Tregimi që fitoi vendin e dytë në konkursin letrar
në “Flaka e Janarit 2015”
Nga Rrahim Sadiku
Prolog
Nuk e harrojmë kurrë atë ditë kur shkuam te Krijuesi dhe i raportuam: madhështore doli puna jonë për krijimin e njeriut!
1.
Gjithën këtë e kishim bërë pasi arritëm të qetësonim shpërthimet e mëdha kozmike; pasi kishim paqësuar e vënë në kontroll të plotë shkatërrimin e ndërtimin; pasi kishim lënë prapa ligësinë dhe kishim gozhduar të ligun; pasi kishim hedhur nga vetja e nga rreth ynë gjithë atë pluhur e gjithë ato djegie që na kishin mbuluar. Organizuam atëherë një ndejë madhështore dhe ndjemë se kishim nevojë për risi. Ishte hera e parë që kishim mundësinë e plotë të nxirrnim në sheshin e yjësive të përkryerën, bukurinë e bukurive, diturinë e diturive, dhuntinë e dhuntive dhe nga gëzimi që kishim e nga hareja që na kishte kapluar, gjëmuan pafundësitë e gjithësisë. Por, kur u qetësuam, disi u ndjemë si të humbur. E përkryera shkoi të shijonte hiret e saj, ideatorët vrapuan të venin punët e tyre në vend, secili nga shërbyesit kishte obligimet e veta. Mbetëm vetën ne të gjithëfuqishmit dhe Krijuesi. Na mungonte diҫka që mund të ishte e të mos ishte, të vdiste e të lindej në forma të ndryshme, me zgjuarësi e veti plot, me etje të perëndishme, pa mundur të ishte perëndi. Diҫka që mund të ishte e shëmtuara dhe e madhërishmja njëkohësisht. Diҫka që do të ishte e bukura, shumë e bukura dhe e përkryera, si ngjashmëri me ne, e që do të dallonte shumë nga ne. Ia pranuam njëri tjetrit se disa here e kishim ndjerë këtë. Sado u munduam, nuk e larguam dot bisedën, një kohë të gjatë, për të bukurën dhe madhështoren. Krijuesi na tha se ishte e nevojshme të krijonim diҫka që do të ishte sinonim i gjithë asaj që donim ne.
2.
Një ditë Krijuesi kërkoi ideatorët dhe ata ishin menjëherë para Tij.
“Është koha – u tha, të krijojmë qenien më të hyjnishme e më së paku të hyjnishme në gjithë mbretërinë tonë. Keni kohë shtatë ditë. Shtatë ditë të tjera do të heqim e shtojmë të panevojshmet e të nevojshmet dhe shtatë ditë të tjera do t’i kalojmë duke e krijuar ambientin për njeriun e duke e mundësuar vazhdimësinë jetesës së njeriut. Pra, krijojeni njeriun të përkryerën, me fuqinë dhe dobësinë brenda tij.
3.
Ne kishim kohë gjithmonë dhe mu ajo sikur ishte kobi jonë. Nuk dinim ҫka të bënim me pafundësinë e kohës. Marrja me njeriun mund të ishte shpëtimi ynë. Dhe punuam shumë që njeriu të ishte sa më afër përkryerjes.
4.
Kopshtin për Adamin dhe Evën e krijuam me kujdesin më të madh dhe e pajisëm me të gjitha ato bimësi e shtazëri që na u kujtuam. Ia treguam Krijuesit pamjen e tij dhe ai na tha se ishte i kënaqur.
5.
Në tokë, për të qenë sa më afër me njeriun, lamë Thotin, Zotin, Zeusin, Shenjëtin…
6.
Atë ditë që festuam për krijimin e njeriut dhe pamë me sytë tanë lindjen dhe vdekjen e tij, pastaj përsëri e përsëri e kur e pamë të lindëte e të vdiste krijesa jonë, gëzimi ynë nuk kishte kufi.
7.
Pa shkuar shumë mëkëmbësit e Krijuesit në tokë na njoftuan se njeriu ishte larguar shumë nga synimet tona. Thanë se ligësia po na e vidhte atë.
8.
Kisha harruar se ne, si gjithmonë, të përkyerën nuk e kishim dhuruar tërësisht, ajo na duhej, duhej të mbetej pronë jona. Dhe njeriu nuk na doli aspak i përkryer, përkundrazi, u bë dështimi ynë më i madh.
9.
Shumë kohë shkoi e miliona vite rrodhën në tokë, pa e parë dot të mirën e përpjekjeve tona. Nuk na bëhej ta zhduknim, nuk kishim si e linim ashtu. Krijuesi më nuk u mor me këtë ҫështje. Një kohë të gjatë as na pyeti se ҫka kishim bërë për njeriun e me njeriun.
Epilog
Për të na qetësuar, Krijuesi na mblodhi e na tha: madhështor ishte tentimi ynë për të krijuar njeriun!
Shifra: “KRIJUESI”
Samstag, 31. Januar 2015
Montag, 26. Januar 2015
Intervista me personazhet
Tregim nga Fadil Curri
Ata kishin adhur dhe rrinin shpresueshëm përreth shtëpisë së shkrimtarit, si të ishin bletë rreth zgjoit të tyre, që lule më lule e kishin vjelë nektarin dhe dronin që dikush mund t'ua prishte ose t'ua vidhte. Nxori fotoaparatin dhe i shembëlleu fytyrat e tyre, pastaj edhe i futi të gjithë në kompjuter nxitimthi, sikur dronte mos po i iknin njerëzit para shtëpisë. Ishin gra me e pa shami, pleq me e pa qeleshe, të rinjë me e pa xhinse, disa të kapur për dore me dashnorët e dashnoret e tyre, ndonjë më guximtar putheshin ndërmjet vete. Picëroi sytë në kompjuter dhe curroi veshët për të shikuar fytyrat, veshjet e mbathjet e llojllojshme, për të dëgjuar britmat e tyre që herë u ngjanin çjerrjeve me fytyra, herë këngëve, herë vajeve, brohoritjeve, sharjeve, herë lutjeve e më shumë nga të gjitha, ankesave e zhgënjimeve.
»Heeeeeeeej, mjaft më me fjalë të thata, me do ta bëjmë pa e bërë kurrë, me prit sot e mos bëj nesër«, e dëgjoi një klithmë nga kompjuteri i njeriut rreth të dyzetave, i cili dukej se ishte me kukëza në duar, njeri i sakatosur rëndë. »Më morët gjithçka që pata, më ka mbetur vetëm një gysmëkëmbë dhe ky shpirt, hë mos qoftë edhe ky, që të përjetoj mynxyrat që edhe hasmit mos ia pafsha në jetë«.
»Oj vdekje, sillja jetës së pështirë më të dashurin e humbur, kënaqe me pakënaqësinë e palakmuar as për Xhebrailin e tij të kësajjetës«, dëgjoi një grua të rreth pesëdhjetave. »Ma kthe rehatinë e gjumit për varrin e merituar si njeri, sepse nuk jemi racë e kafshëve endacake të ngordhura përrenjve ujëtërbuar të dimrave vrastarë e fushave zharritëse të pranverave buzëthara. Kush ma vodhi zogun me cicërimën e tij mëngjesore? Kthemani ngushëllimin shpëtues për të palindurit, së paku! Mos ma sillni ujkun në torishtë, heeeeeeeeejjj!«
»Puthja na i ngjan dashurisë fantome, buzëqeshjes optiiiiiikeee të shpiirtit sahariaaaaaaaan«, dridhte dhëmbët me dhëmballat fuqidhënëse djaloshi përqafshëm me bukuroshen, që vazhdimisht intonacioni i zërit i ngritej nga zeroja derisa arriti në kulm të jehonës, siukur kumtonte mbi male e fusha, lumenj e dete. »Mos iu falni krimbit të kolltukut kundër bekimit të Madhështisë Engjëllore«
Shkrimtari u step nga pamjet e fytyrave të njerëzve të turmës, sikur ato ishin të paparashikueshme, që edhe kur dukeshin më të lumtura, kishin strukur në to shtatzanitë që do të plasnin shpejt. Herë këto fytyra i dukeshin të buta, herë kriminele, ndonjëherë që kumbonin si topat zhbirëse mishngënëse, herë si bombat-lubi barëngrënëse. Edhe kur gabonin, kishin arsye, sepse gabimet në fjalë i bënin nga zemrat e thyera, sepse kërkonin ata që ia kishin marrë pa i pyetur, pa exhel, si i thonin kësaj ane. Ai gati u llahtaris kur dëgjoi një fjali të gjymtuar dhe mezi të kuptuar: »Shkrimtar, së paku ti na i shpëto vdekjet përballë të palindurve, te të gjithë i kemi humbur shpresat; së paku ti na mbaj në krah, nuk kemi kujt tjetër t' i besojmë«. I thoshte këtij ose ndonjë tjetri, nuk e kuptoi dot shkrimtari, por e kuptoi se ai që e tha, ishte një plak rreth të tetëdhjetave, i cili disi pëshpëriti se shkrimtarit i besonte kur shkruante, sepse veprimi i shkrimit për të ishte kontakt me Zotin, me dritat e mëshirës hyjnore.
Do të kridhej edhe më shumë, mbase edhe veten do ta harronte shkrimtari, sikur celulari mos dridhej, pastaj edhe të lëshonte zërin e tij përmendës. Ishte gazetarja e televizionit, grua e një miku anas, e cila kërkonte intervistën të të nesërmen drejtpërdrejt, gjatë së cilës ishte tema e librit, brenda së cilës edhe roli i shkrimtarit ndaj njeriut, profili i tij në jetë. Ishte në dymendje, të vazhdonte intervistën me të vdekurit e virtualizuar në kompjuter, që herë-herë i duikeshin se vërtet turma e njerëzve ishte para shtëpisë së tij, ose të përgatitej për intervistën e nesërme. Një mendje i thoshte ta shtyente intervistën televizive, por para një jave i kishte premtuar dhe do të dilte mashtrues mediatik.
Vendosi të shtroihej për gjumë dhe e bëri këtë. Ashtu i shtrirë, tërhoqi një batanie dhe e mbuloi trupin e rraskapitur, sikur e mbuloi edhe mendjen e shpirtin e sfilitur nga intervista me njerëzit klithës. Iu duk vetja se e kishte zënë gjumi për një çerek ore, kur u zgjua rëmbimthi. Kishte parë ëndërr fytyrë njeriu, që nuk e kuptonte ishte femër ose mashkull, i ose e gjallë apo i ose e vdekur. Vetëm rrinte e nuk fliste asgjë, kërkonte mëshirë me shikimin e saj. Pamja e fantazmës në ëndërr iu duk si e pikturuar ose e balasmosur, si e gjallë-e vdekur, sikur i përfaqësonte të trazuarit e para një ore. E shikoja në ëndërr dhe frikësohesha ta pyesja, ta puthja, ta ledhatoja, ta përshëndetja me dorë ose fjalë. Sikur më tjetërsoi ajo pamje dhe unë u bëra si ajo, bile më poshtëroi kur mori guximin të fliste: »Unë jam ata, të cilët i përgjoje e vështroje pak më parë, jam uni i tyre, kipci. Më dërguan të të rrëfej se shpëtimin e kemi te ti dhe vetëm në ty: si shkrimtar që je, të na i amshosh ëndrrat bekueshëm«.
Në studion e televizionit ishin brengosur se shkrimtari nuk do të ishte i pranishëm në emisionin e paralajmëruar, vaj-halli që pastaj të humbin besimin te shikuesit e tyre. Meqë ishte edukuar në jetë i përpiktë, ndonëse shpesh në biseda e pohonte arsyetimin» me kësmet po, sepse vetëm Zoti rri në një karar«, u ul në kanapenë e studios si gjysmënjeri e gjysmëhije. »Jam unë ose hija ime, së paku jam vetja«, e ngushëlloi veten me qëllim trimërimi. I pyeti kameramanët dhe skenaristët, gazetaren e kujdesshme për ambientimin e mysafirëve në studio se në dukej mirë. »Çdo gjë është në rregull, po shkëlqeni, mik i nderuar«, i dha krah gazetarja që ishte në moshe me fëmijët e tij. Pas një shikimi vendimtar studios, sidmos kamerës dhe kanapesë ku ishte ulur pranë mysfaririt-shkrimtar, ajo qortuesmëm dha kumtin »Shkojmë« dhe pas disa sekondash iu drejtua mysafirit: »I nderuar shkrimtar, si duket profili i krijuesit«?
Pyetje e papandehur, por meqë kishte përvojë krijuese në letërsi dhe me intervista në media, një frymë sikur i dha energji intelktit të tij. »Kur punoja gazetar, kam pasur bindjen se ky profesion nuk ka orar të caktuar të ounës. Ka ndodhur që sapo kam shkuar në shtëpi, ndonjë ngjarje e ndodhur më detyronte të kthehesha në redaksi dhe të hartoja lajmin për botimin më të hershëm, bile edhe në orët e vona të natës më ka ndodhur, sapo kam rënë të fle«. Gazatarja sikur u lehtësua nga kjo pjesë e përgjigjes, duke e pyetur se ku dallon gaztaria nga shkrimtaria. »Shkrimtari dallon nga gazetari, sepse i pari lëre që nuk ka orar të punës, por edhe në gjumë krijon, gjen zgjidhje për personazhet e ngajrjet, porositë e shkrimit. Mbrëmë më ka ndodhur që të nis shkruarjen e një prozë, por nga lodhja më zuri gjumi. Në ëndërr e vazhdova shkrimin, bile e përfundova papandehur. Pra, shkrimtari është me ngjarjet e personazhet e vet edhe kur fle, edhe kur sheh ëndërr, por edhe pas vdekjes së tij«.
Të gjithë të studios ishin çmeritur me minutën e tridhjetë të lëvizjes së akrepit të orës, me kohën e pavërejtshme të ikur. »Ne ende nuk ia kemi nisur intervsitës«, shprehu kënaqësinë gazetarja, me bërie me dije se shumëçka kanë mbetur pa u ditur. Pasi larg kamerave shkrimtari u rrëfeu për tregimin e nisur në zhgëndërr dhe të vazhduar e mbaruar në ëndërr, atyre të studios iu duk vetja e ngjashme me persnozhet e prozës së shkrimtarit.
Ata kishin adhur dhe rrinin shpresueshëm përreth shtëpisë së shkrimtarit, si të ishin bletë rreth zgjoit të tyre, që lule më lule e kishin vjelë nektarin dhe dronin që dikush mund t'ua prishte ose t'ua vidhte. Nxori fotoaparatin dhe i shembëlleu fytyrat e tyre, pastaj edhe i futi të gjithë në kompjuter nxitimthi, sikur dronte mos po i iknin njerëzit para shtëpisë. Ishin gra me e pa shami, pleq me e pa qeleshe, të rinjë me e pa xhinse, disa të kapur për dore me dashnorët e dashnoret e tyre, ndonjë më guximtar putheshin ndërmjet vete. Picëroi sytë në kompjuter dhe curroi veshët për të shikuar fytyrat, veshjet e mbathjet e llojllojshme, për të dëgjuar britmat e tyre që herë u ngjanin çjerrjeve me fytyra, herë këngëve, herë vajeve, brohoritjeve, sharjeve, herë lutjeve e më shumë nga të gjitha, ankesave e zhgënjimeve.
»Heeeeeeeej, mjaft më me fjalë të thata, me do ta bëjmë pa e bërë kurrë, me prit sot e mos bëj nesër«, e dëgjoi një klithmë nga kompjuteri i njeriut rreth të dyzetave, i cili dukej se ishte me kukëza në duar, njeri i sakatosur rëndë. »Më morët gjithçka që pata, më ka mbetur vetëm një gysmëkëmbë dhe ky shpirt, hë mos qoftë edhe ky, që të përjetoj mynxyrat që edhe hasmit mos ia pafsha në jetë«.
»Oj vdekje, sillja jetës së pështirë më të dashurin e humbur, kënaqe me pakënaqësinë e palakmuar as për Xhebrailin e tij të kësajjetës«, dëgjoi një grua të rreth pesëdhjetave. »Ma kthe rehatinë e gjumit për varrin e merituar si njeri, sepse nuk jemi racë e kafshëve endacake të ngordhura përrenjve ujëtërbuar të dimrave vrastarë e fushave zharritëse të pranverave buzëthara. Kush ma vodhi zogun me cicërimën e tij mëngjesore? Kthemani ngushëllimin shpëtues për të palindurit, së paku! Mos ma sillni ujkun në torishtë, heeeeeeeeejjj!«
»Puthja na i ngjan dashurisë fantome, buzëqeshjes optiiiiiikeee të shpiirtit sahariaaaaaaaan«, dridhte dhëmbët me dhëmballat fuqidhënëse djaloshi përqafshëm me bukuroshen, që vazhdimisht intonacioni i zërit i ngritej nga zeroja derisa arriti në kulm të jehonës, siukur kumtonte mbi male e fusha, lumenj e dete. »Mos iu falni krimbit të kolltukut kundër bekimit të Madhështisë Engjëllore«
Shkrimtari u step nga pamjet e fytyrave të njerëzve të turmës, sikur ato ishin të paparashikueshme, që edhe kur dukeshin më të lumtura, kishin strukur në to shtatzanitë që do të plasnin shpejt. Herë këto fytyra i dukeshin të buta, herë kriminele, ndonjëherë që kumbonin si topat zhbirëse mishngënëse, herë si bombat-lubi barëngrënëse. Edhe kur gabonin, kishin arsye, sepse gabimet në fjalë i bënin nga zemrat e thyera, sepse kërkonin ata që ia kishin marrë pa i pyetur, pa exhel, si i thonin kësaj ane. Ai gati u llahtaris kur dëgjoi një fjali të gjymtuar dhe mezi të kuptuar: »Shkrimtar, së paku ti na i shpëto vdekjet përballë të palindurve, te të gjithë i kemi humbur shpresat; së paku ti na mbaj në krah, nuk kemi kujt tjetër t' i besojmë«. I thoshte këtij ose ndonjë tjetri, nuk e kuptoi dot shkrimtari, por e kuptoi se ai që e tha, ishte një plak rreth të tetëdhjetave, i cili disi pëshpëriti se shkrimtarit i besonte kur shkruante, sepse veprimi i shkrimit për të ishte kontakt me Zotin, me dritat e mëshirës hyjnore.
Do të kridhej edhe më shumë, mbase edhe veten do ta harronte shkrimtari, sikur celulari mos dridhej, pastaj edhe të lëshonte zërin e tij përmendës. Ishte gazetarja e televizionit, grua e një miku anas, e cila kërkonte intervistën të të nesërmen drejtpërdrejt, gjatë së cilës ishte tema e librit, brenda së cilës edhe roli i shkrimtarit ndaj njeriut, profili i tij në jetë. Ishte në dymendje, të vazhdonte intervistën me të vdekurit e virtualizuar në kompjuter, që herë-herë i duikeshin se vërtet turma e njerëzve ishte para shtëpisë së tij, ose të përgatitej për intervistën e nesërme. Një mendje i thoshte ta shtyente intervistën televizive, por para një jave i kishte premtuar dhe do të dilte mashtrues mediatik.
Vendosi të shtroihej për gjumë dhe e bëri këtë. Ashtu i shtrirë, tërhoqi një batanie dhe e mbuloi trupin e rraskapitur, sikur e mbuloi edhe mendjen e shpirtin e sfilitur nga intervista me njerëzit klithës. Iu duk vetja se e kishte zënë gjumi për një çerek ore, kur u zgjua rëmbimthi. Kishte parë ëndërr fytyrë njeriu, që nuk e kuptonte ishte femër ose mashkull, i ose e gjallë apo i ose e vdekur. Vetëm rrinte e nuk fliste asgjë, kërkonte mëshirë me shikimin e saj. Pamja e fantazmës në ëndërr iu duk si e pikturuar ose e balasmosur, si e gjallë-e vdekur, sikur i përfaqësonte të trazuarit e para një ore. E shikoja në ëndërr dhe frikësohesha ta pyesja, ta puthja, ta ledhatoja, ta përshëndetja me dorë ose fjalë. Sikur më tjetërsoi ajo pamje dhe unë u bëra si ajo, bile më poshtëroi kur mori guximin të fliste: »Unë jam ata, të cilët i përgjoje e vështroje pak më parë, jam uni i tyre, kipci. Më dërguan të të rrëfej se shpëtimin e kemi te ti dhe vetëm në ty: si shkrimtar që je, të na i amshosh ëndrrat bekueshëm«.
Në studion e televizionit ishin brengosur se shkrimtari nuk do të ishte i pranishëm në emisionin e paralajmëruar, vaj-halli që pastaj të humbin besimin te shikuesit e tyre. Meqë ishte edukuar në jetë i përpiktë, ndonëse shpesh në biseda e pohonte arsyetimin» me kësmet po, sepse vetëm Zoti rri në një karar«, u ul në kanapenë e studios si gjysmënjeri e gjysmëhije. »Jam unë ose hija ime, së paku jam vetja«, e ngushëlloi veten me qëllim trimërimi. I pyeti kameramanët dhe skenaristët, gazetaren e kujdesshme për ambientimin e mysafirëve në studio se në dukej mirë. »Çdo gjë është në rregull, po shkëlqeni, mik i nderuar«, i dha krah gazetarja që ishte në moshe me fëmijët e tij. Pas një shikimi vendimtar studios, sidmos kamerës dhe kanapesë ku ishte ulur pranë mysfaririt-shkrimtar, ajo qortuesmëm dha kumtin »Shkojmë« dhe pas disa sekondash iu drejtua mysafirit: »I nderuar shkrimtar, si duket profili i krijuesit«?
Pyetje e papandehur, por meqë kishte përvojë krijuese në letërsi dhe me intervista në media, një frymë sikur i dha energji intelktit të tij. »Kur punoja gazetar, kam pasur bindjen se ky profesion nuk ka orar të caktuar të ounës. Ka ndodhur që sapo kam shkuar në shtëpi, ndonjë ngjarje e ndodhur më detyronte të kthehesha në redaksi dhe të hartoja lajmin për botimin më të hershëm, bile edhe në orët e vona të natës më ka ndodhur, sapo kam rënë të fle«. Gazatarja sikur u lehtësua nga kjo pjesë e përgjigjes, duke e pyetur se ku dallon gaztaria nga shkrimtaria. »Shkrimtari dallon nga gazetari, sepse i pari lëre që nuk ka orar të punës, por edhe në gjumë krijon, gjen zgjidhje për personazhet e ngajrjet, porositë e shkrimit. Mbrëmë më ka ndodhur që të nis shkruarjen e një prozë, por nga lodhja më zuri gjumi. Në ëndërr e vazhdova shkrimin, bile e përfundova papandehur. Pra, shkrimtari është me ngjarjet e personazhet e vet edhe kur fle, edhe kur sheh ëndërr, por edhe pas vdekjes së tij«.
Të gjithë të studios ishin çmeritur me minutën e tridhjetë të lëvizjes së akrepit të orës, me kohën e pavërejtshme të ikur. »Ne ende nuk ia kemi nisur intervsitës«, shprehu kënaqësinë gazetarja, me bërie me dije se shumëçka kanë mbetur pa u ditur. Pasi larg kamerave shkrimtari u rrëfeu për tregimin e nisur në zhgëndërr dhe të vazhduar e mbaruar në ëndërr, atyre të studios iu duk vetja e ngjashme me persnozhet e prozës së shkrimtarit.
Donnerstag, 8. Januar 2015
Fran Tanushi - Pesë poezi
KU BJEN UDHA PËR NË LIRI
në thellësinë e një nate të errët
ia prenë udhën
kur gjymtyrët i ishin të çalë
i mbyllën rrugën
për të hapur shtigje
shtati i mbushur me plagë
në dendësinë e territ të natës
kërkonte (dhe) yjet për ti pyetur
ku i bjen udha për në liri
agu (i vonuar) i ditës se re
natën e gjatë e treti
rruga shëndrite nga dielli
MUZGU I NJË NATE TË GJATË
mbi portën e madhe
të një kullës së vjetër
shpëndkeqja krrokate
krra krra krra
gjuajeni me gurë
(thanë plakat)
të liga ndjellë ajo
loti i mrikës mbi të vëllanë
gjinin nga agonia e zgjojë
djali e ngrehi shtatin e këputur
prej shtatë plagësh
por plaga e tradhtoj
të një kullës së vjetër
shpëndkeqja krrokate
krra krra krra
gjuajeni me gurë
(thanë plakat)
të liga ndjellë ajo
loti i mrikës mbi të vëllanë
gjinin nga agonia e zgjojë
djali e ngrehi shtatin e këputur
prej shtatë plagësh
por plaga e tradhtoj
duke e puthur të vëllanë në ballë
mrika e mallkoj vetën
qe (s)lindi djalë
grykëholla jehojë zëshem
krushqit mbrapa bajloz
ky vënd ska nuse për ty
MULLISIT E MULLINJËVE TË ERËS
i rrokullisën guret
thëmelet e mureve të plasaritura
i trandën
mullinjët e erës
ëndrra të trishta bluanë
sy hapur i zuri gjumi
nga nxirëja e gjakut
helm zvarranikesh
më dëshprim kërkojnë
shpëtimin e shpirtit të humbur
koha e mërzisë
në laboratore të errëta
fantazisë i vuri karantinë
për ditën e zezë
që mos ardhtë kurrë
në kasafortë të mbërthyer
thesari i shpirtit
i mbyllur mbeti
LIQEJT E SYVE TË SAJ
me sy i kam parë
si ulëshin yjet
në liqejt e syve të saj
atë kalertësi të pafund
dhe kam ëndrruar
të bëhem yll
me ëndje të notoj
në ata liqej
magjepsur jam
në avullin e fushës së blertë
me vesë mëngjesi
kur ata sy i harkojnë
tani notoj qetë
si fllad mbi fletë
fërfellimë mbi lulishtë
në freskinë e muzgut të zhegut
FUND NËNTORI
Secilin
njëzetetetë nëntor
festoj
përkulem para altarit
imagjinar
për burrat shtetformues
Me njëzet e nëntë
ndrydh veten
shpirtin tim trazoj
Para hartës së leckosur
të (at)dheut
mallkoj tokë e qiell
Vitet përpëliten
me mundin e arnimit
të hartës se grimcuar
Kah mot ec kjo valle
mote e breza përpin
pa një cak pa një synim
Dheut të Atdheut
dëgjoj këngën e përmotshme
bashkë vitin tjetër...
Samstag, 3. Januar 2015
Seli Murati dhe “Pikëllimi i ëndrrës”
Nga Zejnepe Alili-Rexhepi
(Frymëzime, midis Ohrit dhe Torontos, të poetes Seli Murati)
Pleksja emocionale dhe estetike e poetes Seli Murati, sajuar natyrshëm me përmasa shprehëse origjinalitetesh, artikulohet në vëllimin “Pikëllimi i ëndrrës”. E lindur në qytetin e Ohrit (Maqedoni), por e migruar në Toronto (Kanada), përpara lexuesit shqiptar, kjo poete vjen me aromë malli e dritëjoshje të vendlindjes.
(Frymëzime, midis Ohrit dhe Torontos, të poetes Seli Murati)
Pleksja emocionale dhe estetike e poetes Seli Murati, sajuar natyrshëm me përmasa shprehëse origjinalitetesh, artikulohet në vëllimin “Pikëllimi i ëndrrës”. E lindur në qytetin e Ohrit (Maqedoni), por e migruar në Toronto (Kanada), përpara lexuesit shqiptar, kjo poete vjen me aromë malli e dritëjoshje të vendlindjes.
Libri “Pikëllimi i ëndrrës” ndonëse libri i parë i saj, e nis udhëtimin magjik të jetës, mbi imazhet blu të një shpirti të ngujuar, midis një dashurie të perënduar e nostalgjisë therrëse, që dosido të shpie drejt shtigjeve të vendlindjes.
Malli i poetes i përçon larg shkëndijëzat e shpërndara të mallit të vendlindjes: “O, ëndërr e mërguar / kush t’i ndali hapat / lajm i ditës si një krismë / tremb çdo shpirt / bëhet zog i plagosur / zemra...”, këlthet ky zë poetik, në: “Tingujt e zjarrtë” (12). Megjithëse, siparin e librit e hap: “Trëndafili blu ngjyroset me puthjen” (9), sërish njëtrajtshmëria e po asaj poezie reflektohet edhe në poezitë vijuese, ku metaforat vërshuese janë identifikim i shpirtit të fisnikëruar femëror.
Delikatesa e një gruaje të ndishme, që ka sinonim mallëngjimin dhe urtinë, e portretizon këtë poete, kur: “Lot në pikëllim zemra jote / një zë nga shpirti vjen / tinguj të zjarrtë m’i sjell / përplasje flatrash - zogj në fluturim / gurgullimë ujërash / zambakë të bardhë në oborrin tim / një derë e magjishme që hapet” (12)..., është loti i së cilës flet më shumë se qindra metafora, tok.
Imazhet e trëndafilta
të mallit të poetes
“Pikëllimi i ëndrrës” vazhdon udhëtimin në largësi të pamjeve të vendlindjes…, madje aq larg, ku malli të pikëllon e të tret, si një zog i plagosur: “Në çdo hap udhëtoj / në mendimet e mia / heshtur ndjek imazhin tënd / e po të thërras në emër D”…, duke dashur të gjejë prehje në një tjetër imazh, me inicialen D.
“Pikëllimi i ëndrrës” vazhdon udhëtimin në largësi të pamjeve të vendlindjes…, madje aq larg, ku malli të pikëllon e të tret, si një zog i plagosur: “Në çdo hap udhëtoj / në mendimet e mia / heshtur ndjek imazhin tënd / e po të thërras në emër D”…, duke dashur të gjejë prehje në një tjetër imazh, me inicialen D.
Mos vallë, ai për të cilin aludon poetja, ka dhuntinë e Diellit, dritës, dashurisë…?! Iniciale D…?! Sigurisht që po, kjo do të ishte mbështetja që pret, prandaj në vargjet e më poshtme, të po së njëjtës poezi, me titull: ”Jo s’më besohet”, shkruan: “Ç’do buzëqeshje që ma dhuroje / shpirti im humbiste i tëri në sytë e tu” (17). Vërtet, përsiatjet poetike, përshkohen nga një klithmë jete, e një dëshire të pafrenuar: "sa do të doje të kishe në duar / të djeshmen time / sa do të doja të kisha në duar / të ardhmen tënde” (20). Dhe befas, poetja sikur fillon të humbasë një copëzë ëndrre! Një dëshirë e vrarë i zbarkon në shpirt, e vargu i saj shpërfaqet në mendime gri, si në vargjet: “Miliona ëndrra kanë kohë / që kanë filluar të treten” (69). Artikulimi i gjendjes shpirtërore, përmes forcës së fjalës, shpreh thyerjen e një dashurie, përpos se një ndjenjë tërësisht e mërguar është akoma larg.
Poezitë, të cilat trupëzohen rreth eksklamacionesh dhe antitezash, zënë vend po të rëndësishëm në libër. Poezia “Pa ty lot i heshtur”, kulmon me vargjet: “E mbolla dashurinë në sytë e tu / ti erdhe si një engjëll nga qielli… 79), gjë që përkon me linjën tematike të poezisë “Më dhe flakë mallit tim” (93). Si e tillë, vlerësohet edhe poezia: “Engjëll nesër do të bëhesh” (100). Në të, dhe ca të tjera poezi, pikaset një gjuhë e pasur figuracionesh. Pra, një tufëzë e këtillë poezish krijojnë kurorë metaforash. Ndërsa, poezitë me katrena janë të vendosura në disharmoni figurash e rrokjesh, duke e vendosur vargun në mes antitezash.
Një kontrast, por i bukur sigurisht…, nga ato përpëlitje e pasiguri që di të shkaktojë një ndjenjë e luhatur, ndodhet në vargun nismëtar “Një kujtim i vyshshkur” i poezisë “Aromë trëndafili” (62), për të vijuar në ca varge tjera, gjithashtu domethënëse e të bukura: “Me petalet e trëndafilave të botës / do thur fjalët më të bukura për ty / rrëfimin e erës para tyre / një trëndafil i vyshkur nis e lulëzon”. Përgjithësisht, mbizotëron vargu i lirë, po dashuria as që mbetet besnike rrokjesh apo ndonjë figuracioni të larmishëm, por eksploron me lirinë e përdorimit të një game të tërë figurëshmërie.
Një sërë poezish, shpalosin edhe entuziazmin poetik të Selit, ku imazhet e blerta zënë vend nëpër vargje. E, poezia “Kthehu dritë e jetës sime” ngrihet mbi një emocion të papërmbajtur e lutës: “Nga kjo dashuri asgjë nuk mbeti / vetëm kur të shohësh trëndafil / ti këpute e të ma dhurosh / do më falë pak aromë / do më puth në vendin tend” (33). Përderisa, poezia “Sonte edhe qielli loton për ne të dy” , ka mbresëlënëse strofën: “Malli i ruajtur për ta, kujtimet / i palosa në arkën e vjetër / me pëlhurë mëndafshi / të mbledhura plot dhimbje / mbështjellur e brengosur / gjithçka me emrin tënd” (35). Madje, të krijon bindjen se vjen gjithnjë më e arrirë në poezinë: “Në strehën që pikon”, e në të, strofa e tretë vargëzohet kësisoj: “Në rrahjet e zemrës / në puthjen që rrënkon / në djepin e këngës / përkundim ëndrrat tona” (40) dhe tërë optimizmi është akumuluar, thuajse në një varg: “Do të çelin përsëri trëndafilat” (45). Dhe në to, buron entuziazëm premtues!
Kur liqeni pasqyrohet në sytë e zemrës
Një ditë, kur poetja rigjeti forcën në vetvete dhe përjetësisht e ndrydhi frikën, ajo mundi të ngrihet mbi altare ku servohen honet e dashurisë. Ashtu e vetëdijshme, do të lërë gjurmë mbi kujtimet e vjetra, për një ëndje të re, për një ngritje, një lartësim me të tjera përmasa vlerash, andaj bindshëm…”Tha: më kërko në libra bote / do më kuptosh, kisha një vlerë…” (50), si në “Gjurmë kujtimi”.
E së njëjtës tematikë është edhe poezia: “Notat e shpirtit tim” , në të cilën do thosha që kulmon me një shpërthim ndjesor e metaforik, strofa e fundit: “Kështu dalin këngët syri im / në pentagram u fsheha dhe unë / në pakicën e botës së madhe / e strukur nga frika se të dua shumë”. (64) Janë këto poezi të sajuara prej ca drithërimash shpirtërore që barten si melodi jete, ku loti e dhembja e kanë të përbashkët etjen…, ashtu si liqeni i legjendave, uji i të cilit, ndonëse në përplasje stuhish, shuan etjen e ëndjeve të mëdha.
Kthjellimi i zërit të përmalluar, të një vashe ëndrrimtare, derdhet në shikimin kristalor të syve blu…, po me atë blunë liqenore që mpiksen grimca emocionale, si vetë thellësia e liqenit, edhe kur vala tendoset nga malli i një bije të largët…, njomet nga lëngëzimi i lotit të atyre mijëra njerëzve që enden shtigjeve të botës.
Tërë kjo, sikur përkon me poezitë: “Aromë dashurie” (88) dhe “Është festë” (89), të cilat ndërlidhen bukur me poezitë: “Ti je engjëll i vargut tim” (96) dhe “Engjëll nesër do të bëhesh” (100). Engjëllore të vijnë dhe vetë vargjet e po këtyre poezive. Dhe, poezia përmbyllëse: “Një lot mbytës po flet” (102), të bën që të ndalosh kushtimisht tek vargu: “Më shumë mall janë / sot, sytë që pikojnë flakë”, jo për gjë tjetër, nënkuptohet, për ta ndjerë praninë e ndjesive të trëndafilta!
Vëllimi poetik “Pikëllimi i ëndrrës” përbëhet prej vargjesh ngacmuese për lexuesin, megjithëse imazhet e blerta e ndjenjat e ylberta janë projektime emocionale, të asaj që të pushton, si libër i parë. Libri ka shumë zona diellore, ku përçohet opimizmi i jetës, pavarësisht se nganjëherë poetja interpreton vargje zjarrmie e dhembjeje…, ku si në “guaskë e mbyllur” ruan kujtimin për një dashuri përtej, atje në një cep të vendlindjes.
Përmes kësaj ndjenje përçon variante të panumërta malli, shumëdimensionalitete nostalgjish: sa qiellore, po aq tokësore e ujore. Vendlindja është kulla që josh e ngujon. Andaj nganjëherë, shpirtvrarë…, ajo lë imazhe të zbehura të një pulsimi gruaje, si në gremisjet e kaherëshme eskiliane. Përmasa të padefinuara, të lirshme vargjesh, që në të vërtetë ngrihen mbi flatra të imagjinatës, fiksojnë variante të panumërta hapërimesh poetike, gjë që dukshëm e realizon portretin e vetë poetes, me ca nuanca biografike, ku shihet qartë prania e liqenit në sytë e saj - përmallim dhe sigurisht sfidat e papushtueshme nga malli, atje larg në dhe të huaj!
Ideja poetike dhe ca imazhe mbi gjurmë jete
Nga Zejnepe Alili - REXHEPI
Vëllimi poetik “Vagëllimthi” është një arritje e radhës për poetin sarandiot Dashamir Malo, i cili herë pas here sjell origjinalitet frymëzimesh poetike, përderisa shkëputet nga përkthimet, meqë vargu i mundëson që të mbajë ritmin me gazin e brishtë dhe ndjenjën e sofistikuar, përmes të cilave veneron i vetmuar përballë stinëve kapricioze të jetës. Intuita prej artisti atë e lë të veprojë lirshëm mbi të menduarit, për të sjellë një mendim të hapur mbi përsiatjen dhe shijen estetike mbi artin.
Shpirtin e ndjeshëm të poetit e përvijojnë nuancat kuptimore të shprehjeve të Jugut, që konsiderohet një thesar i paçmuar, imazhesh, udhëtimesh, vegimesh…, dhe tërë kjo nuk është vetëm imazhologji, e krijuar si rrëfimet e udhëtimeve të Herodotit, por përsiatje realiteti, përjetimi, njohje nga afër, mbase edhe sprovat e përkthimit i krijojnë mundësinë e alteritetit.
Poeti i frymëzimeve të përditshmërisë, deri më tani, para lexuesit është prezantuar me veprat: “Midis vetmisë dhe heshtjes” (poezi), 1996, “Precedent” (poezi), 2001, “Poezi të zgjedhura” (përkthime), 2005, “Vallja e çmendur e Merylin Monroe” (përkthime), 2006, “Fshehja e lotit” (poezi), 2007, “Ndoshta” (poezi), 2012, si dhe vepra e sapo botuar “Vagëllimthi”. Ky vëllim poetik, të lë përshtypjen se është konceptuar për poetin si një ëndërr e vjetër, në rikthim..., si të ishte e njëjta ëndërr e dikurshme.
Në një shtrirje tematike të gjerësishme sjell motivin erotik, në këndvështrime përsiatëse, filozofike, refleksive..., teksa në fokus të kësaj trajtese vihet gruaja, si qenie e një intuite të mprehtë, nga vëzhgimet mbi natyrën e saj sensuale, poeti i shpalos bindjet filozofiko - estetike. E sipas disa kodeve të hershme shoqërore: “Ka një rregull shqiptar të njohur botërisht e të provuar në jetë: Gruaja është e paprekshme”, pohon Konica, madje duke e quajtur atë edhe “Perëndesha e vatrës”
Emocioni si përmasë krijuese
Leximi i vëllimit “Vagëllimthi” të hap shtegun e njohjeve të sigurta mbi vlerën e veprës, duke vënë drejtpërdrejt në dukje etnopsikologjinë shqiptare, në këtë nënqiell edhe gruan si “referencë” të një shpërfaqjeje tërësore mbi shoqërinë. Shprehja e mendimit të thellë e ndërton vargun poetik që në të vërtetë shpalos edhe botën psikologjike të Dashamir Malos, me anë tufëzimesh të reja poetike, e reflektimesh të figuracionit stilistik. Simbolika e femrës, gjegjësisht e gruas shqiptare qëndron midis antitezës: Dafinë në lulëzim apo Narciz para pasqyrës. Eh, gruaja “kjo ëndërr e çuditshme”, do të pëshpëriste poeti ynë!
Në këtë vepër, poezitë e të gjitha motiveve e përshkojnë trajektoren e vijave të jetës, ecejaket e gëzim-hidhërimeve të moshës, e nganjëherë ato kanë tharmin e rrëfenjave të këndshme artistikisht, për të tingëlluar si në vargjet:
“Pastaj...
Gjurmët e këpucëve të saj kanë marrë drejtimin
Për nga lindja.
Gjurmët e këpucëve të tij kanë marrë drejtimin
E krahut të kundërt.
Me siguri një zënkë e beftë dashurie,
Si një rrebesh vjeshte...” (63).
“Vagëllimthi” rrezonon me alkiminë shpirtërore të njeriut - poetit soditës përballë Kohës dhe Kujtesës, duke ndjekur gjurmët e dashurisë, si atë vijën e pamohueshme njerëzore, deri në hyjnizim e tragjedi. Fundja “Koha është si një fjollë dëbore, zhduket ndërkohë që ne kërkojmë të vendosim se cdo të bëjmë me të”. Kjo është dhe dilema e madhe hamletiane përpara befasive e pasigurisë së jetës që nganjëherë padiktueshëm na vë përpara sfidash.
Poeti e rijetëson magjinë e perceptimit të hireve të femrës, qoftë ato fizike a shpirtërore të saj. Kur ajo vendoset në ambientet shqiptare, veçmas ato të Jugut, trazohet tërë sharmi i së bukurës, derdhur mjeshtërisht mbi këtë qenie përmasash “hyjnore”. Ndonëse, “Gjithkush thotë që dashuria dhemb, por nuk është e vërtetë. Vetmia dhemb. Refuzimi dhemb. Të humbasësh dhemb. Të gjitha këto ngatërrohen me dashurinë, por në të vërtetë dashuria është gjëja e vetme në këtë botë që mbulon të gjitha dhimbjet dhe na bën të ndihemi të mrekullueshëm përsëri” (Oskar Wilde).
Edhe kur shkruan me nostalgjinë e përhumbjes së qenies njerëzore, me dhimbjen e pashmangshme nga situata të trazuara për qytetin..., poeti D. Malo, shkruan me favore dashurie për femrën, si për një perëndeshë të antikitetit, por jo njëlloj edhe për çdo gjurmë të saj, në raport me jetën: “...Dhe pimë verë,/ dhe dolli ngritëm për mikeshat,/ për miqtë/ dhe për shtrigën e bukur jetë!...” (9).
Pse jo?! Edhe ashtu, perënditë dhe njerëzit janë shumë pranë njëri - tjetrit, pikërisht si pohimi i M. Hajdegerit: “Malli është agonia e afërsisë së asaj që është e largët”. Po këtë ndjenjë, poeti e sjell përmes përshkrimit të bukur në poezinë “Gjurmë jete”:
“Mos vallë shkrirja e akullnajave,
Ndryshimi i klimës në këtë planet,
Apo ndoshta Ti
E solle këtë pranverë,
Në mes të këtij dimri
Sivjet?!...” (63).
Poeti, adhurues i mendimtarëve të antikitetit, që veprojnë në kryeqendra, si: Athina, Akropoli, Olimpi, Atika e gjetiu, sikur sajon atë barazimin e këndshëm të filozofisë së imagjinatës dhe realitetit, për të cilën nganjëherë ndihet i rezervuar prej hamendësimesh…, por a do të ekzistonte vallë ky dyzim?
Portretizimi femëror në vargje, nga poeti D. Malo, merr atë ngjyrimin sarkastik, ku theksi bie mbi femrën, kur në mjedise publike, fjalëgjemba pëshpëriten për të. Më qartë, sikur ndodh çveshja nga mendimi i ngritur, duke e trajtuar atë si një përmendore e pajetë. Vargjet në vijim na përkujtojnë poezinë e famshme të E. Alan Po-es “Korbi”, jo vetëm me refrenin “Kurrë më” që është tërësisht i njëjtë, por edhe me personifikimin e Pulëbardhës - Korbit, megjithëse ato krijojnë antitezë poetike : “Sa do t’i shkonte kësaj kaltërsie fluturimi yt/ prej pulëbardhe,/ por ti nuk u shfaqe kurrë më.../ por ti nuk erdhe kurrë më!/ ...Kurrë më!/ ...Këngë e pakënduar” (8). Brenga e poetit merr përmasa më të thella dhimbjeje, e cila fillon me qytetin e lindjes, ku rëndon stina e vjeshtës, ndihet më tepër perëndimi i diellit. Veçmas, vihet re një ndjenjë më shumë se brengë në pamjen e zbehtë të peshkatarit dhe natyrisht, shpirti i tij i bakërt.
Një vepër e ngjeshur kjo, ndjenjash pasionante, nganjëherë me një dozë dramaciteti, ku ngjarja plekset me aventurat, mitet, legjendat, me personazhet e vërteta dhe qeniet imagjinare, por mbi të gjitha, me magjinë e një dashurie përvëlonjëse, të ngjizur me lëndë hyjnore. Dhe këtu natyrshëm, sikur zë vend edhe poezia kushtuar “Nënës”, e cila që në strofën e parë sjell mesazhin e dashurisë së përjetshme ndaj saj: “Iku,/ iku pa kthim,/ që mua të mos më mungojnë kurrë/ këngët/ e dhimbjes”.
Tejet qartë, vjen në shprehje individualiteti brendashpirtëror, duke pikasur te poeti tendencën e kërkimit të fjalëve sa më të gjetura, krahasime përkatëse për të, të ndodhura midis këtyre dy shprehjeve: refuzuesi i së keqes dhe ndjellësi i ëndjes. Të gjitha shpërthimet poetike janë madje të ndikuara nga imazhet e përditshmërisë pleksur me imagjinatën e krijuesit - ëndërronjës, por që kanë për trajtesë gruan - këtë pikë të dobët të poetit, përderisa ai sikur e ka në mendje thënien e V. Hygo-s: “Me fatin nuk bëhen biseda paraprake, është mbreti Rast ... ai që të bën, fatlum ose fatkeq...”. Megjithëse, në poezinë “Arakneja” (greqish: merimangë), poeti shkruan: “Pranvera është grua/ ka thënë/ një poeteshë/ nga mënyra se si erdhi/ ajo/ sivjet/ u binda vërtetë/ që është/ e tillë”.
Pa e përshkuar në mendje, pothuajse fare, hamendësimin e një përjetimi, a të një jete pak a shumë të stereotipizuar, megjithatë, femra jo gjithëherë del optimiste për ndryshimin e rrugës jetësore pa e menduar atë edhe si ecejake mbi Fat. Meqë fati, është si ajo “Velloja e trishtimit të bardhë”. Përderisa në një orë letërsie, studentët e mi i lexuan poezitë: “Vjeshta e një qyteti prej betoni” dhe “Gruaja e qytezës buzë lumit”, të cilat pothuajse e bartin imazhin thelbësor të idesë poetike të autorit, kuptojmë se këtu dalin në pah dy linja të pashkëputshme: qyteti dhe gruaja dhe të qartësohet tërë jeta vetëm në ca vija të dhembshura e të drithëruara, që enkas, poeti i sjell me tone të buta mesazhesh përcjellëse...
Ashtu vagëllimthi, kur kujtimet na shpien te “Helmeta e vjetër”, ku çuditërisht ruhen, ditët e fëmijërisë së mallëngjyer, që vështrojnë prej oborrit të gurtë dhe kanë domethënien e atyre karanfilave të bardhë, që ngjasojnë në pulëbardha oqeanesh, si ajo e bardha “Renaissance”, kur lexuesi mbetet me shijen e këndshme të një leximi poetik të arrirë.
Vëllimi poetik “Vagëllimthi” është një arritje e radhës për poetin sarandiot Dashamir Malo, i cili herë pas here sjell origjinalitet frymëzimesh poetike, përderisa shkëputet nga përkthimet, meqë vargu i mundëson që të mbajë ritmin me gazin e brishtë dhe ndjenjën e sofistikuar, përmes të cilave veneron i vetmuar përballë stinëve kapricioze të jetës. Intuita prej artisti atë e lë të veprojë lirshëm mbi të menduarit, për të sjellë një mendim të hapur mbi përsiatjen dhe shijen estetike mbi artin.
Shpirtin e ndjeshëm të poetit e përvijojnë nuancat kuptimore të shprehjeve të Jugut, që konsiderohet një thesar i paçmuar, imazhesh, udhëtimesh, vegimesh…, dhe tërë kjo nuk është vetëm imazhologji, e krijuar si rrëfimet e udhëtimeve të Herodotit, por përsiatje realiteti, përjetimi, njohje nga afër, mbase edhe sprovat e përkthimit i krijojnë mundësinë e alteritetit.
Poeti i frymëzimeve të përditshmërisë, deri më tani, para lexuesit është prezantuar me veprat: “Midis vetmisë dhe heshtjes” (poezi), 1996, “Precedent” (poezi), 2001, “Poezi të zgjedhura” (përkthime), 2005, “Vallja e çmendur e Merylin Monroe” (përkthime), 2006, “Fshehja e lotit” (poezi), 2007, “Ndoshta” (poezi), 2012, si dhe vepra e sapo botuar “Vagëllimthi”. Ky vëllim poetik, të lë përshtypjen se është konceptuar për poetin si një ëndërr e vjetër, në rikthim..., si të ishte e njëjta ëndërr e dikurshme.
Në një shtrirje tematike të gjerësishme sjell motivin erotik, në këndvështrime përsiatëse, filozofike, refleksive..., teksa në fokus të kësaj trajtese vihet gruaja, si qenie e një intuite të mprehtë, nga vëzhgimet mbi natyrën e saj sensuale, poeti i shpalos bindjet filozofiko - estetike. E sipas disa kodeve të hershme shoqërore: “Ka një rregull shqiptar të njohur botërisht e të provuar në jetë: Gruaja është e paprekshme”, pohon Konica, madje duke e quajtur atë edhe “Perëndesha e vatrës”
Emocioni si përmasë krijuese
Leximi i vëllimit “Vagëllimthi” të hap shtegun e njohjeve të sigurta mbi vlerën e veprës, duke vënë drejtpërdrejt në dukje etnopsikologjinë shqiptare, në këtë nënqiell edhe gruan si “referencë” të një shpërfaqjeje tërësore mbi shoqërinë. Shprehja e mendimit të thellë e ndërton vargun poetik që në të vërtetë shpalos edhe botën psikologjike të Dashamir Malos, me anë tufëzimesh të reja poetike, e reflektimesh të figuracionit stilistik. Simbolika e femrës, gjegjësisht e gruas shqiptare qëndron midis antitezës: Dafinë në lulëzim apo Narciz para pasqyrës. Eh, gruaja “kjo ëndërr e çuditshme”, do të pëshpëriste poeti ynë!
Në këtë vepër, poezitë e të gjitha motiveve e përshkojnë trajektoren e vijave të jetës, ecejaket e gëzim-hidhërimeve të moshës, e nganjëherë ato kanë tharmin e rrëfenjave të këndshme artistikisht, për të tingëlluar si në vargjet:
“Pastaj...
Gjurmët e këpucëve të saj kanë marrë drejtimin
Për nga lindja.
Gjurmët e këpucëve të tij kanë marrë drejtimin
E krahut të kundërt.
Me siguri një zënkë e beftë dashurie,
Si një rrebesh vjeshte...” (63).
“Vagëllimthi” rrezonon me alkiminë shpirtërore të njeriut - poetit soditës përballë Kohës dhe Kujtesës, duke ndjekur gjurmët e dashurisë, si atë vijën e pamohueshme njerëzore, deri në hyjnizim e tragjedi. Fundja “Koha është si një fjollë dëbore, zhduket ndërkohë që ne kërkojmë të vendosim se cdo të bëjmë me të”. Kjo është dhe dilema e madhe hamletiane përpara befasive e pasigurisë së jetës që nganjëherë padiktueshëm na vë përpara sfidash.
Poeti e rijetëson magjinë e perceptimit të hireve të femrës, qoftë ato fizike a shpirtërore të saj. Kur ajo vendoset në ambientet shqiptare, veçmas ato të Jugut, trazohet tërë sharmi i së bukurës, derdhur mjeshtërisht mbi këtë qenie përmasash “hyjnore”. Ndonëse, “Gjithkush thotë që dashuria dhemb, por nuk është e vërtetë. Vetmia dhemb. Refuzimi dhemb. Të humbasësh dhemb. Të gjitha këto ngatërrohen me dashurinë, por në të vërtetë dashuria është gjëja e vetme në këtë botë që mbulon të gjitha dhimbjet dhe na bën të ndihemi të mrekullueshëm përsëri” (Oskar Wilde).
Edhe kur shkruan me nostalgjinë e përhumbjes së qenies njerëzore, me dhimbjen e pashmangshme nga situata të trazuara për qytetin..., poeti D. Malo, shkruan me favore dashurie për femrën, si për një perëndeshë të antikitetit, por jo njëlloj edhe për çdo gjurmë të saj, në raport me jetën: “...Dhe pimë verë,/ dhe dolli ngritëm për mikeshat,/ për miqtë/ dhe për shtrigën e bukur jetë!...” (9).
Pse jo?! Edhe ashtu, perënditë dhe njerëzit janë shumë pranë njëri - tjetrit, pikërisht si pohimi i M. Hajdegerit: “Malli është agonia e afërsisë së asaj që është e largët”. Po këtë ndjenjë, poeti e sjell përmes përshkrimit të bukur në poezinë “Gjurmë jete”:
“Mos vallë shkrirja e akullnajave,
Ndryshimi i klimës në këtë planet,
Apo ndoshta Ti
E solle këtë pranverë,
Në mes të këtij dimri
Sivjet?!...” (63).
Poeti, adhurues i mendimtarëve të antikitetit, që veprojnë në kryeqendra, si: Athina, Akropoli, Olimpi, Atika e gjetiu, sikur sajon atë barazimin e këndshëm të filozofisë së imagjinatës dhe realitetit, për të cilën nganjëherë ndihet i rezervuar prej hamendësimesh…, por a do të ekzistonte vallë ky dyzim?
Portretizimi femëror në vargje, nga poeti D. Malo, merr atë ngjyrimin sarkastik, ku theksi bie mbi femrën, kur në mjedise publike, fjalëgjemba pëshpëriten për të. Më qartë, sikur ndodh çveshja nga mendimi i ngritur, duke e trajtuar atë si një përmendore e pajetë. Vargjet në vijim na përkujtojnë poezinë e famshme të E. Alan Po-es “Korbi”, jo vetëm me refrenin “Kurrë më” që është tërësisht i njëjtë, por edhe me personifikimin e Pulëbardhës - Korbit, megjithëse ato krijojnë antitezë poetike : “Sa do t’i shkonte kësaj kaltërsie fluturimi yt/ prej pulëbardhe,/ por ti nuk u shfaqe kurrë më.../ por ti nuk erdhe kurrë më!/ ...Kurrë më!/ ...Këngë e pakënduar” (8). Brenga e poetit merr përmasa më të thella dhimbjeje, e cila fillon me qytetin e lindjes, ku rëndon stina e vjeshtës, ndihet më tepër perëndimi i diellit. Veçmas, vihet re një ndjenjë më shumë se brengë në pamjen e zbehtë të peshkatarit dhe natyrisht, shpirti i tij i bakërt.
Një vepër e ngjeshur kjo, ndjenjash pasionante, nganjëherë me një dozë dramaciteti, ku ngjarja plekset me aventurat, mitet, legjendat, me personazhet e vërteta dhe qeniet imagjinare, por mbi të gjitha, me magjinë e një dashurie përvëlonjëse, të ngjizur me lëndë hyjnore. Dhe këtu natyrshëm, sikur zë vend edhe poezia kushtuar “Nënës”, e cila që në strofën e parë sjell mesazhin e dashurisë së përjetshme ndaj saj: “Iku,/ iku pa kthim,/ që mua të mos më mungojnë kurrë/ këngët/ e dhimbjes”.
Tejet qartë, vjen në shprehje individualiteti brendashpirtëror, duke pikasur te poeti tendencën e kërkimit të fjalëve sa më të gjetura, krahasime përkatëse për të, të ndodhura midis këtyre dy shprehjeve: refuzuesi i së keqes dhe ndjellësi i ëndjes. Të gjitha shpërthimet poetike janë madje të ndikuara nga imazhet e përditshmërisë pleksur me imagjinatën e krijuesit - ëndërronjës, por që kanë për trajtesë gruan - këtë pikë të dobët të poetit, përderisa ai sikur e ka në mendje thënien e V. Hygo-s: “Me fatin nuk bëhen biseda paraprake, është mbreti Rast ... ai që të bën, fatlum ose fatkeq...”. Megjithëse, në poezinë “Arakneja” (greqish: merimangë), poeti shkruan: “Pranvera është grua/ ka thënë/ një poeteshë/ nga mënyra se si erdhi/ ajo/ sivjet/ u binda vërtetë/ që është/ e tillë”.
Pa e përshkuar në mendje, pothuajse fare, hamendësimin e një përjetimi, a të një jete pak a shumë të stereotipizuar, megjithatë, femra jo gjithëherë del optimiste për ndryshimin e rrugës jetësore pa e menduar atë edhe si ecejake mbi Fat. Meqë fati, është si ajo “Velloja e trishtimit të bardhë”. Përderisa në një orë letërsie, studentët e mi i lexuan poezitë: “Vjeshta e një qyteti prej betoni” dhe “Gruaja e qytezës buzë lumit”, të cilat pothuajse e bartin imazhin thelbësor të idesë poetike të autorit, kuptojmë se këtu dalin në pah dy linja të pashkëputshme: qyteti dhe gruaja dhe të qartësohet tërë jeta vetëm në ca vija të dhembshura e të drithëruara, që enkas, poeti i sjell me tone të buta mesazhesh përcjellëse...
Ashtu vagëllimthi, kur kujtimet na shpien te “Helmeta e vjetër”, ku çuditërisht ruhen, ditët e fëmijërisë së mallëngjyer, që vështrojnë prej oborrit të gurtë dhe kanë domethënien e atyre karanfilave të bardhë, që ngjasojnë në pulëbardha oqeanesh, si ajo e bardha “Renaissance”, kur lexuesi mbetet me shijen e këndshme të një leximi poetik të arrirë.
Fadil Curri - Gota e proza
1. UDHËKRYQI
Ai kishte nisur të ecë, por nuk e dinte për ku. I ngjante një ecjeje alesë së shtruar me hare e trishtim, me dashuri e urrejtje, me besim e zhgënjim, me dërdëllisje e memeci, me shikim e verbëri, me urti e marrëzi, por para së gjithash i dukej se ecte drejt së panjohurës që do të pjellë zhgënjim apokaliptik. Ecja e tij vërtet i dukej tërë labirinte, tërë hamendje e dymendje, pyetje me kah-e e si-he, pse-he e sa-he, por kurrë pas tyre nuk shihte sepse-he, ngase-he, meqë-he. Shpesh e shau veten pse ishte mësimdhënës i dobët i gjuhës e të mos mund të krijojë fillim e mbarim një fjali të përbërë me pjesë të nënrenditura qëllimore, shkakore e kushtore, ngase kur arrinte ta vazhdonte pjesën e dytë, që gramatikisht i thonë e varur ose e nënrenditur e që rendomë është pas presjes, diçka e stepte, e mbërthente për gjymtyrë, sikur e zanonte, e shitonte ndonje hije mali. Mitike e pashmitizuar i dukej gjendja e tij.
Ndjenjat, preokupimet, parafytyrimet, trazimet në unin e tij plogështar ishin të shumta dhe u ngjanin rrebesheve të plumbave e që hidheshin në shtatin e tij. Kërkoi një strategji ushtarake ta tejkalojë shpëtimin nga to.
- Nga do t'ia mbash, o Idil?! - dëgjoi një zë pyetës me petk si të habisë deri sa arriti makina para një udhëkryqi, folësin e të cilit nuk e shihte. – Mbrapa nuk mund të kthehesh. Të kanë ngelur dy rrugë pa rrahur dhe patjetër të ecësh djathtas ose majtas.
- Do të shkoj te Idila ime, - iu pergjigj Idili befasueshëm, i përballur me trishtim çmendurak, kur pa qe nja dhjetë hapa para tij ishte një humnerë.
Zëri që e dëgjoi Idili sikur u zhbë dhe nuk u dëgjua për disa minuta, edhe kur ky i fundit dëgjoi pyetjen e djaloshit “Kush je ti?” Pas rreth një ore dëgjoi zërin e njëjtë, por disi më të shurdhër se i mëparshmi:
- Dëgjo, djalosh, unë jam Zëri i së Vërtetës. Kujdes, gjendesh në një zonë të rrezikshme, në një trekëndësh jetëngrënës për njerëz të dashuruar në atë që e duan Matanëmalin, njerëzit e tij, - u dëgjua Zëri i së Vërtetës, që Idilit iu duk se erdhi shpatit të malit përballë. – Ti ke të drejtë në qëllimin tënd, por do të përballesh në shumë pengesa, ndaj të duhet mençuri, guxim, durim e flijim.
Edhe pse nuk ishte ashtu, sikur Zëri i së Vërtetës thirri ca hije që po lëviznin me shpejtësi të madhe drejt tij. Ishin nja dhjetë njerëz të pajisur me rroba e vegla lufte deri në dhëmbë. Në kokë mbanin helmeta me yll të kuq. Mbanin edhe armë më te përsosura të kohës. Flisnin një gjuhë që e kuptonte, por që nuk ishte e tij. Ia lidhën duart me pranga, ndërsa fytyra e trishtuar e djaloshit po lyhej me frikë e pritje çfarë do të ndodhë pastaj me të. Njëri nga rreth dhjetë veta, që dukej më hijerëndë dhe që dallohej nga veshja prej të tjerëve, e pyeti djaloshin:
-Cili je ti? – Dy ushtarë u larguan pak më anësh në krahët e djaloshit dhe i drejtuan tytat drejt tij, sigurisht për të mbrojtur kapon e tyre ndga ndonjë e papritur. – Çfarë kërkon në këto anë?
- Unë jam idili, - iu përgjigj djaloshi dhe nisi të nxjerrë dokumentin e identifikimit, por e ndali trishtimi i bërtimës së dy ushtarëve që ia drejtuan me të shpejtë tytat e pushkëve.
- Ne mërdaj!. (Mos lëviz!), - e urdhëruan dy ushtarët e harbuar djaloshin.
Udhëheqësi i ushtarëve ua bëri me dorë dy vartësve të ndalonin, kurse vet bëri ecje gjysmërrethi dhe u largua nja dy-tre hapa nga djaloshi.
- Përgjigjmu në atë që të pyeta – e kujtoi udhëheqësi i ushtarëve.
Djaloshi sikur u qetësua nga frika e e përjetuar pak më parë.
- Kam dalur ta kërkoj të dashurën time, - iu përgjigj djaloshi disi më i lehtësuar.
- Të dashurën?! E, kur të ka humbur? Si quhet dhe si duket ajo? Nga ç’vend është?
- Po, e kërkoj të dashurën time që e dua shumë. As vet nuk e di kur më ka humbur, por e ndjej se më ka humbur. E dashura ime quhet Idila dhe duket bardhane, si shpirti i saj, e dashur dhe e urtë si e Bukura e Dheut. Më kanë thënë se e kësaj ane është, saktëtisht nuk e di nga ç’ fshat ose ç’ qytet.
Prijësi i thirri ushtarët e tij dhe nisën të ecnin ngadalë nëpër gjethet e rëna të dushqeve vjeshtake. Biseduan se ky djalosh qenka interesant me këtë që po flet. U morën vesh se njëri që fliste gjuhën e djaloshit, ta merrte në pyetje dhe ta përkthente bisedën, gjoja për të lehtësuar rrëfimin e djaloshit. E udhëzuan ushtarin që fliste gjuhën e djaloshit për pyetjet që do të shtroheshin dhe si do të pyeste. Përsëri kthyen aty ku ishin.
- Djalosh, kur e ke parë për herë të fundit të dashurën tënde? Cilat kanë qenë fjalët e fundit që të ka thënë para se të ikte? Nga ç’anë të tha se po shkonte?
Djaloshi në këto çaste të vetmen ngrohtësi e kishte hënën e plotë që i rrinte mbi kokë. Ndjeu sikur edhe ta vrisnin, hëna do të rrëfejë si ka vdekur dhe se ky rrëfim do të depërtojë edhe te veshët kureshtarë të Idilës së dashur.
- E dua hënën, - foli djaloshi.
Udhehqësi, kur dëgjoi këtë përshtypje të tillë, i erdhi të qeshë qetë me të. “Sikur e pyetëm në e do hënën ose jo”, ndjeu një nervozë në vete.
- Përgjigju në atë që të pyeti udhëheqësi, - i tha ushtari që e fliste gjuhën e tij. – Mos bëj mahi me ne, sepse mund të gjesh më të keqen, sa edhe hënës t’i dhimbsesh.
Djaloshi sikur e mori inat këtë ushtar që fliste gjuhën e tij, më shumë se të tjerët.
- Unë nuk e di kur e kam parë të dashurën time për herë të fundit, mbase një natë, një vit, dhjetë, një mijë vjet, nuk e di sa. Fjalët e fundit, kur ma morën me dhunë Idilën time të dashur, kanë qenë: “Më kërko me mend, durim, dashuri të pashuar dhe puno në këtë drejtim tërë jetën. Bindu, po veprove kështu, do të më gjesh, do të më riduash në shtratin tënd. Më tha: “Po më marrin me dhunë dhe në të gjitha anët që të më kërkosh, mund edhe të më gjesh”.
Kur ushtari që e dinte gjuhën e djaloshit ia përktheu udheheqësit të tij fjalët, tundi kokën si habitshëm. Iu duk djaloshi si torollak, por fjalët ishin me shumë ogure.
- Pyete djaloshin, e di që është zonë kufitare në këtë anë, – e urdhëroi kapoja ushtarin që e dinte gjuhën e dashnorit të Idilës dhe ky i fundit e bëri.
- Nuk di ç’ është kufiri. Nuk po kërkoj kufi, por të dashurën time, Idilën, të cilën ma rrëmbyen me dhunë dhe nuk ma kthyen më dot. As juve nuk ju kërkova, por ja që ju gjeta. Mbase e gjej edhe Idilën time së kërkuari. Më ka marrë malli për të, gati më janë qorruar sytë nga dashuria e madhe që kam për të.
- Kush ta rrëmbeu dhe kur? - e porositi udhëheqësi ushtarin që fliste gjuhën e djaloshit që ta pyesë atë.
- Nuk e di saktësisht kush ma rrëmbeu. Ishim në një hotel luksoz. Disa njerëz në një tavolinë vendosën të ma rrëmbejnë dhe e bënë. Isha i vetem dhe i pafuqishëm ta mbroja Idilën time të dashur. Në atë kohë unë flija dhe, kur u zgjova nga trishtimi, e pashë se e morën me vete të dashurën time. Herën e fundit që e kam parë Idilën time të dashur, ka qenë në ëndërr. Më nuk e kam parë. Ajo është e dashura e ëndrrave të mia, ndaj e kërkoj me shkop e strajcë ta gjej, pikërisht natën, që të mos më zë gjumi.
Udheheqësin e ushtarëve e mbuloi një shqetësim në fytyrën e tij, ndaj urdhëroi ta rrihnin djaloshin dhe ta hidhnin tatëpjetë përroit të grykëmalit. Dy ushtarët e tjerë dolën nga grupi dhe e goditën me grushta, shqelma, kondakë pushkësh dhe, si një ngordhësirë të vrarë, për krahë e këmbë e kapën dhe e hodhën tatëpjetë lisnajës djaloshin e përgjakur. Pas trupit të tij u dëgjuan krisma pushkësh. Djaloshi e humbi vetëdijen nga goditjet e shumta nëpër trup, sidomos në kokë, ndaj nuk dinte cfarë kishin biseduar ushtarët duke e shikuar si rrokullisej tatëpjetë lisnajës.
2. HËNA 24
Nata e kishte mbërthyer gati në të gjitha anët gazetarin F., sa edhe mendimet i dukeshin të atilla, pra të mbërthyera. Qielli ishte i errët, por nuk donte ta krahasonte me natën, sepse, ndryshe nga ajo, qielli ishte më i vrazhdët. Kishte dalur në ballkon dhe shihte të vetmen dritë, hënën. Sikur ia drejtonte rrugëtimin e shpirtit. Gati ishte bërë e rrumbullakët. Për habi të tij, në këtë tis të zi përzier me të kaltër, të rrallë ishin edhe yjet. Nuk pa më tepër se një ose dy yje. U ngjanin dy të dashurve që rrinin krahëkëmbëve të njeriut në agoni dhe që nuk i dihet sa do te zgjasë çasti që të japë frymën e fundit të shpirtit. Nuk donte të vdiste hëna kurrsesi, sepse me të e lidhte një ndjenjë e re dhe e vjetër.
- O yje, kujdesuni të mos vdesë hëna. Atë e dua shumë, sepse është dëshmitare në një dashurie te madhe times, - sa nuk bërtiti nga ballkoni e të trishtonte fqinjtë në gjumin e thellë. – Mos edhe ju fqinjtë e mi gjumashë po shihni ëndërr hënën e yjet? Por, nuk shihni e nuk përjetoni si unë, edhe të perjetësuar hënën në zhgëndërr.
E shikoi edhe pak dhe shpejt u fut brenda katit të parregulluar si duhet, brenda të cilit mori dy tulla dhe vuri para tij, mbi to një dërrasë të gjerë, e cila i kishte mbetur si material i tepruar kur e kishte ndërtuar shtëpinë para tre vjetësh. Zbriti shkallëve tatëpjetë dhe mori një fletore, stilolaps dhe telefonin. U kthye edhe një herë dhe e mori fotoaparatin. Të gjitha këto i la në dërrasën që i shërbenete si tavolinë shkrimi. Ndezi cigaren, si e kishte shprehi kur ia niste të shkruante, ndonëse shpesh i digjej dhe nuk e thithe fare tymin e saj.
Ra në dymendje: ta fotografonte hënën ose të niste të shkruante. Të bënte punën e parë, kishte frikë mos i iknin idetë; t’ ia niste të shkruante, kishte frikë mos i ikte hëna. Së pari e fotografoi hënën dhe dy yjet, me arsyetim vetes - edhe nëse ikin idetë, fotografia do t’ia kujtonte ato që kishte pasur ndërmend të shkruante. Fundja, fotografimi i hënës ishte punë e vogël, mjaftonte vetëm një, dy ose tre “shkrap-e” që të fotografonte hënën dhe mund të shkruante tërë natën e ditën e nesërme. Kurse, po të shkruante, nuk dinte sa do të zgjaste të shkruarit e pjellës së rradakes së tij dhe hëna do t’ia tregonte bërrylin duke i thënë:”Mos mendon, zotrote, se natën do t’ a zgjasë Zoti për hirë tëndin dhe të të rri unë para syve si nuse e paluar. Edhe yjet, edhe një yjësi e tërë nuk mund të më mbajnë më, sepse sovrani i ditës, zotëri Dielli, vie e më shporr si levozgë limoni. Ikaaaaaaaaa”, sikur dëgjoi zërin e hënës, që herë iu duk mahi kërcënuese që të shkruante me shpejtësi, herë zgërdhirje ngacmuese për gazetarin F... që duhet të shfrytëzojë atë që ka përpara sa nuk i është tretur hap e mbyll sytë. Ndaj, mori lapsin dhe nisi të shkruaje në fletore, herë-herë duke ia hedhur një shikim të shkurtër hënës dhe dy yjeve.
“Ishte natë e ngjashme si para 24 vjetësh, e vjeshtës së tretë. Kisha shkuar me shokë të rrinim disa ditë te një mik i studimeve, i cili jetonte në një fshat kufitar me vendin amë. Në televizorin e shtëpisë së shokut më ra në sy një pamje qyteti parafestiv. Një gocë, studente e historisë, para kamerës fliste për madhështinë e së shkuarës së kombit të saj, pra edhe të timit. Goca fiste gjuhë të pastër dhe me sintaksë të rrjedhshme. Ishte andej nga jugu. Edhe unë që e studioja gjuhën e letërsinë, por në një universitet të ndarë me kufi të egër, u dashurova në atë vajzë të bukur dhe me gjuhë të ëmbël. Nga frika mos më hetonin të familjes së shokut mikpritës, bile edhe vet shokët e studimeve, kërkova të dal në çardak të shtëpisë dhe të ndez një cigare në freski. Dolëm me mikun e studimeve, në shtëpinë e të cilit kisha ardhur mysafir. Pashë që hëna ishte rrumbullake, e plotë. Nisa ta shikoja me sy të picëruar atë dhe yjësine rreth saj. E pashë orën që ishte 24, pra mesi i natës, ose si i thonim në familje me gjysmën e saj, 12, kur shoku më përmendi, duke më thënë se isha zhytur duke e soditur hënën, mbase do të shkruaja ndonjë poezi për të. Kisha nisur edhe t’i numëroja yjet. Plot 24 arrita, pra ishin shtuar, e po të mos më kishte shkundur nga përhumbja shoku i studimeve, kushedi sa do të arrinin. Mbase edhe kaq kishin qenë.
“Hëna i ngjan njeriut femër”, iu shpreha shokut im, por nuk rrëshqita të shpjegoj atë çfarë ndjeja.
“Nise të filozofosh poetikisht? E, pse mendon se i ngjan njeriut femër hëna?”, më pyeti goxha kureshtar shoku i studimeve.
“Nuk e sheh se brenda rrethit të saj ka si dy sy, hundë e buzë? Nuk e sheh se yjet u ngjajnë çamarokëve të një nëne, pra të hënës? Nuk e kupton edhe fjalën “hënë”, sikur ka kuptim”hë, nënë” që i kërkon femija nënës dicka, ose që hëna, pra nëna, i jep yjeve me fjalët “hë, na” me domethënien “merre”. Ajo flet me dy dialektet: Hana për “ha(na)në” në veri dhe hëna për “hë(në)në” për jug”.
“Hajt, ore, hymë brenda se u ftohëm duke e shikuar “hë(në)nën” e “ha(na)nën”. Po të rrinim më gjatë, do të dalë dielli e do të më flasësh edhe për të si për hënën”, më luti shoku i studimeve që ishte në shtëpinë e tij.
“Hëna e ka burrë diellin dhe mezi e pret te vijë ai”, i thashë dhe ktheva të hymë brenda në dhomë, pasi ia dhashë edhe një shikim hënës dhe yjeve, sikur përshëndetesha me ta dhe falenderoshesha pas nje bisede te gjatë.
Shoku më shikoi habitshëm, disi si me frikë, si kur pyet njeriu tjetrin “je tamam me mend?”
Ai kishte nisur të ecë, por nuk e dinte për ku. I ngjante një ecjeje alesë së shtruar me hare e trishtim, me dashuri e urrejtje, me besim e zhgënjim, me dërdëllisje e memeci, me shikim e verbëri, me urti e marrëzi, por para së gjithash i dukej se ecte drejt së panjohurës që do të pjellë zhgënjim apokaliptik. Ecja e tij vërtet i dukej tërë labirinte, tërë hamendje e dymendje, pyetje me kah-e e si-he, pse-he e sa-he, por kurrë pas tyre nuk shihte sepse-he, ngase-he, meqë-he. Shpesh e shau veten pse ishte mësimdhënës i dobët i gjuhës e të mos mund të krijojë fillim e mbarim një fjali të përbërë me pjesë të nënrenditura qëllimore, shkakore e kushtore, ngase kur arrinte ta vazhdonte pjesën e dytë, që gramatikisht i thonë e varur ose e nënrenditur e që rendomë është pas presjes, diçka e stepte, e mbërthente për gjymtyrë, sikur e zanonte, e shitonte ndonje hije mali. Mitike e pashmitizuar i dukej gjendja e tij.
Ndjenjat, preokupimet, parafytyrimet, trazimet në unin e tij plogështar ishin të shumta dhe u ngjanin rrebesheve të plumbave e që hidheshin në shtatin e tij. Kërkoi një strategji ushtarake ta tejkalojë shpëtimin nga to.
- Nga do t'ia mbash, o Idil?! - dëgjoi një zë pyetës me petk si të habisë deri sa arriti makina para një udhëkryqi, folësin e të cilit nuk e shihte. – Mbrapa nuk mund të kthehesh. Të kanë ngelur dy rrugë pa rrahur dhe patjetër të ecësh djathtas ose majtas.
- Do të shkoj te Idila ime, - iu pergjigj Idili befasueshëm, i përballur me trishtim çmendurak, kur pa qe nja dhjetë hapa para tij ishte një humnerë.
Zëri që e dëgjoi Idili sikur u zhbë dhe nuk u dëgjua për disa minuta, edhe kur ky i fundit dëgjoi pyetjen e djaloshit “Kush je ti?” Pas rreth një ore dëgjoi zërin e njëjtë, por disi më të shurdhër se i mëparshmi:
- Dëgjo, djalosh, unë jam Zëri i së Vërtetës. Kujdes, gjendesh në një zonë të rrezikshme, në një trekëndësh jetëngrënës për njerëz të dashuruar në atë që e duan Matanëmalin, njerëzit e tij, - u dëgjua Zëri i së Vërtetës, që Idilit iu duk se erdhi shpatit të malit përballë. – Ti ke të drejtë në qëllimin tënd, por do të përballesh në shumë pengesa, ndaj të duhet mençuri, guxim, durim e flijim.
Edhe pse nuk ishte ashtu, sikur Zëri i së Vërtetës thirri ca hije që po lëviznin me shpejtësi të madhe drejt tij. Ishin nja dhjetë njerëz të pajisur me rroba e vegla lufte deri në dhëmbë. Në kokë mbanin helmeta me yll të kuq. Mbanin edhe armë më te përsosura të kohës. Flisnin një gjuhë që e kuptonte, por që nuk ishte e tij. Ia lidhën duart me pranga, ndërsa fytyra e trishtuar e djaloshit po lyhej me frikë e pritje çfarë do të ndodhë pastaj me të. Njëri nga rreth dhjetë veta, që dukej më hijerëndë dhe që dallohej nga veshja prej të tjerëve, e pyeti djaloshin:
-Cili je ti? – Dy ushtarë u larguan pak më anësh në krahët e djaloshit dhe i drejtuan tytat drejt tij, sigurisht për të mbrojtur kapon e tyre ndga ndonjë e papritur. – Çfarë kërkon në këto anë?
- Unë jam idili, - iu përgjigj djaloshi dhe nisi të nxjerrë dokumentin e identifikimit, por e ndali trishtimi i bërtimës së dy ushtarëve që ia drejtuan me të shpejtë tytat e pushkëve.
- Ne mërdaj!. (Mos lëviz!), - e urdhëruan dy ushtarët e harbuar djaloshin.
Udhëheqësi i ushtarëve ua bëri me dorë dy vartësve të ndalonin, kurse vet bëri ecje gjysmërrethi dhe u largua nja dy-tre hapa nga djaloshi.
- Përgjigjmu në atë që të pyeta – e kujtoi udhëheqësi i ushtarëve.
Djaloshi sikur u qetësua nga frika e e përjetuar pak më parë.
- Kam dalur ta kërkoj të dashurën time, - iu përgjigj djaloshi disi më i lehtësuar.
- Të dashurën?! E, kur të ka humbur? Si quhet dhe si duket ajo? Nga ç’vend është?
- Po, e kërkoj të dashurën time që e dua shumë. As vet nuk e di kur më ka humbur, por e ndjej se më ka humbur. E dashura ime quhet Idila dhe duket bardhane, si shpirti i saj, e dashur dhe e urtë si e Bukura e Dheut. Më kanë thënë se e kësaj ane është, saktëtisht nuk e di nga ç’ fshat ose ç’ qytet.
Prijësi i thirri ushtarët e tij dhe nisën të ecnin ngadalë nëpër gjethet e rëna të dushqeve vjeshtake. Biseduan se ky djalosh qenka interesant me këtë që po flet. U morën vesh se njëri që fliste gjuhën e djaloshit, ta merrte në pyetje dhe ta përkthente bisedën, gjoja për të lehtësuar rrëfimin e djaloshit. E udhëzuan ushtarin që fliste gjuhën e djaloshit për pyetjet që do të shtroheshin dhe si do të pyeste. Përsëri kthyen aty ku ishin.
- Djalosh, kur e ke parë për herë të fundit të dashurën tënde? Cilat kanë qenë fjalët e fundit që të ka thënë para se të ikte? Nga ç’anë të tha se po shkonte?
Djaloshi në këto çaste të vetmen ngrohtësi e kishte hënën e plotë që i rrinte mbi kokë. Ndjeu sikur edhe ta vrisnin, hëna do të rrëfejë si ka vdekur dhe se ky rrëfim do të depërtojë edhe te veshët kureshtarë të Idilës së dashur.
- E dua hënën, - foli djaloshi.
Udhehqësi, kur dëgjoi këtë përshtypje të tillë, i erdhi të qeshë qetë me të. “Sikur e pyetëm në e do hënën ose jo”, ndjeu një nervozë në vete.
- Përgjigju në atë që të pyeti udhëheqësi, - i tha ushtari që e fliste gjuhën e tij. – Mos bëj mahi me ne, sepse mund të gjesh më të keqen, sa edhe hënës t’i dhimbsesh.
Djaloshi sikur e mori inat këtë ushtar që fliste gjuhën e tij, më shumë se të tjerët.
- Unë nuk e di kur e kam parë të dashurën time për herë të fundit, mbase një natë, një vit, dhjetë, një mijë vjet, nuk e di sa. Fjalët e fundit, kur ma morën me dhunë Idilën time të dashur, kanë qenë: “Më kërko me mend, durim, dashuri të pashuar dhe puno në këtë drejtim tërë jetën. Bindu, po veprove kështu, do të më gjesh, do të më riduash në shtratin tënd. Më tha: “Po më marrin me dhunë dhe në të gjitha anët që të më kërkosh, mund edhe të më gjesh”.
Kur ushtari që e dinte gjuhën e djaloshit ia përktheu udheheqësit të tij fjalët, tundi kokën si habitshëm. Iu duk djaloshi si torollak, por fjalët ishin me shumë ogure.
- Pyete djaloshin, e di që është zonë kufitare në këtë anë, – e urdhëroi kapoja ushtarin që e dinte gjuhën e dashnorit të Idilës dhe ky i fundit e bëri.
- Nuk di ç’ është kufiri. Nuk po kërkoj kufi, por të dashurën time, Idilën, të cilën ma rrëmbyen me dhunë dhe nuk ma kthyen më dot. As juve nuk ju kërkova, por ja që ju gjeta. Mbase e gjej edhe Idilën time së kërkuari. Më ka marrë malli për të, gati më janë qorruar sytë nga dashuria e madhe që kam për të.
- Kush ta rrëmbeu dhe kur? - e porositi udhëheqësi ushtarin që fliste gjuhën e djaloshit që ta pyesë atë.
- Nuk e di saktësisht kush ma rrëmbeu. Ishim në një hotel luksoz. Disa njerëz në një tavolinë vendosën të ma rrëmbejnë dhe e bënë. Isha i vetem dhe i pafuqishëm ta mbroja Idilën time të dashur. Në atë kohë unë flija dhe, kur u zgjova nga trishtimi, e pashë se e morën me vete të dashurën time. Herën e fundit që e kam parë Idilën time të dashur, ka qenë në ëndërr. Më nuk e kam parë. Ajo është e dashura e ëndrrave të mia, ndaj e kërkoj me shkop e strajcë ta gjej, pikërisht natën, që të mos më zë gjumi.
Udheheqësin e ushtarëve e mbuloi një shqetësim në fytyrën e tij, ndaj urdhëroi ta rrihnin djaloshin dhe ta hidhnin tatëpjetë përroit të grykëmalit. Dy ushtarët e tjerë dolën nga grupi dhe e goditën me grushta, shqelma, kondakë pushkësh dhe, si një ngordhësirë të vrarë, për krahë e këmbë e kapën dhe e hodhën tatëpjetë lisnajës djaloshin e përgjakur. Pas trupit të tij u dëgjuan krisma pushkësh. Djaloshi e humbi vetëdijen nga goditjet e shumta nëpër trup, sidomos në kokë, ndaj nuk dinte cfarë kishin biseduar ushtarët duke e shikuar si rrokullisej tatëpjetë lisnajës.
2. HËNA 24
Nata e kishte mbërthyer gati në të gjitha anët gazetarin F., sa edhe mendimet i dukeshin të atilla, pra të mbërthyera. Qielli ishte i errët, por nuk donte ta krahasonte me natën, sepse, ndryshe nga ajo, qielli ishte më i vrazhdët. Kishte dalur në ballkon dhe shihte të vetmen dritë, hënën. Sikur ia drejtonte rrugëtimin e shpirtit. Gati ishte bërë e rrumbullakët. Për habi të tij, në këtë tis të zi përzier me të kaltër, të rrallë ishin edhe yjet. Nuk pa më tepër se një ose dy yje. U ngjanin dy të dashurve që rrinin krahëkëmbëve të njeriut në agoni dhe që nuk i dihet sa do te zgjasë çasti që të japë frymën e fundit të shpirtit. Nuk donte të vdiste hëna kurrsesi, sepse me të e lidhte një ndjenjë e re dhe e vjetër.
- O yje, kujdesuni të mos vdesë hëna. Atë e dua shumë, sepse është dëshmitare në një dashurie te madhe times, - sa nuk bërtiti nga ballkoni e të trishtonte fqinjtë në gjumin e thellë. – Mos edhe ju fqinjtë e mi gjumashë po shihni ëndërr hënën e yjet? Por, nuk shihni e nuk përjetoni si unë, edhe të perjetësuar hënën në zhgëndërr.
E shikoi edhe pak dhe shpejt u fut brenda katit të parregulluar si duhet, brenda të cilit mori dy tulla dhe vuri para tij, mbi to një dërrasë të gjerë, e cila i kishte mbetur si material i tepruar kur e kishte ndërtuar shtëpinë para tre vjetësh. Zbriti shkallëve tatëpjetë dhe mori një fletore, stilolaps dhe telefonin. U kthye edhe një herë dhe e mori fotoaparatin. Të gjitha këto i la në dërrasën që i shërbenete si tavolinë shkrimi. Ndezi cigaren, si e kishte shprehi kur ia niste të shkruante, ndonëse shpesh i digjej dhe nuk e thithe fare tymin e saj.
Ra në dymendje: ta fotografonte hënën ose të niste të shkruante. Të bënte punën e parë, kishte frikë mos i iknin idetë; t’ ia niste të shkruante, kishte frikë mos i ikte hëna. Së pari e fotografoi hënën dhe dy yjet, me arsyetim vetes - edhe nëse ikin idetë, fotografia do t’ia kujtonte ato që kishte pasur ndërmend të shkruante. Fundja, fotografimi i hënës ishte punë e vogël, mjaftonte vetëm një, dy ose tre “shkrap-e” që të fotografonte hënën dhe mund të shkruante tërë natën e ditën e nesërme. Kurse, po të shkruante, nuk dinte sa do të zgjaste të shkruarit e pjellës së rradakes së tij dhe hëna do t’ia tregonte bërrylin duke i thënë:”Mos mendon, zotrote, se natën do t’ a zgjasë Zoti për hirë tëndin dhe të të rri unë para syve si nuse e paluar. Edhe yjet, edhe një yjësi e tërë nuk mund të më mbajnë më, sepse sovrani i ditës, zotëri Dielli, vie e më shporr si levozgë limoni. Ikaaaaaaaaa”, sikur dëgjoi zërin e hënës, që herë iu duk mahi kërcënuese që të shkruante me shpejtësi, herë zgërdhirje ngacmuese për gazetarin F... që duhet të shfrytëzojë atë që ka përpara sa nuk i është tretur hap e mbyll sytë. Ndaj, mori lapsin dhe nisi të shkruaje në fletore, herë-herë duke ia hedhur një shikim të shkurtër hënës dhe dy yjeve.
“Ishte natë e ngjashme si para 24 vjetësh, e vjeshtës së tretë. Kisha shkuar me shokë të rrinim disa ditë te një mik i studimeve, i cili jetonte në një fshat kufitar me vendin amë. Në televizorin e shtëpisë së shokut më ra në sy një pamje qyteti parafestiv. Një gocë, studente e historisë, para kamerës fliste për madhështinë e së shkuarës së kombit të saj, pra edhe të timit. Goca fiste gjuhë të pastër dhe me sintaksë të rrjedhshme. Ishte andej nga jugu. Edhe unë që e studioja gjuhën e letërsinë, por në një universitet të ndarë me kufi të egër, u dashurova në atë vajzë të bukur dhe me gjuhë të ëmbël. Nga frika mos më hetonin të familjes së shokut mikpritës, bile edhe vet shokët e studimeve, kërkova të dal në çardak të shtëpisë dhe të ndez një cigare në freski. Dolëm me mikun e studimeve, në shtëpinë e të cilit kisha ardhur mysafir. Pashë që hëna ishte rrumbullake, e plotë. Nisa ta shikoja me sy të picëruar atë dhe yjësine rreth saj. E pashë orën që ishte 24, pra mesi i natës, ose si i thonim në familje me gjysmën e saj, 12, kur shoku më përmendi, duke më thënë se isha zhytur duke e soditur hënën, mbase do të shkruaja ndonjë poezi për të. Kisha nisur edhe t’i numëroja yjet. Plot 24 arrita, pra ishin shtuar, e po të mos më kishte shkundur nga përhumbja shoku i studimeve, kushedi sa do të arrinin. Mbase edhe kaq kishin qenë.
“Hëna i ngjan njeriut femër”, iu shpreha shokut im, por nuk rrëshqita të shpjegoj atë çfarë ndjeja.
“Nise të filozofosh poetikisht? E, pse mendon se i ngjan njeriut femër hëna?”, më pyeti goxha kureshtar shoku i studimeve.
“Nuk e sheh se brenda rrethit të saj ka si dy sy, hundë e buzë? Nuk e sheh se yjet u ngjajnë çamarokëve të një nëne, pra të hënës? Nuk e kupton edhe fjalën “hënë”, sikur ka kuptim”hë, nënë” që i kërkon femija nënës dicka, ose që hëna, pra nëna, i jep yjeve me fjalët “hë, na” me domethënien “merre”. Ajo flet me dy dialektet: Hana për “ha(na)në” në veri dhe hëna për “hë(në)në” për jug”.
“Hajt, ore, hymë brenda se u ftohëm duke e shikuar “hë(në)nën” e “ha(na)nën”. Po të rrinim më gjatë, do të dalë dielli e do të më flasësh edhe për të si për hënën”, më luti shoku i studimeve që ishte në shtëpinë e tij.
“Hëna e ka burrë diellin dhe mezi e pret te vijë ai”, i thashë dhe ktheva të hymë brenda në dhomë, pasi ia dhashë edhe një shikim hënës dhe yjeve, sikur përshëndetesha me ta dhe falenderoshesha pas nje bisede te gjatë.
Shoku më shikoi habitshëm, disi si me frikë, si kur pyet njeriu tjetrin “je tamam me mend?”
Abonnieren
Posts (Atom)