Mittwoch, 18. Dezember 2019

Murat Aliaj: SEKRETI SHTETËROR

Murat Aliaj

SEKRETI SHTETËROR

Nuk e di në ekzistojnë sot sekrete shtetërore, pasi në hanet pa porta s’mund të përbëjnë probleme sekretet, por fjalën e kam për ca kohë të shkuara kur nxjerrja e sekretit, kërkonte koka...Sa herë më kujtohet ajo ngjarje, më kapin ca të dridhura të pa kontrollueshme.

Puna u ndërpre në mesditë e papërfunduar. Shkak u bë një incident nga ata që të hapin automatikisht derën e qelisë. Dhe e gjitha ndodhi për shkak të një pakujdesie të vogël.

Përgjegjësi i atij grupi prej tre vetësh, Kol Taraku, ishte një djalosh që ushtronte zanatin e topografit, prej disa vitesh. Detyra e asaj dite ishte ndër më të thjeshtat. Do përcaktonte vendin ku do nguleshin barakat e punonjësve të kërkimit, të cilët do vinin pas disa ditësh për të kryer punime në atë zonë bregdetare.

Punën e asaj dite e nisi me këngë e me qejf. Dita ishte e bukur dhe ta bënte punën të këndshme.

Relievi ishte fushor dhe hartat që i pasqyronin ato, doemos që shënoheshin me të blertë. Tokat ishin të varfra ku kripa skiconte skelete abstraksioniste. Dielli sa kishte dalë duke kërcitur rrezet nëpër kristalet e bardhë kripor. Çdo gjë ishte miqësore. Qielli i pastër pa zbukurimet e frikshme të oxhakëve, që hartonin figura balozësh në hapësirë. Ca re të shpëlara notonin e zhdukeshin thellësive. Deti me buçimën e valëve, krijonte një muzikë rebele që i ftonte. Toka e mbuluar me një çarçaf të bardhë kripe, me ca mbishkrime gjurmësh dy thundrakësh.

Monotonia e bardhësisë thyhej tek tuk nga ca gëmusha bimësh kënetore, që triumfonin mbi kripën. Flladi i mëngjesit trazohej me një aromë të rëndë plehu që vinte nga larg. Pak kilometër më tutje ishin ndërtuar stallat e derrave të fshatit. Këta do ishin komshinjtë më të afërt të kërkuesve. Në përgjithësi derri është kafshë e urtë, që vetëm zemërimin e ka të tmerrshëm, por ata s’kishim arsye që t’i zemëronin, veç ndonjë rasti ekstrem, kur mund t’u shkrepej për të festuar ndonjë ditëlindje e do u nevojiteshin meze. Ndaj mendonin se njerëzit e kafshët do shkonin në harmoni, për kohën që do ishin bashkë.

Sa kishin centruar teodolitët dhe po bëheshin gati për të filluar nga puna, për të përcaktuar koordinatat e vendosjes së barakave. Se ç’do të thotë hartë topografike, e cila përmban të gjitha hollësitë e relievit dhe objektet e palëvizshme të një vendi, këtë e dinë mirë topografët, gjeologët e një sërë specialitetesh, që punën e përditshme e kanë me hartat. Ndaj, si leksion të parë dhe i fundit i profesionit të tyre, kanë kujdesin për ruajtjen e këtij sekreti që u është besuar. Shtrinë hartat pranë këmbëve të tyre dhe të përkulur mbi to, filluan punën. Pak më tej kullosnin një tufë derrash e gicash, që i ruante një djalosh, i cili u afrua pranë tyre dhe nisi bisedën.

      −Mirëse erdhët, po a s’më thoni ç’do bëhet këtu?

      −Pas ca ditësh do vijnë punonjësit e kërkimit të naftës.

      −Do kërkojnë naftë këtu?!- u çudit djaloshi.

      −Po.

      −Këtu vetëm kripë mund të zbulojnë. –Tha djaloshi gjithë mosbesim dhe pas pak shtoi: −Kanë ardhur edhe të tjerë e kanë ikur siç kanë ardhur. Këtu edhe gjembaçët e gomarit mezi e nxjerrin kryet mbi rërë.

Topografët vunë buzën në gaz dhe nuk i kushtuan vëmendje por nisën të përcaktonin me teodolit vendet e vendosjes së piketave. Djaloshi i derrave e kuptoi që s’ia kishte njeri ngenë dhe me hap të ngadaltë bëri për nga tufa e derrave që ishte shpërndarë nëpër fushë.

Pas tre katër orësh, kur punën e kishin vënë përpara, as vet nuk e kishin vënë re se si ishin bërë një me tufën e derrave, që qetësisht kullosnin atë pak blerim të shkelur nga këmbët e tyre.

Ndërsa vazhdonin të ngulnim piketat e fundit, njeri nga gicat u ngatërrua nëpër këmbët e tyre dhe rrëmbeu njërën hartë me dhembë. Ndofta iu duk kaçubë bleroshe dhe nuk u përmbajt, por kur pa reagimin e tromaksur të njerëzve, që u vërsulën drejt tij, ai mori vrapin dhe hartën, që mbante nëpër dhëmbë, e kollofiti duke mos lënë asnjë shenjë. Pa e kthyer kokën pas, nxitoi për t’u bashkuar me tufën, që kulloste e shpërndarë pak më tej.

Ai çast hutimi kaloi shpejt dhe topografëve iu desh të kthehen prapë me këmbë në tokë. Ajo ç’ka kishte ndodhur përpara syve të tyre, kërkonte kokë. Koli u shqetësua aq shumë sa, akoma s’po i besohej se gjithçka që kishte ndodhur përpara syve të tij, ishte e vërtetë. Çfarë shpjegimi do të jepte, kur të merrej në pyetje? Ashtu siç nuk u pranua vrasja e Jul Cezarit, pa u ekspozuar veshjet e tij të përgjakura, s’mund të pranohej as zhdukja e hartave, pa paraqitur një provë, një copë harte a diçka më bindëse.

Të bërë dyllë nga hutimi, nisën të diskutonin për zgjidhjen. Përgjegjësinë e firmës e kishte Koli dhe ajo nuk ishte aq e lehtë sa të kalohej me një autokritikë për pakujdesinë që kishin treguar gjatë punës. Ndoshta dëshmia e punonjësve që e panë skenën me sytë e tyre, mund të ndikonte në pranimin e së vërtetës se gjithçka ndodhi aksidentalisht.

      −Po tani?!- tha Koli, si t’u drejtohej qiejve të ftohtë.

      −Do ua shpjegojmë ndodhinë dhe besoj se do e kuptojnë. − tha njëri, nga punëtorët që s’kishte asnjë përgjegjësi mbi vete .

      −Në këto raste nuk hyn në punë besimi. Pa paraqitur një provë bindëse thuaj burgut: hapu! E mos na shiko si guhak, por shko kap derrin që hëngri hartën, there e nxirri nga barku hartën, që të sigurosh një provë materiale.

E bukur mendje! Të therje derrin e fermës, si të ishe cub i ardhur për të bastisur! S’dihej kush kushtonte më shumë therja e derrit, apo vet harta?

I hipën makinës dhe morën rrugën e kthimit. Koli bëri denoncimin tek eprorët, i cili krijoi alarm. Një grup specialistësh me Kolin në krye morën prapë rrugën për në bregdet, atje ku kishte humbur harta. Morën në pyetje bariun e derrave, i cili deklaroi se s’kishte parë gjë dhe u lut që derrat e tij të mos i ngatërronin me sekrete të tilla shtetërore.

Pas hetimeve të çastit, që u bënë në terren, nuk doli variant tjetër për zhdukjen e hartës. Kjo bëri që të pasonte urdhëri për therjen e derrit, që kishte ngrënë hartën. T’i nxirrej nga stomaku lënda e hartës, qoftë ajo edhe si brumë, boll që të shërbente si provë materiale. Ky urdhër nxori një problem tjetër; askush nuk ishte i sigurt se cili derr e kishte bërë zullumin, pasi ata ishin të gjithë njësoj. Pasoi urdhri tjetër: Të theret e gjithë tufa e derrave!

Kasapët e zonës, që u kishin zënë ndryshk hanxharët, filluan punën me qejf, pa e vënë re kujën e djaloshit që u shërbente derrave. Ai kishte lidhur jetën me ta dhe s’mund ta kuptonte dot këtë egërsi të njerëzve. Disa ditë më pas, u mor vesh që djaloshi kishte pësuar traumë të rëndë e nuk e mblodhi dot më veten.

Derrat u therën të gjithë dhe i vetmi organ që u hap prej tyre, ishte stomaku. Por asnjë shenjë nuk gjetën. Veterineri i fshatit shpjegoi se brenda ditës, derri mund të jashtëqisë disa herë dhe s’dihej se ku mund ta kishin lëshuar brumin e hartës. Ato ditë fshati pat festë, madje shumë nga fshatarët patën rastin të bënin edhe pastërma me mishin e derrave.

Atë natë Koli s’vuri gjumë në sy. E nesërmja për të, s’do niste me teodolit e me harta, por me breshëri pyetjesh e hetimesh. Pranë mëngjesit i rraskapitur nga lodhja, mbylli sytë, por menjëherë u hodh përpjetë nga sokëllima e derrave të shkuar në satër. Ata e kishin paguar shtrenjtë dëmin e shkaktuar ndaj sekretit shtetëror. Kishte ardhur radha e Kolit për të paguar pakujdesinë e tij...

Montag, 16. Dezember 2019

Në krye të letrarëve shqiptarë në Austri, prozatori Hazir Mehmeti.

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë “Aleksandër Moisiu” në Vjenë të Austrisë, e ka mbajtur kuvendin e saj të dytë zgjedhor. Me ketë rast, kuvendin e ka shpallur të hapur kryetari i Lidhjes, z. Anton Marku, i cili njëherit e ka paraqititur edhe raportin e punës katërvjeçare. Ndërsa raportin financiar e ka paraqiti z.Besim Xhelili. Mëpastaj është zgjedhur kryesia e re e shoqatës në ketë përbërje:
  1. Hazir Mehmeti, kryetar 
  2. Violeta Allmuça, nënkryetare
  3. Anton Marku, sekretar 
  4. Besim Xhelili, ushtrues detyre i arkëtarit 
  5. Gjergj Rrustaj, anëtar
  6. Avdi Çeta, anëtar 
  7. Angjelina Marku, anëtare

Donnerstag, 12. Dezember 2019

Hajdin Morina: LIRIZËM DHE MEDITIM I THELLË ESTETIK

(Prend Buzhala, Psherëtima pergamene, poezi- zgjedhjen dhe parathënien Anton Nikë Berisha- SHB “Rozafa”, Prishtinë, 2017)

Emri i Prend Buzhalës tashmë qëndron në mesin e poetëve dhe shkrimtarëve më të mirë të letërsisë së sotme shqiptare, ashtu siç qëndrojnë veprat e tij artistike në mesin e krijimeve dhe realizimeve më të mira, sidomos në fushën e poezisë, të kritikës dhe të studimeve letrare që trajtojnë dhe hedhin dritë mbi çështje të ndryshme që kanë të bëjnë me fenomenet letrare, prirjet e sotme të letërsisë, të zhanreve letrare, të prurjeve krijuese nëpër periudha të ndryshme, por edhe të aspekteve të veçanta të stilit të individualiteteve letrare dhe të përqasjeve estetike ose të shfrytëzimit të metodës krahasimtare për të ndriçuar dhe vlerësuar autorë dhe vepra të periudhave dhe të drejtimeve të ndryshme letrare.

Kontributi i shkrimtarit dhe kritikut letrar Prend Buzhala po ashtu duhet të kundrohet edhe në aspektin e ndihmesës që u jep lexuesve për të ngritur shkallën e edukimit të tyre artistik e estetik përmes studimit, analizës dhe vlerësimit që u bën ky autor veprave dhe shkrimtarëve të shumtë sidomos të kësaj kohe me prurje të mëdha letrare të cilave u qaset me erudicionin e tij duke klasifikuar dhe vlerësuar vlerat dhe duke hapur perspektiva të leximit të atyre veprave dhe autorëve, por edhe duke i ndihmuar autorët e rinj dhe të tjerë që të kenë një qasje dhe përkushtim tjetër në aspektin e krijimit dhe të kundrimit të realizimeve artistike. Po ashtu ky autor ka dhënë dhe po jep kontribut të veçantë për daljen në dritë të shumë realizimeve letrare, duke ndihmuar dhe përkrahur autorët në fushën e botimit dhe të avancimit të vlerave, pra duke qenë redaktor, recensent dhe lektor i sa e sa botimeve jo vetëm në Kosovë, por edhe në mbarë hapësirën kulturore shqiptare.

Të shumta janë botimet e Buzhalës në fusha të ndryshme të letërsisë, të kritikës letrare, të historisë së letërsisë, të publicistikës, fejtonistikës, studimeve monografike dhe në aspekte të shumta të përkrahjes, promovimit dhe realizimet të ngjarjeve të shumta kulturore jo vetëm në Klinë e në Kosovë, por edhe në shumë pika të gjeografisë sonë kulturore.

Duhet theksuar po ashtu se nuk është punë e lehtë të lexosh, të komentosh, të analizosh dhe të kuptosh domethënien dhe mesazhin e të gjitha krijimeve dhe realizimeve poetike e letrare të Buzhalës. Në këtë drejtim duhet të jesh lexues me përvojë dhe shije të mirë letrare, duhet të njohësh historinë dhe kontekste të caktuara shoqërore të cilat reflektohen në krijimtarinë e këtij autori dhe e veçanta e çështjes është fakti se realitetet historike dhe jetësore reflektohen në këto vepra pavarësisht zhanrit letrar, qëllimeve dhe qëndrimeve të autorit ndaj subjektit të këtyre veprave.

Para një dileme të tillë lexuesi dhe njohësi i zhvillimeve letrare ndodhet edhe kur merr në dorë vëllimin poetik “Psherëtima pergamene”, botuar më 1917, një vëllim i vlerave të larta estetike ideore, përgatitur me krijime të Buzhalës të shkruara dhe të botuara në kohë të ndryshme, më shumë të viteve të fundit, përzgjedhur nga shkrimtari, studiuesi dhe kritiku i mirënjohur letrar profesor Anton Nikë Berisha. Qysh në fillim të tekstit të parathënies së tij Anton Berisha ka theksuar për lexuesin: “Në letërsinë tonë Prend Buzhala ka bërë emër në dy fusha të veprimtarisë letrare: si studiues dhe si poet dhe prozator. Pra, nga një anë ai u mor me studimin e dukurive të artit të fjalës: të veprimtarive të autorëve ose të veprave të tyre të veçanta, nga ana tjetër, përftoi një varg veprash, duke mbërritur një rrafsh të lartë artistik, sidomos në poezi” (Anton Nikë Berisha, parathënie e veprës “Psherëtima pergamene”, SHB “Rozafa”, Prishtinë, 2017, faqe 7). Në poshtëshënimin (fusnotën) në fund të kësaj pjese të tekstit të parathënies Berisha po ashtu i tregon lexuesit se poezitë dhe krijimet e tjera artistike të këtij vëllimi i ka marrë nga këto përmbledhje letrare të Buzhalës: “O Amë, o Amë” (1995), “Shtatë seanca pranë Akokalipsit” (1998), “Këpucët e rënda të lirisë” (2012), “Çaste lirike I” (2014), “Çaste lirike II” (2015), “Tregime të shenjta” (2015).

Ndërtimi artistik i vëllimit poetik “Psherëtima pergamene” përbëhet nga këto pjesë ose cikle të cilat ndërlidhen me njëra tjetrën duke ruajtur koherencën dhe kohezionin artistik përmes ministrukturave të tekstit, nivelit të sintagmave stilistike, figuracionit poetik dhe reflektimeve të tjera të idesë e të qëndrimeve të autorit ndaj organizimit kompozicional, ndaj subjektit lirik dhe qasjes ndaj komunikimit letrar me lexuesin: Reshje bukurie, Pagjumësia e pikëllimit, Diellësi e heshtjes, Drithërima malli, Etjet e prushta, Ringjallja e dritës, Pagjumësi muzgu, Pëshpëritje të dremitura, Gërmime rrënjësh.

Me nocionin logjik dhe konceptin artistik “pergamenë” lexuesi takohet qysh në poezinë e parë “Shkëlqimi që më përcjell në gjumë e ëndërr” (faqe 37) që hap këtë përmbledhje poetike me poezi të zgjedhura. Koncepti “pergamenë” këtu dhe sintagma poetike e titullit “Psherëtima pergamene” plotësojnë njëra-tjetrën me refleksionet e tyre, por edhe me leximin e deshifrimin që u bën lexuesi këtyre koncepteve poetike dhe estetike. Fjala “pergamenë” për lexuesin bëhet çelës i rëndësishëm për të dekoduar tekstin dhe shtresat stilistike të tij, për të marrë mesazhin dhe preokupimet e poetit rreth materialit gjuhësor e letrar si dhe qëndrimin e tij ndaj subjektit lirik i cili, dihet, nuk e përfaqëson çdoherë autorin. Disa shenja të poezisë që zumë ngoje si: urna, hiri, hiri vullkanik, flaka, pergamena, Shkronjë Dëshmie etj. kanë lidhshmëri logjike dhe konceptuale me tregimin “Dera e yjeve” (faqe 178) ku hasim shenja si: vendbanime të moçme, lotore ilire, copë pergamene, qytete ilire, fise barbare, palimpsest, arkeolog i ri etj., të cilat së bashku i japin lexuesit informacion dhe ndihmesë për ta kuptuar, analizuar e përdorur për ndërtime të reja nëntekstesh shenjën “pergamenë” si dhe për të vendosur lidhshmëri ndërmjet poezive të këtij vëllimi ose ndërmjet poezive të këtij vëllimi dhe teksteve të tjera të autorit, por edhe për të bërë përqasje artistike e ideoartistike ndërmjet kësaj vepre letrare dhe veprave e teksteve të tjera letrare të letërsisë sonë. Lexuesi duke lexuar e deshifruar këto shenja arrin ta ketë në dorë çelësin e dekodimit të strukturave tekstore letrare të këtij vëllimi poetik dhe duke përsiatur rreth pergamenës dhe “psherëtimave të pergamenës” e ka më të lehtë konceptimin e nocionit dhe të shenjës së pergamenës e cila këtu na del herë si simbol i vështirësive të të jetuarit mijëvjeçar në këto troje, herë si gjakim i autorit për të depërtuar tejpërtej historisë dhe për ta kapur fillin e vërtetë të zanafillës, ritmin e jetës dhe të vdekjes, herë si dëshpërim i autorit për fatin e artit dhe shkrimit tonë të ndërtuar herët, por të dokumentuar vonë për shkak të trysnive dhe shkatërrimeve barbare, herë si kujtesë ose si “hi i dëshirave të zjarrta” nëpër të cilat autori shprush mirazhet e vlerave tona gjuhësore e letrare të shkatërruara aq shpesh, por të ndërtuara sërish si rezultat i ringjalljes së vitalitetit krijues e historik të gjuhës shqipe. Pergamena, pra, vishet edhe me domethënien e autorit dhe me kuptimet që nxjerr prej saj lexuesi duke e konceptuar këtë shenjë si simbol të gjakimit të shkrimit, por edhe si simbol të asaj që nuk është shkruar, por është përjetuar në pergamenë-lëkurën e popullit tonë gjatë shekujve. Kjo shenjë, tekefundit nga ana e lexuesit, lexohet dhe kuptohet si mëtim i autorit për të mos u harruar historia, shkatërrimi i vlerave tona kulturore nga hordhitë barbare dhe për të pasur kujdes në ruajtjen e ekuilibrit të mbamendjes e vetëdijes kombëtare dhe të sistemit të vlerave qoftë në rrafshin shoqëror, qoftë në rrafshin kulturor. Po jap më poshtë pjesën e parë të tekstit nga tregimi që mbrun komponentë të lirizmit, meditimit dhe të një dramatizmi me masën e duhur të shprehjes për të arritur efekte stilistike në tekst dhe efekte emocionale tek lexuesi:

“Në shumë vendvarrime të moçme dihet që janë gjetur lotoret ilire. Në njërën lotore është gjetur një copë pergamene, në të cilën gjendet emri i Isterit, Yllit, dëshmitar i djegieve të qyteteve ilire nga fiset barbare. Titulli i kësaj dëshmie (dëshmia thotë se për këtë është shkruar një libër që nuk u gjet kurrë) quhet “Vrasja e priftërinjve në Malin e  Shenjtë”. Në fakt, aty ekziston vetëm dëshmia për flijimet që bëheshin për Derën e Yjeve”, që bëhej në Dy Pikat e Prerjes së Dritës me Terrin: ose në Buzëmuzg, ose në Buzagim.” (Nga tregimi “Dera e yjeve”, faqe 178).

Mendoj se një lexuesi aktiv, një teoricieni dhe një studiuesi të letërsisë shenjat gjuhësore, shtresat kompozicionale të tekstit, shtresat figurative të poezisë “Shkëlqimi që më përcjell në gjumë e ëndërr” dhe të tregimit “Dera e yjeve”, qasja dhe ndërtimi i nënteksteve përmes imazheve që reflektojnë emocione e qëndrime të caktuara ndaj subjektit të tekstit dhe ndaj kontekstit shoqëror i mjaftojnë për të konceptuar e reflektuar jo vetëm për vëllimin “Psherëtimë pergamene”, por edhe për realizime të tjera dhe përgjithësisht për individualitetin krijues të Prend Buzhalës dhe për vendin e tij në letërsinë tonë bashkëkohore. Përdorimi i shkronjës së madhe te fjalët që paraqesin emra të përgjithshëm jo vetëm në këto tekste letrare është edhe një veçori e stilit të autorit për ta orientuar lexuesin nga shenjat e tij të preferuara që bartin ngarkesat kryesore të preokupimeve të tij letrare dhe të gjakimit krijues e qytetar. Fjala “dritë” dhe fjalë të tjera të fushës së njëjtë leksikore që japin imazhe dhe sinonime të dritës janë përmendur disa herë në tekstet që u analizuan më lart, por kjo fjalë, pra drita, gjendet aq shpesh e shtrirë, duke reflektuar mesazhe dhe vlera artistike të poezisë, në shumë realizime artistike, qoftë në poezi, qoftë në prozë, të autorit Buzhala. Tri herë është përmendur fjala “dritë” në poezinë që ka për titull sintagmën stilistike “Nëpër shi lulesh” (faqe 38). Këtu vërejmë edhe shenja të tjera që bartin ngarkesa stilistike dhe emocionale si “rrethi i fatit”, “kullë prej guri”, “kohë moshe”, “shi lulesh”, “dhurata dashurie” etj. Mund të thuhet se përmes fjalës ose shenjës “dritë” autori ka reflektuar gjakimin poetik e qytetar në kohën kur, thënë në mënyrë metaforike, mungon drita, ose në kohën kur bijtë e errësirës luajnë me dritën dhe e poshtërojnë atë në mënyrë të paskrupull. Kurse në poezinë “Zbulimi i fshehtësisë së pafund të fjalës” hasim një rrëfim të lartë poetik për historinë ose për historinë e lartësuar në vargje: “Mileniumet kalojnë si një funeral historie e aty kryqëzohet qenia jonë.” (Nga poezia “Zbulimi i fshehtësisë së pafund të fjalës”, faqe 39). Pra, lexuesi i vëmendshëm ndien se poezia e Buzhalës vazhdon të reflektojë dhimbjen individuale dhe shoqërore, kataklizmat kombëtare e njerëzore, por edhe shpresën e pafikur kurrë. Në poezi të tilla lexuesi heton edhe qasjen dhe preokupimet krijuese të autorit për të trajtuar shtresa të ndryshme nga shfaqjet shoqërore të zvetënimit ballkanik dhe shqiptar si urrejtja, krekosja dhe poshtërimi.

Ajo që bie në sy në vëllimin “Psherëtima pergamene” është edhe zhanri letrar i haikut, i kësaj forme të vjetër të poezisë kultivuar në poezinë japoneze në shekullin 17, por me zanafillë qysh nga shekulli 4 dhe me origjinë nga forma poetike e quajtur “tanka” që ndërtohej vetëm me pesë vargje dhe kërkonte nga poeti që të respektonte metrikën e vargut dhe të rrokjeve (vargu i parë 5 rrokje, i dyti 7, i treti 5, i katërti 7 dhe i pesti 7). Sot haiku përbëhet vetëm prej tri vargjeve dhe është një zhanër poetik që kërkon shkurtimin minimal të tekstit letrar dhe aftësinë, përkushtimin dhe erudicionin e kulturës letrare dhe forcën e mendimit e të meditimit të autorit që brenda tri vargjeve ta thotë të tërën duke arritur efekte stilistike dhe emocionale. Haiku kultivohet edhe sot në disa vende të botës, përpos Japonisë, vendit të traditës dhe të lulëzimit të tij. Haiku kështu vazhdon të jetë një zhanër elitar i poezisë dhe një formë që bashkon poetë nga letërsi të ndryshme të botës, prandaj duhet vlerësuar edhe metodën e ndërtimit dhe të përzgjedhjes nga ana e Anton Nikë Berishës të teksteve të haikut që ka kultivuar Prend Buzhala me mjaft pedantëri dhe densitet stilistik e meditativ, duke qenë kështu njëri nga poetët që e kultivojnë me përkushtim këtë zhanër të vjetër e sfidues në poezinë tonë të sotme. Në ciklin poetik “Drithërima malli” Berisha ka përzgjedhur të përfshijë gjashtëmbëdhjetë krijime ose tituj të haikëve të cilët në ndërtimin e tyre kanë numër të caktuar haikësh të tematikave dhe të preokupimeve të ndryshme të autorit të tyre. Lexuesi dhe studiuesi edhe në këtë lloj të shprehjes artistike gjen pika që këtë zhanër e mbajnë të lidhur nyjë me tematikën e llojeve të tjera që ka kultivuar autori, por këtu leximi kërkon një qasje dhe një edukim tjetër kulturor e letrar për të kuptuar domethënien me të cilën poeti i ka veshur shenjat e veta poetike dhe stilistike dhe për të krijuar nëntekste e imazhe që ndërlidhen me krijime të tilla.

Edhe në ndërtimin e haikut, sikur në krijime të zhanreve të tjera të poetit, spikat stili i lartë i autorit, jehona ideoartistike dhe figuracioni i skalitur me kujdes që mbështetet në përmbysjen e veshjeve dhe kuptimeve të para të fjalës duke krijuar figura të efektshme të llojit të ironisë, paradoksit dhe të parabolave të veçanta artistike: “Shtëpi e rrënuar/ç’harmoni tronditëse/hijeshi me vaj.” (Nga haiku numër 5 nën titullin “Haiku për çlirimin e shpirtit”, faqe149). Ose: “Ende jam këtu/ta bëj betejën time/për humbjet e mia.” (Po aty, haiku 7). Pastaj: “Yll i djegur je/ti as unë më s’jemi/çast i përjetshëm.” (Haiku numër 4 i titullit “Haiku për zërin që jetoi këndej dikur”, faqe 150).

Po e përfundoj këtë analizë për vëllimin poetik “Psherëtima pergamene” me pjesën e fundit të poezisë “Paralojë për herezi” të ciklit “Pagjumësi muzgu”:

“...përndiqen bibliotekat, shkollat, arkivat,
kishat e lashta e shkrimet e moçme,
përndiqen monumentet e heronjve,
traditat e kanunet e besës,
përndiqet guximi për liri
e zemërimi për drejtësi,
përndiqen synimet e shpresat
për qëllimet e larta, përndiqet
e vërteta që iu bë varr të pavërtetës”. (Nga poezia “Paralojë për herezi, shkurt 1991, dhjetor 1998, faqe 232).

Si përfundim, secila kohë e rrjedhave të zhvillimeve tona emancipuese, kulturore, sociale, politike e ekonomike ka reflektuar gjendje të tilla, kur më shumë e kur më pak, në kontekste të caktuara kohore, të cilat janë mbrujtur aq mirë me brumin e artit poetik sikur në vargjet e cituara më lart, por edhe në krijime dhe realizime të tjera poetike të Buzhalës. Vepra poetike “Psherëtima pergamene” për lexuesin dhe studiuesin është një çelës që hap porta të linjave tematike, estetike e stilistike të krijimtarisë së shumëllojshme letrare të Prend Buzhalës dhe përbën një model të vargut elitar estetik.

Montag, 9. Dezember 2019

Gani Mehmetaj: MURTAJA

Gani Mehmetaj

Murtaja  

       Dikush tha se ka rënë murtaja. Tmerri ma akulloi zemrën. E dija ç'është murtaja. Kisha lexuar sa shumë na kishte gjymtuar. "Murtaja po bën kërdinë", tha ai që e lëshoi lajmin tronditës, "vetëm se ne nuk kemi sy ta shohim e shqisa ta ndiejmë". Njerëzit u mpinë. Murtaja në shekullin XXI? pyetën njerëzit të çoroditur, duke shikuar përreth. "Bota ka shkuar në Hënë, bëhen gati të zbresin në Marsin e zjarrtë a të akullt, asnjëherë nuk i dihet në ç'gjendje është, kurse ju thoni gjëra të frikshme që i kemi kaluar para shumë shekujsh", ia ktheu njëri nga turma me flokë të thinjur. Turma u mblodh në shesh. "Murtaja ka rënë shumë më parë, por ju e ngatërroni kohën", vërejti Thinjoshi. "Jo, e ke gabim", ia ktheu tjetri me zemërim, "sëmundja që s'guxoj t'ia përmend emrin po përhapet në tërë hapësirën tonë dhe në të gjitha shtresat. Sëmundja e dikurshme ishte lule e dritë krahasuar me këtë të sotmen", iu drejtua ai, i sigurt në ato që thoshte. "Murtaja e dikurshme së pari e godiste trupin derisa e moliste, pastaj përfundonte me ankthe e vuajtje, por mendja ishte e kthjellët. Sëmundja e sotme e bën çorbë trurin, pastaj i atrofon gjymtyrët, i tëhuajëson njerëzit, i bën të pavullnetshëm si delet", e ngriti zërin burri i moshës së mesme, me sy të mprehtë e zë të butë, por mbizotërues. Ai kishte fytyrë të zbehtë e flokë të kuqërremta.    
       "Na i ruaj Zot mendtë e kresë", tha dikush nga turma, ndërsa folësi vazhdoi: "Dikur i sulmonte shtresat e varfra, e pësonte aksidentalisht edhe ndonjë aristokrat, por sot është ndryshe, sëmundja po i infekton të gjitha shtresat pa dallim moshe, gjinie e gjendje sociale, pa i mëshiruar fëmijët a të  moshuarit. Por ka nga ata që e përsërisin si përralla për gomarin që kur e hante ujku thoshte: bane Zot ëndërr! Prandaj askush nuk e dha kushtrimin kur nisën të lëviznin mikrobet shfarosëse ditën me diell, kur ende mund t'i dilnin ndesh dhe ta bënim të pazonjën për të bërë dëme. Disa shpresonin me zemërkeqësi që t'u binte të pabuksave, për cilët thoshin ata, nuk e dinë si do ta kalojnë dimrin, kështu që sëmundja do t'ua lehtësonte vuajtjet". Ai e përmendi madje Darvinin dhe mbijetesën e më të fortit, që e vunë në veprim ata që e lejuan murtajën. Pati që kundërshtuan me zemërim me një “uaaa!” "Para Zotit të gjithë janë të barabartë", mos blasfemoni, tha një burrë në moshë të shtyrë.
       Nga dëshira e seleksionimit, folësi besonte se dikush nuk i ndërmori masat mbrojtëse, nuk iu kundërvu së keqes, nuk e dha kushtrimin. Shpresonte se murtaja do ta merrte tagrin e vet, do t'i dërgonte përtej ku bren miza hekur, ata që nuk dinin pse jetonin, ku shkonin, dhe kush ishin: ata që u brohorisnin profetëve të rremë. Shpresonin se të mbijetuarit do ta gjenin veten dhe do të bëheshin më të fortë. Kështu donin të besonin përderisa murtaja dalëngadalë pushtonte lagje e qytete. Njerëzit shihnin pa e prishur gjakun dhe pa e dhënë kushtrimin. "Ne ia hapëm dyert", tha ai. "Prisnim se e mira që nisi të vinte nga të gjitha anët do të vazhdonte pa hile. Edhe murtajën e futëm brenda. Në atë eufori pakkush e ndiente tmerrim që po depërtonte. Në varfërinë e tyre le të ushqehen me diçka: pilafë, gurabije, idhuj të rremë, premtime për parajsën, babëzinë për pasuri e gra të përdala. Le ta plotësojnë boshllëkun që ua mbërtheu shpirtin, e vlerësoi dikush me djallëzi. Pas euforisë së parë nisi t'u mungonte vetja, nuk u mjaftonte liria, s'kishin identitet, u firoi dinjiteti e integriteti. Zhgani nisen të kapeshin pas diçkaje që s'ishte e tyre, që dikur u erdhi me hekur e me zjarr. Ata e kërkonin shpëtimtarin që ua përkëdhelte ëndrrat për kamje e parajsë pa e  lëvizur majën e gishtit të këmbës. Vesi e krimi, u bënë hon që kapërdinin njerëzit, një herë në kënaqësinë mëkatare të mishit, pastaj në mëkatin e krimit. Dikur në kulmin e arrogancës e të përbuzjes, derisa panë se i kishin duart me gjak, prapë nga frika e ndëshkimit, e drejtonin gishtin tutje, duke e  hequr përgjegjësinë nga vetja. Çdo gjë nisi si në rrëfimet biblike  me shembullin e qyteteve të vesit e krimit: Sodomen e Gomorën, ndërsa u shtri në qytete e katunde të sapoçliruara, ku njerëzit nuk e merrnin veten ç'po ndodhte. Ata me mendje të kthjellët e identitet të qëndrueshëm, përpiqeshin t'i shmangeshin vesit, t'i iknin krimit, të jetonin me nder, por ishte vështirë: vesi, krimi e shthurja u bënë model jetese, brezat e rinj të hutuar s'dinin nga të shkonin. Këshillat e prindërve u dukeshin frenuese, me ndalesa e privime, ndërsa modelet e reja thoshin “bëje këtë dhe mos ngurro në asgjë!” Të rinjve sapo e fillonin punën e parë në profesion, i mësonin si të vidhnin, në vend se të zbatonin ligjin, u tregonin si mund t'u shmangeshin ndalesave të ligjit. Gratë e reja ende pa e shijuar nektarin e martesës i tundonte djalli të tradhtonin, burrat shihnin të babëzitur gra tjera, ndërsa nuk ua plotësonin dëshirat grave që i kishin pranë. Të vidhje e të vrisje nuk ishte krim, ishte mënyrë jetese. Të zhvatje shtetin ishte patriotizëm! Nxirrte kokën ndonjë zë rebel, i cili në mënyrë profetike ua thoshte gjërat, i paralajmëronte për pasojat, ua përmendte murtajën, por ose e vrisnin, ose ia shuanin zërin, jo rrallë e tallnin, e quanin të qulltë, të pazotë të bënte si ata, prandaj ishte kundër tyre. E përsërisnin deri në monotoni se kush nuk është me ta, është kundër tyre".  Flokëkuqi pushoi. Pastaj si kishin cytur vazhdoi:
       "Vesi do t'ua hajë trupin, Sodoma do t'ua çrregullojë shpirtin, Gomora është vendi që do t'ua shthurë familjen, dyfytyrësia do t'u fundosë në hon të pafund". Turma e kishte qarkuar, njerëzit e shihnin me dyshim. Disa i shmangeshin, nuk donin ta besonin, nuk donin ta dëgjonin, u dukej më i lehtë vesi se sa virtyti, e donin mashtrimin më shumë se ndershmërinë, më lehtë e pranonin gënjeshtrën se sa të vërtetën.
       Unë shihja dhe dëgjoja. Në mesin e turmës nisën të më përftonin pamjet e parashikuesve të së ardhmes nëpër lagjet e varfra, me mjekra zgjyrë, që lëvrinin si urithët nga lagjja në lagje, nga katundi në katund. Dilnin edhe në ekrane në vend të yjeve të filmit, shanin e mallkonin, qanin e qeshnin si palaço cirku. Me kujtohej se si zhgani i hutuar i ndiqte prapa, shtrëngonin dhëmbët duke e kërcënuar armikun që e shihnin kudo.  Dikur lëshuan rrënjë si në rrëfimet biblike: ata po e zvetënonin gjuhën, po e sillnin një frymë shkretane që ta thante shpirtin. Zhgani shihnin me frikë. Disa kërkonin sqarime, por askush nuk i ndihmonte, i shtynin të futeshin në shtjellën e së keqes. Parashikuesit e apokalipsit, të padije e të pa soj, çirreshin se po u shkuan prapa do t’ua sjellin parajsën mbi tokë, do t'ua siguronin haremin në qiell, bota jonë do të jetë ndryshe. Dikush ia krisi gazit me marrëzitë e këtyre profetëve të rremë, por dolën disa që e zhdëpën në dru sa e bënë për spital. Të tjerët u zbythen, nisën të mësoheshin me të keqen, nuk u bënte përshtypje nëse natës i thoshin ditë e ditës natë, mjaftonte ata të mos e pësonin, u mësuan me britma çjerrëse.
       Nga imagjinata më shkëputi zëri që e mbizotëronte turmën: "murtaja po bën kërdinë, shpirtrat po vdesin, kurmi i tyre endet me pamje të çoroditur, të përhumbur e të pacak, duken si somnambulë. Murtaja ua mori shpirtin dhe ua la trupin,  ç'u duhet trupi pa shpirt, ç'u duhet pasuria pa qetësinë shpirtërore, ç'u duhet jeta pa liri. Po vdesim në këmbë, nuk jemi vetja, jemi dikush tjetër që është futur në trupin tonë, e ka dëbuar shpirtin tonë dhe udhëheq me ne, ashtu si do ai e jo ashtu si duam ne". Turma u trazua, murmurima e përshkoi Sheshin, dyndja e valëzoi turmën. Dikush mësyu folësin, me një gur a gjësend të fortë, nuk e pamë me saktësi as atëherë dhe as më vonë nuk e sqaruam. Pamë gjakun në ballin e folësit, sulmuesi u përzije me turmën, dy të tjerë iu afruan për ta mëkuar, por një sy i stërvitur pa se ata ia mbërthyen duart, ia lidhën me spango plastike të fortë, mund të bëja be se gjymtyrët ia mbanin shtrëngueshëm, saqë ai lëshoi një klithmë të çjerrë. Turma e trazuar nuk e dëgjoi klithmën dhe as nuk pa se si e tërhiqnin  pavullnetshëm folësin që e shqetësoi turmën.
       Disa ditë askush nuk doli në shesh. Fytyra të zymta hafijesh endeshin trotuareve. Njerëzit të frikësuar shihnin nga qelqet e dritareve të apartamenteve dhe e mbyllnin shpejt perden që të mos i shihnin ata përposh. Qeveria të nesërmen në mbrëmje dha një komunikatë të thatë:  "Një i rebeluar, emri i të cilit nuk u mor vesh,  e trazoi turmën me gjepura që s't'i kapte mendja. Ai foli me gjuhën e armikut. Turma e dëboi, madje dikush e goditi me gurë. Mësuam se nga dëshpërimi ai bëri vetëvrasje, u hodh nga dritarja". Folësi i televizionit që e lexonte komunikatën qeveritare fliste me zemërim. "Murtajë nuk ka në vendin tonë. Murtaja është shpikje e armikut", zgurdulloi sytë folësi i televizionit, "armiku mund të shpifë gjëra të tilla, ndërsa armiku e di vendosmërinë tonë". 
       Folësi që e trazoi turmën nuk u përmend më. Dikur e harruan edhe murtajën. Flisnin për të si për një sëmundje që kishte ngjarë shumë më parë, në kohën e Pjetër Bogdanit a të Pjetër Budit, nuk e dinin me saktësi. Njerëzit me një ngërdheshje në fytyrë e lëvizje të somnambulit endeshin rrugëve si të mos qenë të kësaj bote.
       Murtaja ua kishte marrë shpirtin, por ua kishte lënë trupin që u tundej me lëvizje të kushtëzuara.

Freitag, 6. Dezember 2019

Bajram Sefaj: SIZMOLOG

Bajram Sefaj
(nxjerrë nga libri me tregime fëmijerie: "55 profesione rrëfën Gjyshi modern)

       Jo pse nuk e di, madje përmendësh, e di domethënien e kësaj fjale, nga se, profesionin sizmolog ushtrova gjatë gjithë shekullit të punës. (Mos u ngatërro: shekull pune nuk do të thotë tjetër gjë, pos stazh pune, punë e pandërprerë deri në pensionim!). Diçka tjetër, desha të them. Kam qejf të përfitojmë nga rasti e, të lexojmë bashkë, si e përkufizon dhe e definon, këtë profesion FJALORI jonë! Gjyshi e bëri këtë hyrje të gjatë, brenda kohës derisa, mbesën topolake e rehatoi në një gju e, në tjetrin gju, vendosi Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe, (1980), më atë shportë vigane margaritarësh e xhevahiresh, të shpërndara në 2.276 faqet e tij të arta. Nuk e foli më as një fjalë ndërkaq që, në vete, bloi: më rendë ndjeva peshën e Fjalorit, mbi gju se të shtatit të brishtë të mbesës time, në rritë!
       Siç fshihet e zhduket një hije e galme dyshimi, për ngut e me nxitim, ashtu si hapen kapakët e një kutie magjike, para syve të blertë, plot shkëlqim kureshtje e etje për mësime të nipçes, Gjyshi hapi Fjalorin, brendinë e të cilit e njihte mirë. U ndal në faqen njëmijë e shtatëqind e gjashtëdhjetë (1.760) dhe, gishtin tregues që, më parë i ngjante kokës së ndonjë shpendit të panjohur mali, e nguli, si ta mbillte aty, mbi fjalën sizmolog dhe lexoi shpjegimin: SIZMOG, ~ U m. sh. ~ Ë, ~ ËT. Specialist që merret me studimin e tërmeteve e të lëkundjeve të korës së tokës.
       Kapërceu domethëniet (motërzimet) e tjera të kësaj fjale,(SIZMIK, ~ E, SIZMOGRF, ~ I m. sh. ~ Ë, ~ ËT, SIZMOLOGJI, ~ A, SIZMOLOGJIK, ~ E, e të tjera e të tjera. Gjyshi e beri këtë kapërcim, nga se i ngjau i panevojshëm për moshën e re që ka mbesa e tij. Kushedi pse, në atë çast, më parë se çfarëdo tjetër, parapëlqeu që këtë fjalë që, në fakt ishte profesioni i jetës së tij, ta gjej edhe në fjalorin e fjalëve dhe të shprehje të huaja, sa për ta bindur mbesën se, në asnjë fjalor të gjuhëve të gjalla që sot fliten kudo në botë, sizmolog, në gjitha motërzimet që vijnë pas saj, si fjalëformim, nuk nxjerr tjetër shpjegim as sqarim, pos asaj që është precizuar në Fjalorin tonë. Por, nuk doli krejt i kotë qëmtimi në një fjalor të huaj. I pari që iu gjend pranë. Fjalori i huaj, Gjyshit ia përkujtojë dy gjera përnjëherë që, asnjëra nuk ishin aq esenciale. Nuk çonin aq shumë në kandar! As njëra as tjetra, nuk ishin aq të rëndësishme. E para, sizmolog/ji, ka prejardhje greke, qe në kuptimin e parë nuk do thotë tjetër pos shkencë mbi dridhjet e tokës. E dyta, edhe më parëndësishme së e para! Derisa në gjuhën shqipe termi, sizmolog, sizmologji dhe të tjera variante që i shkojnë pas, ka hy thellë dhe si i tillë ka lëshuar rrënjë të thella dhe, ndërkohë, është ngulitur, sikur ia themi fjalës, në leksikun e gjuhës se sotme (të përditshme) shqipe. Në gjuhë të tjera, këtë term mund ta ndeshim edhe me një e më shumë, pra: seizmologji, seizmograf e të tjera e të tjera. Sizmograf, në shqip, ose seizmograf në ndonjë gjuhë tjetër të botës së gjerë, është njëjta gjë!
       - Kur isha fëmijë i vogël, ndoshta i të njëjtës moshë që ke ti sot, çupa ime, fjalën tërmet nuk e dinim. Dridhje toke, (u dridh toka, dridhet toka...), e quanim atëbotë, atë që sot i themi tërmet. Mund të them se, qysh atëherë, në qenien time, sikur zë fill, nyjëtohet kureshtja ime për këtë fenomen natyror. Nuk e kisha idenë as që me shkonte mendja se, një ditë, do të bëhem pikërisht sizmolog dhe se këtë profesion do ta ushtroja deri në fund, deri në fund të shekullit të punë, sikur të shpjegova në fillim se kështu, shpesh përkufizohet stazhi i punës. Para së shkurtimisht, të rrëfej mbi punën time në këtë profesion, nuk e di pse, krejt papritmas, parasysh me përfytyrohen këto vargje: “ ...dridhim, dridhemi e na dridhin,/ shpërfillës për ndjenjën dhimbje,/ pa e kuptuar se, një natë, një ditë/na merren mendtë e klithim: shembje”! Ku të dihet se çka menduar, ku e qet e ku vret poeti i etnisë, Adem (Gashi). Ndodhi kjo mbase pse, ishim me fjalën dridhje toke nëpër gojë! Po, bija ime, është e vërtetë e pamohueshme se, në jetë ka shumë më shumë dridhje e tundime të tjera (shpirtërore), ndoshta edhe me të mëdha, më të rënda se që janë dridhjet e tokës!
       - Me të këtilla gjëra të liga e të galme, nuk dua të ngarkoi e lëndoi moshën tënde të re. Do të flas një herë tjetër, sa të rritësh ndopak edhe! Por, mbaj mend fjalët e Gjyshit: tërmeti, sidomos kur qëllon i çartur e i pa besë, kur hallakatë e shkatërron e çdo gjë, është një ndër fatkeqësitë më të mëdha, një lojë e pahijshme dhe e shëmtuar kryekreje, kur natyre çmendet e tallet me njeriun dhe me fatin e tij keq. Kur jo vetëm ia kallëzo, por ia jep në dore atë të maces! Tërmeti është një fenomen trishtues dhe tinëzar, njëkohësisht që, nuk mund të parashikohet, me herët se vetëm disa minuta para së të ndodh. Para se të shkrep hataja e tij!
       Kohëve të fundit, me intensitet të shtuar bëhen hulumtime shkencore të zbulohen mundësi të reja eventuale që, tërmetet, pavarësisht nga shkallë, amplitudë, rihter, shkalla e Richter sipas zbuluesit të saj, francezit me emrin, Charles F. Richter (1934), e të tjera shkallësh force e intensiteti, të regjistrohen dhe të paralajmërohen, madje disa orë përpara se të ngjajnë. Nga disa, (dy a tre minuta, hiç më shumë, të shkohet deri në tetë orë. Që ta realizoi këtë mrekulli është, është zotua një kompani izraelite me emrin Ionoterra, e cila pretendon se mund të paralajmëroi tërmetin edhe tetë (8) orë para se të ndodh. Ky sistemi që, paralajmërohet të jetë në gjendje të zbulojë nivelin, intensitetin dhe vendndodhjen e përafërt të një tërmeti, dhe do të provohet (testohet) në rajonin Vrancea të Rumanisë jo shumë larg Bukureshtit!
       Fatbardhësisht në trojet tona nuk kishin ra, gati asnjëherë nuk kanë renë tërmete të rënda, me përmasa katastrofe apo apokaliptike siç pagëzohen shpesh. Kujtohet me pelin hidhërimi një tërmet i madh, gllabërues i cili, para disa shekujsh, qytetin tonë të bukur e historik bregdetar, Durrësin, e përmbyti dhe, veçse nuk e shleu fytyrës së dheut. Tërmete të përmasave më të mëdha, në trojet tona, kanë rënë në Shkup, në Shkodër, në Ulqin e ne ndonjë mjedis tjetër. Ble, mbesë imja, që gjyshi të ka si qershizë, tërmetit që goditi Ulqinin, aq shumë iu gëzuan armiqtë shekullor, apo vetëm një shkrimtar yni i nderuar e ndjeu ashtu, kur u ul dhe shkroi tregimin monumental, me titull “Shtëpia në lëndinë” që nuk ishte tjetër pos përgjigje metaforike e simbolik armiqve, se në trojet e këtij qyteti tonë të lashtë, ndërtojmë shtëpi të reja, mbushu me plot buzëqeshje fëmijësh, pasardhëseve tonë, që do të ritëm bashkë me këngën e lumturisë. Gjyshi të porositë që mos vonosh shumë e ta lexosh këtë tregim dhe të matësh dhe të kuptosh drithërimën e autorit të tij që, është baras me dridhjet e një tërmeti mesatar!
       Këtë pjesë, këtë episod bisede, Gjyshi e mbylli, sikur i vuri vulë e kapak nënshkrimi, e vazhdoi: “Jam pensionuar si sizmolog, por, jo se nuk e kam dashtë, por këtë profesion më parë se të them e kam ushtruar. E kam krye me ndjesi, si të ishte i dhunshëm, si shërbimi i ushtarak, “vojni rok” në ish JNA-në (Armata Popullore Jugosllave) në ish Jugosllavi, fara i humbtë e zëri mos iu ndjeftë kurrë më!
       - Pse Gjysh, si është e mundur...!
       Gjyshi ia ndërpreu mbesës pyetjen, sikur parandjeu vazhdimin e saj. Tha se profesioni i sizmologut është disi, si i mallkuar. Siç janë të mallkuara tërmetet vetë, të nëmur ngjajnë edhe sizmologët. Bile shkohet edhe më larg sa që, predikohet se vetë biseda me sizmologë, sikur ndjell e sjell kob. Grish tërmet!
       - Është e vërtetë, vogëlushja ime, se për sizmologun, shërbimin sizmologjik, funksionin dhe rolin që ka ai, pushtetarët tanë dhe përgjegjësit e tjerë tok me ta, kujtohen se ekziston, vetëm atëherë kur, sikurse thotë një ekspresion në gjuhën tonë, u vjen veja të bytha. Kjo do të thotë se vetëm atëherë kur zihen pisk, sidomos kur toka dridhet nga ato tërmete që janë shkatërrimtare. Kur marrin shumë jetë njerëzish dhe shkaktojnë dëme të mëdha materiale. Por, fale mëshirës së natyrës, vendi ynë nuk hyn në çarkun e regjioneve të ashtuquajtura zona tektonike, sizmike, sikurse është Japonia, po e zëmë.
       - Jo, a kujtohet kush për në, a s’kujtohet, kurrë e përjetë jo vetëm askund në botë, tërmet mos raft kurrë përjetë, iu drejtuar Gjyshi mbesës se së pafajshme, sikur ajo të ishte fajtore e për të gjithat, bile as pa e porositur se çfarë profesioni do të ushtrojë kur të rritët e të bëhet e madhe. Përkundër zjarrmisë që e pushtoi të tërin, megjithatë, Gjyshi nuk e zbriti nipçen prehri, pa i kërkuar ndjesë dhe pa ia shpjeguar se, fjalia banale veja të bytha, që e përdori pak më parë, hynë në gjirin e të ashtu të quajturave ekspresione, me arsyetimin e menjëhershëm se, ekspresionet gjithmonë citohen ashtu siç janë, në origjinal dhe nuk durojnë dekor, zbukurim, shtim e as cungim. Profesioni ynë, rëndësia e tij, bija ime, del në sipërfaqe sa herë që një regjion, krahinë apo vis, kudo në botë, goditet nga ndonjë tërmet, sidomos atëherë kur ai është katastrofë e me pasoja ë mëdha e spektakolare.
       Rritju gjyshit pa brenga e derte të mëdha që jeta i sjell me vetë si një lumë i gjatë që, mjerisht nuk është gjithmonë i qetë si në film, por di të jetë i turbullt, egërshan dhe tejet vërshues... Nipçes, në çasti i shpifet, një përrua i harlisur që, sikur vërshonte fytyrë se tij thatime dhe të vyshkur.
       Ajo nuk pranoi vegimin: se ky ishte, për te, prehri i fundit të Gjyshit dhe se rrëfimi mbi profesionin e tij si sizmolog, u këput dhe nuk do të vazhdojë kurrë më...

Brahim Avdyli: AMAZONAT E KËNGËS

Brahim Ibish Avdyli

AMAZONAT E KËNGËS SONË

1.

Një enigmë e madhe
prapa kodrave qëndron

prore më shtyp
në zemrën e viteve,

më lë pa fjetur
e as të zgjaur
me mendimet e pa fjalë-

enigmë e pazgjidhur
mjegull e paqartë!

2.

Për gabimet e vogla
qaj në vetmi
të dy djemve të mëdhenj

e në vend të tyre
kërkoj falje,

qaj në përgjithësi
për gabimet njerëzore

edhe pse nuk kam faj,

fati bëhet i pafat
pafati sillet me furtunë
e futunat
i përfshijnë të pafajshmit,

në vend të ligut
shkon i miri,

mezi mbetet vend
për të Drejtën time!...

3.

Çudi,
a duhet që të jap
edhe jetën,

e t`ua mbush kështu
të gjithë fëmijve
duart e zbrazura
të fëmijërisë,

apo të bëhem
pus i thellë pa uj,
tokë e mbetur pa Zot!...

4.

Ndonjëherë dëgjoj
zëra të tjerë nga historia,

i ndjejë fëmijët
që flasin e buzëqeshin
shqip nga Dodona
apo qajnë ndonjëherë,

midis tyre
më duket Demetra
në ëndërr apo zhgjëndërr
me bukurinë e buzëqeshjeve,

grushtin e mbushur të kallinjëve
i mbanë në njërën dorë
e me tjetrën
draprin ma tregon,

rrezet e dritës
i lëshohen pas kokës-

ndriçon prej andej
aureola e mbretërisë!

5.

Pranë më qëndrojnë
amazonat e fuqishme të këngës
ndër vegime,

nuk e di a duhet të jenë
muza të vargjeve,

e ngrehin trupin e ngjeshur
sikur në antikë,

herë herë më ngjallen
në Kosovë
apo në ndonjë kohë tjetër,

mendohem gjatë me dhembjet
shqetësom e vuaj
për një enigmë-

amë janë
apo zonjë-
zonjë dhe mëmë,

më sillen
sikur u kam hak
amazonave të mia

e ndër ëndërra
nuk më lënë të qetë!

6.

Një monedhë
e mbaj nëpër duar,

kur e kthej në anën tjetër
është gruaja-
zotneshë,

Galata
ishte nëna e jonë
e vargjeve të pakëputura,

ilirisht i kemi gëdhendur
duke shtuar
shpresën e ditës sonë,

me emrin e saj
jemi përkundur ndër valë
deri në Azinë e Vogël,

o Babë, o Polifem
pse nuk na e ke thënë
se në damarët tanë
e kemi
prej atëhere
gjakun e këngëve!...

7.

Duke lundruar nëpër detra
i shikonim Yjet
për të na e dëshmuar
rrugën e kthimit

derisa i kërkonim
Lopët e Diellit
me vetëdijen e pështjelluar
të sirenave...

8.

Kështu
shpenzuam energjinë
duke i menduar Zotat
me një trup njeriu,

emrat janë
pjellë e vetëdijes sonë,

vetëm ata
siç do t`i quanim nëpër botë
na e përtërinin
fuqinë mbi valë,
ishim
e mbetëm Yllor!

9.

Të ishte njeri
do të kishte qeshur
me anomalitë tona
Energjia Kozmike,

Maria Magdalena
rri pranë Krishtit,

e në mes të tyre
qëndron hapësira “V”
si Viktoria,

nuk mund të jetë ndryshe
pos një Fitore

me vuajtjet e mëdha
për të fituar
origjinalitetin!...

10.

Ka ardhur koha
të gjendet e Vërteta,

në kokë e mbajnë fshehtësinë
të gjitha religjionet,

pas tyre qëndron
një femër-
herë Shiva e herë Amazonë,

tjera herë kthehet
përsëri në Dodonë

i shpërlanë
gurët e mykur të kalasë
bëhet pëllumb i bardhë
për të mbjellur paqen
mbi njerëz.

11.

Zoti i jonë qëndron
mbi Galaktika-
jemi fluska të dhembjes së tij,

rrënjë e madhe
e përkujtimeve tona!...

12.

Rri në këmbë
para befasisë
papritmas bëhem fëmijë

te kulla e plisit të hekurit
fërkemin e kalit
e kërkoj ndër ëndërrime,

dy motrat e mija
të zemëruara tej mase
i bërtisnin shekujt në mua,

këkoja diçka
nëpër themelet e kullës
së mbushur me therra
nga e keqja,

e fjalën e nderit
të familjes e mbronin
me thuprat e ngjeshura
në fëmijërinë time,

kishin frigë
nga orët e maleve-

Zanat e Kullës së Diellit!

13.

Befas
nga të qarat e fëmijërisë
të etur për rrënjë
të kësaj kulle
e të këngës sime

doli nga therrat
Ora e Shenjtë-

përtej realitetit të përceptimeve

e vraponte drejtë nesh
mbi barin e gjatë
duke e thirrur në emër
motrën e madhe

që godiste
dhembjet mbi mua

e qante vetë!

14.

“Askush nuk guxon
ta rrahë këtë djalë
ndonëse kërkon diçka
te Kulla e Plisit,

e poqese e thyeni
njëherë këtë Besë
për ditën e madhe
të Ilirisë

do të më keni mua
me goditjet magjike
mbi shpatullat e dhembjes

e kurrë nuk do të më shihni
nga vetja e juaj

pos vegimit të fjalës!”


15.

Nga flokët e arta
drita shndërrohej në Diell

e prej andej
i kujtoj pore
Orët e Maleve tona.

16.

Herë më lidhet
në mërgatë
me vajzën pllavushkë
që shkoi nga bota
pas dymbjetë viteve

duke u kacafytur
për mua
me prindët e vet,

e sa të tjera kalirojnë
mbi erërat e qiellit...

17.

Më pllakosë dhembja
e nuk e di
nëse janë të parat,

apo muzat e lirisë
e amazonat e këngës,

po kur të dal
në botën tjetër
do t`i thirri të gjitha amat,

këndej
duhetë të shikojnë
më mirë
pjellën e Dritës!



SHËNIME BIOGRAFIKE PËR AUTORIN DHE VEPRAT

Brahim Ibish Avdyli është i lindur më 5.9.1960, në fshatin Morinë, Komuna e Gjakovës, Republika e Kosovës dhe i takon plejadës së shkrimtarëve të fundviteve shtatëdhjetë dhe të fillimviteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar (XX).

Që në vitet e hershme të rinisë u dha pas dy prirjeve: pas artit të fjalës dhe pas lëvizjes konspirative për lirinë dhe bashkimin e kombit shqiptar. Ai merret paralelisht me shkrime shkencore, gazetar e publicist, krahas krijimtarisë letrare (prozë, poezi, dramë, etj.)...

Katër klasat e para të shkollës fillore "Ganimete Terbeshi" i ka kryer në Morinë të Gjakovës dhe katër klasat e tjera, në fshatin Ponoshec, në kushte mjaft të rënda. Pastaj i ka vazhduar dy klasat e para të gjimnazit “Hajdar Dushi“ në Ponoshec dhe dy klasat e fundit, me rezultat të shkëlqyeshëm, në Gjakovë, duke udhëtuar këmbë apo duke banuar atje. Më 1979 është regjistruar si student me korrespondencë në Fakultetin Filologjik, të cilat i kreu në Degën e Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe. Pas fatkeqësisë shëndetësore, ka vazhduar t’i ndjekë studimet në Universitetin Ndërkombëtar të Strugës, në Fakultetin e Shkencave Politike - Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci, të cilat i ka kryer, me qëllim të përmirësimit. Aty ka vazhduar me studimet e pas diplomës dhe e ka mbrojtur temën e magjistraturës, në tetor të vitit 2010.

Prof. Mr. Brahim Avdyli ka botuar shumë shkrime, artikuj, analiza dhe akte të tjera politiko-organizative, ndërsa gjatë viteve 1990-1995 e ka redaktuar e udhëhequr revistën gjithëshqiptare „Qëndresa“ në Zvicër, e cila është botuar me vështirësi jashtëzakonisht të mëdha financiare e politike...

Veprat:

  • "Në hijen e Alpeve", poezi, Rilindja, Prishtinë, 1983;
  • "Buka e kuqe", poemë, Atdheu, Cyrih, 1990;
  • "Kur zgjohet Dodona", poezi, Rilindja, Prishtinë, 1992;
  • "Pasqyrë e përgjakur", poezi, Marin Barleti, Tiranë, 1994;
  • "Klithje nga fundi i ferrit", poezi, Onufri, Tiranë, 1997;
  • "Gjuha e dheut tim", poezi, Albin, Tiranë, 1999;
  • "Klithje nga fundi i ferrit", botim i dytë, Jeta e Re, Prishtinë, 2000;
  • "Baraspesha e humbur", poezi, Qëndresa, Gjakovë, 2003;
  • "Vragat e një kohe", prozë, Faik Konica, Prishtinë, 2005;
  • "Lëvozhga e vdekjes", prozë, Faik Konica, Prishtinë, 2007;
  • "Stelele Veşniciei /Yjet e Përjetësisë", Poezie albaneză, din Kosova, BKSH të Rumanisë, Bukuresht, 2008;
  • "Zogu i këngës", poezi të zgjedhura, SHB “Pjetër Bogdani”, Has, 2009;
  • "Mërgata shqiptare e Zvicrës dhe roli i saj", politikë e publicistikë, Brezi `81, Prishtinë, 2011;
  • "Qielli i paprekur", poezi, Brezi `81, Prishtinë 2012;
  • "Vetëvrasja e një poeti", dramë e kthyer nga romani me një titull tjetër, Shoqata e Intelektualëve "JAKOVA", Gjakovë, 2013;
  • "Shtegtimi i lirisë", poezi, Faik Konica, Prishtinë 2014;
  • "Torzo e shpirtit tim/Der Torso meiner Seele", zgjedhje e poezive në shqip e gjermanisht, Amanda Edit Verlag, 2015;
  • “Arena e dhembjeve”, poezi, Botimet Meshari, Prishtinë 2017.
  • “Sondazhe për Kosovën dhe kufirin e saj”, vepër analitike e publicistike, Lena Grafik, Prishtinë 2019.


Tani, pritet të botohet vepra “Die Verrückten Pferde”, me lektur nga zvicranja Laura Shämerli dhe redaktori Dr. Naim Kryeziu, Magic Verlag, Basel 2019...

Janë të shumta veprat e ndryshme, të cilat janë botuara nga fushat e letërsisë, publicistika e antologjitë, shqiptare e ndërkombëtare, apo ato që e kanë brenda faqeve të veta, me punime apo me fotografi. Ato, nuk i numrojmë...

Mjaft shkrime e vepra të pabotuara i janë marrë nga policia sekrete serbe apo nga policia shqiptare dhe janë zhdukur, pa gjurmë. Ndër to, mbetet të përmendet vepra politiko-organizative dhe publicistike, në dy vëllime, “Çështja shqiptare dhe zgjidhja e drejtë e saj”, e cila i është marrë nga duart e redaktorit, Akad. Prof. Dr. Bedri Dedja dhe i është dorëzuar në Beograd, Sllobodan Millosheviçit, sipas thënieve nga Shqipëria, atëherë, në telefon...

Kështu, mjaft vepra historike, analitike, publicistike apo letrare presin për mjete të botimit. Dhjetra artikuj, edhe për paleologjinë, i ka botuar në revistat e ndryshme elektonike dhe në faqen e tij provizore, http://www.brahimavdyli.ch .

Poezia e tij kryesisht është përkthyer në gjuhët italisht, gjermanisht, rumanisht dhe pak më pak në anglisht.


Mr. Brahim Avdyli është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës (LSHK); i Autoreve dhe Autorëve të Zvicrës (AdS); i Akademisë Alternative Shkencore të Shqipërisë dhe i disa organizatave të tjera.