrepëseje. Ai nuk e pinte duhanin, po mbante një kuti shkrepëseje vetëm për dhëmbët. Ishte njeri disi i heshtur dhe, qejfi i tij, të tregohej sa më i përpiktë.
- As topi s’e luan, të parët e kanë përcaktuar me kohë: traduttore - traditore (përkthyesi është tradhtar), - u ankua Brankoja duke përdorur shprehjen e njohur. - U zhduke tri ditë me miqtë dhe asnjë adresë për mua. Ah, druzhe Halim! - psherëtiu. - Me lejen tuaj, - qeshi pastaj duke iu drejtuar gjithnjë Halimit, - ju shoqërues i parë dhe unë shoqërues i dytë. Këtej, ju lutem! - bëri me shenjë nga restoranti.
Nëpër shkallë më hodhi krahun dhe zbritëm bashkë. Vinte i gjatë dhe dilte si nja një pëllëmbë sipër meje. Më duhej të mbaja kokën lart, por edhe ai e mbante disi të varur dhe kështu shiheshim sy më sy kur bisedonim. Brankoja kishte sy depërtues dhe, si çdo ballkanas, i shoqëronte fjalët me gjeste. Kur po pinim aperitivin, m’u duk se bëri një pushim me veten. I ra në fytyrë po ajo hije mërzie që ia kisha vërejtur në dhomë dhe, në atë pushim, sikur mundohej të justifikonte diçka të pathënë midis nesh. Ndoshta i rëndoi heshtja dhe tha:
- Miqtë duhet ta falin Darinkën. Jeni të lutur nga ana e saj ta falni. Me gjithë dëshirën e madhe, mungon sonte në tavolinën tonë.
Natyrisht, nuk kishte ndonjë detyrim për darkën, po gjersa kishte pasur dëshirë dhe s’kishte ardhur, duhej të kishte diçka. “Ndodhi ashtu...”, tha Brankoja. Pa dashje, ktheva kokën nga vështronte ai dhe u habita kur pashë Darinkën në një tavolinë më afër sporteleve. Ishte me një burrë që nuk ma kishte zënë syri më parë në “Grand”. Ajo ishte veshur me fustan të lëshuar, ngjyrë të mbyllët e disi ceremonial. Mbase e priste ardhjen tonë, sepse na përshëndeti nga tryeza e vet duke u ngritur pakëz dhe duke tundur kokën lehtë.
Mbaroi stadiumi në Mitrovicë?, pyeti Brankoja. Në të mbaruar është, tha Halimi. E ndjeu se tjetri kishte pyetur për të ndërruar atmosferë, prandaj shtoi një hollësi: Përndryshe, do të jetë gati kah tetori. Po marrim edhe nga një lloza, propozoi Brankoja. Unë do të marr Shveps, por nuk di çfarë kishit me dashtë ju, tha Halimi. Shveps, tha Iliri. Ndërsa unë porosita raki të vogël si Brankoja. Por do ta pi shpejt, thashë, sepse Halimi... Nuk ka kuptim të vonohesh gjithnjë, Halim. E ndjeu ku desha të dilja dhe uli sytë disi i turpëruar.
Ditën që do të shkonim në Ferizaj, Halimi na zbuloi një të “fshehtë”. “Kafet do t’i pimë nga unë, na ftoi në mëngjes, mbrëmë u shtuam me djalë. E dinim se vetë ishte beqar dhe pandehëm mos ishte bërë dajë nga e motra apo xhaxha nga i vëllai. Po motrat e vëllezërit i kishte gjithashtu të pamartuar dhe më të rinj nga vetja. Lindi nana, tha duke u skuqur gjer te veshët. Ishim pesë dhe tash u bamë gjashtë vllazën e motra. Kështu deshi baba... Mbase kishte të drejtë të skuqej disi, sepse duke gjykuar nga pamja e Halimit, kushedi ç’moshë kishte e ëma. Apo s’do të bajnë edhe kolegët hajgare me mua, qeshi, lene, lene ma!.. I premtuam se do t’ia ruanim “të fshehtën”, por për sekrete të tilla nuk mund të gjesh kasafortë. Sapo hipëm në makinë, shoferi që kishte pritur përjashta, e ngau: I thuaj mixhës Sabri se sidoqoftë me Fetah Asllanin nuk barabitet, baba im ka nantë, shyqyr!
- Nuk ke pse ngutesh, - më tha duke ngritur kokën. - Në shtëpi s’ka mbetur asgjë mangut për mua. Jo, he burrë, s’kisha pasë dert me hangër darkën gjithmonë kështu, - shtoi pastaj.
Brankoja kuptoi se po stepeshim për diçka. U përpoq të dilte nga pushimi me veten dhe u ankua:
- Halim, nuk po arrijmë t’i kënaqim mysafirët sonte. Pa u bëmë edhe ceremonialë dhe harruam se aperitivi më i mirë është humori... E pra, në fshatin tim, - nisi të tregonte, - kemi patur dikur një leshko, njëfarë Dragan Gjuroviç. I hollë dhe i gjatë Dragani, thoshin se mendtë ia kishte pirë sorra. Sesi ra fjala njëherë dhe dikush pyeti në katund përse janë aq të gjatë malazezët. Atëherë u ngrit leshkoja e foli: “Gjyshi Marko thoshte gjithnjë se malazezët bëhen stërhallë duke zgjatur qafën pas maleve për të parë nëse është pjekur gruri në Fushë të Kosovës!” Ah-haaa, - ia dha një të qeshure me breshëri. - Ah, mor Gjuroviç...
- Branko! - e ndërpreva.
- Ç’është? - pyeti ai.
Ishte Dara, gjithnjë në tavolinën e kreut me atë burrin e panjohur që, s’di përse, nxirrte vazhdimisht shaminë sikur po mbytej nga djersët. Ajo na pëshëndeti si herën e parë dhe Brankoja, pasi piu një gllënjkë raki, e kujtoi të shoqen me fjalët: Gruaja ime, jeta ime dhe vdekja ime. Pastaj na u drejtua neve: - Ju lutem, e di mirë se njeriu nuk mund të kënaqet vetëm nga fjalët. Dëshironi të hamë tani?
Ai thirri kamerierin dhe porositëm darkën. Në sallën e madhe të restorantit hynin e dilnin njerëz. Ndoshta në atë orë kishin arritur nga aeroporti edhe udhëtarët e avionit të fundit. Pak më tej, në dy-tri tavolina të bashkuara, ishin ulur rresht e rresht një grup kinezësh. Kisha parë kinezë edhe nëpër rrugë. Ata ishin të veshur të gjithë njëlloj, siç visheshin dikur në Tiranë dhe ndoshta pikërisht nga uniformiteti i veshjes dhe kujtimi i distancave, të bëhej sikur në fytyrat e tyre vërehej njëfarë përvujtnie dhe lodhjeje, çka të kujtonte legjionet e vjetra që rrugëtonin nga një perandori në tjetrën. Biseda kishte ngecur në: “Ah, mor Gjuroviç...” Por a do të rifillonte Brankoja aty?
- Ku do të xhironi nesër? - pyeti ai.
- Në Gadimë, - thashë.
- Domethënë doli fjala ime, do të shihni pikërisht Romeon e Zhuljetën, - ia bëri Brankoja disi i gjallëruar. - I shihni me vëmendje, ju lutem. Keni për t’u bindur se, në llojin e vet, ato përbëjnë një kryevepër po aq tronditëse sa ajo e Shekspirit. O Zot, çfarë mrekullie! Është për t’u çuditur, por dëshmojnë pikërisht idenë e tragjedisë së Shekspirit: në këtë botë do të ketë gjithmonë ëndrra që nuk realizohen kurrë dhe njerëz që kurrë nuk mund të bashkohen.
Ai kishte folur me një ton disi pikëllues dhe heshti gjatë. Heshtëm edhe ne. Po ai dreq Halimi, përse nuk më jepte ndonjë hollësi më tepër, sepse ashtu si në “Bozhur”, nuk po kuptoja ç’ishin Romeo e Zhuljeta e Kosovës dhe ç’lidhje kishin me dashnorët e famshëm veronezë. Ç’është e vërteta, fjalët e Brankos të ngjallnin një ndjenjë dhembjeje e trishtimi për ndarjet e përjetshme dhe për shpirtrat që duhen, por që s’bëhen dot bashkë. Natyrisht, nuk kishte ndonjë lidhje, por mua më shkonte në mend se Halimin ndoshta e trishtonte afrimi i ndarjes dhe m’u kujtuan fjalët që na kishte thënë në Prizren: “Kur do të ktheheni në Tiranë, edhe sa ditë jemi bashkë? Më duket se më shumë e ndezëm, sesa e shuam mallin!”
Por në ato çaste, si ta kisha zemrën të zbrazët, më përpiu mendimi nëse mund të filmohej Romeo e Zhuljeta. Veçse më parë duhet të dija se ç’fshihej prapa këtyre emrave, ndonjë çift real apo... Në qoftë se nesër shkojmë në Gadimë, iu drejtova më në fund Brankos, a mundet që... Haxhi, më thirri Halimi. Ç’është?, ia ktheva si Brankoja pak më parë. Ishte përsëri Darinka. Atë burrin e panjohur e shihja në profil. Pjesa e dukshme e fytyrës, me lustrën e djersës, shkëlqente si parafinë. Ai njeri sikur kishte përbrenda një zjarr tretës apo diçka tjetër, munduese e sfilitëse. Ndoshta e shqetësonin edhe ndërprerjet e Darës. Por kësaj here ajo na përshëndeti fare shkurt dhe ne e përshëndetëm gjithashtu nga vendi.
Po në qoftë se nesër shkojmë në Gadimë, rifillova, a mundet që Romeon dhe Zhuljetën... Brankoja buzëqeshi dhe unë s’e mbarova pyetjen, sepse ai e kishte kuptuar dëshirën time. Natyrisht, më ndërpreu, është e mundshme, madje ju mund t’i filmoni edhe këtu. Si këtu?, u habita. Në këtë sallë, tha ai. Heshti. Një grimë herë shihja si thithte cigaren dhe si i afrohej shpuza te buzët.
- Ju me siguri nuk e dini se cili është ai njeri, - tha për burrin që shoqëronte Darën. - As ti Halim. Ai ka ardhur nga Ljubjana. Ka leuçemi dhe kurohet pa shpresë në një klinikë të specializuar. Dikur janë njohur me Darën në Akademinë e Arteve të Bukura. Atëherë ishin studentë dhe ai e dashuronte. Mirëpo Dara s’ndiente gjë dhe kështu... Kështu, ai ka ardhur nga Ljubjana me dëshirën që të hanë një darkë bashkë. Ishte diçka që nuk mund të mos i plotësohej. Nëse gënjen për atë leuçeminë, kjo është puna e tij. Sidoqoftë, për Darinkën ai ka qenë gjithnjë një i vdekur... Ah, u turbullova edhe unë këto ditë!
Tregimi i tij ra si saç në bisedë dhe duhej të prisje të ftohej ca, pa të mund të thoje diçka. Dhe ndoshta asgjë nuk do të shtohej më, sepse bashkëstudentët e dikurshëm ishin ngritur dhe, në ndarje, po këmbenin fjalët e fundit më këmbë.
- Branko Brankoviç, ju lutem, - u dëgjua papritur zëri i Halimit, - meqë na lejuat këtë intimitet, desha të përfitoja sa pa ardhur Dara. Unë e kuptoj çfarë keni parasysh kur thoni se për Darinkën ai njeri ka qenë gjithnjë një i vdekur. Po përse atëherë, në krye të bisedës, i morët për Romeo e Zhuljeta?
Brankoja më shkeli syrin dhe u mundua ta fshihte këtë gjest, duke shuar cigaren. Pastaj buzëqeshi në një mënyrë të hidhur, por edhe të përmbajtur, siç buzëqeshin zakonisht njerëzit me logjikë të fortë:
- Unë nuk i mora si Romeo e Zhuljeta, unë i deklarova të tillë. Dhe ata janë të tillë, pikërisht sepse nuk u bashkuan. Por më duket se sonte e tepruam me këtë motiv. Apo jo, Hatxhi?
- Për pasojat njeriu mund të flasë gjithnjë gjatë, - thashë.
- Po, po, - qeshi ai, - e saktë.
Nuk patëm më kohë, sepse Dara ia mbërrini. Ishte ende e prekur, vuante që tjetri po vdiste aq i ri dhe, kur u ul në tryezën tonë, iu rrëmbushën sytë.
- Ti je e mrekullueshme, Dara, - i tha Brankoja. - Unë kurrë s’kam për t’u penduar që të adhuroj. Ja, ne pikërisht për gratë po bisedonim, - u mundua t’ia ndryshonte atmosferën. - Dhe unë po thoja se ne, burrat, edhe kur detyrohemi të trillojmë diçka, të shumtën skuqemi nga turpi, kurse gratë, ngaqë janë tepër të dhembshura, dalëngadalë fillojnë t’i besojnë asaj që lozin vetë... E ti po qan me të vërtetë?! - e ngacmoi.
- Pusho, ari! Nuk ke arsye të dyshosh, - e përkëdheli e shoqja duke i hedhur dorën në qafë.
Asaj iu drodhën qepallat dhe, për shkak të syve të veçantë, unë pata përshtypjen sikur lotët do t’i shndërroheshin në qumësht. Sa e pastër dukej Dara.
- Ah, Hatxhi, - psherëtiu, - ah, miq të dashur, po darka po mbaron, kurse sonte unë nuk kam pirë ende një gotë verë me ju!
Brankoja i mbushi gotën dhe dora që mbante shishen se pse i dridhej ngadalë.

III

Na u desh të bënim ca xhirime të tjera dhe në Gadimë vajtëm pas dy ditësh. Ndërsa i vija kasetën aparatit, më dukej sikur e kisha ende në sy Fushën e Kosovës, të rrafshtë e të pamatshme, me heshtjen e shurdhët të hapësirave të mëdha. Binte dielli dhe vende-vende, ku toka ishte lëvruar, dherat e zeza e të shkrifta ndrisnin butë, si flokë të lëshuar gruaje. Një aty e një këtu shquheshin shtëpitë e kosovarëve, me gardhet e pojatat, me mullarët e barit si qeleshe në oborr. Tutje, në udhën që vazhdonte, kisha parë shtëpi të tjera të larta, me çatitë e pjerrëta dhe kapakët e grilave në pjesën e jashtme të dritareve. Në fasada u kishte rënë suvaja, por edhe qoshet anësore pak nga pak ishin kruar duke zbuluar skeletin metalik. Nuk kisha parë asnjëherë shtëpi prej hekuri. Ndoshta tamam artificialiteti i tyre të krijonte përshtypjen se ishin pa themele dhe ishin montuar drejt e mbi tabanin e fushës.
- Ta dish, - më tha Halimi, - në qoftë se do të na mbash gjithë ditën këtu, unë do të të mbaj gjithë natën në hotel... E ç’mirë, moj nanë! - iu kthye një plake që ishte afruar te makina dhe diç po e pyeste. - Hiç mirë nuk jam. I sheh këta të dy? - më veçoi mua dhe Ilirin. - Kanë ardhur dje nga Tirana dhe duan të ikin nesër.
- Jo, hé dadë, kaq shpejt! - ia bëri plaka e hutuar.
Të nesërmen vërtet do të kalonim kufirin. Kishin shkuar pesëmbëdhjetë ditë, por me sa duket koha që shkon gjithnjë është e shkurtër, dhe koha që pret gjithnjë është e gjatë. Që në mëngjes Halimi na ishte ankuar për dhimbje koke, pastaj kishte shtuar menjëherë: “Po edhe ju, dashkeni të punoni ditën e fundit, kurse ne një Zot e di kur shihemi më!”
- Bash prej Tirane je? - më pyeti plaka. Pastaj ia lëshoi litarin lopës që po kulloste aty, si për ta ndier veten më të shpenguar.
- Ai shoku tjetër është nga Tirana, - thashë.
- E ti, bash nga Shkodra?
- Jo, jam nga Durrësi, po Shkodra nuk është larg.
- E pra, e kam një nip në Shkodër, Qerim Lushën. A e njeh?
- Nuk e njoh. Durrësi nuk është dhe aq afër.
- Po edhe në Durrës e kam një fis, - më zuri ngushtë plaka. - Uh, lum dada për të, Avdi Peja i thonë. Ti e njeh, po?
- Kam ikur shpejt nga Durrësi, moj dadë, - e qetësova. - Kam vite në Tiranë.
- Hëhëë, në Tiranë, - u gëlltit gjatë plaka. - E pra, i kam do rrajë fisi edhe në Tiranë. Baba jem, rahmet pastë, shkonte dikur si me kenë tue shkue në Ulqin. A po i njeh ndopak djemtë e Sadri Demollit?
Rashë në hall dhe s’gjeta tjetër shfajësim:
- Do t’i gjej në Tiranë dhe do t’ua çoj selamin tënd, - thashë.
Ajo pati një rrëqethje. I shtriu krahët sikur deshi të më prekte dhe foli prej aty:
- U thuej se ke ndeshë dadën Sutë, Sutën e Ramadan Pejës, u thuej. Ata mandej ma çojnë selamin edhe në Shkodër, edhe në Durrës. - Ajo u gëlltit prapë e lëvizi pak. Dhe mua prapë m’u duk sikur do të vinte të më prekte. - Uh, lum dada për ty! - më zgjati duart. - Merre këtë, se nuk po më ndodhet gja tjetër. E ç’u ba, ku shkoi... - Ishte një gjysmë molle. Mishi lëngështor ishte shumë i freskët dhe dukej se molla sapo ishte ndarë me dorë.
Një fëmijë i vogël u rrëzua ndër këmbët e plakës. Ajo e ngriti dhe vështroi prapë rreth e rrotull, sikur kërkonte dikë. Por edhe mua po më thërrisnin. Halimi kishte gjetur mësuesen, që bënte punën e cicerones në shpellën e mermerit dhe Iliri kishte filluar të filmonte nga hyrja.
- Po ç’bën more, - iu shkreha, - mund të ketë gjëra më interesante në thellësi!
- Ç’thellësi! - ia bëri ai si i dëshiruar.
Kur hodha sytë në kubenë e shpellës, i dhashë të drejtë: diçka prej kristali rrëzëllues kishte shkruar tavanin. “Ti merru me detajet, - më tha Iliri. - Do të ishte mirë të vinim ndonjë projektor, po ku i dilet me kabllo. Thonë se shpella është një kilometër e gjatë.” Kalova përpara; rrugëza ishte e dystë dhe e shtruar, nga të dy anët kishte parmakë të ulët çimentoje. Mësuesja cicerone përpiqej të më shpjegonte diçka për stalaktitet e stalakmitet, ngulte këmbë se paraqisnin interes të madh ngaqë në trup të tyre kishte edhe degëzime të vogla horizontale. Kjo ishte e pashpjegueshme dhe shumë e rrallë. Fati i speleologëve, thashë. Ajo qeshi. Kurse unë e kam të vështirë t’i shoh me syrin e tyre, shtova. Po, pranoi ajo, ç’është e vërteta këtu arti e mund shkencën.
Kisha përsipër një damar në formë qemeri, mbushur me motive bimore e gjeometrike. Ngrita aparatin, por te guva ku fillonte damari, ndriçimi elektrik i shpellës mezi depërtonte dhe kuadri më vinte i mjegullt. Dalta e pandjeshme e kohës kishte gdhendur gjithfarë figurash. Herë më bëhej se shihja një tabaka përplot me grurë të qëruar, herë tjetër se pse më shfaqeshin farfuritës, si prej një xhepi të vogël galerie, ato shkëlqimet e ftohta e pikalore të xeherorëve.
- Përse nuk filmoni?
- Guva nuk ka dritë të mjaftueshme, - i thashë mësueses. - Pastaj, më duket sikur diçka të përafërt kam parë edhe gjetkë.
- Mos doni të thoni në Trepçe? - u mundua të bënte një lidhje.
- Në muzeun e kristaleve, - thashë.
- Pikërisht, - u kënaq ajo. - Është një konstatim që e kanë bërë edhe të tjerë. Të dyja llojet e kristaleve janë të bukura. Por ka që thonë se ato të Trepçes të zgjojnë idenë për t’u bërë i pasur, kurse nga kristalet e Gadimës, kushedi pse, të vjen të qash... Sidoqoftë, - tha me një afsh mallëngjimi, - kristalet e kësaj shpelle s’do t’i ndërroja me asgjë në botë, megjithëse e di mirë se ekonomia e mund artin... Ah, arti! - psherëtiu duke e shkurtuar fjalën. Dhe eci më tej, që të mos më pengonte.
“Haxhi, o Haxhi!”, më thërriste Iliri. Ai kishte mbetur prapa me Halimin e më thërriste sa herë shihte diçka, për të cilën besonte se më kishte shpëtuar. Akustika i binte zërat të përforcuar dhe, herë-herë, kapja dialogun e tyre. Hajt, pije se nuk të mbyt. Ama, një vrimë në ujë, lëpije pra, se t’u ngjit gjithë nëpër buzë... Brrr, ky qenka i pështirë për t’u pirë, pa le më ta lëpish. Brrr! Eh, i ke ojna këto, sot jemi bashkë e bën kështu, por nesër...
- Si ju duket? - më pyeti mësuesja.
- Halimi pi ilaç për dhimbje koke dhe bëjnë shaka, - thashë.
- Ju pyeta për atë këndin atje, - shenjoi ajo. - Nuk ju duket si sy? Përndryshe, është nga thesaret më të vyera të shpellës.
U afrova edhe më nga e majta. Prapa parmakut, një pellg i vogël uji ishte shumë i kaltër, sikur aty të ishte tretur gurkali. Dhe sipër, në mermerin që pikonte, ishte sajuar një sy i madh në formën e bajames, me halat e kristaleve në vend të qerpikëve dhe me bebëzën që dukej e errësuar për shkak të boshllëkut. Një sy balade, më vërshoi në mend. Ku ishte trupi i murosur i asaj gruaje, që kishte lënë përjashta vetëm syrin e djathtë?! Një sy dhe një pellg uji, si një pellg lotësh. Haxhi, o Haxhi! Të m’i çosh selam... Dikush po vinte. M’u duk sikur po vinte dada Sutë. Të m’i çosh selam... Cila ishte ajo grua?! Trupi në kalanë e Shkodrës dhe syri në mermerin e Kosovës, m’u përshkua një ndërlidhje e vetvetishme.
- Haxhi, Haxhi, more!
- Më plase, - iu shkreha Ilirit. - Çfarë dreqin ke që thërret?
- M’u mbarua filmi e po dal jashtë të marr një kasetë.
- Ani, - tha mësuesja, - e dija se do t’ju pëlqente.
- Kishit të drejtë pak më parë, - thashë.
- Po, po, - mërmëriti ajo, - këtu të zbutet shpirti dhe mua më vjen të qaj. Gjithçka unike ka pushtet të çuditshëm.
Halimi filloi të fshinte buzët prej lëngut ngjitës të ilaçit. Bënte fresk, krijoheshin korrente nga xhepat e shpellës. Xhepat ishin të zënë me argjilë, por me sa duket komunikonin nëpërmjet të çarave me katet, që ende nuk ishin eksploruar. Rreth e qark sikur ndihej një e fshehtë, që argjila ia kishte mbyllur gojën dhe nuk e linte të dëshmonte praninë e vet. U-e-uuu, gulçonte fshehtësia, u-e-uuu ngashërehej mistershëm. Të vinte të ktheje kokën majtas e djathtas dhe të hetoje nëse vërtet ishte ndonjë ngashërimë apo era ishte fryma e asaj bote, e cila nuk pajtohej me varrin dhe priste të ringjallej... Ja dhe Romeo, ja dhe Zhuljeta, dëgjova papritur. Nga dilte zëri, kush fliste?
- Romeo vjen pak më i gjatë nga Zhuljeta, - shtoi mësuesja. Ajo po fliste si për të gjallët dhe, kur u mënjanua të binte drita mirë, pashë një stalaktit që zbriste nga kubeja dhe një stalakmit që ngrihej nga trualli i shpellës. Ishin prej mermeri të lëmuar dhe të rrëshqitshëm.
U kthye Iliri e zuri të filmonte sfondin rreth e qark. Mësuesja i rrinte në krah. Skenën për vete, aktorët po ia lë atij, tha për mua duke qeshur.
Mbeta në heshtje një grimë herë. Pas asaj nate në “Grand”, e kisha pyetur Halimin dhe ai diç më kishte thënë për Romeon e Zhuljetën e Kosovës. Më kishte folur në një mënyrë të përgjithshme dhe me një ndjenjë mosdashjeje, sikur ta bezdiste ajo bisedë. Ai s’më kishte përmendur asnjë nga ato hollësi, që tani i kisha para syve dhe që më duhej t’i filmoja. “E ç’pret, - më tha, - vër kameran nëse ke për të filmuar, ose t’i vëmë kapak kësaj pune e të shkojmë. S’e kemi ndër mend ta kalojmë tërë ditën këtu.” “Ditën do ta zgjas për vete, që të shkurtoj natën për ty”, e ngacmova. “Mirë, mirë”, ia bëri ai, “por sonte s’ka gjumë, ta dish.” Nxori shishen e ilaçit, u bë gati të pinte dhe një gllënjkë, por vetëm e nuhati. Pastaj thartoi fytyrën i mërzitur:
- Ma bëre borxh ditën e fundit!
- Po ç’bëhesh qesharak, - thashë, - do të kemi kohë të rrimë herë tjetër.
- Ee, - murmëroi, - kushedi a takohemi ndonjë ditë!
- Po, - tha mësuesja, - pas një milion e pesëqind mijë vjetësh. - Ishte një keqkuptim që lidhej me profesionin e saj. E ndjemë menjëherë, sepse ajo u kthye nga ne dhe vazhdoi: - Zakonisht, të gjithë sa vijnë, i mundon kureshtja nëse Romeo e Zhuljeta do të takohen një ditë. Sipas përcaktimit të shkencëtarëve, ata do të bashkohen pas një milion e pesëqind mijë vjetësh. - Dhe shenjoi me dorë distancën mes tyre.
Stalaktiti e stalakmiti ishin nisur në drejtim të njëri-tjetrit dhe dukej sikur dëshira për t’u bashkuar ishte shpirti i fshehtë që i kishte rritur. Por s’ishin bashkuar dot. Mundimi i gjatë nëpër kohë sikur i kishte stepur. S’di pse ndieja një përhedhje nëpër muskujt e krahëve; më turbullonte dëshira t’i zija me dorë dhe hapësirën e ngushtë, si një kufi në boshllëk që i ndante, ta kaloja duke tërhequr herë... “Ah, është e pamundur të dalësh kundër Shekspirit të madh, - m’u bë se më foli dikush. - Në këtë botë gjithmonë do të ketë ëndrra që nuk realizohen dhe të dashur që s’bëhen dot bashkë.” M’u kujtua Branko Brankoviçi me atë fytyrën e madhe dhe atë shprehjen herë të pikëlluar e herë prej babaxhani. Të ketë dyshuar se Dara e ka dashur ndonjëherë atë bashkëstudentin? Ta ketë fashitur dhembjen tani?, pyesja veten. Natyrisht, do ta kishte të tmerrshme po ta humbiste njeriun e tij. Kushedi ç’do të ndiente dhe kushedi ç’do të bënte, sikur Darinkën... Më erdhi mirë që miqtë ishin bashkë dhe ndiheshin të lumtur.
Sidoqoftë, të thëna në një çast të papërshtatshëm, fjalët e mësueses sikur na rënduan. Sa kohë filmuam, Halimi foli a s’foli dy fjalë. Zinte me gishtërinj pjesën e ballit midis vetullave dhe, herë-herë, më hidhte një vështrim me atë ndjenjën e mërzisë e të mosdashjes për të qëndruar më gjatë.
Ai e ruajti këtë mërzi edhe duke vozitur makinën. Vetëm kur bëmë një copë rrugë, na tha:
- Të kishim pirë ujë, makar, kam etje.
M’u kujtua copa e mollës që kisha në xhep dhe e nxora.
- Dale, kam edhe unë një copë mollë, - tha Iliri. - Ma dha një plakë, kur dola të ndërroja kasetën. Edhe tha, ma ço selamin...
- Ah, po edhe mua dada Sutë ma dha, - thashë i habitur.
Për disa çaste, copat e mollës m’u lëkundën në shuplakë të dorës. Kushedi përse, ndjeva atë përhedhjen e mëparshme në muskujt e krahëve. Si pa dashur, zura t’i afroja dhe, kur copat u bashkuan në grusht, pashë Halimin që po më ndiqte në pasqyrë.
- Hë?- ia bëri.
- Është një mollë, - thashë, - dy pjesët përputhen. Hm, djali i mixhës Sabri, po u shihkemi prapë, - qesha.
Nuk bëzajti. Pak nga pak, shpatullat iu ngjeshën në sedilje, sikur po rehatohej për të fjetur. Pastaj i fryu nga dritarja asaj fijes së shkrepëses që mbante mes dhëmbëve dhe, si liroi gojën, ia mori me zë:
Mos e qaj me lot, moj dado
Mos e qaj me lot,
Se shkon moti i parë, moj dado
Porsi dita sot...
Makina shkonte me shpejtësi dhe, përpara, fusha dukej sikur vinte me vrull drejt nesh.

Mittwoch, 14. Februar 2018

Gëzim Zilja: Ku nuk jam dakord me ‘’Sanduiç-in’’ e Mustafa Nanos

Pjesa e dytë

Lidhja Shqiptare e Prizrenit nuk u krijua për të mbrojtur kufijtë e perandorisë turke.

Lidhja shqiptare e Prizrenit përbën një nga pikat kulmore të përpjekjeve të shqiptarëve për mbrojtjen e tokave të tyre (vatanit) dhe shënoi një rizgjim të ndërgjegjes kombëtare, që do të finalizohej 30 vjet më vonë me shpalljen e pavarësisë. Ishte e para herë, pas vdekjes së Skënderbeut, që shqiptarët bashkoheshin e luftonin për mbrojtjen e trojeve të tyre, në të katër vilajetet shqiptare: Janinë, Manastir, Shkodër e Kosovë. Por Nano, ka një mendim krejt ndryshe. Ja si shkruan ai për Lidhjen e Prizrenit, duke theksuar dy herë fjalën xhami, vendin ku u mblodhën themeluesit e Lidhjes, sikur ky të ishte një mëkat:
‘’... Për herë të parë në mënyrë të organizuar të drejtat e tyre po i mbronin bash ato ditë në një lidhje të mbledhur në një xhami, në xhaminë e Bajrakut, (Ende nuk ishte bërë pallati i Sportit të Prizrenit, prandaj u mblodhen në xhami. Shën.im) ku ‘’vetëm pesë prej tyre ishin të krishterë’’, ku Abdyl Frashëri, ishte një prej përfaqësuesve nga Jugu i Shqipërisë e ku të gjithë kishin një synim që komprometonte kauzën shqiptare, kishin synimin t’i dilnin zot kufijve osmanë e të krijonin një vilajet shqiptar brenda kufijve. Fq.79-80’’
Fraza, këtë herë jo me stil elegant, është sa e stërzgjatur aq dhe e ngatërruar. Nga njera anë shqiptarët në mënyrë të organizuar po mbronin të drejtat për herë të parë (që nga cila kohë dhe çfarë të drejta?!) dhe nga ana tjetër kishin synimin t’i dilnin zot kufijve osmanë.... D.m.th shqiptarët do të luftonin e vdisnin për perandorinë osmane e pastaj nëse tepronin do bënin autonomi!? Lart, shumë lart është ngritur steka e të pavërtetave këtë herë! Po citojmë qëndrimin e dy historianëve të huaj të kohëve të sotme. Misha Glenny në librin e tij voluminoz prej 733 faqesh ‘’Historia e Ballkanit 1804-1999’’, botim i vitit 2000, shkruan për lidhjen e Prizrenit midis të tjerash: : ‘’ ... Tri ditë para se të hapej Kongresi i Berlinit një tufë burrash u mblodhën në Prizren me një hije madhështie të qetë në vilajetin e Kosovës,... Shumica e delegatëve të lidhjes ishin myslimanë por kishte edhe disa katolikë dhe një a dy ortodoksë. Ata i kishte bashkuar vetëm rreziku i madh, që po u kanosej nga shembja pak e nga pak i perandorisë osmane, si dhe gjuha e përbashkët –gjuha shqipe... Lidhja në të vërtetë nisi përgatitjet për të bërë një luftë mbrojtëse kundër malazezëve, grekëve e bullgarëve.Por ajo po i jepte njëkohësisht dhe një paralajmërim Stambollit, se sistemi i mileteve kishte vdekur dhe kishte lindur lëvizja kombëtare shqiptare.... Duke treguar trimëri e zotësi taktike, shqiptarët prapsën forcat po aq të forta malazeze në katër rrethe deri më 1880. Kështu ata qenë të vetmit që arritën të revizionojnë Traktatin ( e Berlinit. Shën.im) me forcën e armëve. ..... Shqiptarët muslimanë erdhën në përfundimin se mbrojtja e ofruar prej perandorisë osmane ishte pa vlerë. Vetëm një shtet i pavarur arsyetonin ata mund t’i shpëtonte të mos gëlltiteshin nga fqinjët...fq.152-154.’’
Ndërsa historiani tjetër George Gawrych në librin e tij ‘’Gjysmëhëna dhe shqiponja 1874-1913’’ botim i vitit 2007, megjithëse jo fort i qartë në mendime (Ai merret në mbi 50% të librit të tij me dramën ‘’Besa’’ të S. Frashërit dhe figurën komplekse të tij. Mbi këtë bazë nxjerr përfundime për Shqipërinë dhe shqiptarët!?) shprehet për Lidhjen: ‘’Më 10 qershor vetëm tri ditë para kongresit të Berlinit më shumë se 300 delegatë u mblodhën në një xhami në qytetin e Prizrenit. Edhe disa boshnjakë morën pjesë me shpresën për të bashkërenduar qëndresën...Sidoqoftë shqiptarët u përqëndruan në gjendjen e vështirë, që ishte krijuar për trojet e tyre dhe iu shmangën një angazhimi konkret për t’u ardhur në ndihmë myslimanëve boshnjakë.... Grupi i udhëhequr nga Abdyl Frashëri kishte qëllime më ambicioze. Ky grup dëshironte t’i organizonte shqiptarët në një lëvizje kombëtare me qëllimin për të krijuar një Shqipëri autonome me të drejta kombëtare dhe kulturore faqe 68-69’’. Të dy këta autorë Nano, i citon në libër, por jo mendimet e tyre për Lidhjen e Prizrenit.
Veçanërisht të dytin, George Gawrych, lidhur me dyzimin e shqiptarëve për dy vatane, (Turqia apo Shqipëria) e identitetin e tyre të dyfishtë ( mysliman=turk=shqiptar), Nano e citon e merret gjërësisht në libër. Mendime të tilla për ‘’allasojshmërinë’’ e shqiptarëve dhe ‘’qorrollisjen’’ e tyre , duket se i ngjisin si me zamkë autorit të ‘’Sanduiçit’’ e të krijojnë përshtypjen se kur i citon, gëzohet si një fëmijë periferie, kur i blejnë sheqerpare në dyqanin e lagjes.
Të gjitha figurat kryesore të Lidhjes, u dënuan pa gjyq, u internuan ose u burgosën nga marshalli turk, Dervish Pasha: Ymer Prizreni Sulejman Vokshi, Abdyl Frashëri, Shuaip Spahiu, Zija Prishtina, Omer efendi Narta, Jusuf Dohoshishti etj, etj. Edhe në Jug ndodhi e njejta gjë. Krerë të lidhjes së Jugut si Mustafa Nuri Vlora, Omer Pashë Vrioni, Memet Ali Vrioni, Dalip bej Përmeti, Seit bej Gjirokastra Sulejman bej Dino, Qazim bej Preveza etj, u arrestuan dhe u internuan në Çanakala. Në përfundim të ekspeditës ushtarake osmane, Lidhja Shqiptare e Prizrenit u shpërnda. Pushtetin në vilajetin e Kosovës e mori sërish Porta e Lartë. Dervish Pasha arrestoi dhe dënoi pa gjyqe rreth 7 mijë udhëheqës, veprimtarë e luftëtarë të Lidhjes, tre mijë në Kosovë e 4 mijë në vilajetet e Shkodrës, të Manastirit e të Janinës. Tani le të bëjmë pyetjen e fundit për këtë çështje: Ç’të bëjmë me varret e udhëheqësve, luftëtarëve e heronjve të Lidhjes së Prizrenit? T’u themi pasardhësve që u vranë për llogari të Turqisë për t’u dalë zot kufijve të perandorisë, sikundër del në përfundim zoti Nano?


Vijon

Dienstag, 13. Februar 2018

Zija Çela: FLORIRI


Kur ndërroi jetë gjyshi im, ndonëse kishte pasur vetëm një djalë, la gjashte nipa. Mes tyre katër ishin të moshës sime, afër dymbëdhjetë vjeç. Por pavarësisht nga mosha, kortezhi na mori me vete të gjithëve. Të zënë dorë për dore, na vunë rreth varrit të hapur, ku ai do të prehej përgjithmonë. Kurse njeriu që mbajti fjalën e Lamtumirës, pasi u gëlltit disa herë me vështrimin nga ne, kushedi përse tha gjithashtu: “Ja, këta fëmijë janë kurora e tij! Dhe s’ka nevojë për lule të tjera.”
Me sa pashë, të pranishmit miratuan duke tundur kokën. Kalamani më i vogël madje u ngashërye. Por përveç meje, asnjëri nuk ishte nipi i tij i vërtetë. Gjyshi i kishte birësuar pak kohë mbasi babai im humbi jetën nga një sëmundje e pashërueshme. Atëherë jetonim në rrethina të qytetit, në një lagje që u popullua shpejt me familje, të cilat kishin ardhur nga fshatrat e thella dhe mezi arrinin të bënin një strehë dosido. Kur i solli në shtëpi për herë të parë, ishte gjithë qejf dhe foli me mua buzagaz. Ai tha se tani e tutje unë do të kisha edhe pesë sivëllezër, të cilët çdo ditë do të hanin drekë në shtëpinë tonë. Mbasdite, me të mbaruar detyrat e shkollës, mund të luanim lirisht në oborr, ndërsa në muzg do të vinin t’i merrnin familjarët e tyre. Ndoshta këtë birësim e bëri për dy shtysa njëherësh, as unë të mos e ndieja vetminë, as ata varfërinë. Megjithëse vetë, në krahasim me xhepin, gjyshi im i shkretë zemrën kishte më të pasur. Por në qytet ishte bërë i njohur, sepse prej shumë e shumë vitesh mbante një dyqan, ku tregtonte mallra ushqimore dhe shumëkush e respektonte për ndershmërinë e tij.
Çfarë kujtoj nga gjyshi tashmë? Të parën do të përmendja një dhuratë të paharrueshme. Ajo ka edhe radhën, sepse dhurata m’u bë kur im atë ishte ende gjallë. Por e lashë rrëfimin aty, ku gjithë sivëllezërit mund të luanim lirisht në oborr. Një ditë, prej reve të ngarkuara me shi, kaq e ulët dukej kubeja e qiellit, sa të thoshte mendja se mbyllej menjëherë në fund të lagjes sonë. Ne këtë po i thoshim njëri-tjetrit, madje me njëfarë bindjeje sikur, po të kishim dëshirë, do të arrinim atje me një vrap pele.
“E pra, ju mund ta prekni me dorë atë vijën përmbyllëse?”, na foli gjyshi, i cili i kishte dëgjuar hamendjet tona. Pastaj, si në një garë të vërtetë sportive, na ftoi të rreshtoheshim krah më krah dhe vazhdoi: “Të shohim se kush do të arrijë i pari. Nisuni tani!”
Dhe s’e përmbajti të qeshurën. Sipas tij, ne kurrë s’do ta arrinim vijën e horizontit. Sapo të niseshim, ajo do të vinte duke u larguar dhe, kur të mbërrinim në kufirin ku na qe dukur se kubeja e qiellit mbyllej, do të shfaqej para nesh një kube tjetër. Në këtë rast, gjyshi përdori një term të ri për hapësirën, një term që s’na e kishte zënë veshi në shkollë.
“Ka metër, ka kilometër dhe milje detare”, tha ai. “Por horizontmetri ua kalon të gjithave. Për atë që kërkon t’i njohë të Tjerët, ata që nuk jetojnë në qytetin e tij apo as në vendin e tij, horizontmetri është masa më e mirë për të zbuluar botën.”
Në mbrëmje, e lodhur nga punët e ditës, Luna u mblodh më herët në dhomën e saj dhe ra për të fjetur. (Mos t’ju duket e çuditshme që, ashtu si babait, në emër i thërrisja edhe mamit qysh në vegjëli. Ata vetë ma kishin lejuar dhe kënaqeshin kur i thërrisja: “O Driti!.. O Luna!) Kur mbeta vetëm me gjyshin, mua ende më rrinte mendja te kubeja e mbyllur që kishim parë në fillim. Si na ishte zhdukur nga sytë tërë ajo pllajë e madhe, e cila niste në fund të lagjes sonë dhe, në mot të kthjellët, na lejonte të shihnim si përvijohej silueta e një kodre përtej?! Kishte qytetarë që herë-herë shkonin më këmbë deri atje dhe, në majë të kodrës, i shtonin pirgut të gurëve një gur më tepër. Edhe gjyshi im kishte vajtur dikur. Madje thuhej se, si njeri i dhënë pas mbishkrimeve të moçme dhe librave të vjetër, shenja e tij përmbante një skalitje. Në gurin që i kishte shtuar obeliskut, ishte gdhendur: “Kur nuk shkon drita te njeriu, shkon njeriu te drita.”
Mirëpo atëherë ende s’e kuptoja mirë domethënien. Madje nuk m’u dha ta pyesja as atë mbrëmje, sepse më kishte rrëmbyer horizontmetri i gjyshit. Ai e ndjeu trazimin tim dhe, duke ma hedhur dorën në sup, më siguroi: “Kurdo që ti të nisesh drejt ndonjë horizonti të ri, gjyshi me ty do të jetë. Mbaje mend, patjetër me ty!”
Këto fjalë më tingëlluan si një betim i rëndë. Ishte njëlloj sikur po thoshte: “Në këtë jetë dhe në atë tjetrën!”

* * *

Pa gjyshin, besoj ta keni marrë me mend, për të birësuarit ndryshuan kushtet. Këta nuk e hanin më drekën në shtëpinë tonë. Tashmë edhe Luna rropatej duke punuar me orar të zgjatur, ndërsa nga gjyshi nuk trashëguam tjetër pasuri, përveç shtëpisë dhe orendive të saj. Por duhen përmendur edhe librat e vjetër, që nisa t’i lexoja me etje.
Sidoqoftë, kur isha në vitin e parë të shkollës së mesme, ende njihesha si vëlla me pesë sivëllezër. Mirëpo një ditë, sapo mësuesi i historisë na pa së bashku, e dëgjuam të thoshte për ne: “Ja edhe gjysma e dymbëdhjetëshes së Jozefit!” Mua më erdhi ca inat, sepse po ia hante hakun njeriut tim, ai mund të kishte thënë më drejtpërdrejt: “Ja edhe gjashtëshja e Jazit!”
Ndoshta pikërisht atë kohë na lindi ideja për të bërë një pelegrinazh në kujtim të gjyshit. Qemë të gjithë në një mendje, do të marshonim drejt kodrës me obelisk. Mirëpo më parë na lipseshin ca pajime, ndonjërit këpucë të përshtatshme, kurse secilit çanta sportive e shpinës. Ku t’i gjenim të hollat? Mblodhëm aq sa mundëm nga kursimet tona, por ishin fare pak. Kështu, shpëtimtare u bë dhurata e gjyshit, ajo e ditëlindjes kur mbusha dhjetë vjeç. Mbasi i shova dhjetë qirinjtë e tortës, duke më varur në qafë një medaljon, gjyshi më uroi: “Njëqind u bëfsh!” Menjëherë më vetëtiu në gjoks shkëlqimi verdhosh i arit. Të dy anët e medaljonit ishin pakëz të fryra dhe perimetri i hollë, ku bashkoheshin në mes, mezi dallohej. Përveç atij urimit për jetë të gjatë, gjyshi shtoi pastaj: “Kur të mblidhemi për njëzetvjetorin tënd, po ta kesh ende, edhe mund ta hapim.”
U krijuan gjasat për të mos e patur në atë moshë. Dhe s’ishte aspak e lehtë për mua, sepse e dija që dhuratat s’është mirë të shiten. Por dija gjithashtu se për misionin që po ndërmerrte gjashtëshja e tij, po të ishte vetë gjallë, gjyshi do të ma falte mëkatin. Me këtë ndjenjë lehtësimi kërkova treg për floririn.
Kur hyra tek argjendari i parë, e mbajti në pëllëmbë të dorës, pastaj vuri në sy monoklin dhe duke përdorur një pincetë, ia ngriti kapakun medaljonit. Ai kishte përballë faqen e brendshme, ndërsa unë të jashtmen që farfurinte nga shkëlqimi. Pasi bëlbëzoi diçka pa zë për veten, mua më foli me zë:
“Nuk po e vë fare në peshore, sepse këtë flori nuk ka kartëmonedha që mund ta paguajnë. Por përderisa ke vendosur ta shesësh, patjetër e ke një hall. E sa parà të duhen?”
Shumën e vërtetë nuk e kisha llogaritur, prandaj ngrita supet. Ai s’më la të heshtja gjatë, ma ktheu medaljonin bashkë me ca kartëmonedha. Sipas tij, po m’i dhuronte vetëm nga kënaqësia që më së pari kisha trokitur tek ai.
Mirëpo unë trokita edhe tjetërkund. Kur po bëhesha gati për t’ia treguar argjendarit të dytë, pa i hedhur qoftë dhe një sy, më tha: “Unë as shes dhe as blej kurrgjë nga fëmijët. Po sikur ta kesh vjedhur atë send?!” Pastaj, si të donte të më vinte në provë, pyeti i penduar se çfarë mbaja në dorë. Duke hapur gishtërinjtë që ta shihte sa më mirë, i thashë se kisha flori dhe doja ta shisja. Kurse ai, si ta kishte pickuar gjarpri, m’u gërmush tërë nerva pas një çasti: “Mua do të ma hedhësh ti, mor çapaçul?! Mashtrues i ndyrë, vagabond, mbathja sa nuk të kam zënë në dru!” Më vërshoi gjaku në fytyrë dhe dola menjëherë i skuqur deri te veshët, si të isha ndonjë superfajtor.
Argjendari i tretë, ku hyra gjithë siklet, më mbajti ca më gjatë. Unë këtej dhe ai nga ana tjetër e banakut. Ku e kisha parë atë fytyrë, mos ndoshta në kortezhin e gjyshit? E kishte hapur medaljonin, veçse s’po i bëhej ta hiqte nga dora. Kurse në vend të monoklit, tashmë po përdorte syzet optike. Pastaj, teksa s’ia ndante vështrimin faqes së brendshme të kapakut, nisi të më fliste ngadalë. “E përse të duhen paratë ty?”, pyeti. “Duam të bëjmë një pelegrinazh në kujtim të gjyshit tim”, thashë. “Sa mirë, Jazi e meriton”, tha ai. E kuptova se e njihte, pasi vazhdoi shpejt: “Gjyshin tënd e kisha mik dhe tek unë e ka bërë dikur këtë medaljon. Vërtet ti je trashëgimtari i tij, por ai ka lënë edhe pesë nipa të tjerë, sivëllezër të tutë. Gjithë bashkë do ta bëni pelegrinazhin?” “Gjithë bashkë”, u përgjigja. Atëherë, si t’i kishte dëgjuar fjalët e argjendarit të parë, ma ktheu medaljonin duke thënë: “Ka flori e flori, por këtë tëndin nuk ka kartëmonedha që ta paguajnë. Prandaj nuk po e vë në peshore. Atij Jazit, ndjesë pastë, i kam patur një borxh dhe meqë nuk ia shleva dot në të gjallë, po shlyhem me trashëgimtarin e tij. Ndihmohet kështu ekipi për pelegrinzhin?”
Shuma e parave u rrit goxha me të hollat që më dha i treti. Dhuratë po e quaj, sepse atë punën e borxhit më duket e stisi. Përveçse për të ma hequr sikletin, e sajoi për të nderuar kujtimin e mikut të tij.

* * *

Dita që kishim caktuar erdhi. Por kaq i ashpër ishte moti, sa prej erës që shungullonte gjithandej, e shtymë marshimin për të dielën tjetër. “Veçse ky nuk është një piknik i zakonshëm, - iu drejtova ekipit, si të isha unë kapiteni. - Ky është pelegrinazh, prandaj shtyrje tjetër mos prisni.” “Nuk presim”, u përgjigjën njëzëri ata.
Në të vërtetë, s’patëm ndonjë fat të mirë. Të shtunën ra borë, madje ra edhe duke u gdhirë e diela. Megjithatë bëmë siç kishim thënë, gjashtëshja e Jazit u nis për rrugë. Kur dolëm përtej lagjes sonë, jo vetëm kodrën atje larg, por as tridhjetë metra para nesh nuk arrinim të shihnim. Tymi i mjegullës e kishte mbushur tërë hapësirën. Në këto kushte, më të voglin u detyruam ta kthenim. Si të kishte qenë i gatshëm nga frika, ai spurdhjaku nuk kundërshtoi. Duke na përshëndetur me dorë, ia dha vrapit drejt shtëpisë.
Por nuk vonoi dhe një tjetër u kthye me vullnetin e tij. Pastaj, pa kaluar shumë kohë, ai që ishte prapa meje u ankua se po i zihej fryma. Për ta çarë borën, unë ecja në krye dhe njëshkolona e vogël shkelte në gjurmët e mia. Mos po ecja shpejt? E ngadalësova hapin. Por si kaloi një copë herë, me ta kthyer kokën, pashë se vetëm tre kishim mbetur. Tashmë kishte nisur të frynte nga perëndimi dhe tymnaja e mjegullës po shtyhej pak nga pak në të kundërt. Papritur, dikush më preku në sup. Kur ktheva kokën, kishim krijuar largësi me marshuesin e fundit, që e kishte ndalur hapin. Sivëllai pranë meje, teksa ngjeshte kapelën deri te veshët dhe shfrynte avull nga goja, po më shihte me ca sy përgjërues, sikur po më lutej: “Të kthehemi të gjithë tashmë, mjaft me kaq! Ne e bëmë tonën, por nuk ia dolëm dot.”
Më pas ishte e kotë të shihja prapa, sepse e ndieja që kisha mbetur vetëm. Ecja duke u përpjekur të ruaja drejtimin më të shkurtër, që do të më çonte te kodra me obelisk. Asgjëkundi s’dëgjohej zë, asgjëkundi gjurmë hapash. Gjithë rrafshina asaj dite ngjante me një shkretëtirë të nemitur, ku vendin e rërës e kishte zënë bora. M’u kujtua se në një nga librat e vjetër të gjyshit kisha lexuar rrëfenjën për Jozefin me dymbëdhjetë djemtë e tij, atë që kishte përmendur mësuesi i historisë. Një ditë, kur u kthyen nga shkretëtira në shtëpi, njëri nga djemtë mungonte. Dhe ishte pikërisht ai, që Jozefi e kishte më për zemër. Babai i pyeti me ankth se ku ishte Jakobi. Ata u përgjigjën, e hëngrën bishat. Atëherë sytë e tharë të plakut u lagën prej lotëve. Nuk jam i sigurt, por ndoshta është njeriu i parë biblik, për të cilin thuhet se ka qarë. Dhe kishte shkaqe të forta, qante nga dhembja për të birin dhe nga tronditja se mos djemtë e tjerë po gënjenin. E vërteta ashtu ishte. Nga marazi që babai e kishte më të përzemërtin, ata ia kishin shitur Jakobin një karvani arab që përshkonte shkretëtirën.
Teksa sillja në mend këtë rrëfenjë, nuk e pyeta veten se ç’do të thoshte gjyshi për sivëllezërit e mi. Vështirë t’i gjykoje, ata kishin dashur të më shoqëronin, por nuk kishin mundur. Kurse unë ende isha i vendosur. Aq më tepër që edhe mjegulla vazhdonte të lehtësohej, duke ma rritur shikimin përpara. Kisha llogaritur që atë rrugë, të cilën në mot të mirë të rriturit e bënin më këmbë për një orë, unë do ta bëja për dy, ose dy e gjysmë. Mbasi të arrija kodrën e të haja diçka, do të pushoja një copë herë. Kthimi bëhej më shpejt, sepse terreni vinte ca i pjerrët në atë anë.
Por ndjeva se tashmë edhe lodhja po e bënte të vetën. Sa kisha ecur? Kur do ta shihja kodrën? Ndodhesha ende larg? Ngaqë muskujt e pulpave dhe të kofshëve po m’i mbërthente një mpirje therëse, këto pyetje s’më shqiteshin. Pak nga pak hapat e mi po ngadalësoheshin, ndërsa frymëmarrja më rëndohej vazhdimisht. Ndoshta ritmin e dihatjes ma shtonte edhe heshtja e shurdhët në gjithë atë territor, ku boshllëku dhe vetmia ndiheshin më tepër. Në çastin kur këmbët po më frenoheshin për t’u ndalur, vetvetiu m’u ngrit një afsh nga brenda dhe, thua se përgjigjen e prisja nga qielli, thirra me kokën lart:
“Gjysh, ku je?”
“Këtu jam, pranë teje”, m’u bë se dëgjova zërin e tij.
Atëherë mora zemër dhe e zgjata hapin. Madje, sa herë e ktheja kokën prapa, shihja në borë katër gjurmë, dy të miat dhe dy të tijat. Mos ishte ndonjë fanitje që m’i gabonte sytë? Kot të më kërkoni shpjegime, unë as që dyshoja ndopak, gjyshi ishte me mua dhe unë me gjyshin. Natyrisht, duke pranuar këtë shoqërim, pohoj edhe përtëritjen që ndjeva.
Veçse forca kishte qenë e përkohshme. Megjithëse marshova më tej, befas, afër kodrës m’u këputën gjunjët. Atëherë tërë trupi më la në baltë dhe desh u rrëzova.
“Gjysh!”, thirra përsëri. “Ku je, përse më braktise?”
“Aty më ke, me ty jam, Kevini im”, ma ktheu ai.
“Po të ishe këtu”, ngulmova unë, “në borë nuk do të shihja dy, por katër gjurmë.”
“Mos u tremb, ti po sheh aq sa janë”, më qetësoi gjithnjë. “Tashmë, duke të ngritur nga bora, po të mbaj në krahët e mi.”
Ç’ishte kjo përgjigje kaq e mistershme? Ah, ata krahët e tij! Ishin dobësuar e flashkur në pleqëri. Mos po e rëndoja me thirrjet e mia mizore, thua se doja ta ngrija nga dheu, duke i kujtuar premtimin që më kishte dhënë?!.. Fërkova sytë dhe e mblodha mendjen. Gjyshit nuk mund t’ia kërkoja ndihmën në këtë mënyrë, përderisa ura jonë e vetme, unë këtej dhe ai andej, ishte gjuha e shpirtit.
Sesi u ngjita deri tek obelisku, zor ta them. Kujtoj vetëm se atëherë mjegulla ishte zhdavaritur krejt. Nga maja matanë kodrës m’u shfaqën hapësira të reja. Unë kisha arritur pikërisht te drita. Në fillim pashë ndërtesat e larta të një qyteti, ku jetonin njerëz që kurrë s’i kisha njohur. Kurse përtej, nën diellin që i binte pingul, kaltëronte deti. Qielli ishte i pastër dhe larg, shumë larg, kubeja e tij dukej sikur bashkohej butë me blunë e ujit, duke e mbyllur pamjen. Kraharori m’u mbush me frymë dhe, pa dashur t’ia dija se isha fillikat, fola me zë disi i habitur:
“Horizontmetri!.. Masa e gjyshit për t’i njohur të Tjerët.”
Pastaj, s’di përse, ia përmenda edhe emrin me zë.

* * *

S’kisha bërë as çerekun e rrugës në kthim, kur pashë Lunën të vinte drejt kodrës. Dhe e dini kush e pasonte? Tre nga sivëllezërit e mi. E ndjeva menjëherë alarmin për mua. U gëzuan që isha shëndoshë e mirë, por nuk mbaroi me kaq. Edhe në shtëpi, prej një shqetësimi tjetër, Lunës i mbetën të ngrysura vetullat.
Meqë ishte e diel dhe mamin do ta gjente në shtëpi, atë ditë kishte trokitur tek ne një njeri, që kishte zbrazur ankime të rënda ndaj meje, duke më quajtur mashtrues e vagabond. Sapo dëgjova këto fjalë, që Luna i përsëriti tërë dëshpërim, më vajti mendja tek argjendari i dytë, ai që më kishte zbuar me tërbim: “Mua do të ma hedhësh ti, mor çapaçul?!”
“Çfarë mynxyre ke bërë, o bir?”, m’u drejtua Luna.
Ia rrëfeva të gjitha, pyetjet e atij dhe përgjigjet që kisha dhënë unë. Më duhen ca të holla për marshimin, i kisha thënë, dhe dua ta shes këtë flori. Pastaj... Por Luna më ndërpreu:
“E çfarë pastaj?! Kot ke broçkollitur pastaj, sepse jo çdo gjë që shkëlqen është ar. Çdo metal i zakonshëm, kur lahet me flori, merr ngjyrën e tij... Kurse me gjithë bujarinë, gjyshit tënd nuk ia mbante xhepi për dhurata të shtrenjta.”
Pra, sipas mamit, medaljoni im ishte ndonjë metal i zakonshëm dhe ai malukati, duke e dalluar me një vështrim, kishte pandehur se doja ta mashtroja. Po dy mjeshtërit e tjerë përse ishin sjellë krejt ndryshe, madje ishin shprehur se këtë medaljon nuk ka kartëmonedha që mund ta paguajnë?!..
Duke dashur t’i shkoja misterit deri në fund, i kërkova mamit ta hapnim, pa pritur të bëhesha njëzet vjeç. Ajo u rropat pak, derisa në perimetrin e hollë gjeti buzën e vockël, ku futi majën e thikës. Pasoi një kërcitje e lehtë dhe medaljoni u hap. Në faqen e brendshme të kapakut lexuam: “Nipi im është floriri i vërtetë.”
Ndoshta ishte ruajtur prej meje dhe e kishte fshehur mallëngjimin, prandaj s’e kisha dëgjuar më parë. Por atë mbrëmje Luna psherëtiu për Jazin. Aq shumë kishte besuar gjyshi tek unë, sa edhe tani që vazhdoj studimet universitare, atë horizontmetrin e tij nuk e marr vetëm si një masë për hapësirën dhe njohjen. Prandaj, me kokën nga qielli, vazhdoj t’i them nganjëherë: “Gjysh, me mua je, je me Kevinin tënd!”
Dhe s’di pse ndiej një drithmë në gjak.

(Nga libri “Princi i buzëqeshjes”, Tiranë 2016)