Samstag, 28. Dezember 2013

Timo Mërkuri - “Kur flasim për Artin Jonian”


Dr. Zejnepe Alili - Rexhepi

Një vlerë mbi vlerat poetike


  •  Libri “Kur flasim për Artin Jonian” i Timo Mërkurit
 
Të pranosh mahnitjen, gjatë leximit të librit “Kur flasim për Artin Jonian…”, është e pamjaftueshme ndoshta, përderisa në të, gjenë një formë rrëfimore të mrekullueshme, në të cilën spikat urtia e dijeve të thella të Timo Mërkurit. E përgëzoj autorin, për stilin e veçantë narrativ, të sjellur si një mozaik kujtimesh, dialogjesh e vargjesh…, ku reflekton shpirti i një poeti, për të nxjerrë në pah artin e më shumë poetëve bashkëvendas. Kur, në saje të “Triremës Poetike Joniane” - Sarandë, 2013, bëhej dhe përurimi i librit “Kur flasim për Artin Jonian…”, erdhi edhe njohja më për së afërmi, me autorin e librit, T. Mërkuri, e veçmas natyra e tij e çiltër, të bënte të ndihesh, ashtu siç ndihesh me një mik që njeh prej vitesh.
Libri i Mërkurit, një tip monografie do thosha, vjen me një narracion të ngjeshur ngjarjesh e stilizimesh gjuhësore! Të lë mbresën e një kronike, përmes së cilës, poeti sjell rrjedhën e një krijimtarie, të vargëzuar mbi kulturën sarandiote dhe përvijimet jetësore të miqve e kolegëve të tij - poetë. E bukura e këtij libri, është mënyra se si është sjellur rrëfimi! Narrator është vetë poeti e miqtë e tij bashkëpoetë, vijnë përmes dialogjesh e rrëfimesh si prurje mahnitëse, pasi poetët Jonianë janë unikë dhe këtë e reflekton vargu i tyre me frymë polifonike. Megjithëse, Mërkuri i quan një grup spontan poetësh, më saktë miqësh, ata janë një shkollë më vete, që bashkëveprojnë në emër të artit të Sarandës - vendlindjes së tyre të bukur, me histori të lashtë. Në të vërtetë, ata janë zëri unikal i poezisë Joniane.
Ngjarje të shumta jetësore e krijuese, si një thesar brenda këtij libri, të krijojnë përshtypjen e një kronike, monografie a ditari, të gërshetuara artistikisht, meqë autori, me devotshmëri arrinë të vërë në spikamë më të bukurën e kësaj krijimtarie, duke vënë në përdorim “vetëdijen historizuese”, përmes një trajtimi të arrirë artistik. Teksa shfleton fletët e librit dhe lexon vargjet, e imagjinon veten se si bredh nëpër Sarandë, duke e fiksuar atë si një kështjellë ëndrrimtare, ku jeta ka formën e një idile plot nuanca të ylberta. Po ç’e do, kur kjo ndjenjë zvetënohet nga aktualiteti shoqëror, nga shqetësimet e përditëshme, të cilat janë dallgë të pandalura që e rrahin këtë fortesë, si shkëmbinjtë bregorë gjatë furtunash?!
E një ndjesi e bukur të kaplon, derisa e lexon “ Kur flasim për Artin Jonian”, sikur pushtohesh në detin magjik të artit. Leximi i këtij libri, vë në pah mjeshtërinë e përshkrimeve mërkuriane, që zënë fill e degdisen tej përgjatë kufijve hapësirorë dhe kohorë të Jonit, ku si një perlë vendoset qyteti i Sarandës, që të zgjon mijëra imazhe përsiatjesh të admirueshme. Kjo shpjegon se, krijuesit sarandiotë e kanë mbajtur të pashkëputur linjën e raportit individual me përvojën universale njerëzore, qoftë edhe përmes afreskash narrative të legjendave.
Këtë libër e përmbushin autorë dhe krijime të përzgjedhura, arti i të cilëve ngrihet mbi botën e luhatur ekzistenciale, për t’u shndërruar në margaritar, vlera e të cilit do t’u mbijetojë kohërave. Në të, vjen një prezantim i denjë për autorin e vëllimeve “Jashtë eklipsit” dhe “Fundo”, Agim Maton, sipas të cilit, në “Artin Jonian rrinë lirshëm legjendat e djeshme dhe marrëzitë e dashuritë e sotme”(13). Poezitë e A. Matos, kanë vlerë jetike, andaj “Të kultivosh Artin Jonian do të thotë t’i ngresh hymn jetës në mes të mortit, t‘i japësh frymë paqes në zgrip të luftës, të ngjyrosish me kaltërsinë e detit shpirtin e njerëzve, të mbjellësh në jetët e tyre një... ulli, pavarësisht se prej tyre mund të kesh hequr... të zitë e ullirit”. Atëherë, a thua vallë, mund të zërë fill këtu edhe shprehja “Sa pak det paska në poezinë time”?!
I trishtë përkah tematika, por i bukur për nga vargëzimi metaforik, vjen vëllimi “Mos e shiko fundin e detit”, i Andrea Zarballës, kur fati i hidhur deshi që ai, në vend që t’i botonte poezitë, i groposte ato pranë një rrënje ulliri në vendlindje - Llazat, të Sarandës, për të pritur kohë më të mira. E ai nuk dorëzohet, pret…, ka durim dhe shkruan: …Ullinjë tanë nuk janë pemë / janë gjyshërit tanë / të rrudhosur / shekullorë. Nuk kanë ndërmënd të ikin nga kjo jetë…(48). Dhe shumë krijues të tjerë më pas, përshkohen nga e njëjta ndjeshmëri, si: Kristo Çipa dhe “Këmbana e dashurisë”, Spiro Llajo me “Një grusht det” dhe “Motiv Jugor”, Kiço Papa me “Lirikat e Jonit”, në të cilën nuk vuri ndonjë fotografi heroi, por vuri shpirtin e tij, pastaj poeti Petraq Dhima, i cili u shpreh me sinqeritet: Dhe do shikojmë ndonjë dramë / Ndonjë koncert a komedi / Por ne e dimë, e para çfaqje / ka qenë e jona dashuri... (130). Natyrisht, pa harruar këtu, edhe krijuesit: Niko Kacalidha, Thanas Dino, Odise Kote…, krijimtarinë e të cilëve e përvijon një varg tejet domethënës i Mërkurit: “Dhimbja është banore e qytetit tim”! Me këtë, nënkuptohet një tëhuajësim ideor e kulturor, pre e të cilit bëheshin shpesh poetët.
Këtij vargani poetësh nuk i shihet lehtë fundi! Aty njihesh me krijuesit: Edmond Llaçi e Drita Lushi, të cilës “…dashuria për njeriun dhe dashuria për jetën më shumë se krahë fantazie, i jep guxim…”. Gjithashtu, Aqif Hysa prezantohet me “Poema e ikjes”, e si i mbetur “Peng midis Ekuinoksesh” është Ymer Nurka, me “Atdhe tjetër” reshtohet Faruk Myrta…, e të tjerë, të cilët vijnë me subtilitet e delikatëse në nismë, e më pas përthyhen përballë vrullit të mesazhit poetik, gjithmonë me ngjyrime të thekshme. Plotënia shpirtërore e këtyre poetëve shfaqet mjaft sensitive, andaj herë - herë, vargu i tyre jep mesazhe udhëzuese dhe përjetohet njësoj prej lexuesit. Po në to, qartazi del në pah përvoja moderne e ligjërimit artistik të vetë krijuesve, si dhe shija përzgjedhëse e autorit të këtij libri.
Prirja personale e Mërkurit, si e drejtë individuale, për të përkapur përsiatjet poetike të më shumë poetëve sarandiotë dhe më gjerë, e shtrirë në një kuadër diskursesh tërësore, sajon një vepër estetike. Kuvendimi me miqtë poetë, i një rrafshi ligjërimor modest e madhështor, në të njëjtën kohë ..., “është një botë e bukur, gati magjike, bota e Artit Jonian”! (20). Me këtë, fryma e individit (autorit) merr tiparet e një baritjeje shpirtërore që përshkon harkun kohor, nën portretizimin e lirikës joniane. Pata fatin dhe unë, që të njihem me këta poetë, e të pasuroj ëndjet e mia poetike nga vëllimet e tyre, të dhuruara miqësisht. E si mund të harrohen poetët: Dashamir Malo, Bardhyl Maliqi, Andriana Dhrami, Irena Gjoni, Vangjel Zafirati, Lediona Braho… Sa do të doja të mos kemë harruar asnjë poet, vargjet e të cilëve përmbajnë diell dhe det…, e ata, a nuk janë vetë jeta jonë!?
 
Imagjinatë e poetit apo gjurmim mbi arkitekturën poetike të Sarandës
 
Të dish të vrojtosh vëmendshëm detin dhe thesarin në të, nënkupton të njohësh atë botë të tërë legjendash që të përcjellin imazhe ëndrrash e realitetesh, teksa ndodhesh në Sarandë! Deti është hapësira e pafund që i lag brigjet e këtij vendbanimi dhe fortesat e gurta janë harku më i natyrshëm i ndërlidhjeve kulturore e qytetërimeve, pasi ato kanë të njëjtin “shtrat lindjeje” - Jonin. Për këtë, Timo Mërkuri, përvijon: “Te zemra jonë fillon deti”, lajtmotiv ky, që e përcakton metaforën unikale të Artit Jonian.
Më duhet të pohoj se, me shumë interesim e vëmendje, i lexoja vargjet e poetëve të përfshirë në librin “ Kur flasim për Artin Jonian”, jo pse për herë të parë ndeshesha me detin, valët, buzëqeshjen diellore, legjendat… që shumë herë dhe shumë kohë më parë i pata bërë pjesë të vargut tim, madje edhe: nimfat, guacat, pulëbardhat…, por pse aty e ndjeja vetë frymëmarrjen e poetëve, jetën e tyre midis sfidash. Çuditërisht, ata me forcën e tyre, ditën që këtë ta kthejnë në art. Vargjet e tyre na rikujtojnë se këto nota poetike kanë tingëlluar si metafizikë, duke synuar që përmes vargjesh të shpjegojnë natyrën e qenies dhe realitetin e hidhur. Kjo sfidë krijuese është si një “pina”, që deri në vetmohim i joshte krijuesit. Me këtë rast, Mërkuri dhimbshëm veçon: “Ndërmend kam vargun e poetit A. Mato “Mea Culpa” ku dëshmon se tridhjetë vjet poeti i privuar nga botimi, rriste në shpirt perlat e tija poetike, nën një pamje të ashpër indiference publike”, por që vetë poeti këtë mohim e shpreh me një varg të butë në dukje “Heshta si bilbili në degë”, por gjithsesi një “varg tronditës artistikisht” (41). E këtillë, me një histori nga më të pazakonshmet, vjen poezia e A. Zarballas, e cila mbijetoi edhe në kohë stuhish. Ishte një traditë e patjetërsueshme kjo, që i përndiqte poetët e mesazheve të mëdha.
T. Mërkuri, në librin “Kur flasim për Artin Jonian”, me nostalgji i rikujton shëtitjet pranverore, nëpër bulevardet e vendlindjes, qytetit bregdetar…, për të cilin vargje pakrahasueshëm të bukura, shkroi edhe poeti nga Vlora, Fatos Arapi. I frymëzuar kësisoj, Arapi shkruan: “Nëpër shtratin e lumenjve, në vrapin e tyre drejt detit, mes gurriçkave të zallit, ato që ndrrijnë tek-tuk janë grimca floriri. Grimca të vogëla, gati pluhurore, por përsëri grimca floriri janë. Në shtratin e lumit të lotëve të popullit tim, ndrrin floriri i ligjërimeve të nënave, flori i cili na veshi shpirtin në galvanizimin e rritjes sonë, duke mos e lejuar ndryshkun e kohës të depërtojë brenda tij.”
Ca fleta më pas, në libër, me një pleksje tematike e mesazh therrës, analizohet edhe poezia “Borxh ajrit” (119), e Fatmir Terziut, një mik i autorit, apo më mirë të thosha, një mik gati i të gjithë krijuesve të botës shqiptare dhe më gjerë. I ndërgjegjshëm për mesazhin “Qenka e thënë të iki borxhli” që përçon vëllimi “Lum Lumi” i Ali Podrimes, F. Terziu përçon mallin që kaherë poetët i bën borxhli ndaj Atdheut. “…Poetët e duan Atdheun, sepse i japin dashuri dhe shpresojnë që, pikërisht tek Atdheu, të rriten e lulëzojnë dashuritë e tyre” (120). Madje, T. Mërkuri, po në këtë linjë, e rikujton edhe Ismail Kadarenë, i cili ndonëse “lindi në Gjirokastër, por ai tash nuk është më i Gjirokastrës. Ai është i gjithë Shqipërisë, për mos me thënë që është i gjithë Europës e më tej”.
Tendenca e bashkëveprimit poetik midis krijuesish, të së njëjtës trevë, feks me ca ndryshime të Mërkurit, që do të rendnin tok me shpirtin e poetit, për të prekur lartësinë që ai synonte. Dhe më duhet të përsëris, se dilema e poetit vazhdon…! Dikur, ai konstatoi dhembshëm: “Sa pak det paska në poezinë time”!
Kjo klithmë, jo vetëm për liri vetjake e Timo Mërkurit, sikur bëhet inspirim që nuk resht së yshturi secilin poet…, që të ndrydhin dhembjen e kohëve të shkuara e më pas, me butësi e ngrohtësi të thuret vargu poetik i një grupi të madh poetësh sarandiotë, të mbledhur në Klubin Jonian. Kështu, vargu i tyre jetësohet…, dhe deti e pulëbardhat e Jonit, nuk e sjellin pranë vetëm brishtësinë dhe ngrohtësinë e vargut poetik, por një pleksje të pafundësisë qiellore dhe kaltërsisë ujore, midis të cilave fluturon ky shpend, që sfidon hapësira e josh shpirtëra poetësh, këtu e gjetiu në botë, për t’i lënë fillikat përpara legjendave e Perëndive. Mërkuri paralajmërues, thotë: “Duhet patur kujdes në Sarandë, miqtë e mi! Po të lëvizësh një gur, nën të zgjohet një legjendë, po të mënjanosh një shkurre në breg, mund të sodisësh një nimfë, sirenë a ndoshta vetë Afërditën”.
Poezia Joniane sajohet si një përsiatje mbi “fluturime ëndërrash e pulëbardhash”, prandaj forma poetike joniane, nuk është vetëm dhunti e përdorimit të vargut të shkurtër e fin, që lirshëm përthyhet…, por fat, fat i të qenurit poet bregdetas, sepse atëherë mund të përshkruash relieve që ngrihen nga valët e detit, bashkë me puhizën erake të mbrëmjeve në këtë qytet dhe shndërrohen në rrezengrohtësi për lexuesin, teksa ajo njelmësi e detit kthehet në ëmbëlsi për vetë ata. Yllësia metaforike të hap vizione paqesore e me fluiditetin e vet të bën të pyesësh: prej nga kjo filozofi në poezi? E të duket sikur përgjigjen e gjenë në vargun e A. Matos: “Gjithë ditën fjalosemi me detin” e më pas i vetëdijshëm për ndryshimin e dukshëm, shkruan: “valët u ngjirën duke folur”! (15). Në të vërtetë, ai këtu i rreket një sinqeriteti përvijues të situatës: “Kjo s’e ka penguar faktin që, tej klimës së acartë ndërshtetërore, nga të dy anët e piramidave, të çelnin dhe aromatizonin ajrin të njëjtët trëndafila, apo që në mes të luftanijeve, që e shihnin njëra-tjetrën me grykësynë e topave, të fluturonin pulëbardhat krahëndërr e ngjyrëpaqe”.
Po e tërë kjo, vjen si një kujtesë kulturore e shtresuar ndër vite, që nga pasuria kulturore e Pilurit, prej ku autori i librit e ka dhe origjinën, deri tek hapësira më të gjera që e përfshijnë tërë kulturën e Sarandës. Pra, këtë s’e ka penguar fakti që kontaktet me me njëri-tjetrin, t’i afrojnë edhe më shumë poetët Jonikë. Deti Jon është hapësira e pafund që i lag brigjet e këtyre vendeve: “Shqipërinë Jugore, Italinë Jugore dhe Kalabrinë në veçanti, si dhe Greqinë Veriperëndimore dhe Qipron”. E kalatë e gurta të qyteteve fortesa janë lidhja më e mirë, e natyrshme e ndërlidhjeve kulturore, qytetërimeve, madje ata kanë të njëjtin “shtrat lindjeje” - Jonin. “Fjala poetike e Artit Jonian është si një pulëbardhë, që me lojën e saj nëpër e mbi vale, tërheq shikimin e meditimin, qoftë të një djaloshi të dëshpëruar në fundbotë, nga dhimbja e refuzimit të dashurisë së parë, qoftë edhe e luftëtarit që shkon e vjen nga lufta. Kësaj pulëbardhe i ka hije të fluturojë mbi kryet e …lavdisë me një degë ulliri në sqep. Dhe në qoftë se nuk mban degë a gjethe ulliri, atëherë ne i ofrojmë një varg poetik, të kaltër si qielli dhe si shpirti ynë, të bukur si ëndrra jonë, të patjetërsueshëm si ne vetë” (11).
Klubi Jonian shërben si urë miqësie e poetëve të më shumë viseve, sepse poezia e tyre reflekton një botë shpirtërore ku dallgëzon deti dhe trazon aromën e ullinjëve e të mbush frymë e sy me nuanca portokalli të portokajve që i sheh gjithandej këtij qyteti. Vetë Joni është misteri i një shtegëtimi heroik, romancash virgjiliane, danteske “fryt i një frymëzimi jonian, që na shpie tek legjendat”. Është jetike thënia e Timos “Të kultivosh Artin Jonian”, duhet të jesh i madh sa bota joniane…, megjithëse nganjëherë duhet që zhgënjimin jetësor dhe marshimin para sfidave, ta sajojnë me një tjetër ndjenjë, me një pleksje të vargëzimit erotik.
Sajimi i formës poetike joniane, nuk është vetëm dhunti e përdorimit të vargut të shkurtër e fin, që lirshëm përthyhet…, por fat, fat i të qenurit poet bregdetas, sepse atëherë mund të përshkruash relieve që ngrihen nga valët e detit bashkë me puhizën erake të mbrëmjeve në këtë qytet dhe shndërrohen në rrezengrohtësi për lexuesin, teksa ajo njelmësi e detit kthehet në ëmbëlsi për lexuesit. Yllësia metaforike të hap vizione paqësore e me fluiditetin e vet të bën të pyesësh: prej nga kjo ngrohtësi në poezi? Madje…, edhe atëherë, kur “Gjithë ditën fjalosemi për detin” (15).
Vargjet autoktone, të gjallëruara përmes figuracionit, tani më, të ambalazhuara me maturi të re artistike, janë motivuese, jo vetëm për besueshmërinë ndaj artit të vetë poetëve Jonianë, por edhe të atyre që ndikohen e frymëzohen nën peshën e këtyre krijuesve. Ky libër realizohet këndshëm, është mbresëlënës, me një dritëmagji legjendash e shpërthimesh të bukura emocionale, që vijnë si rigjetje para lexuesit. Besoj, në një të nesërme të qëndrueshme, ku vargëzuar do të mbetet, një përvijim legjendash nga e kaluara, me një realitet të ri poetik, mjaft të fuqishëm e të mirëpritur nga lexuesit e vëmendshëm.

Donnerstag, 26. Dezember 2013

Rrahim Sadiku dhe romani “Legjendë moderne”

Botime të reja
 
Roman pa personazhin Idealist
 
  •  Rrahim Sadiku “Legjendë moderne”, roman, “Rozafa”, Prishtinë, 2013
 
Nga Prend Buzhala
 
Romani “Legjendë moderne” i Rrahim Sadikut, e ngre pyetjen thelbësore: a i nevojitet edhe kohës së sotme Njeriu Idealist, personazhi idealist? Autori, nëpërmes personazhit të Arsim Gashit, protagonist i të gjitha lëvizjeve kombë-tare e luftarake të periudhës më të re, zbret në rrafshin e realitetit tësotëm, përkatësisht të rrjedhave shoqërore, njerëzore e kombëtare të Kosovës së pasluftës. “Arsimi ishte i zëshëm, kritik ndaj dukurive negative, reagon ndaj çdo gjëje që nuk i pëlqente. Vuajtjet, burgu dhe plagët kishin lënë mundësi për gërryerje nervash brenda trupit të tij të drobitur”, rrëfen nëveten e tretë narratori i romanit. Vepra hyn në radhën e atyre krijimeve që mbajnë qëndrim kritik ndaj fenomeneve e dukurive çorientuese, degraduese e fluksit shpërbërës të vlerave të mirëfillta të së kaluarës liridashëse. Së këndejmi, në ske-nën e romanit, si në atë shoqërore, shfaqet njëbotë e ekzistencës së luhatur, e psiko-mendësive të gjymtuara moralisht e të ngjyrosura në mënyrë groteske, e përfaqësauar nga personazhe si Thatani, Kryelegeni, Kungulleshka, Pakurrizi, Sidhelpra, Dardolecja, Përpakekëpuca, Safit heroi, Kazani, Taxhmedini, alias Altini, Sherafedini, alias Trimi e Hysamedini, alias Betimi dhe shumë dina e ina të tjerë... Prandaj, kjo botë e përmbysjeve të tilla, sikur vepron në një hapësirë jermi, të dehur; personazhet beketianë apo ata të absurdit, ndërëmbehen me personazhe groteske të një shoqërie e ambienti ekzotik... ndjekjet e përndjekjet ndaj idealistëve janë të njëjta si në kohët e dhunës pushtuese, ndërsa “nisesos” situata mbetet e pandryshuar, si një sublimim i së keqes, ku më kot kërkohet shpëtimi! Ngushëllimi gjendet vetëm tek vuajtja dhe durimi; sikur rrugët e kërkimit për t’iu dhënë kuptim vlerave të lirisë, janë të pashpresa, kurse ajo ëndrra për të mirën dhe lumturinë mbetet e ndrydhur; ndeshen vizioni i errët e ëndërrimet sfilitëse gjithë ankth, me gjetjen e një boshti, rreth të cilit mbështeten personazhet për të mos u përmbysur përfundimisht në greminë... Personazhi, nga një situatë ku e dëgjon vetëm zërin e vetvetes, gjendet në rrugët e kërkimit të bashkëbiseduesit, bashkëvep-rimtarit, bashkëndjesisë për kërkime të përbashkëta. Autori arrin t’i ndërthurë natyrshëm diskurset e ndryshme narrative, atë të përshkrimit të ngjarjes me diskursin e komentimit, atë të analizës psiko-sociale me atë të skalitjeve groteske-satirike... duke e strukturuar kështu, një roman me frymë polifonike ligjërimore. Kund e kund, prandaj, fjalia vjen më e qetë, më e drejt-peshuar, më e organizuar, kurse dialogu më i konkretizuar me përshkrim

Mittwoch, 25. Dezember 2013

Sabit Rrustemi dhe libri "Murale shpirti"

 
Dr. Zejnepe Alili - Rexhepi

VARGJE QË FEKSIN
ME SHIJEN E LIRISË
  •  Mbi librin “Murale Shpirti” të Sabit Rrustemit
 
Të përshkon një mbresë e veçantë, derisa nis shtegëtimin poetik nëpër “Murale Shpirti”, të poetit Sabit Rrustemi, ku ndesh në vargje që rrezonojnë mesazhe të thella: “Sapo i shkrova një mikut / vepra është ajo që flet / jo përbuzësit / veç mbaju fort për rrënje”!
Mesazh i fuqishëm…, megjithëse kjo poezi s’është bartëse e vëllimit, tingëllon mjaft domethënëse për kah universalizmi i një porosie përcjellëse! Madje, i tërë vëllimi “Murale Shpirti”, është një dedikim për lexuesin, që dukshëm bie në sy, qysh në hyrje të librit, i sajuar kësisoj: “U renditën ashtu si erdhën…/ një Murale Shpirti / për Shpirtin Tuaj mbetën”!
Është një vepër kjo, që lexohet me një frymë, sepse edhe ashtu vjen e pashkëputur, në tituj e cikle poetike. Poeti, S. Rrustemi, i beson emocionit që merr gjatë perceptimit të atij realiteti, në të cilin ai lë gjurmë, jo duke endur ëndrra, por duke qenë pjesë e betejave të përditshme, për një ditë më të lumtur, për një atdhe të lirë… Ai nuk reshti së kërkuari lirinë edhe atëherë, kur fjala e lirë “ngulfetej”, liria e mendimit censurohej, bashkë me vargjet e tij…, as atëherë kur pas grilave të burgut “e grishte” liria, ajo e dëshiruara, ëndrrimtarja që të josh më shumë se çdo gjë tjetër në jetë!
Mos vallë, për të shprehur pezmin e antivlerave shoqërore, poeti flet me zëra të ndryshëm, që padiktueshëm ngjizen brenda vargut!? Ehoja e zërit të tij, vjen e trishtë, me ironi therrëse..., për të vijuar më pas, më me forcë entuziaste, hareshëm, shpresëdhënëse e dritëndjellëse...! Poeti, bën çmos që kësaj jete t’i gjejë shtigje e hulli, të mos pozicionohet kundruall saj në formën e një ëndrre, por të gërryej të keqen që e ka mbërthyer shpirtin njerëzor! Me këtë, njohim poetin e betejës, qëndrueshmërisë për të krijuar një tjetër imazh për jetën. Në çastin kur e dëshpëron kjo situatë, ai sikur kërkon ngushëllim dhe gjenë prehje tek një ndjenjë më sublime, dashuria njerëzore... Për këtë dyzim ideor, që pikasa në këtë vëllim, ma kishte ënda që t’u hedh edhe një sy poezive, për t’i deshifruar më mirë në spektrin tematik. Dhe, sërish e njëjta gjë, pothuajse çdo poezi e vendosur në numrat tek të fletëve, përmban një dozë tharmi refleksiv, ndoshta aq sa për të sajuar shkëputjen nga klithmat lënguese e therrëse të përditëshmërisë së vështirë.
Vëllimi “Murale Shpirti” të krijon bindjen se, vargjet kanë një rrjedhëshmëri tematike, pavarësisht nëse ato janë poezi refleksive, meditative, erotike që me një ndërlidhje filozofike e gravitojnë njëra - tjetrën, por që të krijojnë ndjesinë se kjo renditje është gjatë e menduar dhe është realizuar mirë artistikisht! Ato, pasqyrojnë përshkrime të së tashmes, konkretes!
Diç interesante në këtë libër, natyrisht jo e ndeshur për herë të parë, qe universalizmi tematik, pa praninë e tendencës së ndarjes në cikle..., gjë jo e zakonshme, pothuajse. Mendoj se, autori qëllimisht u është shmangur cikleve, edhe pse do të ishin dy apo tre të tilla, sepse ka synuar tipizime më moderne poetike, që lexuesi të ndesh “ajzbergun” në vargje, pasi servimi i së gatshmes, të njohurës..., kushtimisht e ruan tradicionalen, si normë e krijimit. Me këtë, sikur futet në kombinim sensi i së paqëndrueshmes dhe përjetësisë në një tjetër spektër, pikërisht në këto vargje: “Mos e le pa ardhë / aty ku jam veç libër / më prek / më merr pa drojë / publikisht nis e më shfleto / prej fundi e kah fillimi / aty ku s’jam libër mos rri / kthehu brenda vetes sate / për të më gjetur kohë e pa kohë”! (42).
Ky libër, thuajse reflekton gjuhën e shpirtit, ndërsa melodia e saj rrah si pulsi i zemrës… Është ajo gjuhë, sakrificat e së cilës paguhen me jetë. Poeti, ka vërë në të, jo vetëm relacione linguistike e filozofike, por më i ngjeshur është relacioni shpirtëror, emocional i tij, që përvijohet në poezitë: “Çfarë mund t’i them pa më pyetur” (60), “E nxjerr në treg timen mërzi” ((62), “Skenën e pushtoi rrena” (64), “Mllefe të përvajshme reshin” (70)..., etj. Në të vërtetë, gjuha poetike është “gjuhë e të pashprehmes, ajo paraqet magji të fjalës”! Gjuha e reflekton vizionin e lirisë, që është edhe sinonim i veprës “Murale Shpirti”.
Figuracioni i përdorur është harmonizim i të sotmes, aktuales, arritjeve të njeriut, pa hezituar të shtojë një dozë natyralizmi, si lloj energjie përmbushëse e shpirtit të lirë. Me një mjeshtëri prej krijuesi, të cilit i paraprinë edhe përvoja e botimeve të shumta më parë, S. Rrustemi i ik transparencës “me çdo kusht”, për të qenë në kornizat e poezisë bashkëkohore, si në vargëzim, format strofike, figurshmërinë…, si dhe përdorimi i vargut të lirë, madje fare i lirë edhe në rrokje, të krijon këtë imazh. E bukur artistikisht e me figuracion të përzgjedhur është poezia: “Flijoje mungesën time këtë të diel / që po nënshkruaj vullnetshëm / me të dyja duart / për t’i shmangur keqkuptimet / flijoje e mos prit / nisu kah unë pa njolla turpi / të derdhim në pakthim / tërë atë lëng trishtimi / mungesën time flijoje këtë të diel / për ta ruajtur të paqtë / gjakun që na vlon nëpër dej”. Në këto vargje, vetë fjala, letra, përjetimi e simboli…, të krijojnë sigurinë që autori edhe ashtu e ndien se, kënaqësinë e vargut, drithërimën e fjalës dhe ndjenjën e tij, të kthyer në art, dëshiron ta bëjë pjesë të lexuesit!
E një aktualiteti kritik është poezia “Anale të bjerrakohës” (47). Një poezi refleksive - meditative, ku shpirti i rebeluar, në pamundësi për të ndikuar disi, në relitetin e brishtë jetësor, gjenë shpërfilljen dhe ironinë si mekanizëm mbrojtës për vete, dhe shoqërinë. Kjo poezi ngrihet si një jehonë kundër tjetërsimit dhe shpërdorimit të artit, të fjalës së shkruar: “Anale të bjerrakohës / janë analistët / nëpër panele të porositura, fitness ushtrojnë me nofullat e veta / dhe nervat tona / gjumi si për dreq/ na ikën sysh / hajt mos po ndalen kund…” (51).
Ky poet, nuk është vetëm vrojtues sipërfaqësor i realitetit që e jetojmë, një artist sa për të gjetur frymëzim për krijimet e tij, por dukshëm pozicionohet si kritik i asaj situate e atyre rrethanave të njohura e të jetuara më parë. Aktivitetet dhe lëvizjet politiko-shoqërore, amullia gjatë luftës dhe tranzicioni i hovshëm në Kosovë, pas përfundimit të luftës (’99), atë e pajisin me dhuntinë e përjetimit dhe përballjes. Biografia e begatshme në dukje e S. Rrustemit, por e rëndë për t’u bartur mbi supe, sigurisht nuk merret si privilegj, por si mision i procesit krijues, gjë që as poeti nuk ia shmang dot vetes. Poezia “Heeej popull” (67), është një vargëzim distik, ku refreni bën jehonën, që në vargun nismëtar, e një zë i thekshëm poetik, më shumë se jehonë është një paralajmërim i një përgjërimi të thellë për “një atdhe ëndrrash në shuplakë”(73).
Vëllimi poetik “Murale Shpirti” përcjell një “profeci” shqetësimesh e lumturish. Përbëhet nga 100 poezi - vargëzime, 100 vite frymëmarrje e lirë, 100 vite Pavarësi shqiptare. Me një mesazh përmbyllës reshtohen të fundit vargjet: “Mur i gjatë mur i pafund / mur që nuk kryhet as di të sosur / muri i fjalëve / i vetmi mur i tejdukshëm në botë / mur që s’njeh kufi / përmes syve tu më jep fuqi / o leximtar i moçëm e i ri / murose dashurinë tënde tek unë / siç e murosa zemrën time te ti. (104). Pra, “Murale Shpirti” është një përmbledhje vlerash, ndonëse i pa ndarë në cikle, as në poezi të veçanta, madje nuk përmban as tituj, që sikur do e zbehnin rrjedhën e vargëzimit..., por sajohet ngjeshur si një tërësi tematike, si një poemë e bukur, e ndishme, e sajuar me aq finesë, herë përmes katrenës e tercinës, duke krijuar tufëza sonetesh, e herë me distikun dhe vargun e lirë që gufon lirshëm nga shpirti i poetit! Dhe, sikur ky libër të ishte i një formati më të vogël, do të ishte një “libër xhepi”, e që jam e bindur do udhëtonte ditë për ditë me lexuesin… Vërtet një vepër që të bën të përsiatësh dhe ta ndiesh vargun, më shumë se një lexim i zakonshëm!

Freitag, 20. Dezember 2013

Gonxhe Letmi Begisholli dhe “Lutje nënës”


Dr. Zejnepe Alili - REXHEPI
  •  Frymëzuar nga libri “Lutje nënës” i poetes Gonxhe Letmi Begisholli
 
Sa fort godet dinamizmi i jetës dhe të pushton ditë për ditë me ecejaket e zakonshme! Dhe…, njeriu është qenie kureshtare, përpiqet të mbajë hapin me kohën, të ngjitet tatëpjetës si një Sizif, ndonëse i “stërlodhur”.
Po, një gjë është vendimtare në këtë ecejake jetësore të pafund, që të ndalon vrullin, të bën të harrosh vrapin e pandalshëm, karrierën, pasionet…, të gjitha ato që mendon se ta përmbushin jetën. Një çast, e kupton se vetëm një gjë është vendimtare që të pret hovin, ndoshta e vetmja gjë që të përmbush më shumë se çdo gjë tjetër…, përqafimi i docklave të fëmijës tënd! Atëherë, s’iu ndahemi fëmijëve, për ca kohë bëhemi se e kuptojmë botën e tyre, lozim, qeshim e argëtohemi së bashku. Në ne, ngroh një diell i ri, mendojmë! Dhe natyrisht, jo vetëm këtë fundjavë, e kalova me time bijë, Andrën. Kjo ndodh shpesh për të përmbushur veten dhe dashurinë e saj. Një kompenzim mungese të gjatë them unë, një “premtim shoqesh”, thotë ajo (një refren të mësuar, siç duket, nga ndonjë personazh i dashur i vizatimorëve që shikon).
Për fat të mirë, shoqërimin nënë e bijë, na e begatoi libri me vjersha “Lutje nënës”, i Gonxhe Letmi Begishollit, një mikes sime të çmuar. Ajo është një poete nga Dibra e Maqedonisë, por që unë e njoha në Koblenz të Gjermanisë, atje ma dhuroi librin e saj. Është një mike e pakrahasueshme!
Përpos leximit me kënaqësi të disa vjershave, për Andrën time, do të doja që vargjet e saj të bukura e me mesazhe domethënëse t’i bëj të njohura edhe për lexuesit tjerë të vegjël! Meqë nuk mundesh të vijosh shfletimin e librit pa e lexuar poezinë bartëse “Paqe për fëmijët”, ua prezantoj edhe juve, të dashur miq të vegjël.
 
Paqe për fëmijët
 
Një dëshirë kam një uratë
në botë të mos ketë
fëmijë të ngratë!
 
Për paqe uroj
jetë, hare të lirë
si engjëj të vegjël
të thithin nektar për rritë!
Me krahë magjikë
të prekin retë
të mbushen dritë...
 
Uroj, të mos ketë fëmijë të uritur
as fëmijë bonjakë
as epidemi në lak!
Lodra, buzëqeshje sa më shumë
paqja të derdhet si lumë!
 
Uroj, uroj...!
 
Krijimtaria e poetes Gonxhe Letmi Begisholli është mjaft humane, vetë nisma e vargjeve të saj na shpie në idenë e reflekseve paqesore, të nxitur mbi dashurinë e pakushtëzuar që duhet ofruar fëmijëve. Që në vjershën e parë të librit, njihesh për së afërmi me shpirtin e çiltër, ku zë fill një natyrë e brishtë poeteje, për t’u vargëzuar me ëndje atyre që i quan “engjujve të vegjël”.
Edhe në vjershat tjera, ajo shtron tema jetike, të harmonizuara me dëshirat e vetë fëmijëve. Në to, dukshëm sjell normën pedagogjike, dhe nivelin prej edukatoreje, me një figuracion shprehjesh për t’ia pasur lakmi, që vë në pah tërë ëmbëlsinë gjuhësore që ajo përdor, mjeshtërisht. Me këtë edhe jep mesazhe të fuqishme edukuese, meqë poezia, në një farë forme, mbetet arti i edukimit që nga zanafilla e formësimit të saj.
Libri “Lutje nënës” përmban edhe skica mjaft domethënëse, në përshtatshmëri të plotë me ëndjet dhe botën e fëmijëve. Andaj, edhe Andra, sa herë që ia lexoja poezitë, afrohej për të parë skicat, me të cilat ngazëllehej, teksa gjente një botë të tërë fantazish, që tani më, ajo e kishte sajuar prej kohësh..., i gëzohej diellit, zogjëve, pëllumbave të paqes, globit, në të cilin jetonin miliona fëmijë si ajo, hënës magjiplote që u sillte ëndrrat mbi qepalla, mollët e ëmbla që aq fort i donin vogëlushët, pastaj njihej me gjelin kryelartë që e paralajmëronte ditën, e fëmijët të nisnin lojën e tyre pa mbarim. Po diku, shfaqeshin edhe retë dhe shiu..., sigurisht që fëmijët të njihnin edhe botën e ylbertë! Pra, ky libër i pushtonte vogëlushët, me buzëqeshje paqesore e nuanca lulesh, që u servonte jeta!
 
Ylberi
 
Vezullon mbi ne
me shtatë ngjyra
e para e kuqe
buzëqesh fytyra.
 
Ngjyra e kaltër
për re qiellore
valon si në letër
e verdha verore.
 
Ngjyra jeshile
me portokallien shoqe
peizazh pa hile
si lule manushaqe.
 
Oh sa shumë dëshiroj
tej harkut me ngjyra
duke parakaluar
të më buzëqesh fytyra.
 
“Lutje nënës”, është një libër me karakter thjesht shkollor. Më kujtohet këtu një thënie e Naim Frashërit: “Mësoji-ni kanë thanë t’urtëtë, se ata janë për një kohë më tej nga koha juaj”! Në të vërtetë, vjershat e këtij libri të mësojnë fjalë e vepra të mira, ashu siç duhet të mësojnë fëmijët, për të ruajtur çiltërsinë e shpirtit e mendjen e kthjellët, ta thonë të vërtetën e ta synojnë të drejtën, gjithsesi të rriten të lirë e ta duan lirinë.
Duke shfletuar vëmendshëm librin e Gonxhes, më duhet të them që është një libër përplot përshkrime emocionale, rregulla stilistike, begati gjuhësore me shumë natyrëshmëri e hedhur në vargje, e mesazhe të cilat të rikujtojnë që poezia realisht, është art i edukatës.
Sigurisht, librin e veçon edhe brumosja artistike, që autoren nuk e nxjerr në pah vetëm si pedagoge e mjeshtre të fjalës, por edhe shumë sensuale ndaj botës shpirtërore të më të vegjëlve, njohëse e vlerave edukative të artit. Ajo, ndjell ëndjet me syrin lakmitar të fëmijës, por vepron me zemrën e madhe të nënës. Vjershat janë me shumë interes, sepse përvijojnë peizazhe e fabula të shumta, të larmishme, me shumë fantazi në to.
Gonxhe L. Begisholli, është një poete e dashur për fëmijë, kësaj bote të ndishme që çdo çast ia kushtojmë edhe frymëmarrjen tonë, prandaj mendoj se një krijuese e tillë i ka munguar trevës sonë. Megjithëse, ajo krijon në Hedielberg (Gjermani), ku edhe jeton me familjen, do thosha që poezitë e saj mbajnë aromë vendlindjeje dhe e ndrydhin mallin e Dibrës.
E çmuara mike, të falënderoj që ma dhurove librin (në Koblenz), veçse unë dua që me këto vjersha të bukura të mos e përmbush vetëm kohën e bijës sime, por edhe të shumë fëmijëve tjerë, të cilët me kënaqësi do t’i lexojnë vjershat e postuara në facebook (edhe pse e di që do të dëshironin ta kenë në sirtarët e tyre këtë libër). Në fund, do thosha..., vogëlushët pa përvojë jetësore, sigurisht që kënaqen duke krijuar përfytyrime për atë që u lexojmë apo rrëfejmë, gjë që e zhvillon psikologjinë e tyre dhe i orienton drejt qëllimeve edukative. Një libër artistik, si ky, ndihmon në begatimin e imagjinatës së tyre dhe në frymëzime të bukura, predispozitë kjo, që edhe ata një ditë të njohin sfidën e krijimit!

Mittwoch, 18. Dezember 2013

Gani Sadiku - "Strehim i qenies"


Shkruan: Sinan Sadiku

HARMONIA E PËRBËRËSVE ESTETIK

DHE SEMANTIK TË POEZISË

  •  Gani Sadiku: “Strehim i qenies”- Botoi klubi letrar “Nositi”, Dardanë, 2007.
 
Librin poetik “Strehim i qenies” të autorit Gani Sadiku e karakterizon një gjuhë e mirëfilltë poetike, ku mendimi, ndjenja shprehen me figura të zgjedhura, figura këto sa spontane aq edhe të natyrshme, përmes të cilave arrihet një përsosmëri estetike, një harmoni midis përbërësve estetik dhe semantik të poezisë. Autori i librit në fjalë na del një poet me imagjinatë të pasur krijuese, një poet i cili e ka në dorë timonin e asaj imagjinate dhe e drejton me shkathtësi nëpër rrugët dhe rrugicat e shumta të artit poetik. Ai kalon pa vështirësi nga një poezi në tjetrën, nga një temë në tjetrën, nga një kohë në tjetrën duke i trajtuar disa nga çështjet më universale me të cilat preokupohet mendja njerëzore siç janë: fati i njeriut, dashuria, lindja, vdekja, ringjallja, e kaluara, e tashmja. Gjatë trajtimit të këtyre temave ai ka arrit t`i shmanget retorikës, didaktikës, deklarativizmit, parullave të ditës dhe për ato tema ka shkruar në mënyrë të veçantë duke i kushtuar kujdes, fjalës, vargut, ritmit... dhe poezisë si tërësi. Poezitë e përfshira në libër janë lirika të mirëfillta përmes të cilave shprehet bota subjektive e poetit, shprehen perceptimet, ndjenjat dhe mendimet e tij pa më të voglën përpjekje që ai të flet në emër të kolektivit të caktuar, të ideologjisë së caktuar e të tjera. Kjo e bënë atë poet të veçantë, origjinal dhe të pandikuar nga poetët e tjerë. Libri nuk është i ndarë në cikle. Gati gjysma e 60 poezive sa i ka libri, janë lirika erotike, pasojnë lirikat meditative, pastaj vijnë poezitë në të cilat vjen në shprehje njëlloj pakënaqësie ndaj disa të këqijave që kanë zënë vend dhe thuajse janë bërë dukuri në shoqërinë tonë, ka një poezi kushtuar motrës, një tjetër kushtuar mikut, një poezi kushtuar vendlindjes e të tjera.
 
Lirikat erotike
 
Lirikat erotike zënë gati gjysmën e librit. Libri fillon me poezinë “Nuk dua të të humb” dhe përfundon me atë “Dallëndyshja e trembur”, edhe njëra e edhe tjetra poezi erotike. Dashuria, kjo ndjenjë e fuqishme, kjo ndjenjë pa të cilën jeta nuk do të kishte as kuptim e as vazhdimësi, është e lidhur ngushtë me të bukurën, me artin në përgjithësi dhe me poezinë në veçanti. Ajo e nxitë njeriun që të përpiqet për të krijuar diçka të bukur, duke u bërë kështu burimi kryesor i artit. Në lirikat erotike subjekti lirik i flet të dashurës me plot pasion e frymëzim. Është kjo një bisedë e sinqertë e njeriut të dashuruar, një bisedë e zjarrtë me plot meditime për çështje e fenomene të ndryshme që e ngacmojnë mendjen dhe ndjenjat e tij. Andaj edhe pse në këto lirika dominon motivi erotik kemi prani edhe të motiveve të tjera të cilat janë në shërbim të të parit. Mund të themi se lirikat erotike janë veçmas të lidhura me lirikat meditative, ku ka gërshetim të ndjenjave, mendimeve, dhe botëkuptimeve të autorit. Një poezi e bukur erotike është poezia “E di ku je”:
 
e di që ti je aty ku jeta dhe vdekja janë baras
aty ku dashuria dhe urrejtja mbillen në një saksi
shkruan autori në dy vargje të poezisë në fjalë, për të vazhduar:
 
e di që ti je aty ku gjithçka duket e bukur
por ti do të jesh më e bukura nga bukuritë e papara
se ti je piktura e perëndisë
po kush s`e di
se ti linde bashkë me diellin
udhëtove bashkë me erën
dhe ike bashkë me vdekjen

Në poezinë “Bëhu arenë e këngëve të mia”, subjekti lirik e lutë të dashurën:
 
bëhu arenë e këngëve të mia
bëhu protagoniste e ëndrrave që ende nuk i kam parë
hyr në pallatin e mbretërisë së dashurisë sime
 
dhe vazhdon:
 
kënga ime do të jetë urë për t`i kaluar brigjet
shikimi im do të jetë ylber pas shiut

Poezia “Erdhe bashkë me shiun” karakterizohet nga një ndërtim i veçantë, në të cilën duket se edhe fjalët, edhe rimat, e edhe ritmi e luajnë vallen sublime të dashurisë:
 
e luta perëndinë të shkrepë vetëm edhe një vetëtimë
t`i shoh të gjitha bukuritë
ty dhe natyrën bashkë
që u shoqëruat me erën
e udhëtonit drejt meje
ti për shpëtim
shiu për rrëmbim
era për dëfrim

Vërtetë gjetje interesante që të mahnitin dhe të mbeten gjatë në shpirt, me rima dhe figura të mrekullueshme.
Te poezia “Në thellësinë e syve tu”, shihet se subjekti poetik në thellësinë e syve të femrës që e do, lexon një roman të bukur, e sheh dashurinë, sheh thyerjen e ngjyrave më të mira, sheh vetveten, për të vazhduar në dy vargjet e fundit:
 
e ne u takuam
në thellësinë e syve tu
 
Pra në thellësinë e syve të femrës që e do i sheh shenjat se kërkesat po i miratohen. Përfundim ky fatlum i poezisë.
 
Lirikat meditative
 
Një grup të poezive të librit “Strehim i qenies” mund t`i quajmë lirika meditative. Është bukur i madh numri i poezive në të cilat autori përsiat për çështje e fenomene të ndryshme siç janë: lindja, vdekja, gjithësia, jeta, dashuria, urrejtja, fati i njeriut, e bukura, e shëmtuara e të tjera. Meditimet poetike në disa poezi janë më të theksuara ndërsa në të tjerat hasen më pak. Megjithatë të pakta janë poezitë në të cilat nuk ka gërshetim motivesh, ndërsa meditimet janë mjaft të pranishme si te poezitë erotike ashtu edhe te disa poezi të tjera.
Poezi mbi fatin dhe fatkeqësinë e njeriut janë: “Një mijë vjet më parë” dhe “Vaji i mbretëreshës”. Janë këto ndër poezitë më të mira të librit të cilat na i zgjojnë kujtimet për të kaluarën tonë historike, për ëndrrat e parealizuara të njerëzve tanë të mëdhenj që nga Agroni, Teuta e këndej, për humbjet, pësimet dhe tragjeditë e tyre që njëkohësisht ishin edhe humbje dhe tragjedi tonat. Po ashtu këto poezi të zgjojnë asociacione dhe ta sjellin ndërmend mitin e ringjalljes, ringjalljen për ta realizuar projektin e lënë gjysmë ose fjalën e dhënë për të sendërtuar vepra madhështore në të mirë të lirisë dhe humanizmit.
“Një mijë vjet më parë” është një poezi e shkruar me frymëzim dhe imagjinatë, në formë të bisedimit midis subjektit lirik dhe një njeriu, bisedë kjo jo me një njeri dosido, por me një mbret me të cilin subjekti lirik është shumë i afërt, të cilin e adhuron dhe ndaj të cilit ushqen respekt të veçantë, ngase ai duke qenë i angazhuar për të mirën e njerëzimit e kishte pësuar. Ja disa vargje të kësaj poezie:
 
1000 mijë vjet më parë ta pashë kurorën në krah
e pashë vezullimin e yjeve të lashtësisë
t`i pashë këpucët e përgjakura
për të vazhduar:
ike e dritën e le për të tjerët
tani pushon në errësirë
1000 vjet më parë lozëm bashkë
përtej dritës së diellit
edhe në errësirën absolute të pashë
e dita se je ti
të njoha
por ti erdhe nuk më zhgënjeve
1000 vjet më vonë

Pra flitet për ringjalljen, kthimin ngadhënjyes. Këtu autori shëtit nëpër kohë, me një shkathtësi kalon prej një kohe në tjetrën, ndërsa heroi i tij i vrarë para një mijë vjetësh kthehet, ringjallet. E ngjashme për nga tematika është edhe poezia “Vaji i mbretëreshës”. Është fjala për vajin e një mbretëreshe që i përket së kaluarës. Autori, vajin e saj e gjen në libra të historisë ose në libra të tjerë, ta zëmë në romane historike ose duke i lexuar librat e tillë e imagjinon dhe përjeton atë vaj, i cili e prek në shpirt dhe e lëndon deri në atë masë sa ai detyrohet t`i mbyllë veshët për të mos e dëgjuar. Këtu duket se ai nuk pajtohet me rrjedhat historike të cilat disa herë ishin shumë të padrejta dhe johumane, veçmas ndaj disa popujve, duke përfshirë edhe popullin tonë. Andaj ai e shalon imagjinatën dhe lëshohet në krahët e ëndrrave të mira, të cilat e ulin në pallatin e mbretëreshës, pastaj kalon nëpër spiralen e ofshamës së saj dhe bëhet mbret.
Në poezinë “Shtrëngata”, lisi i shtrëngatave mund të jetë zoti i shtëpisë, gjegjësisht burri i vetëm i familjes, kryetari, mbreti ose dikush tjetër që iu ka dalë përballë stuhive dhe i ka ndal duke iu krijuar kushte për jetë të rehatshme anëtarëve të tjerë të familjes, bashkësisë... Pas rrëzimit të lisit të shtrëngatave vjen stuhia e cila i rrëmben shpresat e njerëzve, lë pas vetes qiellin e kërrusur, lulet e thyera, dhe këngën e zogjve të ngulfatur në sqep:
 
atje ishte parajsa e varur me dyer të hapura
e lisi që priti shtrëngatat
u rrëzua në qetësi
 
Ç`t`i bësh, kjo botë është e tillë. Edhe lisit që na ka mbrojtur nga shtrëngatat, edhe një lisi aq të fuqishëm i vjen fundi dhe rrëzohet në qetësi, sikur të mos kishte qenë fare.
“S`më lënë të lindi” është një poezi për nga tematika e ngjashme me poezitë “Një mijë vjet më parë” dhe “Vaji i mbretëreshës”. Te këto poezi imagjinata krijuese thuaja luan me lindjen, vdekjen, ringjalljen. Është kjo një lojë tërheqëse e cila e ka edhe domethënien e vet:
 
e unë do të lëvizi në djepin e heshtur
do t`i ngre muret e ishujve të rënë në vullkan
dhe do ta shuaj dritën e diellit për të pabesët
 
Në fund të fundit kush nga ne nuk dëshiron t`i dalë përballë dhe ta ndalë të keqen?
Te poezia “Përbuzja” i gjejmë shprehjet: kala e varur mbi kokë, këngë, përbuzje, shpresa të varura në urën e thyer e të tjera. Duket se kur përbuzja vjen në pushtet, shpresat varen në urën e thyer. Dhe kur shpresat varen në urën e thyer, kuptohet, bien në lumë, i merr lumi. Është kjo njëra ndër poezitë më të mira të librit, me përplot figura të fjalës, metafora dhe të tjera të cilat me aq mjeshtëri janë komponuar në poezi:
 
as heshtje
as këngë
por vetëm përbuzje
vetëm shpresa të varura
në urën e thyer
 
Pakënaqësia dhe pikëllimi
 
Poezitë “Varret në kullën e djegur”, “Një premtim”, “Eci i heshtur” dhe disa të tjera i këndojnë fatkeqësisë tonë: kullave të djegura, shenjave të varreve, rrugëve të humbura, rrëmujës, errësirës së pakuptimtë dhe etjes për ta dëgjuar një fjalë nga goja e dikujt që quhet njeri, sepse:
 
një premtim për shpëtim erdhi 1001 herë
dhe kurrë s`u realizua
 
“Eci i heshtur” është një poezi që na i përkujton shkatërrimet që i solli lufta, por i prek edhe zhvillimet e pasluftës, kur ndodhën shumë gjëra të pakëndshme e edhe krime të rënda, autorët e të cilave mbetën të pandëshkuar dhe ende e vazhdojnë veprimtarinë kriminale, sepse:

  fajtori nuk dihet
por edhe po të dihet
është atje ku nuk mbërrihet
 
Një poezi të titulluar “Mikut tim” autori ia kushton mikut të vdekur, të cilin kot e kërkon, sepse ai ka ikur dhe është ngujuar në pafundësi “në parajsën pa hyrje dhe pa dalje”. Nga miku i ikur në parajsë ka mbet vetëm zëri i tij i ëmbël tek këndon, ka mbet kënga e incizuar në CD, kaseta, radio e cila këngë e bën të pavdekshëm dhe natyrisht miqve, dashamirëve dhe të afërmve të tij iu kanë mbet dhimbja dhe pikëllimi.
“Heshtja në fshatin tim” është një poezi kushtuar vendlindjes. Në pjesën e parë të saj përshkruhen një nga një bukuritë e shumta natyrore të fshatit të tij të lindjes. Është ky një peizazh i bukur që ta kënaq syrin e ta ushqen shpirtin. Por në pjesën e dytë gjejmë shtëpitë e heshtura pa zërat e dikurshëm, lëndinat pa bagëti, muret e rrënuara, oxhakun e pandezur, sepse vendlindja e tij Gjyrisheci e thuaja edhe Gallapi si tërësi janë braktisur, kanë mbet shkret:.
 
e jeta në këtë vend iku bashkë me njerëzit
lumi mbeti vetëm me malet e larta
zogjtë vetëm me fluturat
shprehet autori.
 
Gjuha poetike
 
Në librin “Strehim i Qenies” kanë gjet përdorim një numër i madh dhe i llojllojshëm i figurave stilistike, të cilat janë përdor me masë, pa teprime. Autori është shërbyer me figurat e fjalës (tropet), me figurat e mendimit, me figurat e përsëritjes e më rrallë edhe me figurat e eufonisë. Me përjashtim të katër poezive të cilat janë shkruar me strofa katërvargëshe dhe me rimë, të tjerat janë shkruar me varg të lirë dhe nuk janë të ndara në strofa. Te poezitë të cilat janë shkruar me strofa katërvargëshe dhe me rimë, nuk mund të themi se poeti ka dhënë ndonjë veçanti apo risi në ndonjërin nga përbërësit e poezisë. Risitë dhe veçantitë, origjinaliteti, kanë ardhur në shprehje te poezitë e tjera të cilat na e zbulojnë një talent me imagjinatë krijuese, me energji krijuese, me kondicion krijues dhe me guxim krijues. Sa i përket rimës dhe figurave të eufonisë ato janë përdor (edhe pse rrallë) me shije të veçantë estetike te disa nga poezitë e pandara në strofa, te të cilat rima është e pranishme vetëm në disa vargje të poezisë, zakonisht në tri vargjet e fundit. Në këto raste rima është përdor si një mëlmesë e cila ia ka shtuar bukurinë dhe shijen poezisë duke e bërë një specialitet të këndshëm.
“Strehim i qenies” është një libër i mirë poetik, me vlera të njëmendta të artit letrar, njëri ndër librat më të mirë të botuar nga klubi letrar “Nositi”, në të cilin libër autori aq sa është kujdesur t`i shpreh ndjenjat, përjetimet, pikëpamjet, dëshirat dhe vizionet e veta, gjithsesi interesante, është kujdesur edhe për atë që ato t`i shpreh me një gjuhë vërtetë poetike, duke u shërbyer me figura të llojllojshme stilistike të cilat janë përdorur me shije, me masë dhe natyrshmëri, duke e sendërtuar vizionin e tij estetik dhe duke krijuar poezi të bukura. Poezitë: “Përbuzja”, “Vaji i mbretëreshës”, “Shtrëngata”, “Një mijë vjet më parë” “Një premtim”, “S`më lënë të lindi”, “Erdhe bashkë me shiun”, “Varret në kullën e djegur”, “Mbrëmje e trazuar”, “E di ku je”, “Heshtja në fshatin tim” dhe disa të tjera, flasin për një krijues i cili e ka krijuar stilin e vet poetik dhe nëse vazhdon të shkruaj do të lërë gjurmë të ndritshme në poezinë shqipe.

Sonntag, 8. Dezember 2013

Halit Beka (Methasani) - Poezi nga Khalil Gibran

Këtë përmbledhje poezishë të autorit Khalil Gibran e shqipëroi dhe e përgatiti
për Revistën "AlbPlanet", Halit Beka (Methasani)



LIRI

Dhe një orator tha: "Na fol për lirinë"
Dhe ai u përgjijg:

Në pazar dhe pranë vatrave tuaja,
Tek përuleni asaj lirie tuajës, kam parë
Mu ashtu si skllevërit tiranit i përgjunjen,
e lëvdojnë atë dhe pse ai i rreh.
Gjithmonë, në korije të tempullit,
apo në hijen e kalasë
më të lirët mes jush si zgjedhë e si vargonj
lirinë ta varin, kam parë

Dhe zemra përbrenda më gjakoset,
pse ti i lirë mund të jesh edhe kur
dëshira për liri së kërkuari shpërgënj të bëhet,
e si arritje e përmbushje kur së foluri për liri pushon,
I lirë vërtetë kur pa një gajle një ditë të kesh
dhe netë pa brenga e pikëllim.

Por, kur këto gjëra jetën ta nxijnë,
e prapë mbi to, cullak e i palidhur ngrihesh
E si përtej ditëve e netëve do të çohesh,
kur zinxhirët qysh në mëngjes të kanë mbërthyer
e ti në mesditë e kupton se duhen thyer?
Në të vërtetë, zinxhiri më i fortë - ajo që ti liri e quan,
ndonëse hallkat në diell i shkëlqejnë e sytë t'i verbojnë.
Dhe ç'është ajo, veçse pjesë nga vetvetja
që tej duhet ta flakësh që i lirë të jesh?

Duke djegur librat e tua të ligjeve
s'mund ta fshish
as gjyqtarëve ballin duke ia larë
edhe pse detin e tërë mbi to e derdh

E nëse ndonjë ligj që do ta shfuqizoje,
Mu ai ligj që ti me dorën tënde e ke shkruar mbi ball
Do ishte
Dhe një tiran po të duhej ta rrëzoje,
më parë fronin tij në ty ndërtuar, shkatërro.
Pse, si do mund një tiran të lirët e krenarët të sundojë?
veçse me tiraninë në ta vetë
e me turp për të qenë krenar të jenë!

Dhe nëse diçka, andrallë më s'do ta quaje,
ajo nga ti vetë të qe qe përzgjedhur e jo imponuar.
E nëse një frikë tej do ta flakje
Stoli i saj mu në zemrën tënde ndodhet
e jo në duart e të frikësuarit
Vërtetë, gjithë gjërat që në qenjen tënde lëvizin
vazhdimisht gjysëm të pushtuara janë:
lakmues e i llahtarisur, i pështirë e dashamirës, ndjekës
dhe ai prej të cilit duhet të arratisesh.

Këto gjëra brenda teje lëvizin
si drita e hija si çift që kacavirren
dhe kur hija humbet e zhduket,
drita që mbetet ,hije për një dritë tjetër bëhet
Kështu edhe liria jote kur vargonjtë e vet humbet
zinxhir i një lirie më të madhe bëhet po vetë




BUKURIA

Dhe një poet tha:
Na fol për bukurinë:
Ku ta kërkosh bukurinë,
dhe si ta gjesh atë
Veçse ajo të jetë rruga jote
dhe Udhërrëfyesja jote të jetë
Dhe si të flasësh për 'të
përveçse ajo
endësja e fjalës tënde të jetë
I fyeri e i lënduari thotë:
Bukukria është e sjellshme dhe e mirë
Si një nënë e re gjysëm e turpshme
nga lavdia e saj, mes nesh ecën
Dhe ziliqari thotë:
Madje, bukuria është diçka
e fortë dhe e frikshme
Si stuhia ajo tund tokën
nën e qiellin mbi ne
I lodhuri e i rraskapituri thotë:
"bukuria është nga përshpëritje e butë,
Ajo në shpirt të flet!"
Zëri si një dritë e zbehtë
heshtjes vëndin ia lë
që nga hija e saj dridhet
Por zevzeku thotë:
" E kemi dëgjuar atë
të çirret nëpër male"
Dhe me vërritmat e saj
zhurma e trokut të thundrave
dhe ulurimat e ujqërve vijnë
Natën rojet e qytetit thonë:
" Bukuria kah lindja, me agimin ngrihet
Dhe në mesditë punëtorët e udhëtarët thonë:
Përkulur rreth botës nga dritaret e perëdimit,
bukurinë kemi parë.
I bllokuari nga dëbora në dimër, thotë:
Tek kodrat kapërcen, me pranverën vjen
Dhe në vapën e verës korrësit për bukurinë thonë:
" Me gjethet e vjeshtës tek bukuria kërcen,
dhe me një pirg dëbore mbi flokë e kemi parë"
Gjithë këto gjëra për bukurinë thatë
e prapë për ‘të asgjë nuk folët
përveç nevojave të papërmbushura
Dhe bukuria nevojë nuk është, pos ekstazë
nga etja gojë e zhuritur nuk është
e as dorë skamnori e shtrirë
Por zemër e përvëluar e i magjepsur shpirt
Shëmbëlltyrë që sheh nuk është,
as këngë që dëgjon
Por përfytyrim kur sytë i mbyll
dhe këngë që me veshët mbyllur dëgjon
Nuk është trap me lëkurë të rrudhur,
as krahë në kthetra ngjitur
Por kopsht në të përhershëm lulëzim
një tufë engjujsh ngaherë në fluturim.
O popull i profecive,
bukuria është jetë
kur jeta të shenjtën fytyrë saj zbulon
Por ju jeni jeta, dhe velloja jeni po vetë
Bukuria është përjetësia dhe ju e saja pasqyrë.


Rrobat

Dhe endësja tha: Na fol për rrobat

E ai tha: Rrobat ju fshehin mjaft nga bukuritë
e prapë të pabukurin dot s'e fshehin
Dhe, ndonëse në veshje lirinë e privatësisë kërkoni,
Në vend të tyre rripa e zinxhirë mund të gjeni
Duhet që dielli e era më shumë lëkurën
se sa veshjen t’ju rrahë
Se fryma e jetës në dritën e diellit është
Dhe dora e saj është në erë
Ca prej jush thonë:
Era e veriut i ka endur rrobat që veshim
Por çnderim qe gjergjefi i tij
dhe zbutësi i tejzës ishte peri
E kur puna e tij mbaroi, ai në pyll qeshi
Mos harro - mburojë e syrit të shkujdesur - thjeshtësia
E kur sy të tillë më të mos ketë,
thjeshtësia ç'do të qe, pos vargonj e fajësi?
E mos harro se toka kënaqet
lëkurën këmbëzbathur të ndjen
Dhe era me flokët e tu të lozë - përgjërohet 




Shoqëria 

Dhe një i ri tha:
Na fol për shoqërinë:

Shoku yt është nevojë e zgjidhur
Ai është fusha që ti me dashuri e mbjell
dhe me falënderim e korr
Dhe ai është sofra e oxhaku yt
Se shkon tek ai me uri
Dhe atë për paqe e kërkon
E kur shoku të thotë ç'mendon
Ti frikë nga mohimi brenda vetes nuk ke
dhe as miratimin dot s'e përmban
E kur ai hesht, zemra jote zemrën e tij
së dëgjuari s'pushon
Sepse pa fjalë, në shoqëri
gjithë mendimet, dëshirat
e pandehmat, lindin e së bashku, me gëzim
pa brohoritje, ndahen
Kur ndahesh nga shoku, mos u brengos
Pse, ajo që në ‘të ti don më shumë
më e qartë bëhet në mungesë të tij
Ashtu si mali në syrin e alpinistit
më e qartë duket kur nga fusha e shikon
E le të mos ketë synime në shoqëri,
e ruajtur thellë në shpirt
Pse dashuria që kërkon
Është zbulim i misterit të saj vetë,
E s'shtë gjë tjetër veç një rrjetë e hedhur
që pos së padobishmes asgjë nuk kap
Dhe për shokun, nga më të mirat tua lër.
E nëse ai pikën tënde të dobët i duhet të dijë
I thuaj se përmbytje është gjithashtu
E ç'ia vlen një shoku që kohën kot
harxhon për ta kërkuar
Ndërsa orët për të jetuar ia vlen të kërkosh
Sepse të tijat janë që do përmbushin
të tuat nevoja, e jo zbrazëtinë
E në ëmbëlsirën e shoqërisë
Le të ketë buzëgaz e hare,
kënaqësi e ndarë mes jush
Se në vesën e gjërave të vogla,
zemra mëngjesin gjen dhe freskinë




Thirrje e një të dashuruari

Ku je moj e dashur?
A je në atë parajsën e vogël,
Vadit lulet që të shikojnë
Si foshnjet që gjijtë e nënës vështrojnë?

Apo je në qurin tënd
Ku faltorja e mirësisë
Për nder tënd është vendosur
E ti si flijim zemrën
e shpirtin tim ke vënë?

Apo je mes librash
E dituri njerëzore kërkon
Kur me mençuri hyjnore je ngirë?

O shoqe e shpirtit, ku je?
Në tempull po lutesh
Apo natyrën në fushë
Strehë e ëndrrave të tua, thërret?

A je në baraka të skamnorëve
Zemërthyerit me ëmbëlsirën
e shpirtit tënd ngushëllon?
Duart e tyre
me bujarinë tënde ua mbush?

Ti je shpirt i Perëndisë,
e kudondodhur
Më e fortë se shekujt,

A e mban mend ditën kur u takuam
Kur dritë-kurora e shpirtit tënd na rrethoi
Dhe engjujt e dashurisë pezull na rrinin
Punës së shpirtit lavde i këndonin

Kur u ulëm nën hije të degëve,
a të kujtohet?
Nga sytë e njerëzve të fshiheshim,
e mban mend?
Ashtu si brinjët sekretet hyjnore
të zemrës, nga lëndimi mbrojnë

I mban mend ti monopatet
e pyjet që ecnim
Me duart mbërthyer
e kokat kah nëri-tjetri përkulur?
Sikur vetet brenda vehteve
mundoheshim të fshehim

A të kujtohet ora kur u ndamë
Dhe ti puthje detari në buzë më dhe?
bashkimi i buzëve të dashurura,
ajo puthje më mësoi,
zbulon sekretet hyjnore
që gjuha dot s’i thojë

Ajo puthje, parathënje
e një psherëtime të thellë qe
Si fryma e të gjithfuqishmit
që baltën në njeri e ktheu
Ajo psherëtimë
në botën shpirtërore më çoi
Lavdinë e shpirtit tim njoftoi
Dhe , atje ai do përjetësojë
derisa sërish të takohemi një ditë

Më kujtohet kur ti më puthje papushim
Me lotët që faqeve të rrëshqitnin
E ti the:
Trupat tokësorë shpesh duhet të ndahen
Që qëllimet për në këtë botë të arrihen
Dhe të ndarë të jetojnë duhet
Nga nevoja materjaliste detyruar

“ Por shpirti mbetet i lidhur, i sigurt
Në duart e dashurisë, gjersa vdekja arrin
E shpritrat e bashkuar tek Zoti i shpie”

“Shko, e dashur! Dashuria të ka zgjedhur ty
Mbi veten, si e dërguar e saj
Pse ajo është Bukuria që lules,
gotën e ëmbëlsisë së jetës i jep
Ndërsa krahëve të mi boshe
Dashuria jote - kujdestare ngushëlluese
Kujtimi yt - dasma ime e përjetshme”

Ku je tani, o tjetër vetja ime?
A je zgjuar në t’natës qetësi?
Le të përcjellë flladi i lehtë tek ty
Çdo rrahje të zemrës dhe dashuri

A përkëdhel fytyrën time
Në kujtimet e tua?
Ajo pamja ime nuk është më
Se mbi fytyrën time të lumtur si dikur
Pikëllimi hijen e tij ka hedhur

Dënesa sytë që bukurinë tënde pasqyronin
M’i ka fishkur
Dhe buzët që ti me puthjet e tua
M’i njomje , m’i ka tharë

Ku je e dashur?
A i dëgjon ngashërimet
Që përtej oqeanit?
A e ndjen nevojën time?
Durimin tim, a e mat dot?

Vallë a ka mbetur më shpirt në ajër
që frymën e këtij djaloshi
që po vdes, tek ty të sjellë?

Vallë a munden engjujt
mes tyre të flasin,
e ç’më mundon tek ty ta përcjellin?

Ku je, o ylli im i bukur?
Se terri i jetës më ka mbërthyer
Pikëllimi më ka pushtuar

Buzëqeshjet përmes erës m’i dërgo
Që kur të mbërrijnë sërish të ngjallem
Aromën tënde në erë kudërbo
Që me të i gjallë të mbetem
Ku je o e dashura ime?
Oh, sa e madhe është dashuria
E unë sa i vogël jam!

 


Vizitë nga Urtësia

Në heshtjen e natës Urtësia erdhi
e bri shtratit më qëndroi
lotët m’i fshiu
E, si nënë e dhembshur më vështroi
dhe tha:
Të qarët e shpirtit ta kam dëgjuar
dhe të të qetësoj erdha
Hapma zemrën e me dritë ta mbush
Më kërko,
dhe unë udhën e së vërtetës të tregoj

Dhe unë thashë:
Kush jam unë, Urtësi
në këtë të frikshëm vend si erdha?
këto shpresa të mëdha, ç’soj gjërash janë
kjo mori librash, mostra të çuditshme?
këta mendime, ç'janë
që si pëllumba në fluturim kalojnë?

Dhe këto fjalë nga dëshira kompozuar
dhe prej ëndjes kënduar,ç'janë?
E ç'janë këta bindje,
që shpirtin trishtueshëm e ngazëllyes ma kaplojnë
e zemrën ma mbështjellin?
E kësisoj, sy në sy më vështrojnë
e më në thellësi më zhbirojnë.
Arratinë prej brengave të mija marrin.
Dhe ata zëra që ditët e mija vajtojnë
se si rrëgjohem, qajnë,
ato ç'janë?

Ç'është kjo rini
që me dëshirat e mia luan
Dhe dëshpërimin më përqesh,
harraq i punëve të djeshme
Në vogëlsirat e çastit, ngazëllyer
përbuzës në ç'vjen paskëtaj?

Ç'është kjo botë
që për ku më çon nuk di?
Me mua pamëshirshëm rri.
Dhe kjo botë
Që gojëhapur njerëz të mirë gëlltit
Dhe të ligat të jetojnë në gji të saj, i lë
.
Ç'është kjo krijesë
që me dashurinë
për pasuri kënaqet
ndërsa humnera përtej rrethit të saj rri e pret?

Kush kërkon puthjen e jetës
ndërsa vdekja fort e godet
me kënaqësinë e një minute
që një vit pendesë sjell?
Kur ëndrrat e thërrasin,
me dremitje kotet,.

Ç'është ai që drejt detit të errësirës
mbi lumin e marrëzisë lundron?
Këta, ç'soj gjërash janë, o Urtësi,?

E ajo duke folur, u përgjigj:
Përmes syve të Zotit
botën mund ta shohësh, o njeri,
Dhe me mendje njerëzore mund të kërkosh
sekretet e të përtejmes t'i mësosh,
E prapë, kulmin e marrëzisë
Tek e vërteta t’shikosh
Në vendet e shkreta shko
dhe bletën mbi lule do gjesh,
Vëre shqiponjën që presë së vet
vërtik t'i sulet,
Në shtëpinë e fqinjit shko,
dhe fëmijën shiko
që sytë mbi zjarrin vezullues kapsit,
ndërsa nëna punëzënë, shtëpisë i sillet
"Si bleta bëhu
dhe ditët e pranverës kot mos i ço.
Se ç'bën shqiponja mos e vështro.
Si fëmija ji
me dritën e zjarrit ngazëllehu,
dhe punët e nënës mos i shiko
Se për hir tënd është
Gjithçka që me sytë e tu sheh

Moria e librave
dhe gjërat e çuditshme
Të bukurat mendime -
hija e atyre shpritrave
Që para se ti të vije, ishin këtu
Fjalët që ti thur -
lidhje mes teje e vëllezërve të tu
Bindjet, trishtimet e haretë,
fara që në arën e shpirtit qe hedhur
E paskëtaj të korrej
Ajo rini që me dëshirat e tua luan
derën e zemrës tënde hap
që drita brenda të hyjë.
Kjo tokë me gojën hapur,
shpëtimtari i shpirtit
prej skllavërimit të trupit i tënd

Kjo tokë që me ty ecën -
Zemra jote
E po kjo zemër e gjitha që ti
për këtë botë mendon.
Kjo krijesë, që ti si të paditur
e të vogël e shikon
Nga ana e Zotit ka ardhur,
keqardhjen përmes brengës të mësojë
Dhe përmes errësirës
njohurinë të përfitojë
Atëherë Urtësia
mbi vetullat që më përvëlonin
dorën vuri, dhe tha:
Ec atëherë përpara e mos prit,
se para teje Përsosmëria pret.
Ec e frikë nga gjembat në rrugë mos ki
Se asgjë e ligjshme të ligën nuk e mbron


Dhimbja

Dhimbja është thyerja e lëvozhgës që
kuptimin tënd mbështjellur mban
Ashtu si bërthama e frutit duhet thyer
që zemra e saj diellit t'i qëndrojë
Edhe ti duhet ta njohësh dhimbjen
Dhe me mrekullitë ditore të jetës
zemrën në thagmë po ta mbash
edhe dhimbjet më pak të mahnitshme
se gëzimet s'do të qenë.
Dhe do t'i pranoje stinët e zemrës
ashtu si stinët gjithmonë i pranon
tek mbi fushat e tua kalojnë
E me qetësi të plotë do shikoje
nëpër dimrin e pikëllimit tënd
Më të shumtën e dhimbjes
e zgjedh vetë
Është ilaçi i idhët
që mjeku brenda teje bën
Sëmundjen në vetvete shëron
Ndaj mjekut vehte besoji,
ilaçin në heshtje pije,
pa fjalë aspak në gojë
Pse, fjala e tij,
ndonëse e rëndë e e fortë
Nga dorë e butë
dhe e Padukshme udhëzohet
E gotën që të sjell,
dhe pse buzët t'i djeg
Baltë me lot të shenjtë njomur
Vetë poçari gatuar e pjekur ka.



Gëzimi dhe hidhërimi

Atëherë një grua tha:
Na fol për gëzimin dhe hidhërimin

Dhe Ai u përgjijg:
Gëzimi yt - hidhërim i demaskuar.
Dhe i njëjti pus
prej nga e qeshuara jote del
shpeshherë me lotët tuaj është mbushur
E ndryshe si do të qe?
Sa më thellë ai hidhërim në ty gërryen,
aq më shumë gëzim ti mban.
A s’është gota që ti mban verën
po ajo gotë që në furrën e poçarit është pjekur?
Dhe, a nuk është uda* që ta qetëson shpirtin,
nga ai dru që është gdhendur me thikë?
Kur je i lumtur,
thellë në zemrën tënde vështro
e do të shohësh se në të vërtetë
ti qan për atë që kënaqësia jote ka qenë.
Disa prej jush thonë:
“Gëzimi është më i madh se hidhërimi”
Dhe të tjerë thonë se
“hidhërimi ia kalon gëzimit”
Por unë do t’ju thoja:
Ata janë të pandashëm!
Së bashku ata vijnë,
e kur njëri ulet e rri me ty në minder,
ndërsa tjetri flë mbi krevatin tënd
Dhe ti vërtetë je i pezulluar
si peshorja mes dhimbjes dhe gëzimit
Vetëm kur je bosh
ti je në venqëndrim e i barazpeshuar.
Kur thesar-mbajtësi të ngre lart
për të peshuar arin dhe argjendin e tij
patjetër që gëzimi apo hidhërimi yt
o ngrihet, o bie.

 *udë= Instrument popullor Arab, me tela si llauta jonë
 



Kënga e shpirtit

Në thellësi të shpirtit një këngë pa fjalë kam
Që në bërthamë të zemrës jeton
mbi pergamen me bojë të ngjisë s'pranon
Dashurinë në mantel të tejdukshëm,
ma mbështjell e gëlon,
e mbi buzët e mija jo.
Si ta psherëtijë?
Tutem se me frymë tokësore më përzihet.
Kujt t'ia këndoj?
në shtëpinë e shpirtit
nga frika e veshit të vrazhdë ngujuar rri
Kur në thellësi të syve të mi vështroj
Hijen e hijes së tyre rri duke shikuar
Dhe kur majat e gishtrinjve prek
dridhjet e saj ndjej
Puna në dorë pranisë së saj i përgjigjet
Si liqeni që shkëlqimin e yjeve pasqyron
Lotët, që trëndafilin në vyshkje zbulojnë
si pika e kthjellët e vesës ma tregojnë,
Një këngë nga soditja kompozuar
Nga heshtja botuar
Nga klithmat shmangur
Nga e vërteta palosur
Përsëritur nga ëndrrat
Nga dashuria kuptuar
E fshehur nga zgjimi
Nga shpirti kënduar
Këngë e dashurisë quhet
Cili vëlla do ta këndonte (Kaini apo Esau*)
Më shumë erë se jasemin është
Cili zë do ta pushtonte?
Si i të papërlyerës sekret
në zemër thellë ngujuar
Kush telat mund t'ia dridhë
Kush vallë gjëmimin e detit
Me këngën e bilbilit ta bashkojë
Kush mundet klithmën e shtërngatës
me psherëtimën e fëmijës ta krahasojë?
Kush fjalët me zë guxon t'ia thotë
Kur për zemrën janë bërë t'i lexojë
Ç'njeri Këngën e Perëndisë guxon
Që me fjalë e zë ta këndojë?

*Lexo mbi çifutët Kaini dhe Esau në Dhjatën e vjetër




Një lot e një buzëqeshje

Brengat e zemrës me harenë e morisë,
s'do t'i këmbeja
Dhe s'do të kisha lotin që trishtimi buron
në çdo qelizë timen, të rrjedhë
e në buzëgaz të kthehet
Veç një lot e një buzëqeshje jeta ime të mbetet.

Një lot që zemrën time t’më kthjellojë,
e të fshetave të jetës kuptim të m’i japë
Një buzëqeshje - me bijtë e llojit tim të më ofrojë
Simbol të lëvdatave të mija për perënditë të çfaqë

Një lot që me zemërthyerit e tjerë të më bashkojë
Një buzëqeshje, shenjë e ngazëllimit, gjallëqenë
me dëshira të zjarrta, më mirë, i përmalluar të vdisja,
i këputur i vrarë, se sa i gjallë e i përzënë,

Për dashuri e bukuri në thellësitë e shpirtit,
etjen dua ta kem,
sepse të kënaqurit –
njerëzit më të ndrydhur i kam parë,
Psherëtimën e të përvëluarve e të përmalluarve
e kam dëgjuar
Më e ëmbël se melodia më e ëmbël,
e pandarë.

Me muzgun që avitet, petalet lulja i mbledh
Flë, e përmallshëm atë mbështjell
Agimi avitet, ajo buzët e saja hap,
e të diellit puthje të nxehta t’i prekë.



Sadaka (Të japësh)


Dhe tha një pasanik:
Na fol për sadakanë
E ai u përgjigj:
Ti jep, por shumë pak
nga ajo që zotëron
Është ajo që jep nga vetvetja,
kur vërtetë jep
Pse, ç'është pasuria
pos gjërave që mban e ruan
nga frika se nesër do të të duhen?
Dhe e nesërmja,
Ç’i sjell ajo një qeni cigun
që kockat varros
në rërën e pagjurmë
Tek ndjek peligrimët
për në qytetin e shenjtë?
E ç'ëshrë frika e nevojës
veçse nevoja vetë
A s'është droja e etjes
kur pusin plot e ke
Etje që nuk shuhet?
Ka nga ata që shumë pak japin
nga aq shumë sa kanë
Dhe e japin që t'ia dinë
Dhe dëshirat e fshehta
të padobishme ia bëjnë sadakanë
Dhe ka nga ata
që nga e pakta që kanë,
të tërë e japin
Këta janë besimtarët
dhe bujarët e jetës
Dhe arka e tyre bosh
kurrë nuk u mbetet
Ka nga ata që me gëzim japin
e gazi shpërblimi i tyre është
Dhe ka nga ata
që me dhimbje japin
Dhe dhimbja është
pagëzimi i tyre
Ka nga ata
që dhimbje s'njohin tek japin
e as lumturinë nuk kërkojnë
Por as mendjen tek mirësia s'e kanë
Ata japin si ta hidhnin tej në luginë
Ashtu si mërsina
aromën në hapësirë
Dhepse Zoti për duart e këtyre flet
Dhe pas syve të tyre,
lart mbi tokë AI buzëqesh
Është mirë të japësh kur të lypin
Por është më mirë të japësh
pa të kërkuar
Por që vetë ti e kupton
Dhe dorës së hapur
në kërkim të atij që do të marrë
Më i madh është gëzimi
se të japësh
E ti, a do t'i mbaje dot gjë?
Dhe gjithçka që ke,
një ditë do të jepet
Ndaj, jep tani që stina e sadakasë
jotja të jetë e jo e trashëgimtarëve
Ti shpesh thua:
Do të jepja,
por vetëm atyre që e meritojnë
Pemët në pemishte të thonë jo
Edhe tufa në kullotë, jo të thotë
Ata japin që të mund të jetojnë
Pse të mbash është të vdesësh
Sigurisht, ai që ia vlen
të marrë ditët e netët Ia vlen
për gjithça tjetër që edhe ti ke
E kushdo ka merituar
të pijë nga oqeani i jetës
Edhe nga përroi yt i vockël
meriton kupën ta mbushë
E ç'shpërblim më i madh do të ishte
se sa ai që në kurajon
e mirëbesimin ndodhet
përveç sadakasë, dhe e pranimit
E kush je ti
që burrat të shqyejnë gjoksin
e të mburren, që ti
hashiqare vlerën e tyre të shohka
dhe krenarinë e tyre të patrazuar?
Shih më parë se si të jesh dhurues
e që mund të japësh vërtetë
Se në të vërtetë
është jeta që i jep jetës
Ndërsa ti që e quan veten dhurues
Nuk je veçse dëshmitar
Dhe ju që merrni,
e që të gjithë të tillë jeni-
Mos mbani peshën e mirënjohjes
që zgjedhë mbi vete
e atë që ju dhuron mos të vini
Por çohuni së bashku
me atë që ju jep
Mbi sadakanë, si mbi krahë
Sepse ta mbash mendjen vetëm tek borxhi
Është si të dyshosh në bujarinë e tij
Që zemërmadhen tokë për nënë ka
E Zotin për baba!




Vdekja

Atëherë Almitra foli e tha:
Do të pyesnim tani për vdekjen
E ai tha:
Ju do ta dinit sekretin e vdekjes
Po si do ta gjenit kur s'e kërkoni
në zemër të jetës?

Bufi që sytë vetëm për natë i ka,
misterin e dritës dot nuk e zbulon
Nëse vërtetë shpirtin e vdekjes vëreni,
Mbi trupin e jetës zemrën hapni
gjërë e gjatë

Pse jeta e vdekja një janë
Ashtu si lumi e deti janë një
Në thellësi të shpresave e dëshirave të tua
Dituria e heshtur e së përtejmes fshihet
Dhe si fara që nën borë dremit

Ashtu dhe zemra jote
për pranverën ëndërron
Dhe ëndrrave besoji,
se porta e përjetësisë fshihet në to
Frika ndaj vdekjes asgjë tjetër s'është
pos drithmës së bariut
që para mbretit qëndron

E dora e tij gadi për ta nderuar
mbi bariun shtrihet
A s'është bariu i lumtur nën drithmën e vet
se shenjën e mbretit do të veshë?
E prapë, ai mendjen tek drithërimat më s'e ka?

E ç'është vdekja
veçse lakuriq në erë të qëndrosh
e në diell të tretesh plotësisht!
E ç'është të ndalësh frymëmarrjen
veçse çlirim i frymës
nga rryma e pandaltë,
që ajo lart të ngrihet e përhapet
e Zotin të kërkojë e pangarkuar?

Vetëm kur nga lumi i heshtjes
ti vërtetë do të këndosh
E vetëm kur majën e malit të kesh mbërritur
E nga aty, do fillosh të ngjitesh vlrtetë
E kur toka gjymtyrët t'i ketë marrë
Vetëm atëherë kërcimin do të fillosh




Zëri i një poeti

Fuqia e mëshirës në zemrën time, thellë mbillet
Dhe unë grurin korr e në duaj lidh,
e të uriturit ja jap
Shpirti im jetë i jep hardhisë
Dhe unë veshulët shtrydh e lëng të eturit i jap
Perëndia llampën me vaj më mbush
dhe unë në dritare e vë,
udhëtarëve të panjohur udhën t'ua rrëfej

I bëj këto se në to unë jetoj
E duart në më lidhshin, e thënë mos qoftë
që këto që bëj, më të mos mundesha
vdekja - dëshira e mbetur do ishte
se unë- poet e po nuk dhashë, të marr s'e bëj dot

Njerëzia si stuhi zemërohet,
e unë në heshtje psherëtij
Pse stuhia kalon tutje, ikën,
e psherëtima te e vetmja Perëndi

Njerëzit pas gjësendeve në tokë kapen
E unë flakadanin e dashurisë ngahera kërkoj të mbaj
të më pastrojë flakë e tij,
e zemrës ligësinë t'm'i përcëllojë

Gjërat që preken pa vuajtur njeriun e vdesin
Me dhimbje që ringjall, dashuria vetiu e zgjon

Në fise e klane njerëzit keqazndarë
që qytete e fshatrave të ndryshëm u takojnë
Po unë mes tyre të huaj e gjej vehten
e asnjë vendbanimi s'i përkoj
Atdheu im - Gjithësia, ,
familja njerëzore, fisi që i takoj

Njerëzit të dobët, mes tyre keqpërçarë
Shih sa e vogël Bota,
në mbretëri ta ndash,
Perandori e krahina, zgjuarsia ç'u bë?
Njerëzit në një bashkohen,
tempujt e shpirtit të shkatërrojnë
Pastaj dorë për dore lidhen
që shtëpi për njerëzit në tokë ndërtojnë
Unë mënjanë rri,
shpresëzërat brenda vehtes tek thonë dëgjoj:
"Ashtu si dashuria me dhimbje
zemrën e njeriut e ngjall
ashtu dhe injoranca,
mësim dijes i bën.
Dhimbja e padija në hare e dituri të çon
Se Qënja Mbinjerëzore
asgjë nën qiell s'krijoi kot

-2-

Zemra më pikon
për të bukurin tim Atdhe
Dhe i dua njerëzit e tij,
se vuajtur shumë kanë
Por, nëse njerëzit e mi do të çohen
Për plaçkitje nga dëshira shtyrë
Me motivin e tyre
"frymë patriotike" ashtuthënë
të vrasin e plaçkisin duan,
vendin e fqinjit të pushtojnë
e mizoritë mbi atë popull të kryejnë
Për këtë Atdhe e këtë popull timin
veç urrjtje do t'ruaj.
Këndoj hymnin për vendlindjen,
e malli shtëpinë e fëmijëve të mi
më merr të shoh
Por nëse njerëzit në atë shtëpi
strehë e bukë udhëtarit s'i shtrojnë
Himnin në zemëratë do ta ktheja
dhe mallin në harresë shndërruar

Zëri i brendshëm do të thoshte:
"Shtëpia që nevojës vend s'i bën
rrënimin për hak e ka"
E dua fshatin tim të lindjes
me ca dashuri nga ajo e Atdheut
Dhe Atdheun tim,
me pjesë nga dashuria për tokën e dua
Që i tëri vendi im është,
dhe me tërë qenjen time, tokën dashuroj
Si parajsë e njeriut ,
shpirt i prekshëm i perëndisë
Njerëzia, ky shpirti i Qenjes Mbinjerëzore në tokë
Dhe po kjo njerëzi
mbi rrënoja qëndron
lakuriqësinë pas rreckave e mbulon
lotët mbi faqet e thara lëshon,
e fëmijët e vet mëshirshëm thërret

Por fëmijët të zënë janë
tek himnin e fisit këndojnë
Të zënë janë
se shpatat i mprehin,
e qarjet e nënës
nuk mund t'i dëgjojnë

Mirësia popullit i thërret,
por më kot, veshë për të s'ka
E nëse dikush dëgjon
e lotët e nënës i fshinë, e ngushëllon
Tjetri do të thotë:
"Ai është i dobët, ligështia e mundon"

Njerëzia është shpirti i Mbinjerëzores
mbi tokë mirëkuptim e dashuri predikon
Por njerëzit tallen me këto mësime.
Jezusi Nazarian dëgjoi
dhe kryqëzimi fati i tij qe
Sokrati thirrjen e Perëndisë dëgjoi
dhe atë ndoqi,
më i mirë fat s'e gjeti
Pasuesit e Jezusit Nazarian dhe të Sokratit
nxënës të Perëndisë janë,
E meqë njerëzit nuk i vrasin ato
Me to tallen e thonë:
"Tallja më e idhët se vrasja është"!
Jeruzalemi s'mund ta vriste dot Nazarianin,
as athinasit Sokratin
Ndaj jetojnë ata ,
në përjetësi jetojnë
Tallja mbi nxënësit e Perëndisë,
dot nuk ngadhnjen
Përgjithmonë ata shtohen e jetojnë

-3-

Ti je vëllai im se njeri je dhe ti,
të dy ne bij të Shpirtit të Shenjtë jemi
Nga e njëjta baltë jemi bërë të dy

Ti je këtu si shok i rrugës së jetës je
dhe të fshehtat e Vërteta
t'i kuptoj më jep ndihmë
Ti je njeri, dhe kaq mjafton
që si vëlla të të dua
Për mua fol, si për mbarë të vijë
Se e Nesërmja tutje do të të marrë
Dhe fjalët e tua për prova do t'i vërë
Dhe drejtësinë do marrësh,
nga gjykimi i Tij

Ti mund të më mohosh
gjithçka që e imja është
Se babëzia ma nxiti të mbledh pasuri
Dhe nëse kjo vërtetë do të kënaqte,
tapinë ta kam dhënë, merre, e jotja qoftë

Gjithçka mund të bësh mbi mua
Veç të Vërtetën dot s'e prek
Gjakun mund të ma derdhësh
e t’ma djegësh trupin
Por shpirtin s'ma vret e as ma lëndon dot,
Duart në pranga mund të mi lidhësh
e këmbët me vargonj
Në burg të errët të më fusësh,
por mendjen dot s'ma skllavëron
Pse i lirë është si fllad në qiell të paanë

Ti je im vëlla, e të dua.
Ta dua adhurimin në kishë,
në tempull tek gjunjëzohesh
Tek lutesh në Xhami, të dua
Unë, ti e ne të gjithë fëmijë të një feje jemi
Pse rrugët e ndryshme të saj
S'janë veç gishtrinj të së dashurës dorë
të Qenjes Mbinjerëzore.
Shtrirë për të gjithë ne
të na përsosë shpirtin,
dëshpërueshëm, që t'arrijmë,
mezi presim të gjithë

Të dua për të Vërtetën
që nga dituria të vjen
Të vërtetën që nga injoranca
s'e shoh dot
Por si të mirëqenë e respektoj,
pse punë e shpirtit është
E vërteta jote
me të vërtetën time të takohen
Në botën tjetër,
e bashkë , si aroma e luleve të përzihen
Që një e vetme e tërë të bëhet,
e Vërteta e përjetshme
Që në përjetësinë e Dashurisë e Bukurisë
të jetojë.

Të dua se je i dobët para të fortit sundues
dhe i varfër para të babëziturit pasanik
Ndaj lotët i derdh dhe ngushëllimin të jap
Dhe përmes lotëve të shoh që
krahët e drejtësisë të kanë pushtuar
buzëqeshur të shoh tek prokurorët i fal
Vëlla të kam e të dua shumë

-4-

Të kam vëlla,
po pse me mua grindesh?
Pse ma pushton vendin
e të më nënshtrosh mundohesh
Për hir të kënaqësisë
për ato që lavdi e autoritet kërkojnë?

Pse e lë gruan e fëmijët
dhe vdekjen kërkonnë tokën e largët,
për hir të atyre
që me gjakun tënd lavdi blejnë
dhe nderin e madh
me lotët e nënës tënde përfitojnë?
Vallë, nder është që vëllai vëllain të vrasë?
Nëse nder e quan,
le t'i themi një punë e adhurueshme,
Dhe Kainit tempull t'i ngremë
që vëllain e tij Abel vrau
A është vetëruajtje ligji i parë i Natyrës?
Pse atëherë lakmia të shtyn të vetë-flijohesh,
vetëm e vetëmt'arrish synimin e tij,
edhe vëllain duke vrarë?
Ruaju o vëllai im nga prijësit që thonë:
"Dashuria për të jetuar na obligon
të drejtën e të tjerëve t'u mohojmë"
Të them veçse këtë:
Të mbrosh të drejtat e tjetrit
puna më e bukur e më fisnike
që mund të bësh është
Nëse të jetoj,
nga mua kërkohet të tjerët të vras
Atëherë, vdekja ime
më e ndershme është se jeta
E nëse nuk e gjej dot njeri të më vrasë,
që nderin vehtes t'i mbroj
Atëherë, ngurrim s'do kisha
por jetën vehtes me duart e mija do t'ia marr
Për hir të përjetësisë,
përpara se përjetësija të ketë ardh.
Egoizmi or vëlla shkaku i epërsisë qorre është
Dhe epërsia krijon fiset,
fiset autoritet që çon në sherr e nënshtrim
Shpirti beson në fuqinë e dijes
dhe drejtësisë mbi padijen e errët
Ai i mohon epërsisë shpatën
për të mbrojtur e forcuar mosdijen e shtypjen
Ajo epërsi që Babiloninë shkatërroi
e themelet e Jeruzalemit tronditi
Që la Romën në rrënoja,
që kriminelët i quajti të vyerit e mëdhenj
Që shkrimtarët i bëri t'i lartësojnë emrin
Historianët, bëmat çnjerëzore të saj
si lëvdata t'i shkruajnë
Të vetmen epërsi unë njoh
është dituria e mbrojtjes dhe
e mësimit në Ligjin Natyror të Drejtësisë
Ç' drejtësi tregon autoriteti
kur ai vrasësin vret
Kur vjedhësin e burgos
Kur vendin fqinj sulmon
e popullin ia vret
Çfarë mendon drejtësia
për autoritetin, nën të cilin
një vrasës ndëshkon një vrasës
Një hajdut dënon atë që vjedh

Ty vëlla të kam, e ndaj të dua
Dhe dashuria është drejtësi
me plot fuqi e dinjitet
Nëse drejtësia
këtë dashuri për ty s'e përkrah
pavarsisht nga fisi a rraca kujt i takon
Mashtrues do të isha,
që shëmtirën ego pas
basmasë së bukur
të dashurisë së pastër fsheh

Përmbledhëse:

Shpirtin shok e kam
që në trishtim e ankth të jetës
më ngushëllon
Ai që shok shpirtin s'e bën,
armik i njerëzimit është
dhe ai që udhën njerëzore
tek vetja nuk e gjen,
në dëshpërim do të kalbet
Jeta del nga vetvetja
dhe nga rrethina nuk degëzon
Një fjalë të them kam ardhur,
dhe tani është koha ta them
E nëse vdekja s'më le ta shqiptoj,
nesër ajo të thuhet
Se e nesërmja në librin e përjetësisë,
sekrete kurrë nuk lë
Kam lindur në lavdi të dashurisë
dhe të dritës së bukurisë të jetoj
Që pasqyrim i Zotit janë.
Unë jetoj këtu
e njerëzit, s'më nxjerrin dot
prej pronës jetë, sepse e dinë
se në vdekje do të jetoj
E në sytë m'i shkulshin,
unë prapë murmuritjet e dashurisë
dhe këngët e bukurisë do dëgjoj
Dhe në veshët m'i mbyllshin,
prekjen e flladit,
me zjarrin e dashurisë
e aromën e bukurisë përzier do të ndjej
Dhe në zbrazëti më vënçin,
bashkë me shpirtin do jetoj
këtë fëmijë të dashurisë e bukurisë
Kam lindur të jem për të gjithë
e me të gjithë
Dhe ajo që bëj në vetmi sot
Nesër popullit do t'i jehojë
Ajo që sot e them me një zemër
Nesër shumë zemra këtë do ta thonë




Fjala

Pastaj një shkollar tha: "Na fol për fjalën"
Ai foli duke thënë.
Ti flet kur paqe me mendimet më nuk ke
Dhe në vetminë e zemrës më dot nuk rri
Jeton tek buzët, dhe tingulli,
çlodhje, kotje është
Dhe në të shumtën e fjalës,
mendimi është gjys i vrarë
Pse mendimi
shpend i hapsirës është,
qe në kafazin i fjalëve ,
shumë, vërtetëi hapin krahët
por dot nuk fluturojnë
Dhe ka mes jush
që llafazanin kërkojnë
Nga frika se vetëm mos mbesë
Heshtja e vetmisë në sytë e tyre
vetveten lakuriqe zbulon,
e të arratisen
Ka nga ata kur pa ditur
a paramenduar flasin
Një të vërtetë zbulojnë
që as vetë s'e kuptojnë
Dhe ka nga at që të vërtetën
në vetvete kanë
por me fjalë dot s'e thonë
E në gji të kësisojve shpirti
në heshtjen ritmike jeton
Kur shokun në trotuar
a në pazar takon
lëre shpirtin që buzët t'i lëvizë
e gjuhën të udhëzojë
Lëre zërin brenda zërit
që në vesh të veshit të tij të flasë
Pse shpirti i tij do ta mbajë
të vërtetën e zemrës tënde
si gjuha shijen e verës mban
Kur ngjyra të jetë harruar,
dhe enë më mos të ketë



Shitblerje 

Dhe një tregtar tha:
Na fol për shitblerjen
Dhe ai u përgjigj e tha:
Bota ty të jep frutin e saj
e ty asgjë s'të duhet të bësh
Veç duart e tua t'i mbushësh, të dishë

E tëra është dhuratat të shkëmbesh
që bollëk të gjesh e të kënaqesh
E prapë, shkëmbimi në dashuri
e drejtësi njerëzore të jetë
Përndryshe në lakmi për ca
E uri për të tjerët shndërrohet

Dhe kur në treg,
ju punëtorë të detit e të fushës
Me endëset e poçarët,
e mbledhësit e erëzave takoni
Ftojeni kryeshpirtin e kësaj bote
mes jush të vijë,
që peshoret të shenjtërojëllogaritë
e kundërllogaritë të peshojë
Dhe dorështerpin mos e mundo
në llogari të futet, se ai fjalët për punë shet
Të tillë njerëzve u thuaj:
Me ne në fushë eja, ose rrjetën hidh det
Që toka e deti i begatë dhe për ty të jetë
E nëse këngëtarë a valltarë a me fyej
që i biejnë, takoni
Dhurata prej tyre blini,
atje në pazar kur vijnë
Pse edhe ata
mbledhës frutash e temjani janë
E ajo që sjellin, edhe pse prej ëndërrave
Rroba e ushqim të shpirtit janë
Dhe para se tregun të lini e shkoni
Shih se asnjë duarthatë mos të ikë
Se Kryeshpirti i botës, qetësisht
nuk fle atje mbi erë,
gjersa nevojat e më të dobëtit
plotësuar të jenë.



Shtatë vehtet

Në orën më të qetë të natës,
ashtu gjysëmfjetur, i shtrirë,
shtatë vehtet e mija u ulën bashkë,
e ashtu bisedën me përshpëritje filluan:

Vetja e parë:
Këtu në këtë të marrë
kam kaq vite që rri
Me asgjë nuk merrem
veç t'ia përtërij dhimbjet përditë
dhe pikëllimin çdo natë.
Dot s'duroj më, do ngre krye tani

Vetja e dytë:

Fati yt ku e ku më i mirë si imi është, or vëlla
Se vetja e hareshme e këtij të marri më ka rënë të jem
Unë gazin e harenë e tij bëj
dhe orët e gëzueshme këndoj
Dhe me këmbët e ngatërruara
mendimet më të ndritura të tij,
më bie të kërcej
Pra, nga mërzia që kam
mua më takon rebelimi

Vetja e tretë:

E, po unë, vetja copë e çikë prej dashurisë
lloj i flakët i afshit të tërbuar,
i dëshirave marramendëse?
kundër këtij të marri
unë jam ai që më takon të rebeloj

Vetja e katërt:
Unë, nga të gjithë ju jam më fatkeqi
Pse asgjë s'më është besuar
pos urrejtjes së neveritshme
dhe zemërimit shkatërrrimtar.
Pra, jam unë vetja më e stuhishme
që ka lindur në shpellat e errëta të ferrit,
që do ngrihej kundër
e s'do të shërbente më këtë të marrë
Vetja e pestë:
Hëk-hë, jam unë,
vetja e të menduarit, tekanjozi
Vetja e etjes e urisë,
e dënuar të bredh papushim
në kërkim të së panjohurës,
e gjërave që ende s'janë shpikur
Pra, jam unë, e jo ju ai që i bie të ngre krye.

Vetja e gjashtë:
Dhe unë, vetja e punës, i shkreti punëtor,
që me duar plot durim,
e me sy të përmallshëm
që i vesh ditët me përfytyrim
e gjërave pa formë,
të përjetshme forma u jep.
Ndaj, jam unë i vetmi,
kryengritësi ndaj këtij të ndërkryeri zevzek

Vetja e shtatë:
Sa e habitshme,
të gjithë ju do të rebeloni
kundër këtij njeriu,
pse sejcilit prej jush i ka rënë
një fat i shkruar për ta përmbushur.
Ah, veç të isha edhe unë njëri prej jush
një vete me short të rënë,
Por asnjë s'kam.
Unë jam ajo vetja "mos bëj asgjë"
Ai që rri kot, budalla.
Kot kudo, e kot kurdoherë
Ndërsa ju të zënë me punë,
jetën. ripërtërini
Pra, jeni ju apo unë
ai që të rebelojë?
E kur kështu foli vetja e shtatë,
të gjashtë vehtet e tjera vështruan me keqardhje mbi të
e asgjë nuk thanë më.
E ndërsa nata zhytej gjithnjë e më thellë,
njëri pas tjetrit ranë të flenë,
tulatur, me një gëzim të ri.
Por vetja e shtatë mbeti zgjuar.
Vështronte hiçin
që ndodhet pas çdo gjëje.




Bukuria e Vdekjes

1- Thirrja

Lermëni të fle, se shpirti me dashuri më është helmuar
E të pushoj lermëni,
se shpirti me ditë e netë më është ngopur.
Ndizmëni qirinjtë, e temjanët rreth shtratit m'i digjni
Gjethet e jaseminit e trëndafilit mbi trup m’i shpërndani
Flokët me temjan m’i lyeni e këmbët me parfum m’i spërkatni
Dhe dorë e vdekjes ç’më ka shkruar mbi ballë, lexoni.

Në krahët e dremitjes të pushoj, lermëni
se sytë hapur , zgjuar, më janë lodhur
Telargjendta lirë me dridhje shpirtin të ma zbusë.
Telash harpe dhe llaute një vello të më thurni
E zemërvyshkurën me të ma mbështillni.

Këndo të shkuarën, siç agimin e shpresës në sytë e mi shikoni
domethënia magjike e saj –
një shtrat i butë ku zemra më pushon
Fshijini lotët miqtë e mi, dhe duart si lule lart i çoni
Agimin me kurorën e tyre përpjetë, përshëndetni.

Si shtyllë drite mes meje e pafundsisë
Nusevdekjen vështro si qëndron
Mbaje frymën e bashkë me mua
shushurimën shenjëdhënëse
të vdekjes krahëbardhë dëgjo.

Afromu, e lamtumirën më jep
Sytë me buzë që qeshin m’i prek
Fëmijët me duar e gishta të trëndafiltë
Duart t’m’i mbërthejnë
Lëri pleqtë duar damardukshëm,
mbi kokë t’m’i vendosin,
e bekimet të më japin
Virgjëreshat të më afrohen
e hijen e Zotit mbi sy t’ma shikojnë.
Dhe jehonën e vullnetit të tij dëgjoni,
me frymën time të garojë.

2- Ngjitja

Një majë mali kam kapluar
dhe shpirti në t’paanën kupë liriplotë qiellore fluturon
Larg, shumë larg, shokët e mi, unë jam
dhe retë kodrat prej syve fshehur m’i kanë
Luginat mbytur nga i heshtjes oqean
Dhe duart e harresës rrugët e shtëpitë kanë mbështjellë
Fushat e lëndinat prapa një tisi të bardhë po zhduken
Si re pranverore, e verdhë si e qiriut flakë
E kuqe si muzg.

Kënga e valëve dhe himnet e përrenjve
Shpërndarë, dhe zërat e turmave në heshtje shushatur

E hiç, asgjë nuk dëgjoj, veç të Përjetësisë muzikë.
Në përsosmëri harmonie me të shpirtit dëshirë.
Në bardhësi të plotë mbuluar jam
Në rehati, në paqe, në qetësi.

3-Eshtrat

Nga ky qefin i bardhë më çmbështillni
E me petale jasemini e zambaku më vishni
Trupin prej qivurit të fildishtë ma hiqni
E mbi jastëkë lulesh portokalli të pushojë
Mos më qani, por këngë rinie e gëzimi këndoni
Lot mbi mua mos derdhni,
por për vjeljet e rrushtrydhjet vallëzoni.
Psherëtima agonie mos nxirrni,
pos shenja dashurie e gëzimi
mbi fytyrë me gishtrinj më vizatoni
Qetësinë e ajrit me ligje e requiem mos e trazoni
Lërini zemrat këngën e Jetës së përhershme
me mua të këndojnë
Me veshje të zeza për mua zi mos mbani
Me rroba plotgjyrëshe vishu, e së bashku të gëzojmë
Me psherëtimë në zemër për largimin tim mos flisni
Sytë i mbyllni e mua në përjetësi mes jush do më shihni.

Mbi një tog gjethesh më vendosni
E mbi shpatullat tuaja miqësore më bartni
Për në pyjet e shkreta ngadalë më dërgoni
Në varrezat plotpërplot mos më çoni
Prej kërkëllitjes së eshtrave e kafkave
ëndrra të mos tresë
Tek qiparisat më çoni
e varrin ndër vjollca e lulëkuqe ma hapni
Që hije kur rriten asgjë nuk u bën
Varrin të thellë ta kem
që eshtrat vërshimet në luginë mos t’m’i nxjerrë.
Nurin tim të gjerë ma lini, që hijet e muzgut të vijnë
E afër meje të rrinë.

teshat tokësore të gjitha m’i hiqni
e thellë në Tokën Mëmë më vendosni
E mbi gji të sime Nëne me kujdes më lini.
Me dhé të butë më mbuloni,
e çdo grusht i tij me farë jasemini,
zambaku e mersine përzier.
E kur mbi mua të rriten e lulëzojnë
Aromën e zemrës sime në hapësirë do të lëshojnë
Deri edhe diellit të fshehtat e paqes sime t’i zbulojnë
Dhe me flladin e rehatinë udhëtari të lundrojë.

Më lini atëherë, miq, lermëni
dhe me hapa të heshtur largohuni
Si heshtja luginën e shkretë kalon
Lermëni me Zotin e vetë ngadalë shpërndahuni,
Si flladi i Prillit lulet e bajames e mollës davarit.
Tek gëzimet e jetës suaj kthehuni
Atë që vdekja prej meje e jush s’na e heq dot
Atje do të gjeni
Me vend largohuni, se ajo që këtu shihni-
Fare larg prej kuptimit të tokësores botë
Më lini.


I çmenduri
– alegoritë dhe poezitë

Ti më pyet si u çmenda.
Kjo ndodhi kështu:
Një ditë para se mjaft perëndi të kishin lindur,
unë nga një gjumë i thellë u zgjova,
dhe pashë se të gjitha maskat m’i kishin vjedhur,
- shtatë maskat që në shtatë jetë vishja e gëzoja
- pa maska vrapova nëpër rrugët me turma,
duke bërtitur: Hajdutët, hajdutët, hajdutët e mallkuar!
Burra e gra qeshën e nga frika në mua
për në shtëpi ia mbathën, nxituar
Dhe kur në pazar mbërrita,
një fëmijë mbi çati të shtëpisë hipur
-“Ai është i çmendur”. thërriti:
Unë hodha sytë lart që ta shikoj,
dilelli për herë të parë fytyrën lakuriq ma puthi.
Për herë të parë dielli fytyrën ma puthi
Dhe shpirti prej të diellit dashuri
Në flakë u kall
E maskat s’i doja më.
Dhe thirra si në ekstazë
Maskat më s’i dua.
Bekuar hajdutët qofshin
Që maskat m’i vodhën
E kështu i çmenur u bëra
Dhe i gjeta të dyja:
lirinë e vetmisë dhe sigurinë të kuptuarit qënë
se ata që na kuptojnë
diçka në ne skallvërojnë
Por në sigurinë time aq krenar le të mos jem.
Se dhe një vjedhës në burg i sigurt është
nga një tjetër që vjedh.





E mira dhe e liga

Dhe një nga të kryepleqtë e qytetit tha:
"Na fol për të mirën e të ligën"
Dhe ai u përgjigj:

Për të mirën në ty mund të flas,
por jo për të ligën
Pse, ç'është e liga
pos së mirës nga urija e etja e saj torturuar?
Dhe vërtetë, kur e mira është e uritur,
ajo edhe në guvat e errëta kërkon ushqim,
dhe kur e etur, ajo nga krojet e shterrura pi
Je i mirë kur je një me vetvehten
Kur s'je i tillë, ti s’je i lig
Pse, një shtëpi e ndarë
nuk është një strofull hajdutësh,
por thjesht një shtëpi e ndarë.

Dhe një anije pa timon mund të bredhë pa drejtim
përmes ujdhesave të rrezikshme, e prapë nuk fundoset
Je i mirë kur mundohesh të japësh nga vetvetja
Nuk je i lig kur kërkon të fitosh për vehte
Pse, kur orvatesh të fitosh s'je veçse një rrënjë
që kapesh pas toke e thith gjiun e saj.

Sigurisht fruti rrënjës s’mund t'i thotë:
" Ji si unë, mba plot, piqu
dhe jep gjithmonë nga bollëku yt"
Pse, frutdhënja është nevojë,
siç për rrënjën është përthithja
Je i mirë kur je plotësisht i zgjuar kur flet
Dhe prapë, nuk je i lig kur gjuha flet përçart.
i nëpërgjumur.
Dhe madje, edhe fjala e penguar
gojën e qullët mund të forcojë.

Je i mirë kur ecën serbes,
me hapa të rëndë drejt synimit tënd
E prapë, s'je i lig kur ecën çalë-çalë
Pse edhe çalamanët nuk ecin mbrapsht
Por ti që je i fortë e i beftë,
e sheh që nuk je i çalë para të dobëtit
quaje atë mirësi

Je i mirë në mënyra të panumërta,
dhe s'je i lig kur s'je i mirë
Ti thjesht sorollatesh, je përtac
Ç'ti bësh që drerët breshkat
të rendin s'i mësojnë dot
Në dëshirën tënde për të qenë i madh
ndodhet pikërisht mirësia jote
dhe ajo dëshirë në të gjithë ju ndodhet

Por në disa prej jush ajo dëshirë është si përroi me rrëmbim
drejt detit, që sekretet e shpateve dhe këngët e pyllit bart
E në disa të tjerë, një rrjedhë e butë
që vehten në kthesa e përkulje humb
e zvordhet para se të mbërrijë në bregdet
Le t'i thotë ai që dëshiron shumë atij dëshirëpaktit:
"Po ti, ngase pengohesh e je ngadalë?"
Sepse i miri i vërtetë nuk i thotë cullakut:
Po ti ku i ke brekët? as të pastrehit:
"Po me shtëpinë tënde ç'u bë?"


KËNAQËSI

Pastaj një asket, që një herë në vit
shkonte në qytet,
nga turma doli dhe tha:
Na fol për kënaqësinë:
Dhe ai u përgjigj e tha:
Kënaqësia- këngë lirie
Por s’është liri
Lulëzim i dëshirave tua
Por frut i tyre s’është
Thellësi që lartësive u thërret
Por asnjë prej tyre vetë
E ngujuara që krahë merr
Por nga hapësira e pambyllur
Po, troç e vërtetë,

Kënaqësia – këngë lirie
Dhe me qejfplotë do doja
që me plot zemër ta këndoni
Por zemrën duke kënduar
ta humbisnit s’do doja
Disa prej të rinjve tuaj
si kënaqësia e gjitha t’ish,
Dhe gjykuar e qortuar janë
As qortim e as gjykim në ta s’do jepja
Veç të kërkonin doja
Që ata kënaqësinë të gjejnë,
Por jo vetëm atë

Shtatë motra ka kënaqësia
Dhe më e shëmtuara,
më e bukur se kënaqësia vetë.

Për atë që tokën gërrmonte, a keni dëgjuar
Që rrënjët të gjente e thesar gjeti vërtetë?
E ca prej pleqve tuaj kënaqësinë
Si mbrapshtitë nga dehja kur kryhen
kujtojnë me pendesë
Por pendesa- mendjemjegull e mendjes
E jo ndëshkim i saj
Me mirënjohje kënaqësinë ta kujtojnë
Si të mbjellat e një vere kur kanë korr
Por nëse pendesa i kënaq, për ta ashtu qoftë
Dhe ka mes jush nga ata
Që as të rinj s’janë të kërkojnë
E as pleq të mbamendin
Që nga frika e kërkimit e kujtimit
Me kënaqësinë fare s’merren
Që shpirtin pas dore mos lënë
A fyrje për të t’mos kenë
E prapë në vetë shpërfilljen
Kënaqësinë e tyre gjejnë
Kësodore dhe ata thesarin kapin
Ndonëse rrënjët me durardridhshëm gërromojnë.

Pa më thuaj shpirtin ç’e fyen?
Vallë bilbili qetësinë e natës trazon
Apo xixëllonja yjt?
Dhe flaka juaj a tymi, erën a e ngarkojnë?
Ti mednon se shpirti yt një pellg i qetë
e me një purtekë e ngacmon?
Vehtes kënaësisë t’ia mohosh
Shpeshherë dëshirë ruhet
për atëherë kur të pushosh
Madje dhe shpirti trashëgiminë e vet e di
Dhe nevojën e drejtë, e mashtrimit i druhet

Dhe trupi yt - harpë e shpirtit tënd
Që t’ ëmblën muzikë prej tij të xjerrë
A tinguj rrëmujë e të çjerrë

Dhe tani zemrën tënde pyete:
“Nga e mira dhe e keqja
në kënaqësi si t’i dallojmë?”
Në fusha e kopshtije shkoni
E kënaqësinë e bletës të mësoni
që mjaltin nga lulja e mbledh.
Por dhe të lules kënaqësi
Që mjaltin bletës i jep
Se për bletën burim jete është lulja
E për lulen lajmëtare e dashurisë bleta
E për të dyja, bletë e lule
Mardhënia e kënaqësisë
Nevojë dhe ekstazë
O popull i Orfalisë,
Si bleta e lulja
Qofshit të kënaqësisë




Arsyeja dhe zemërimi!

Dhe një murgeshë sërish foli
Na fol për zemërimin- tha – dhe për arsyen
Dhe ai u përgjigj duke thënë:
Shpiti yt shpeshherë bëhet fushëbetejë
Ku arsyeja e gjykimi yt kundër nepsit
dhe zemërimit tënd luftojnë.

Ah, në shpirtin tënd paqebërës të isha
Që sherrin dhe grindjet e shumta
Në njëjës dhe melodi t’i ktheja
Po si vallë ta bëj, kur ju vetë
Paqebërës nuk jeni
E as dashamirës të vetvetes, aspak?

Arsyeja dhe zemërimi
Timon e vela të shpirtit tuaj lundrues
E kur asnjë prej tyre thyer
Hidhesh e rrëshqet
A përndryshe vendqëndrim
Mes detit ke mbet.
Ndaj lëre shpirtin
arsyen sa zemërimi ta lartësojë
Që ai të mund të këndojë
Dhe zemërimin me arsye le ta drejtojë

Që zemërimi yt përmes ringjalljes së përditshme
Le të jetojë
Ashtu si feniksi mbi hirin e vet ngrihet
Gjykimin e nepsin ju lutem t’i trajtoni
Ashtu si dy miq që i prisni e i doni
E di, që njërin më shumë se tjetrin
Aspak s’e nderoni
Se ai që më i zgjuar nga tjetri është
Dashurinë e besimin për të dy e humb
Mes kodrash,
Kur n’hije të ftohta plepash ulesh
Paqen e qetësinë e fushave e lëndinave ndani
Lëre zemrën në qetësi të thotë:
«Zoti në arsye mbështetet »
Dhe kur stuhia vjen
E erërat e forta pyjet shkund
Kur rrufetë e vetëtimat
madhështinë e qiellit zotërojnë
Lëre zemrën atëherë në frikë e nderim të thotë:
«Zoti lëviz me zemërim»
Dhe ngaqë frymë në tokë të Zotit je,
dhe gjethe në pyll të tij
Edhe ti, në arsye pusho
E në zemërim, si Ai vrapo»



Shqipëroi Halit Beka (Methasani)