Dienstag, 25. November 2014
Agim Gjakova - Cikël poetik
GJAKIMI
Ku e ka çatinë qielli i Shqipërisë
të varem lëvarem ndërvarem kacavarem
të lëshoj çengelat e fatshkimurit tërbim
të ngjitem universalisht
në gëzhojën e ëndrrës
mbi varkën mbretërore të zhgënjimit
zbehem përditë përnatë përvjet përshekull
ku e ka çatinë qielli i Shqipërisë
trarin e ekuilibrit e mbajnë duar të flliqta
dhe e lëshojnë anojnë sharrojnë pshurrojnë
kur ua kërkon lavirja.
KTHIMI
Kthehem nga kryeqytetet e Evropës
ende sytë e maces së zezë më përgjojnë nëpër terr,
ende supermjaullimat veshëve më ushtojnë në eter;
nga qielli i kaltër i Atdheut vështroj tokën time
një afsh më trazon deri në rrënjë të flokëve:
me padurim pres të thith ajrin,
të shkrydh mushkëritë e të shtendos mendjen,
të dëgjoj zërat e qeshjet e shokëve...
Ah, ç’përmallim shkallëve të avionit më fërfërit,
me krahë hapur marr ngrykë më të dashurit!
GRUAS SIME
E përhershmja gjethe e gjelbër në albumin e jetës
kur më pehaten erërat dimër para vetës
më e çelur se dita më e paskajshme se nata
shigjetim i agut nëpër këto vite të gjata
ndërsa qielli im ishte fytyra jote nëpër hekura
hapësirë më mbeteshin buzëqeshjet e tua të rreshkura
...
Buzëqesh edhe një herë për mua, e dashur,
drita mbi fytyrë tremb terrin e egër në një skutë
dhe vështrimin e luanit dalëngadalë ma zbutë,
buzëqesh edhe një herë për mua
si një karvan thneglash mendimet ma pickojnë trurin
helmin ma thith si shpendi kokërr për kokërr grurin,
buzëqesh edhe një herë për mua
le të më lëvizin ngjyrat përtej kohës më thellë
ah, çfarë ndjesish, vrullesh, shpërthimesh të valëta ndjell!
Për një buzëqeshje çdokujt ia kam zili
ka vite zemra e ka harruar atë stoli.
THONË SE...
Thonë se paskam hyrë tinës
e nëpër terr qenkam endur rrugëve me kalldrëm,
si i pari i stërgjyshërve me nëntë pushkë hedhur shpinës,
thonë se në mahallë
zemrën ia paskam turbulluar asaj që del në dritare
dhe një natë qenkam dehur
duke pirë me pijanecët e pijanecëve një Krenë raki
e duke ngrënë një Çabrat meze
e kjo qenka kënduar në këngën e gjyshit të gjyshërve,
thonë se xhandarët e shtatë regjimeve
më paskan kërkuar si turbullues
nëpër skutat e mahallëve
e në pushkën e stërgjyshit qenë prerë shtatë vija,
thonë se asnjëherë derën e kishës a të xhamisë
nuk e paskam shkelë as mbarë as mbrapsht
e ujkun në shpinë e paskam sjellë të vrarë
e dhelprës ia paskam bërë betë
ashtu siç bënte be katragjyshi në derën e shtëpisë,
thonë se m’i paskan hapur shumëkush dyert
bukë duke ngrënë
vetëm nëpër magjet e trimeve
e pas buke gjyshi pat gdhendur fyejt,
thonë se paskam një çelës
që çel burgje e zemra, që mbyll gojë e arkivole
e paskam besim t’ia jap çdokujt
e askush nuk më paska tradhtuar
baba ma pat lënë të besës,
thonë se pranverën e dimrin
të dyja i paskam në ballë
si qielli që ka retë e diellin
im vëlla trim e bujar,
thonë se më paskan lindur një djalë e një çikë
që më ngjakan aq shumë mua
si buka bukës
si uji ujit pikëmpikë,
thonë se shumë plagë paskam në trup e në shpirt
e vdekjen kurrkund s’ma paskan shkruar perënditë¨
në kujtim të vyer edhe për stërnipërit.
THIRRJE
O zog, ma jep ëmbëlsinë e çerdhes maje peme
po të bëj roje syhapë kundër gjarpërinjve
po t’i tremb skifterët, sorrat, gjeraqinat,
shkarpat po t’i lyej me dyllë blete
po t’i vesh palë palë me lesh të butë
rrëzë trungut ditenatë po të rri zgjutë!...
Era tund degën e çerdhes së verdhë
ia lëkund dy fije kashtë
ciu-ciu shpërndahet lugjeve të Çabratit
i buzëqesh jehonës me këtë dëshirë të lashtë.
EVROPË
As nuse as plakë
as dashnor as xheloz,
të mos kishe qenë ti
do të isha unë,
mërzi të të kërkoj
vetmi të të gjej,
ti peshon në mua e më ndrydh
unë të mbaj e çlirohem…
a ka shteg tjetër?!
SOFIZMI QYTETIT PËR NJË BURRË
Solli një kafaz prej ari
e quajtën mendje gomari,
mori një gotë ujë në lumë
qeshën me atë etjeshumë,
në qiell shënoi një yll
e lanë tri net në pyll,
erdhi ngadalë duarbosh
e vunë me nderim në një qosh.
BABËS
Me syrin tënd e shkrep vetëtimën
me fjalën tënde e lëshoj bubullimën
me lotin tënd e rigoj shiun
me qeshjen tënde e rrezoj diellin
me gjumin tënd e perëndoj hënën
me britmën tënde pyllit ia shtoj gjëmën...
njeri a perëndi!
SHKON I GJALLI ME TË VDEKURIN
Nuk keni me m'gjetë as në parajsë as në ferr
e kam ngrënë bukën e valtë
e kam pirë ujin e kristaltë
kam menduar se di me lexue në libër
që përshkruan në fletë të zverdhura
përuljen e të vdekurve të lodhur
nuk keni me m'gjetë as në tokë as në qiell
e kam fshirë nga fjalori i jetës mordjen
zigzaget e rrufesë që kam lëshuar
nëpër detin e trazuar
janë përrallosur në mendjen e engjëjve
kam mburrur veten se di me kuptue pezmin
që ngërthen mitin e pushtetimit
fryti më i lavdëruar i ferrit tokësor
gjashtëdhjetedy vjetët e endur nëpër avullim
kanë nisë me marrë formën e përsëritjes.
MUZGU
M'u kujtua vdekja dhe i dhashë fund jetës
u shtriva në varr dhe ndeza qiriun e vetmuar
yjet u gremisën ranë xixëllonjat
shpërfillshëm dielli m'i mbylli qepallat
kafshova dheun përbetimin e amshueshëm
i lava mëkatet dhe u ngrita nga varri.
KAMELEONIZMI
Katër fotografitë
nga teserat e katër partive
mbi pllakën e varrit m'i vendosi dikush
ma vranë orën për të hyrë në qeveri
porosita një kolltuk te tapicieri
mos kërko më shumë nga unë se njëzetë fytyrë
kaq ngërthen banka kombëtare kapital të shtetit.
PROMOVIM LETRAR
Dashnorja e parë më thur lavde buletinesh
kërrusem në koshin e radiotelevizionit
dhe e mistifikoj veten sinqerisht
fallkritiku i parë më praron me ngrehinë publike
mbështillem me llojlloj gazetash të ditës
dhe e ngjyros veten përçudnisht
pushtetari i parë ma deformon vuajtjen në ëmbëlsi
zhytem në kolltukun pronësi të shtetit
dhe filozofoj mbi kotësinë përdhunisht
lavdi zotit që s'kam shkruar më shumë libra.
Ç'ËSHTË AJO QË MUNGON
Nuk u ndodha kur u ndanë kolltukët
tash më mungon jorgani
nuk arrita pranë kasafortës
tash më mungon kuleta
nuk u ngjita në zulmë të famës
tash më mungojnë këpucët
nuk e di kush m'i shpërlau mendtë!
NOKTURNO
Sa më premtuan mua të përsharin të përqenosurin
të përqenefosurin qytetar
mua që zbrita nga maja e Olimpit njerëzor
në hapësirën e sëmundjes së verdhë mjegullore
të dashurisë për birin e Evës
sa më deshën si kalë apo gomar i mirëfilltë
i duartrokitjeve të zeshkëta
sa më ndjenë në helmimin e kësaj mendjeje të vrerosur
mua të përlavdëruarin të përçudnuarin
të përshkumëlëshuarin votues pa zarar
i zhveshur ankesash mbi një dërrasë të kalbur
lyhem me bojën e rekrutit të gërmuqur
si shpend i errët
horizontin e përhimë thërras dëshmitar
nën çatinë e kombit
o i lumi dhe i mjeri unë!
MITI I DYTË
(ose Shkapërderdhje)
Shtatë ditë e net përsërita me vete
se jam njeri
iu ofrova zotave të më bëjnë të shenjtë
m’u thanë këmbët
iu dola njerëzve të më bëjnë dreq
m’u mpinë duart
e vendosa kokën time në tempullin e kohës
m’u thinjën flokët
atëherë më ndodhën mrekullitë
kur gjithçka u shemb.
DERI TE RETË
E pashë hijen time në muze
dhe bërtita
lëshoma rrugën histori
mbi të vrapova si i çmendur
nën të më mbeti vetëm buza në gaz
nuk di si shpëtova nga paharrimi
më ndihmoi padituria.
KOSOVA NË KRYQËZIM SHEKULLI
Nënë
pashë ata eshtra
çoma një lëkurë të ujkut
të kafshoj
të krokodilit
të përpij
të akrepit
të pickoj
të gjarprit
të helmoj
të qen rrugaçit
të jargavitem…
nuk më bën as më nxë më lëkura e njeriut.
SHUSHURIMË
Më erdhi loti
e ruajta në teh të botës
e ngriva në kristal të kohës
e thava në tingull të fjalës
e pushtova në buzë të vashës
e mbolla në brazdën e tokës
e fshiva me vuajtjen e nënës
e spërkata me erën e furtunës
jehona s’ka me u përsëritë kurrë më.
LËKURA E LUFTËS
Në çdo karrige të parlamentit
po mbjell lule
mbi bajga pleh i jashtëzakonshëm
i fenomenit politiko-bujqësor
këtu duhet ecur zbathur
të mos tronditet lavirja
aspak zoti nuk ka ndërmend të zbresë
në këtë tokë të mrekullueshme
shqiptarizimria verbuese.
PROMETEU
Promete i vetvetes
kërkoj ta ndez një flakë në brendi
ma fik shpirti
me të një të fryrë të fuqishëm
shkrep me dhëmbë zemërimtarë
e lag gjuha shkëndijën
me llojlloj fjalësh
i jap zemrës si eshkë
e paskam harruar mitin e zjarrit.
TEPËR VONË
Po të bëhesha edhe një herë njëzetvjeç
do ta shkërdheja botën mbarë e mbrapsht...
tash jam plakur
s’më mbetet tjetër
vetëm t’i përkulem asaj
në botën tjetër
do ta kryej hakmarrjen.
_________
Poezitë janë marrë nga Forumi shqiptar
Sylejman Aliu - Trëndafilat
Tregim nga Sylejman ALIU
T r ë n d a f i l a t
O, zot! Kishte diçka më të bukur se të jetosh qoftë edhe vetëm për një çast në shkëlqimin marramendës të syve të saj? Nuk i heq sytë nga të sajtë, nuk i pipëtij asnjëherë qerpikët, sepse më dukej se po t'i bëja këto, do të humbja diçka nga përjetimi dhe, pastaj, do të rroja vetëm me kujtesën, vetëm me parafytyrimet, të cilat më sjellin hije të një trajte të njohur... Zhurma i prishi mendimet tona, kurse ajo, qetë-qetë, më thotë: "Fol diçka!"
Ç'është kjo që nuk më lë të flas? Orvatem të gjej çfarë të flas. Nuk mundem. Vërshon në mua një lum i turbullt mendimesh dhe merr me vete gjithë kthejllësinë e mëparshme. Prapë mundohem. Kot. Asgjë. Diçka përvëluese më pështillet në grykë dhe m'i dëbon edhe mendimet, edhe parafytyrimet.
Zhurma sa vinte bëhej më e madhe. Ndoshta heshtja e Anës e shquante më shumë këtë rrëmujë zërash të padurueshëm, që vinin e më binin kokës pamëshirshëm.
Përse ndihej kaq shumë qeshja e të tjerëve që mua më bëhej se gurgullonin aq pa hije? Të gjithë shikonin, të gjithë thoshin diçka të pakuptueshme e të cilat dikur aq mirë i merrja vesh. Tash më bëhej se kjo zhurmë bëhej për mua dhe për inatin tim.
- Fol diçka! - më thoshte ajo dhe prapë niste t’i buzëqeshte me saktësi talljes, që mua ma bënin edhe të tjerët. Zëri i saj më erdhi si tingull i shkapërderdhur, të cilin me mund e mblodha, ashtu fije-fije dhe e vendosa përmbajtjen e porosisë së saj.
- Do të flas, i thashë, do të flas. Përse me ty, Ana, nuk mund të ndihem asnjëherë i sigurt?
Ndërmjet kësaj që thashë dhe zhurmës së padurueshme përnjëherë hyri një heshtje e mundimshme, e cila mbushej vetëm me shikime të drojshme nga diçka që asnjëri s'e kuptonte...
Kot i kisha thënë kështu. Kot. Këtë e kuptova posa dëgjova zërin tim. Saktësisht e dija se do të më thoshte se karakteri im duhet të jetë i mbushur përplot dilema dhe, si i tillë, qëndronte përherë pezull. Kurrë nuk do të mund të ndihesha i sigurt. Ndoshta pse nuk e njihja sa duhet, ndoshta pse nuk doja ta njihja ashtu siç ishte. Çfarë mendon tash? Pse nuk mund të jem i sigurt në të? Jo. Heshti. Pak më vonë, kur gjithë ofshamën e nxori nga kraharori, më tha: "Nuk e di... Njëmend nuk e di, por e di se unë e kam mjaft mirë!..."
Përnjëherë ndjeva se do të shpërthej, se ndoshta me bërtimë do t'i thosha asaj se s'kishte hije fare që më tallte në këtë mënyrë, se ndërmjet fjalëve dhe syve fshihej diçka tjetër, që nxiste pasigurinë, se...
Mbi kokën time u ndal një hije si nata. E ndjeva të zitë e saj. Shikova sytë e Anës, të cilët erdhën duke u ngrysur si mbrëmja. Ç'i ndodhi kështu shkëlqimit të syve të saj? Ç'vjeshtë e vrugët u shemb në pranverën e syve të saj?
Hija po bridhte mbi kokën time. Ëmbëltorja "Elida" ishte mbushur hije dhe ato, si tunxhi, më rëndonin kokën. Më rëndonin, por të kthehesha dhe të shikoja prapa, s'u ktheva dot.
- Ju pengoj? - foli hija, kurse unë me të dyja duart mbylla veshët. O, zot! Nuk doja ta dëgjoja atë zë, të cilin e njihja aq mirë.
- Jo! - tha Ana, - Urdhëro! Ulu!
U ulë afër meje. E ndjeva kur u ulë afër meje. Edhe sytë, edhe veshët i mbaja të mbyllur. E dija se do të ulej pranë meje. E dija se nuk do të ulej pranë Anës. Kështu e kishte më mirë. Qëndronte përballë saj, sy më sy me Anën, e cila po vrugësohej gjithnjë e më shumë.
Po mbytesha në vrugësinë e vjeshtës në sytë dhe në fytyrën e Anës. Tretesha në të si në një vorbull përbindëshe dhe e dija se kthim për mua s'kishte. Ai ishte aty dhe aty do të qëndronte deri në shkatërrimin tim të plotë. E dinte këtë Ana? I vinte keq asaj që tashmë s'isha me të, që s'ishte ajo me mua, se përballë saj nuk isha unë, po ai, i cili në asnjë çast nuk më veneronte se isha aty?
Ajo tash më thoshte diçka me bebëzat e errëta: më thoshte të praja, të vdisja aty për disa çaste, apo të ikja menjëherë pa humbur kohë fare. Po të rrija do të zhgënjehesha, po të ikja nuk do të shkoja shumë larg. Në bërrylin e parë të ëmbëltores do të qëndroja dhe aty do të rrija tërë kohën derisa të dilnin. Ana e dinte këtë.
- Të kam sjellë këtë tufë trëndafilash... E dija se do të të takoja - nisi ai pa humbur kohë, kurse fytyra i qeshte si një thopërçi të shartuar. - Vërtet, ka më shumë se një paradite që të kërkoj...
Një djersë e ftohtë më rrëshqiste shpinës.
Çfarë do të bënte ajo po të mos isha në këtë moment me të? Do t'i merrte trëndafilat e gëzuar për këtë kujdes bajat të tij, apo do t'ia hidhte fytyrës dhe menjëherë do të ngrihej?
I mori e buzëqeshur. M'u bë se merrte zjarrin në duar. Në petalet e tyre më dukej sikur ishte fshehur helmi që do të më plandoste për dhe në këtë çast.
- Ana! - thirra. - Ana...!
Zgjati dorën dhe e falënderoi përsëri.
- Ana! Ana...! Anaaaa...!
Në ëmbëltoren "Elida" kishte pushuar zhurma. Nuk ndihej kush i gjallë. Mua më bëhej se të gjithë ata që ishin aty kishin nisur të përgjonin rënien time të furishme.
Në duart e saj ajo tufë e zezë trëndafilash. Në sytë e saj - një vjeshtë e përhimtë.
- Gëzohem që më solle një dhuratë të tillë. Ky është një kujdes i çmueshëm. Ju falënderoj.
Zëra të skëterrshëm të një pendimi, që më gërryenin si një bishë, më binin kokës. O, si nuk i kam blerë një mijë tubëza trëndafilash, si nuk e kam ditur se ç'përshtypje i bëkan këto batërdëqe qesharake? Si s'kam menduar asnjëherë se kjo shpirtin e ushqyeka me mashtrimet që vikan bashkë me buzëqeshjet...
Për herë të parë ai më shikoi dhe mua m'u bë sikur më tha: "E sheh? Kështu përvetësohen vajzat. Ato kanë shpirt delikat dhe janë të ndieshme si lulet!"
Nuk e di pse zgjata dorën dhe nga tuba nxora një trëndafil. I mora erë dhe pastaj nisa t'ia shkundja fletëzat e njoma një nga një. Ato binin në dyshemenë e ndotur të ëmbëltores. Ai i hapi sytë, kurse Ana u zymtua edhe më shumë.
Ai nuk po e kuptonte pse e bëja këtë, por për të aq më bënte. Në çastin kur unë prisja që Ana të niste, të zbrazej me britma e qortime të pandalshme, sikur u zgjua nga gjumi i thellë i kujtimeve dhe me një të lëvizur të kokës, zhdavariti nga fytyra gjithë atë vrugësi vjeshte, kurse tufën me trëndafila e la mbi tavolinën e ftohtë të mermerit.
- Do të vyshken, më tha.
- Do të vyshken, i thashë.
- Fjalët i merr era, më tha.
- Batërdinë e përpin gënjeshtra, i thashë.
- Kujdesi të lëkund, më tha.
- Lëkundjen e mbyt arsyeja, i thashë.
- S'kishte dilemë fare, më tha.
- Dilema nxit dhembjen, i thashë.
...nisi prapë të bëhej zhurmë. Edhe më e madhe se përpara. Edhe më e madhe, por tash nuk e ndieja fare. Mjaftonte që unë nuk bija.
Mendonte kështu edhe Ana? Doja ta dija, doja ta kuptoja nga sytë e saj edhe këtë. Ndoshta ata më mashtronin, kurse unë, si një idiot i paskajshëm, që isha mësuar përherë t'i besoja bindjes sime, kisha nisur të sillesha kaq pa takt. Ajo më kishte thënë se unë bëja gabim të madh kur femrës i besoja aq shumë.
Tash, në ëmbëltoren "Elida", kur mendoja se me Anën do të isha gjithmonë, papritmas ndërmjet nesh ishin futur trëndafilat dhe një urrejtje e shtypur me mundim që derdhej pamëshirshëm në këputjen e gjetheve të tyre. Përse është thënë që një lule të tillë të bukur ta shfrytëzojmë dhe, nëpërmjet saj, të mundohemi të themi atë që do të duhej ta ndienin dhe ta thoshim me fjalë e shikim të pasherr? Asaj i kisha thënë se femrat, megjithatë, bëhen më të ndjeshme ngase përherë nxiten më tepër nga jashtësia. Qe, për shembull, trëndafilat. Po të ishte afruar ai pa tufëzën e trëndafilave dhe, po të ishte ulur përballë saj duke derdhur në të shikime të ngrohta e të pastra, të ngrohta e plot dashuri, mbase ajo do ta kishte pritur paksa më ndryshe, pakëz me ftohtë, pakëz më të largët. Ardhja duhej të ishte solemne dhe, si e tillë, duhej të përkonte me natyrën delikate të femrës. I them asaj, sepse jam i bindur se është kështu. Një ves i tillë është i mësuar dhe nuk shfaqet si bindje, që vjen nga natyra e tyre. Kanë dëgjuar ato të thuhet se femrat janë si lulet dhe, edhe pse nuk i duan aq shumë, iu shkon për lale kur dikush, në vend të fjalës të dua, në vend të fjalës më je e shtrenjtë, për pak para blen një tufëz lulesh dhe me këtë ia thotë të gjitha. Kjo është jashtësia, i them.
Ajo e ndien veten të mashtruar dhe ngapak të fyer. Më shikon shtrembër për këto që ia them, por nuk më thotë asnjë fjalë.
Nuk dua të heq dorë. Dua t'ia them të gjitha. T'i them se nuk më shkonte ndërmend asnjëherë që asaj t'i bleja lule, t'i thosha se të gjitha ato që i ndieja për të, ndoshta do t'ia thosha me një shtrëngim më të ngrohtë të dorës... Por, ajo bëhet sikur nuk më dëgjon më. I them edhe shumë fjalë të tjera dhe dikur në kraharorin tim nis të ngjitet një pezmatim tërë nerva.
- Kujton se femra mashtrohet me lule dhe dhurata të tjera të ngjashme? Sa keq! Bashkë me lulet vjen edhe përulja juaj dhe kjo, mbase, femrës i krijon kënaqësi të veçantë. Ndoshta është kjo një hakmarrje e fshehtë, të cilën ju tash e keni harruar...
Dolëm nga "Elida" të mbushur me një heshtje plot trazim. Më kujtohet se kur u ndamë nuk i thamë njëri-tjetrit asnjë fjalë.
Në bërrylin e parë të ëmbëltores “Elida” priste trëndafilprurësi. Kishte blerë edhe një tufëz tjetër trëndafilash. Në tufëzën e tij të re hyri edhe Ana. Ata i përpiu terri i trashë, i mbledhur para dyerve të stadiumit.
Donnerstag, 20. November 2014
Mallkimi i Buzukut
Tregim nga Murat ALIAJ
Mbi varkën e vogël që po bëhej gati të shkëputur prej atij moli dërrasash, ishte dyndur një turrmë e madhe njerëzish. Sejcili kërkonte mënyrën për të hypur në të. Por varka ishte e vogël dhe s’mund t’i nxënte të gjithë. Ajo ishte mbushur aq shumë sa kishte bërë bark e kishte rrezik të fundosej. Nga ana tjetër e liqenit u dëgjua e mbytur sirena e gjemisë që sa ishte ndalë, kurse varka që duhej të nxitonte për ta arritur gjeminë, akoma s’po mundëte të lëvizte prej bregut. Njerëzit që donin të hypnin në të, e mbanin fort dhe nuk i linin të shkëputej. Atëherë ngjau diçka e paparë ndonjëherë tjetër. Dy vozitësit ngritën lopatat dhe me to po godisnin njerëzit që po pengonin nisjen. Ulurima çau qiellin. Disa trupa të përgjakur, rrëshqitën anëve të varkës dhe ranë në ujë e u fundosën. Varka u nis dhe të dy vozitësit zunë vëndet e tyre e nisën t’i jepnin rremave.
Mbi varkën e vogël që po bëhej gati të shkëputur prej atij moli dërrasash, ishte dyndur një turrmë e madhe njerëzish. Sejcili kërkonte mënyrën për të hypur në të. Por varka ishte e vogël dhe s’mund t’i nxënte të gjithë. Ajo ishte mbushur aq shumë sa kishte bërë bark e kishte rrezik të fundosej. Nga ana tjetër e liqenit u dëgjua e mbytur sirena e gjemisë që sa ishte ndalë, kurse varka që duhej të nxitonte për ta arritur gjeminë, akoma s’po mundëte të lëvizte prej bregut. Njerëzit që donin të hypnin në të, e mbanin fort dhe nuk i linin të shkëputej. Atëherë ngjau diçka e paparë ndonjëherë tjetër. Dy vozitësit ngritën lopatat dhe me to po godisnin njerëzit që po pengonin nisjen. Ulurima çau qiellin. Disa trupa të përgjakur, rrëshqitën anëve të varkës dhe ranë në ujë e u fundosën. Varka u nis dhe të dy vozitësit zunë vëndet e tyre e nisën t’i jepnin rremave.
Sa
e lanë bregun e liqenit prapa dhe po ecnin në një hapësirë ujore që s’kishte të
mbaruar. Dy varka të tjera të rënduara prej ngarkesës, rrëshqisnin para tyre.
Bashi i drujtë i varkës ngrinte stërkala uji dhe ua përplaste fytyrave. Ishin
gjithsej njëzet e dy burra që kishin marrë atë rrugë ujore, pa kthim prapa. Kjo
ua kishte stamposur dhimbjen në fytyra në vështrime e në ato pamje si të
ngujuara. Frati me një fytyrë të verdhë e të pa rrahur nga dielli, herë herë
fshinte me kapuçin e zhgunit, gjakun që i rridhte nga plagët e marra në fytyrë
e në ballë, si të donte të fshihte prej të tjerëve turpin, me shumë se dhimbjet
që i shkaktonin ato plagë. Njerëzit janë të ndjeshëm ndaj dhimbjeve dhe ata do
e pyesnin se kush e kishte katandisur në atë gjëndje. T’iu thoshte se ato plagë
i ruante nga besimtarët e tij që ishin shndërruar në turq? Më mirë vdiste se sa
të nxirrte nga goja ato fjalë. Ndaj dukej aq i hutuar dhe nuk guxonte ta
zbulonte fytyrën. Ishte vënë në mes nga dy famullitarë që këtë rrugë e bënin
vetëm për ta përcjellë. Në mes të varkës ishin katër pesë fshatarë të
shëndetshëm që ekuilibronin varkën dhe pas tyre, dy rremtarët e fuqishëm. Në
fund të varkës shtrëngoheshin pas njeri tjetrit fshatarë që shtrëngonin fort
pas gjunjëve hebet e tyre.
–Kjo
varkë nuk mund ta arrijë bregut tjetër, i tha fratit me frikë njeri nga
famullitarët.
–Këtu
jemi si në varkën e Noes, tha frati duke mos ia ndarë vështrimin fundit të
varkës ku kishte krisur sherri. Ata që do shpëtojnë, do shumojnë lloin.
Mbi
koka iu vërtiteshin shpendët e liqenit që e bënin edhe më të frikshëm
udhëtimin. Gjithçka ishte e frikshëme në jetën e atyre njerëzve, si në tokë, në
ujë, në qiell. Taraboshi dukej sikur do përmbysej mbi liqen. Atë e kishte
mbuluar një mjegull e lehtë që krijohej prej tymit të zjarrit që digjte qytetin
e vënë në karantinë. Rrethimi i dytë e tij ishte edhe më i tmerrshëm se i pari.
Qyteti ishte kthyer në kasaphanë dhe liqeni në varrezë të qelbur kufomash.
Sipas marrëveshjes së bërë mes sulltanit dhe Venedikut, çdo ditë lejoheshin të
ndaleshin në breg gjemitë venedikase për të marrë të krishterët e mundur.
–A ka ndodhë kund tjetër në këtë faqe dheu
që i krishteri të shohë këto zezona si tonat? pyeti fratin njëri nga
famullitarët dhe uli kokën si t’i vinte turp për fjalët që sa nxorri nga goja.
Frati shtrëngoi fort duart tek kraharori,
ku dukej që mbante të fshehur diçka me vlerë.
Sa nuk çahej prej dhimbjes zëmra e atyre
njerëzve që përjetësisht po ndaheshin nga dheu i tyre. Tjetër rrugë nuk kishte mbetur për ta. Ajo që
kishte bërë sulltani kundër këtij qyteti, ishte e padëgjuar. 300.000 është
thjesht një shifër që tregon një numur të vogël kur është fjala për milingona,
por jashtë kufijve të logjikës, kur është fjala për ushtarë të armatosur me
mjetet më të fuqishme. 50.000 mijë ishin kalorës nga të cilët po kaq ishin
shqiptarë të shndërruar në vegla qorre. Kjo mizëri ishte vërsulur mbi qytetin
me rreth 8.000 banorë. Pushtuesit asnjëherë nuk e kanë pat kujdesin për
ruajtjen e proporcioneve. Rezistenca ishte shuar nën flakët e zjarreve që
mbllaçitnin qytetin e kthyer në gërmadhë.
Liqeni, sado i pafund që të jetë, të
ngushëllon me shpresën se nuk mund t’i ngatërrosh brigjet. Ishin nisë nga Mali
i Zi dhe do zbrisnin në Shkodër, ku i prisnin gjemitë e Venedikut. Gjithë atë
javë kishte patur lëvizje të popullsisë në kalim të Adriatikut. Lëvizje të tilla biblike,
rrallë ndodh të jetojë njeriu, por ama aherë kur ato fillojnë s’kanë të
mbaruar. Ky qytet po provonte tërbimin e zemërimit sulltanor dhe akoma po
qëndronte. Nuk kishin kaluar as njëzet vjet prej rrethimit të parë, aherë kur
masivisht njerëzit e kishin braktisur qytetin. Me gjith ç’kishin e ku kishin.
Ndonjëherë bëhet i domosdoshëm largimi për të mos mbyllur rrugët e
vazhdimësisë.
Varka që herë zhytej prej peshës së rëndë
e herë lëkundej sikur do anohej, rrëshqiste ngadalë. Frika e bënte heshtjen
mbizotëruese. Mosërfillja dukej në fytyrat e gjithë udhëtarëve. Ç’rëndësi ka në
vdes në ujë apo në tokë, kur vdekja bëhet e pashmangshme? Qyteti ishte banuar
nga ardhacakët të cilët përpiqeshin ta zbutnin zëmërimin e vëndasve. Mercenarët
po bëheshin banorë të trojeve të tyre. Kishave iu rrëzuan kambanaret dhe iu
ndërtuan minare, kurse nëpër mure mbinë gërmat arabe të kuranit, të cilat ashtu
nën sfondin e blertë ngjanin si hardhuca që zvarriteshin nëpër barëra të
helmët.
Ç’gjëmë e madhe ra mbi trojet e arbërit!
Dhe sa akoma gjëma të parrëfyera do iu shihnin sytë? Një shekull i shkuar mes
flakëve dhe shtegtimi nuk kishte rreshtur. Ishte këmbëngulja e njerëzve për ta
vonuar shpërnguljen. Duronin deri në çastet kur fryma mbetet e fundit shpresë
dhe merrnin rrugën. Nuk dihet në se ajo varkë që sa nuk e fundosnin prej
peshës, kishin shkuar për të pritur gjeminë, apo për të parë ç’bëhej. Ca
njiheshin mes tyre e ca të tjerë ishin krejt të panjohur. Të gjithë vraponin
drejt fatit të përbashkët.
Nuk kishin arritur akoma në mes të
liqenit, kur panë tek po ndodhte diçka e frikshëme. Varka e rënduar s’po e
fitonte dot ekuilibrin. Kjo u bë shkak që pas një heshtje të gjatë, të plaste
marazi. Brigjet që kishin lënë pas dukeshin më qartë se ato që i prisnin, por
varka rrezikohej të merrte ujë. E vuri re frati dhe mbuloi fytyrën me zhgunin e
tij të leshtë që të mos ia shihnin sytë mënxyrën. Rremtari i majtë ngriti lart
rremën dhe e përplasi mbi kokën e udhëtarit të fundit të varkës. Një “pllum...”
u dëgjua nga fundi i varkës dhe një trup dallgëzoi ujrat pas varkës. Ata që e
hodhën, ngulnin këmbë se shpirtrat e tyre do të shkonin në parajsë derisa po
largoheshin prej varkës, për të shpëtuar diçka të shenjtë. Por ishte peshë
shumë e vogël ajo dhe nuk e lehtësoi fare varkën që çante me vështirësi
përpara. Të njejtën gjë bëri edhe rremtari i djathtë. “pllumi” i dytë u dëgjua
aherë kur nuk e priste njeri. Ndryshe nga i pari, ky nisi të notonte me krahët
e tij të këputur në ndjekie të varkës që vazhdonte të rrëshqiste mbi ujra.
Situata u ndez dhe dy vet u kapën për fyti
me njeri tjetrin e nisën të goditeshin me grushta. Dukej se pritej bëlldumi
tjetër. Dy rremtarët i mbanin gati rremat për të vendosur qetsinë. Frati e
ndiqte grindjen me në vështrim të ftohtë dhe s’fliste. I dhimbte shpirti tek
përcillte ulurimat e të vërviturve që i copëtonin zëmrën.
O zot! Përsëriste me buzën që i dridhej e
me sytë që i çapëloheshin prej tmerrit. Përse na bëre kaq të ashpër me njeri
tjetrin o zot!
Kur mbrritën në breg të liqenit, kishin
mbetur vetëm pesë vet. Dy rremtarët e fuqishëm që i ndaluan rremat dhe nisën të
çlodheshin. Frati me dy miqtë e tij të heshtur dhe një djalë trupmadh i cili
gjatë gjithë udhëtimit kishte shërbyer për pastrimin e varkës prej të tepërmve.
Frati nxitoi hapat për t’u larguar sa më parë prej atyre djemve që kishin bërë
atë krim tek zoti. Duart i shtrëngonte fort në kraharor dhe me sy po ftonte
edhe tjetrin që ishte më i ri në moshë, për ta ndjekur pas.
Në breg priste gjemia që do nisej për
Venedik. Frati ndihej i ngutur. Nxorri nga gjoksi atë gjë të shtrenjtë që e
kishte ruajtur gjatë udhëtimit dhe ia dha djaloshit. Ishte një libër i trashë
me kapak lëkure.
–Merre këtë dhe jepja padres në famulli. I
ço fal me shnet prej meje e i thuaj që meshën ta mbaj në shqip. S’do më dalë
shpirti pa i ndigju në parajs fjalët e kësaj gjuhe të shejt. Tjetri shtrëngonte
fort në dorë librin dhe guxoi ta pyes:
–Po ne meshën gjithnjë e kemi majt në
latinisht padre. Si do mësohemi me e majt në shqip?
–Jemi gjak i marrë ne, bir, i tha frati
duke i lëmuar flokët e ashpër. Por të paktën të mos ja diftojmë t’hujit marren
tonë. Ndaj duhet me e majt meshën në shqip.
Dhe nxitoi hapin andej nga dëgjohej një
sirenë e çjerrë që lajmëronte përgatitjen për nisjen e gjemisë. Djaloshi e
përcolli fratin me vështrim dhe kur ai i humbi nga sytë mes turrmës së njerëzve
që shtyheshin për hypur në gjemi, djaloshi hapi librin. Flladi mbrëmësore i
shpupurisi fletët. Ai u ndal tek faqja e parafundit dhe lexoi: ; “U, Dom Gjoni, i biri i Bdek Buzukut...”
Fjalët e fratit i ushtonin akoma në vesh.“Jemi gjak i hidhur ne o bir,
por të paktën kur të hamë njeri tjetrin, të mos na marrë vesh i huaji, ndaj na
duhet kjo gjuhë!“
Samstag, 15. November 2014
Pushkëgjati
Tregim nga Bedri TAHIRI
Ai shkrimtar që ka frikë nga kritika, dyshon për vlerën e veprës së tij.
(Dritëro Agolli)
Lirinë e duan të gjithë. Po, po, të gjithë, pa dallim fare, madje edhe gaforrja, siç thoshte poeti ynë i mjerimit, Migjeni. Por, interesant, asaj nuk i shërbejnë të gjithë njësoj. Kjo dihet dhe arsyetohet. Mirëpo, ç’tu bësh atyre që ia kanë me hile. Ata dërdëllisin e derdhin lotë krokodili për të, a në fakt nuk i japin gjë nga vetja. As edhe një thua, siç i thonë një fjale, ore lumë vëllai. Shikuar hollë e hollë, atë e duan dhe e mbajnë gjallë vetëm trimat. Ata nuk kursejnë asgjë, as edhe jetën e tyre, për t’i dhënë jetë asaj. Për ta ajo është më e shtrenjtë se vetë jeta! Çudi, edhe trimat i duan të gjithë. Ata janë të lavdëruar e të nderuar kudo e kurdo. Ama, edhe ndaj tyre, ndjenja ndryshon. Thënia e një burri, që goja ia nxirrte atë që ia thoshte zemra, më se miri e pasqyron këtë realitet: “Zoti mos na lashtë kurrë pa trima, veç në shtëpinë time mos lindtë asnjë!”.
Në anën e atyre, që me gjithë zemër e duan atdheun dhe lirinë e tij, ishte edhe mixha Ukë. Ai, me pushkën e tij të gjatë, ishte bërë sinonim i atdhedashurisë deri në vetëflijim. Gacatoren flakëroshe e ruante si sytë e ballit. Gjithmonë, dhjamin e pakët të ndonjë pule qafëcullake, therur për festa, e kishte ndarë me të. Atë e kishte amanet nga babai, i cili, gjithashtu e kishte trashëguar nga i ati, rënë në betejën antiosmane gjatë rrënimit të sarajit “Hamidi” në Dreninë e panënshtruar...
Dhe, kur në katundin e tij rrëzë bjeshkor u formua bërthama e parë e UÇK-së, ai nxori nga arka e vjetër prej druri arre, punuar e zbukuruar me maje brisku, nga marangozë duarartë, pushkën e pastruar e të mbështjellë mirë e mirë si djalë hasreti.
-Komandant, unë e kam armën time,- tha në mbledhjen e parë, kur trimat e lirisë jepnin betimin dhe formonin grupet që do të shalonin Alpet Shqiptare për të siguruar municion e armatim.
-Të lumtë, o Ukë trimi!- i thanë të gjithë, të entuziazmuar.
-Edhe një fjalë e kam, komandant.
-Fol, mixha Ukë.
-Unë jam si ujku, e dua vetminë. Pra, armikun do ta luftoj ashtu siç kam vepruar edhe më herët, pa hyrë nën komandën e askujt. Shkurt e shqip, dua të jem i lirë, i pavarur, çetë në vete.
-Fort mirë, o trim me fletë. Ti je komit i rryer. Ashtu do të veprosh, siç ta thotë shpirti e ta do zemra. Edhe për ty sigurojmë zogj, këta fishekët e mitralozit me saç bëjnë edhe për grykëhollën tënde që vret aty ku sheh syri yt pishë,- e përgëzoj komandanti, duke e përqafur fort e fort.
Katundi G. që nga ofensiva e shtatorit qe shndërruar në gërmadhë frikësuese. Aty, më nuk pipëtinë gjë e gjallë. Muret, gjysmë të rrënuara, ishin mbuluar nga ferrat e hithrat. Banorët e tij tashmë ishin zhvendosur në thellësi të Lugut të Kishës. Gjëllimi i tyre, nëpër tenda najloni, të përkujtonte parahistorinë e njerëzimit. Megjithatë, qëndronin e mbijetonin.
Mirëpo, farë e mallkuar, ardhur nga stepet, as aty nuk i lënin të qetë. Çdo ditë trazime e granatime. Minahedhësit ua kishin prurë shpirtin në fyt. Të mallkuarit, edhe emrin e kishin neveritës, mortaja. Predha e tyre të gjente edhe ku nuk e prisje, në zgavrën e lisit e në strofullin e dhelprës.
Plaku, me pushkën e gjatë, në tytën e së cilës lirisht mund të flinin dymbëdhjetë pula, kishte ndarë mendje të zinte pritë në Përrua të Thatë, aty ku, me siguri, fill pas lindjes së yllit të mëngjesit, ende pa dalë dielli, pritej të depërtonte këmbësoria e shfrenuar serbe. Ata dihej pse vinin, për të bërë masakrime mbi popullatën e pafajshme e të pambrojtur.
Për të qenë, qe përgatitur në heshtje, ngadalë e ngeshëm. Askujt, asnjë fjalë. Rrethatoren dyshe e mbushi përplot fishekë. Dy bomba me grisha, si samar breshke, të ruajtura që nga Lufta e Dytë Botërore, i futi në xhepat e xhamadanit, bashkë me kutinë e duhanit e me qelibarin zbukuruar me sedef. Plisin e bardhë dëborë e mbështolli me një shami të zezë, një traditë e moçme komitësh që mos të diktoheshin natën. Edhe një batanije, të bërë rrotë, e futi nën sqetull. Ashtu e donte prita, të shtriheshe mirë e mirë, të qetësoheshe e të koncentroheshe në cak. Ky ishte i gjithë takëmi i tij, i thjeshtë, por i pastër e i mjaftueshëm.
Dhe, kur të gjithë, përveç rojeve, që sogjëtonin pa pushim, i kishte mashtruar gjumi para mëngjesor, ai, si i përhitur zvarritej lehtas tatëpjetës së përroit gjarpëror në drejtim të Shtegut të Qoftëlargut. Opingat e gomës i kishte shtrënguar me fije të holla teli bakri e fundin e pantallonave i kishte futur në çorape që të mos i ngatërroheshin nëpër barishtet e thara e rrozgat ngjitëse. Ecte kujdesshëm e ndalej për të dëgjuar, se për të parë s’kishte kurrfarë mundësie. Edhe ashtu, mali ka vesh e fusha ka sy. Toka e shtruar me dushqe, ia mundësonte të mos bënte zhurmë. Për sherr, herë- herë, shkelte ndonjë krënde që kërciste sa ia çukiste kokën. Ishte terr, burg. Nuk shihje ta veje gishtin në sy. Hëna kishte tretur pas resh mbarsur me shi. As yjet nuk dukeshin gjëkundi. Ani, ashtu ishte më mirë për trimin e regjur në vaj e në uthull. Në të tilla rrethana, përherë kishte pasur suksese.
Edhe kur arriti aty ku duhej, një copë herë nuk u qetësua e nuk zuri vend. Fët e fët i paramendoi të gjitha. Në besnikërinë e pushkës nuk dyshonte fare. E bekuara, kurrë nuk e kishte tradhtuar. Ku kishte hedhur syrin, kishte qëlluar plumbi. Dorën në zemër, bombave nuk i zinte gjithaq besë. Ishin të vjetra dhe, ku ta dish, edhe mund të dështonin. Nejse, ndoshta, nuk do të këtë nevojë për to. Kryesore, fishekët i kishte gacë...
Kur mbi majën e Sukës së Madhe, përballë tij, u shfaq ylli i mëngjesit, në kthesën e parë iu fanit një si lëvizje gjysmëhijesh. I fërkoi sytë me shpejtësi nga mosbesimi. Lëvizjet u shpeshtuan. Padyshim, ishin ata që po i priste. Po, po, hienat tinëzare, kishin mësyrë luginën, mbushur me popullatë, për të bërë hatanë. Marshonin duke u fshehur e përvijuar hijeve të kaçubave. Ah, katilët e pashpirt! Kështu kishin vepruar që kur zbritën nga drunjtë dhe u zvarritën drejt Ilirisë. Edhe Azem Galicën e patën rrethuar kështu, herët, pa aguar dielli. Por, kot. Shqipet gjithmonë rrinë zgjuar.
Sakaq zuri pozicion pas një shkëmbi bricak. Shënjestrën e pushkës e rregulloi në shkallën e duhur. Nga xhepi nxori një shami për ta fshirë syrin e djathtë që disi i turbullohej nga ajo freski therëse. Edhe njëherë picërroi sytë dhe i dalloi qartë ata që po i priste. Sa u gëzua që i doli profecia! Një komandant, me revole në dorë, i printe lukunisë së ujqerëve gjakatarë. Ai ecte krenar dhe pa frikë. Ia paska pirë sorra mentë,- mërmëriti me vete plaku, duke vënë pushkën në faqe. Kur e mbylli syrin e majtë, caku sikur iu largua. Dreq, o punë! E provoi edhe njëherë. Ehu, mos po më mashtron pleqëria,- bëri me vete. Nuk ishin edhe pak, ore ju paça për jetë të jetëve, shtatëdhjetë e dy Shën Gjergja!
-Jepi, o burrë i dheut, mos ke frikë, plumbi yt nuk shkon huq, veç lulen e ballit ia ndjek hasmit shekullor,- iu vegua një si zë i nëndheshëm...
-Tak- tuk,- oshëtiu fuqishëm një krismë dyzërësh që trazoi gjithë bjeshkën e përgjumur e që për javë të tëra po dremiste në ethe të trishta.
-Tak- tuk...taak- tuuk...taaak- tuuuk...mbajtën iso shtatëdhjetë e shtatë lugjet e përrenjtë e përthyer si gërshetë nimfash tej e tej vargmaleve të Qyqavicës.
Trupmadhi shpirtzi, pasi u soll e u mbështoll, me duart e ngritura lart, u plandos për toke. Të tjerët u strukën si minjtë dhe për një moment nuk u bënë të gjallë. Plakut iu çel fytyra. E puthi tytën e pushkës që ende nxirrte fije të holla tymi. E rrotulloi shulin dhe e fyti fishekun e dytë në gojën e grykëhollës. Tashmë kishte marrë zemër. Veten e pagova, e tashti të dalë ku të dalë!- ia bëri vetes, duke qëlluar tjetrin që guxoi të çonte pakëz kokën.
Kriminelët vonë e morën veten dhe e zbuluan se nga iu vinte gjëma. Edhe plaku u kishte shkaktuar huti, duke i ndërruar disa herë pozicionet. Nuk ishte shkreptimë nga qielli, siç pandehen në fillim, por ishin plumbat e pagabuar të një sypatremburi që, fillikat, ua kishte prerë rrugën. Sakaq, dhe një shpërthim i fuqishëm çau lugjet mes përmes. Kënga e pushkës zëëmbël pushoi. Ajo, shpejt u ringjall nga krisma të tjera liridashëse. Komandanti, që në anën tjetër po priste kolonën e motorizuar, më të dëgjuar krismën e parë, mblodhi trimat dhe turr e vrap andej ku kafshoheshin jeta e vdekja. Zuzarët, kur panë se nuk po ia dilnin mbanë, mblodhën të vrarët e të gjymtuarit, dhe ia mbathen me të katërtat.
Trupin e pa jetë të plakut e gjetën gjysmë të mbuluar me baltë e me copa gurësh. Predha e minahedhësit e kishte bërë shoshë...Megjithatë, pushkën nuk e kishte lëshuar nga dora. Ende e mbante shtrënguar, me gishtin në këmbëz...
-Të lumtë, o Ukë trimi! Ti na nxore faqebardhë dhe na i shpëtove familjet tona,- tha komandanti, duke e kthyer mbarë.
-Lavdi për jetë e mot!- brohoritën të gjithë, pasi e varrosen mu aty ku Pushkëgjati kishte rezistuar e ua kishte prerë rrugën xhelatëve vrastarë.
Galicë, më 20 tetor 2014
Ai shkrimtar që ka frikë nga kritika, dyshon për vlerën e veprës së tij.
(Dritëro Agolli)
Lirinë e duan të gjithë. Po, po, të gjithë, pa dallim fare, madje edhe gaforrja, siç thoshte poeti ynë i mjerimit, Migjeni. Por, interesant, asaj nuk i shërbejnë të gjithë njësoj. Kjo dihet dhe arsyetohet. Mirëpo, ç’tu bësh atyre që ia kanë me hile. Ata dërdëllisin e derdhin lotë krokodili për të, a në fakt nuk i japin gjë nga vetja. As edhe një thua, siç i thonë një fjale, ore lumë vëllai. Shikuar hollë e hollë, atë e duan dhe e mbajnë gjallë vetëm trimat. Ata nuk kursejnë asgjë, as edhe jetën e tyre, për t’i dhënë jetë asaj. Për ta ajo është më e shtrenjtë se vetë jeta! Çudi, edhe trimat i duan të gjithë. Ata janë të lavdëruar e të nderuar kudo e kurdo. Ama, edhe ndaj tyre, ndjenja ndryshon. Thënia e një burri, që goja ia nxirrte atë që ia thoshte zemra, më se miri e pasqyron këtë realitet: “Zoti mos na lashtë kurrë pa trima, veç në shtëpinë time mos lindtë asnjë!”.
Në anën e atyre, që me gjithë zemër e duan atdheun dhe lirinë e tij, ishte edhe mixha Ukë. Ai, me pushkën e tij të gjatë, ishte bërë sinonim i atdhedashurisë deri në vetëflijim. Gacatoren flakëroshe e ruante si sytë e ballit. Gjithmonë, dhjamin e pakët të ndonjë pule qafëcullake, therur për festa, e kishte ndarë me të. Atë e kishte amanet nga babai, i cili, gjithashtu e kishte trashëguar nga i ati, rënë në betejën antiosmane gjatë rrënimit të sarajit “Hamidi” në Dreninë e panënshtruar...
Dhe, kur në katundin e tij rrëzë bjeshkor u formua bërthama e parë e UÇK-së, ai nxori nga arka e vjetër prej druri arre, punuar e zbukuruar me maje brisku, nga marangozë duarartë, pushkën e pastruar e të mbështjellë mirë e mirë si djalë hasreti.
-Komandant, unë e kam armën time,- tha në mbledhjen e parë, kur trimat e lirisë jepnin betimin dhe formonin grupet që do të shalonin Alpet Shqiptare për të siguruar municion e armatim.
-Të lumtë, o Ukë trimi!- i thanë të gjithë, të entuziazmuar.
-Edhe një fjalë e kam, komandant.
-Fol, mixha Ukë.
-Unë jam si ujku, e dua vetminë. Pra, armikun do ta luftoj ashtu siç kam vepruar edhe më herët, pa hyrë nën komandën e askujt. Shkurt e shqip, dua të jem i lirë, i pavarur, çetë në vete.
-Fort mirë, o trim me fletë. Ti je komit i rryer. Ashtu do të veprosh, siç ta thotë shpirti e ta do zemra. Edhe për ty sigurojmë zogj, këta fishekët e mitralozit me saç bëjnë edhe për grykëhollën tënde që vret aty ku sheh syri yt pishë,- e përgëzoj komandanti, duke e përqafur fort e fort.
Katundi G. që nga ofensiva e shtatorit qe shndërruar në gërmadhë frikësuese. Aty, më nuk pipëtinë gjë e gjallë. Muret, gjysmë të rrënuara, ishin mbuluar nga ferrat e hithrat. Banorët e tij tashmë ishin zhvendosur në thellësi të Lugut të Kishës. Gjëllimi i tyre, nëpër tenda najloni, të përkujtonte parahistorinë e njerëzimit. Megjithatë, qëndronin e mbijetonin.
Mirëpo, farë e mallkuar, ardhur nga stepet, as aty nuk i lënin të qetë. Çdo ditë trazime e granatime. Minahedhësit ua kishin prurë shpirtin në fyt. Të mallkuarit, edhe emrin e kishin neveritës, mortaja. Predha e tyre të gjente edhe ku nuk e prisje, në zgavrën e lisit e në strofullin e dhelprës.
Plaku, me pushkën e gjatë, në tytën e së cilës lirisht mund të flinin dymbëdhjetë pula, kishte ndarë mendje të zinte pritë në Përrua të Thatë, aty ku, me siguri, fill pas lindjes së yllit të mëngjesit, ende pa dalë dielli, pritej të depërtonte këmbësoria e shfrenuar serbe. Ata dihej pse vinin, për të bërë masakrime mbi popullatën e pafajshme e të pambrojtur.
Për të qenë, qe përgatitur në heshtje, ngadalë e ngeshëm. Askujt, asnjë fjalë. Rrethatoren dyshe e mbushi përplot fishekë. Dy bomba me grisha, si samar breshke, të ruajtura që nga Lufta e Dytë Botërore, i futi në xhepat e xhamadanit, bashkë me kutinë e duhanit e me qelibarin zbukuruar me sedef. Plisin e bardhë dëborë e mbështolli me një shami të zezë, një traditë e moçme komitësh që mos të diktoheshin natën. Edhe një batanije, të bërë rrotë, e futi nën sqetull. Ashtu e donte prita, të shtriheshe mirë e mirë, të qetësoheshe e të koncentroheshe në cak. Ky ishte i gjithë takëmi i tij, i thjeshtë, por i pastër e i mjaftueshëm.
Dhe, kur të gjithë, përveç rojeve, që sogjëtonin pa pushim, i kishte mashtruar gjumi para mëngjesor, ai, si i përhitur zvarritej lehtas tatëpjetës së përroit gjarpëror në drejtim të Shtegut të Qoftëlargut. Opingat e gomës i kishte shtrënguar me fije të holla teli bakri e fundin e pantallonave i kishte futur në çorape që të mos i ngatërroheshin nëpër barishtet e thara e rrozgat ngjitëse. Ecte kujdesshëm e ndalej për të dëgjuar, se për të parë s’kishte kurrfarë mundësie. Edhe ashtu, mali ka vesh e fusha ka sy. Toka e shtruar me dushqe, ia mundësonte të mos bënte zhurmë. Për sherr, herë- herë, shkelte ndonjë krënde që kërciste sa ia çukiste kokën. Ishte terr, burg. Nuk shihje ta veje gishtin në sy. Hëna kishte tretur pas resh mbarsur me shi. As yjet nuk dukeshin gjëkundi. Ani, ashtu ishte më mirë për trimin e regjur në vaj e në uthull. Në të tilla rrethana, përherë kishte pasur suksese.
Edhe kur arriti aty ku duhej, një copë herë nuk u qetësua e nuk zuri vend. Fët e fët i paramendoi të gjitha. Në besnikërinë e pushkës nuk dyshonte fare. E bekuara, kurrë nuk e kishte tradhtuar. Ku kishte hedhur syrin, kishte qëlluar plumbi. Dorën në zemër, bombave nuk i zinte gjithaq besë. Ishin të vjetra dhe, ku ta dish, edhe mund të dështonin. Nejse, ndoshta, nuk do të këtë nevojë për to. Kryesore, fishekët i kishte gacë...
Kur mbi majën e Sukës së Madhe, përballë tij, u shfaq ylli i mëngjesit, në kthesën e parë iu fanit një si lëvizje gjysmëhijesh. I fërkoi sytë me shpejtësi nga mosbesimi. Lëvizjet u shpeshtuan. Padyshim, ishin ata që po i priste. Po, po, hienat tinëzare, kishin mësyrë luginën, mbushur me popullatë, për të bërë hatanë. Marshonin duke u fshehur e përvijuar hijeve të kaçubave. Ah, katilët e pashpirt! Kështu kishin vepruar që kur zbritën nga drunjtë dhe u zvarritën drejt Ilirisë. Edhe Azem Galicën e patën rrethuar kështu, herët, pa aguar dielli. Por, kot. Shqipet gjithmonë rrinë zgjuar.
Sakaq zuri pozicion pas një shkëmbi bricak. Shënjestrën e pushkës e rregulloi në shkallën e duhur. Nga xhepi nxori një shami për ta fshirë syrin e djathtë që disi i turbullohej nga ajo freski therëse. Edhe njëherë picërroi sytë dhe i dalloi qartë ata që po i priste. Sa u gëzua që i doli profecia! Një komandant, me revole në dorë, i printe lukunisë së ujqerëve gjakatarë. Ai ecte krenar dhe pa frikë. Ia paska pirë sorra mentë,- mërmëriti me vete plaku, duke vënë pushkën në faqe. Kur e mbylli syrin e majtë, caku sikur iu largua. Dreq, o punë! E provoi edhe njëherë. Ehu, mos po më mashtron pleqëria,- bëri me vete. Nuk ishin edhe pak, ore ju paça për jetë të jetëve, shtatëdhjetë e dy Shën Gjergja!
-Jepi, o burrë i dheut, mos ke frikë, plumbi yt nuk shkon huq, veç lulen e ballit ia ndjek hasmit shekullor,- iu vegua një si zë i nëndheshëm...
-Tak- tuk,- oshëtiu fuqishëm një krismë dyzërësh që trazoi gjithë bjeshkën e përgjumur e që për javë të tëra po dremiste në ethe të trishta.
-Tak- tuk...taak- tuuk...taaak- tuuuk...mbajtën iso shtatëdhjetë e shtatë lugjet e përrenjtë e përthyer si gërshetë nimfash tej e tej vargmaleve të Qyqavicës.
Trupmadhi shpirtzi, pasi u soll e u mbështoll, me duart e ngritura lart, u plandos për toke. Të tjerët u strukën si minjtë dhe për një moment nuk u bënë të gjallë. Plakut iu çel fytyra. E puthi tytën e pushkës që ende nxirrte fije të holla tymi. E rrotulloi shulin dhe e fyti fishekun e dytë në gojën e grykëhollës. Tashmë kishte marrë zemër. Veten e pagova, e tashti të dalë ku të dalë!- ia bëri vetes, duke qëlluar tjetrin që guxoi të çonte pakëz kokën.
Kriminelët vonë e morën veten dhe e zbuluan se nga iu vinte gjëma. Edhe plaku u kishte shkaktuar huti, duke i ndërruar disa herë pozicionet. Nuk ishte shkreptimë nga qielli, siç pandehen në fillim, por ishin plumbat e pagabuar të një sypatremburi që, fillikat, ua kishte prerë rrugën. Sakaq, dhe një shpërthim i fuqishëm çau lugjet mes përmes. Kënga e pushkës zëëmbël pushoi. Ajo, shpejt u ringjall nga krisma të tjera liridashëse. Komandanti, që në anën tjetër po priste kolonën e motorizuar, më të dëgjuar krismën e parë, mblodhi trimat dhe turr e vrap andej ku kafshoheshin jeta e vdekja. Zuzarët, kur panë se nuk po ia dilnin mbanë, mblodhën të vrarët e të gjymtuarit, dhe ia mbathen me të katërtat.
Trupin e pa jetë të plakut e gjetën gjysmë të mbuluar me baltë e me copa gurësh. Predha e minahedhësit e kishte bërë shoshë...Megjithatë, pushkën nuk e kishte lëshuar nga dora. Ende e mbante shtrënguar, me gishtin në këmbëz...
-Të lumtë, o Ukë trimi! Ti na nxore faqebardhë dhe na i shpëtove familjet tona,- tha komandanti, duke e kthyer mbarë.
-Lavdi për jetë e mot!- brohoritën të gjithë, pasi e varrosen mu aty ku Pushkëgjati kishte rezistuar e ua kishte prerë rrugën xhelatëve vrastarë.
Galicë, më 20 tetor 2014
Montag, 10. November 2014
Arti me mëkatin janë në një luftë të përhershme!
Anketa jonë: A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? (20)
Përgjigje nga Naim KELMENDI, poet
Për artin është thënë që nga antika, thuhet e do të thuhet mbase dhe në të ardhmen dhe me plot të drejtë është mëtuar të konstantohet apo të jepet një përkufizim se ai, arti pra, e fisnikëron shpritin e njeriut. Meqë ne si qenia jetojmë në këtë jetë të përkohëshme, por në botën e mëkateve, ku asnjëri s’mund të mos jetë në një formë a në një tjetër, i pamëkatnuar, arti kryen një proces të demëkatnimit.
Vetëm përceptimi i këtyre dy percepcioneve të kundërta jep kuptimin se qëndrojnë njëra kundër tjetërës. Arti është ana e bukur e jetës e shpirtit të njeriut, ana e humanes, e vlerës së tij, e krijimit të tij, si vlerë dhe si krijim i së bukurës. Kurse, në anën tjetër, mëkati si kuptim i së keqes, i antinjerëzores, i antihumanes, i anës së errët të shpirtit njerëzor etj,..Vjen pyetja, a jemi ne ndopak apo pak më shumë mëkatarë, që të pastrohemi nga kjo ndjenjë përmes artit dhe a e kemi neve këtë ndjenjë se kemi mëkatnuar dhe sa jemi të vetëdijshëm për ta relativizuar vetë mëkatin si kategori të ndjenjës së njeriut, që e bart gjithë jetën në vete, apo tjetra: çfarë relevance ka kuptimi i asaj që quhet mëkat? Për dikend dhe është i tillë, për dikend tjetër dhe mund të mos jetë si i tillë. Çka mund të jete për dikend mëkat për dikend tjetër as që bëhet fjalë për këtë ndjenjë dhe për këtë kuptim.
Vetëm atëherë kur njeriu vetëdijësohet se mbart barrën e mëkatit, atëherë dhe kërkon të spastrohet nga ai për të qenë më i lehtë me vetveten, me ndergjegjen e tij. Artsiti, pra krijuesi i vlerave, e humanizon shpirtin e tij përmes misionit të artit. Vetë arti e fisnikëron, e humanizon në çdo rast e në çdo moment shpirtin dhe qenien e krijuesit.
Arti me mëkatin janë dhe në një luftë të përhershme, se cili dominon më shumë te subjekti dhe cili fiton mbi tjetrin. S’mund të ketë shpirt artisti a krijuesi mëkatar dhe artist në të njëjtën kohë, ngase vetë kuptimi i të qenit artist, krijues i artit, nënkupton apriori një shpirt krijuesi të humanizuar, kështu që mëkati nuk i rri këtij shpirti.edhe nëse ai qëndron te ky subjekt, atëherë vetë misoni i artit, si ana humane e jetës së njeriut do të duhej ta fitonte mëkatin, ta fitonte betejën mbi të keqen, sepse mëkati nënkupton kurdoherë antinjerëzoren, fajësinë mbi diçka që s’është dashur të ndodhte te kjo qenie dhe te ky puktim. Unë mendoj se arti e shpëton shpirtin nga mëkati, ngase arti bën deri dikund katarisisin e shpirtit të njeriut. Do të thosha se mund ta sbusë mëkatin apo barrën e mëkatit, por jo në asnjë mënyrë ta shpëtojë atë, mëkatarin. Shpirtin e njeriut nga mëkati e shpëton edhe vetvetja e humanizuar, kur për këtë ai ndëgjegjësohet. Mëkatin e shpëton vetëm misioni i vërtetë dhe human i artit dhe vetvetja pa paragjykimin e të kuptuarit të mëkatit.
S’ka mëkat në shpritin human, në kuptimin e njerëzores, mëkati i takon paragjykimit dhe ndërdijes së kultivuar në gjenin e njerëzores, bota i takon humanes dhe artistit në kërkim të ideales së humanizuar, kështu mbytet mëkati nëse na është stisur në shpirtin dhe ndërdijen tonë, si pjesë e kësaj bote dhe kësaj jete njerëzore e padenjë për të qenë në kuptimin më të plotë e humanizuar...
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Përgjigje nga Naim KELMENDI, poet
Për artin është thënë që nga antika, thuhet e do të thuhet mbase dhe në të ardhmen dhe me plot të drejtë është mëtuar të konstantohet apo të jepet një përkufizim se ai, arti pra, e fisnikëron shpritin e njeriut. Meqë ne si qenia jetojmë në këtë jetë të përkohëshme, por në botën e mëkateve, ku asnjëri s’mund të mos jetë në një formë a në një tjetër, i pamëkatnuar, arti kryen një proces të demëkatnimit.
Vetëm përceptimi i këtyre dy percepcioneve të kundërta jep kuptimin se qëndrojnë njëra kundër tjetërës. Arti është ana e bukur e jetës e shpirtit të njeriut, ana e humanes, e vlerës së tij, e krijimit të tij, si vlerë dhe si krijim i së bukurës. Kurse, në anën tjetër, mëkati si kuptim i së keqes, i antinjerëzores, i antihumanes, i anës së errët të shpirtit njerëzor etj,..Vjen pyetja, a jemi ne ndopak apo pak më shumë mëkatarë, që të pastrohemi nga kjo ndjenjë përmes artit dhe a e kemi neve këtë ndjenjë se kemi mëkatnuar dhe sa jemi të vetëdijshëm për ta relativizuar vetë mëkatin si kategori të ndjenjës së njeriut, që e bart gjithë jetën në vete, apo tjetra: çfarë relevance ka kuptimi i asaj që quhet mëkat? Për dikend dhe është i tillë, për dikend tjetër dhe mund të mos jetë si i tillë. Çka mund të jete për dikend mëkat për dikend tjetër as që bëhet fjalë për këtë ndjenjë dhe për këtë kuptim.
Vetëm atëherë kur njeriu vetëdijësohet se mbart barrën e mëkatit, atëherë dhe kërkon të spastrohet nga ai për të qenë më i lehtë me vetveten, me ndergjegjen e tij. Artsiti, pra krijuesi i vlerave, e humanizon shpirtin e tij përmes misionit të artit. Vetë arti e fisnikëron, e humanizon në çdo rast e në çdo moment shpirtin dhe qenien e krijuesit.
Arti me mëkatin janë dhe në një luftë të përhershme, se cili dominon më shumë te subjekti dhe cili fiton mbi tjetrin. S’mund të ketë shpirt artisti a krijuesi mëkatar dhe artist në të njëjtën kohë, ngase vetë kuptimi i të qenit artist, krijues i artit, nënkupton apriori një shpirt krijuesi të humanizuar, kështu që mëkati nuk i rri këtij shpirti.edhe nëse ai qëndron te ky subjekt, atëherë vetë misoni i artit, si ana humane e jetës së njeriut do të duhej ta fitonte mëkatin, ta fitonte betejën mbi të keqen, sepse mëkati nënkupton kurdoherë antinjerëzoren, fajësinë mbi diçka që s’është dashur të ndodhte te kjo qenie dhe te ky puktim. Unë mendoj se arti e shpëton shpirtin nga mëkati, ngase arti bën deri dikund katarisisin e shpirtit të njeriut. Do të thosha se mund ta sbusë mëkatin apo barrën e mëkatit, por jo në asnjë mënyrë ta shpëtojë atë, mëkatarin. Shpirtin e njeriut nga mëkati e shpëton edhe vetvetja e humanizuar, kur për këtë ai ndëgjegjësohet. Mëkatin e shpëton vetëm misioni i vërtetë dhe human i artit dhe vetvetja pa paragjykimin e të kuptuarit të mëkatit.
S’ka mëkat në shpritin human, në kuptimin e njerëzores, mëkati i takon paragjykimit dhe ndërdijes së kultivuar në gjenin e njerëzores, bota i takon humanes dhe artistit në kërkim të ideales së humanizuar, kështu mbytet mëkati nëse na është stisur në shpirtin dhe ndërdijen tonë, si pjesë e kësaj bote dhe kësaj jete njerëzore e padenjë për të qenë në kuptimin më të plotë e humanizuar...
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Sonntag, 9. November 2014
Arti shlyen çdo mëkat njerëzor
Anketa jonë: A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? (19)
Përgjigje nga Majlinda Nana RAMA, shkrimtare
A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? Në përgjigje të kësaj pyetjeje, duhet së pari të krijojmë një definicion të qartë mbi artin dhe mëkatin. Mirëpo si asgjë tjetër, edhe këto dy koncepsione nuk mund ta kenë një të tillë. Ato, në dukje shfaqen thjesht, antipode të njëra- tjetrës.
Arti gjeneron, ftillon, iluminon, frymëzon, emocionon, sjell të djeshmen dhe i paraprin të ardhmes. Mëkati, nga ana tjetër, përqaset në trajta të çmendurisë që nuk njeh kurrfarë rregullash morale.
Deri këtu, individi arrin t’i njoh ngarkesat me ndjesi pozitive apo negative shpirtërore të fazës teorike të dy gjendjeve si nocione, por kur ato zhvillohen, lëvizin brenda tij, as ai vetë, individi, nuk është në gjendje të krijoj ndasi mes kësi ndjesish.
Ndijimet, refleksionet, emocioni që miklon arti, nxisin të bukurën. Shëmtia është antipod. Është e bukura ajo që shërben për të gjithë, për vetë individin, për personat rreth tij dhe në këtë kuptim edhe për shoqërinë.
Nëse kjo mollë mëkati ‘’evë-adamësh’’ ezaurohet te një shpirt i lirë krijuesi a artisti, ajo merr format e një mëkati të bukur, i cili e bën botën me të mirë, i jep impulse, krijon dimensione të reja dhe po ashtu, trajektorja në të cilën ecën, e shndërron në mëkat ‘’oksimoronik’’.
Pse e shoh ndryshe mëkatin e një shpirti krijues nga një mëkat tjetër çfarëdo?
Çdo artist e nuhat, e njeh, e vlerëson dhe e do të bukurën. Dhe, pikërisht, qysh këtu nis të gatuhet mëkati. Sytë, e çojnë individin drejt një joshjeje. Ky produksion thellohet më tej dhe mund të has në trajtëza të panumërta shfaqjesh, por latimi që i bën shpirti i artistit e vesh mëkatin me një gjendje ‘’finsikërore’’, që nuk lejon asnjë koment, asnjë paragjykim, asnjë intepretim të mëpastajmë.
Sepse vetëm arti posedon të tilla fuqi, që mëkatit t’i jap formatin e një oazi shpërthyes e përligjës të pakontestueshëm, të motivuar, justifikues, nëse mund të shprehesha kështu.
Pra, mendoj se arti shlyen çdo mëkat njerëzor, sepse, prandaj ka lindur; nga dëshira për të kapërcyer tabutë e kufijtë e të zakonshmes, për të penetruar në botë të ndërtuar mrekullisht me të gjitha ndjesitë, penelatat, koloritet e ylberet që vetë jeta shfaq përpara qenies njerëzore.
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Përgjigje nga Majlinda Nana RAMA, shkrimtare
A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? Në përgjigje të kësaj pyetjeje, duhet së pari të krijojmë një definicion të qartë mbi artin dhe mëkatin. Mirëpo si asgjë tjetër, edhe këto dy koncepsione nuk mund ta kenë një të tillë. Ato, në dukje shfaqen thjesht, antipode të njëra- tjetrës.
Arti gjeneron, ftillon, iluminon, frymëzon, emocionon, sjell të djeshmen dhe i paraprin të ardhmes. Mëkati, nga ana tjetër, përqaset në trajta të çmendurisë që nuk njeh kurrfarë rregullash morale.
Deri këtu, individi arrin t’i njoh ngarkesat me ndjesi pozitive apo negative shpirtërore të fazës teorike të dy gjendjeve si nocione, por kur ato zhvillohen, lëvizin brenda tij, as ai vetë, individi, nuk është në gjendje të krijoj ndasi mes kësi ndjesish.
Ndijimet, refleksionet, emocioni që miklon arti, nxisin të bukurën. Shëmtia është antipod. Është e bukura ajo që shërben për të gjithë, për vetë individin, për personat rreth tij dhe në këtë kuptim edhe për shoqërinë.
Nëse kjo mollë mëkati ‘’evë-adamësh’’ ezaurohet te një shpirt i lirë krijuesi a artisti, ajo merr format e një mëkati të bukur, i cili e bën botën me të mirë, i jep impulse, krijon dimensione të reja dhe po ashtu, trajektorja në të cilën ecën, e shndërron në mëkat ‘’oksimoronik’’.
Pse e shoh ndryshe mëkatin e një shpirti krijues nga një mëkat tjetër çfarëdo?
Çdo artist e nuhat, e njeh, e vlerëson dhe e do të bukurën. Dhe, pikërisht, qysh këtu nis të gatuhet mëkati. Sytë, e çojnë individin drejt një joshjeje. Ky produksion thellohet më tej dhe mund të has në trajtëza të panumërta shfaqjesh, por latimi që i bën shpirti i artistit e vesh mëkatin me një gjendje ‘’finsikërore’’, që nuk lejon asnjë koment, asnjë paragjykim, asnjë intepretim të mëpastajmë.
Sepse vetëm arti posedon të tilla fuqi, që mëkatit t’i jap formatin e një oazi shpërthyes e përligjës të pakontestueshëm, të motivuar, justifikues, nëse mund të shprehesha kështu.
Pra, mendoj se arti shlyen çdo mëkat njerëzor, sepse, prandaj ka lindur; nga dëshira për të kapërcyer tabutë e kufijtë e të zakonshmes, për të penetruar në botë të ndërtuar mrekullisht me të gjitha ndjesitë, penelatat, koloritet e ylberet që vetë jeta shfaq përpara qenies njerëzore.
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Freitag, 7. November 2014
Arti letrar midis mëkatit dhe katarzës shpirtërore
Anketa jonë: A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? (18)
Përgjigje nga prof. dr. Zejnepe Alili - REXHEPI, poete
(Sipas intervistës së Haxhi Muhaxherit: A e shpëton arti, shpirtin nga mëkati?)
A e shpëton arti shpirtin nga mëkati..., temë kjo që më nxiti të mendoja mbi ndërlidhjet e shumta letrare, për t’u ndërfutur brenda misteresh njerëzore, dramat jetësore të të cilëve u shndërruan në rrëfime, copëza leximesh, ngarjesh e fragmente librash. Për të kërkuar fijet konceptuale mbi këtë temë të nevojitet rizgjim mbi lashtësinë e artit, kuptimi i të cilit nuk do të jetë përmbysur nga koha. Me këtë rast, shumë mendime më silleshin të shkapërderdhura dhe vështirë se e gjeja fillin e tyre. Meqenëse shumëçka varet se me ç’sy duam ta shikojmë mëkatin?
Arti në përgjithësi, veçmas letërsia, gjatë tërë historisë së saj, është sajuar me variacione të pareshtura rrëfimesh, ndërsa trajtesat socio-psikologjike mbi to, shpesh e kanë qendërzuar nivelin e vlerave analitike dhe estetike, duke e pleksur edhe mëkatin njerëzor brenda artit. Atëherë, ngrihet dilema: po sikur bota vetë të ishte vetëm një grackë, sa do të ishin llogaritë e mashtrimeve?!
Letërsia ndihmon mjaft për të krijuar një parafytyrim sa më të saktë mbi gjendjen shpirtërore. Njeriu e ka të pamundur që të shkëputet tërësisht nga e kaluara e tij, e afërt ose e largët në kohë. Nganjëherë bindemi se mëkati është i destinuar të ndodhë, pavarëshit nesh..., është fat, e parathënë apo diç e përligjshme që ekziston vetëvetiu në natyrën njerëzore. Si fillim mund të rikujtojmë “Edipin mbret”. Në çdo bashkëkohësi ngjarjesh, qoftë edhe periudhash të ndryshme kohore, mëkati ekziston, ashtu si ekziston dhe katarza, madje jo vetëm në kufijtë e personales, por edhe në shtrirjen më të gjerë të letërsisë pasqyruese si normë e qytetërimit. Pa çka se mëkati lind nga “akujt” shpirtërorë ku zë vend dhe strehohet për një kohë “e keqja”. Ky mund të jetë vetëm një segment i një shpjegimi që prej kohësh ma imponon letërsia, sidomos temat e tragjedive të mëdha, përmbajtjet e kryeveprave botërore.
Për të kuptuar ndryshimin midis mëkatit dhe faljes (katarsis) vihemi në rikujtim të thënies së V. Hygosë: “Arti është e bukura që ka vetëm një fytyrë, kurse e shëmtuara ka mijëra pamje”..., madje, është dëshmuar se e bukura, si koncept estetik, të shpie edhe në mëkat.
Si ndodh kjo?
Vetë mishërimi i njeriut me ëndrrat dhe parapëlqimet e tij, për t’i plotësuar me çdo kusht ato ëndrra, pasi ai njihet edhe për tiparin e Narcizit, nuk e shmang dot adhurimin për “lumturinë jetike”, por përfitimi me çdo kusht i asaj që synon, nganjëherë e shndërron në mëkatar. Për këtë kemi trajtesa pa fund temash të hershme, që nga Zanafilla e njerëzimit, Mitologjia, si dhe ato me përmbajtje biblike që sajohen mbi bazën thelbësore të mëkatit. Etika e këtyre modeleve ilustrativisht na rikthen larg në kohë, te “Epi i Gilgameshit”. Pastaj, njihet mirëfilli dhe trajtohet në letërsi edhe konflikti dhe vrasja e Abelit nga Kaini, gjë që dëshmon se shija për të bukurën (si destinim i fatit në përzgjedhjen e vajzës që dëshironin), të bën të fajshëm. Edhe Adami dhe Eva duke shijuar “të ndaluarën”, u zhytën në mëkat, por e njohën faljen hyjnore dhe e zbuluan njerëzoren brenda vetes, andaj thuhet se: “gabimi është njerëzor, ndërsa falja hyjnore”. Mirëpo, midis tyre është shija për të bukurën, dhe arti më së miri e dekodifikon shpirtin, realisht edhe e shpëton nga “faji”. Qenia njerëzore njohu kartarzën, “shplarjen” e shpirtit nga mëkati. Strategjitë e katarzës kishin për qëllim që gabimi të mos përsëritet.
Arti e njeh tragjedinë, meqë veprat më të bukura lindën nga tragjeditë. Edhe popujt më të lavdishëm, si dhe populli shqiptar, kanë përjetuar tragjedi të mëdha..., tërë kjo është prekëse për qenien njerëzore, për individin e përhumbur në kohë, për përgjërimin e kolektivitetit që të pëshpërisë “Këngën e përshpirtshme” (L. Matrënga)..., mirëpo kështu u ngritën lavditë, epopetë, këngët legjendare, legjendat... Edhe Shekspirin e bënë madhështor tragjeditë, madje është e papërsëritshme kryevepra “Makbethi”, ku gjejmë shembullin tipik se si tragjedia e plotëson artin, mirëpo e rëndësishmja është që njihet dhe katarza, meqë kjo ia kthen humanizmin artit. Pra, pas një faji të mundshëm, duhet sërisht prioritet t’i jepet shpirtit pasi, drithërimat si ndjeshmëri, çiltërsia e individit, shfajësimi..., sikur e zgjojnë atë vetëdije të fjetur që na shpie në instancat e pavetëdijes.
Shpesh herë jeta e fton shpirtin në përjetime të çfarëdoshme, gjë që tipizon edhe dyluftimin psikologjik të Faustit dhe Memfistofelit, përderisa Gëte-ja ngrihet në një autor kryevepre letrare. Të tjera personazhe, si Ana Karenina, Ema Bovari..., dënohen të paragjykuara për gabimin e tyre, gjë që i shpie ato në fatalitet. Si sinonim të dënimit - mëkatit e njohim edhe Shën Mërinë, megjithëse aty qëndron edhe thelbi i krijimit të mijëra veprave të artit. Mirëpo, sa artistët i besojnë këtij mëkati..., apo arti të hap vizion për botën? Po të besonte Da Vinçi në mëkatin njerëzor s’do ta krijonte kurrë portretin e Monalizës.
Përderisa, të jetosh, do të thotë të guxosh, ndërsa të guxosh nënkupton edhe të gabosh, atëherë të mos gabosh është sikur të mos e hapësh kurrë portën për të parë botën me sytë e tu. Shpirti ka aftësi përthithëse ngjarjesh, përjetimesh..., andaj arti i vërtetë çdo ditë e e përkthen jetën e artistit në mendim, në vepër...! Një shprehje e Kantit, thotë: “Botën e krijojmë ne me vështrimin tonë”.
Arti, në të vërtetë krijohet me ndjesinë e paralajmërimit se “kupa është mbushur” dhe nuk duron shpërfillje..., arti është tipizimi i çdo gjëje, madje edhe frymëmarrja e një vendi dhe e një kohe. Ai nuk duron kufizime, prandaj e tejkalon mëkatin, duke bërë që vepra të udhëtojë lirshëm, pa këtë droje. Përballja me un-in dhe ndeshja me alkiminë jetësore, e vendosin shkrimtarin, artistin në përgjithësi, në pozicion të tillë që t’i përmbysë ekuilibret “e pasigurta” të gjumit letargjik ku kanë rënë ëndrrimtarët, pa e vrarë mendjen për nismën e një ndryshimi të domosdoshëm. Besoj që “filozofia e librit nuk është bjerrë nga koha”, ashtu sikurse edhe vetë arti.
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Donnerstag, 6. November 2014
Artistët e kanë martuar mëkatin me artin!
Anketa jonë: A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? (17)
Përgjigje nga Rezart PALLUQI, shkrimtar
Arti s’e ka frenuar shpirtin të bëjë keq, por të vetëreflektojë! Sipas mendimit tim arti nuk e shpëton shpirtin nga mëkati. Në rastin më të mirë arti i jep mundësinë shpirtit të pendohet për mëkatin e kryer. Mëkati, i çfarëdolloj natyre qoftë ai, mbetet një shenjë e pazhdukshme në shpirtin e viktimës. Por po aq i dhimbshëm ai është edhe për mëkatbërësin, agresorin. Sepse edhe agresori vuan prej mekatit, dhe jo vetëm viktima.
Arti përballë mëkatit!
Në radhë të parë, genet keqbërëse janë të lindura tek të gjithë njerëzit pa dallim. Ndryshimi është se tek disa njerëz genet e së keqes zhvillohen qysh në moshën foshnjore të ndikuara edhe prej ambjentit ku është rritur fëmija, i cili më vonë rrëshqet në rrugën e “thikave të përgjakura”, ndërsa tek të tjeret qe hyne ne rrugen e mbare, mekati fle gjume.
Arti, ose bota e përkryer njerëzore, përpiqet ta frenojë njeriun për të mos bërë mëkate, ose në rastin më të mirë, të vetëreflektojë. Këtë e vërejmë në Botën perëndimore të paktën mbas Luftës së Dytë Botërore, ku Perëndimit vazhdon t’i skuqet faqja për mizoritë e asaj lufte, me kryemëkatarin, Hitlerin.
Në hapësirën shqiptare, për fat të keq, arti ka dështuar në të gjitha drejtimet, sepse ai shqiptarin, nuk e ka frenuar të bëjë krime, as nuk ka arritur që keqbërësi shqiptar të vetëreflektojë, të pendohet, madje këtë e vërejmë edhe tek ARTISTËT të cilët MËKATIN e kanë MARTUAR me ARTIN. Arti në botën shqiptare, është një pllakë varri, mbi të cilin ngrihet një kullë e madhe me DOSJET e mëkatarëve. Arti, pra për shqiptarin, është më shumë një dekoracion, një vitrinë e shkëlqyeshme, mbrapa të cilit fshihen mëkatarët shqiptarë të dy shekujve të fundit. Edhe kur arti, ka tentuar të përballet me mëkatarët, atëherë ai ka qenë i njëanshëm, ashtu siç ndodhi gjatë diktaturës hoxhiste, para saj, dhe mbas saj. Ndërsa, në botën gjermane, përshembull, arti arriti të shërbëje EDHE si një pasqyrë e thikave të përgjakura hitleriane. Në rastin e gjermanëve, ne mund të themi, se arti e ndihmoi njeriun të shohë krimet e tij.
E megjithatë, arti, nuk mund të japë garanci shekullore kundra mëkateve të reja. Mjerë shpirti i atij populli që bën krime dhe refuzon të lajë thikat me gjak në tenxheren artistike.
Në mbyllje: fundi i Botës nuk është kur mëkatari refuzon të kërkojë pendesë në altarin e artit. Fundi i Botës vjen kur vetë artisti i këndon thikës së mëkatarit, ashtu siç ndodhi në Shqipëri gjatë diktaturës hoxhiste. Në raste të tilla, arti arratiset në një shpellë të largët, pa njeriun. Strehohet aty, derisa artisti besnik dhe guximtar ta rikthejë artin në shpirtin e zbrazët njerëzor që pranon të vetëreflektojë duke u parë në pasqyrën e artit.
____________________
Përgjigje nga Rezart PALLUQI, shkrimtar
Arti s’e ka frenuar shpirtin të bëjë keq, por të vetëreflektojë! Sipas mendimit tim arti nuk e shpëton shpirtin nga mëkati. Në rastin më të mirë arti i jep mundësinë shpirtit të pendohet për mëkatin e kryer. Mëkati, i çfarëdolloj natyre qoftë ai, mbetet një shenjë e pazhdukshme në shpirtin e viktimës. Por po aq i dhimbshëm ai është edhe për mëkatbërësin, agresorin. Sepse edhe agresori vuan prej mekatit, dhe jo vetëm viktima.
Arti përballë mëkatit!
Në radhë të parë, genet keqbërëse janë të lindura tek të gjithë njerëzit pa dallim. Ndryshimi është se tek disa njerëz genet e së keqes zhvillohen qysh në moshën foshnjore të ndikuara edhe prej ambjentit ku është rritur fëmija, i cili më vonë rrëshqet në rrugën e “thikave të përgjakura”, ndërsa tek të tjeret qe hyne ne rrugen e mbare, mekati fle gjume.
Arti, ose bota e përkryer njerëzore, përpiqet ta frenojë njeriun për të mos bërë mëkate, ose në rastin më të mirë, të vetëreflektojë. Këtë e vërejmë në Botën perëndimore të paktën mbas Luftës së Dytë Botërore, ku Perëndimit vazhdon t’i skuqet faqja për mizoritë e asaj lufte, me kryemëkatarin, Hitlerin.
Në hapësirën shqiptare, për fat të keq, arti ka dështuar në të gjitha drejtimet, sepse ai shqiptarin, nuk e ka frenuar të bëjë krime, as nuk ka arritur që keqbërësi shqiptar të vetëreflektojë, të pendohet, madje këtë e vërejmë edhe tek ARTISTËT të cilët MËKATIN e kanë MARTUAR me ARTIN. Arti në botën shqiptare, është një pllakë varri, mbi të cilin ngrihet një kullë e madhe me DOSJET e mëkatarëve. Arti, pra për shqiptarin, është më shumë një dekoracion, një vitrinë e shkëlqyeshme, mbrapa të cilit fshihen mëkatarët shqiptarë të dy shekujve të fundit. Edhe kur arti, ka tentuar të përballet me mëkatarët, atëherë ai ka qenë i njëanshëm, ashtu siç ndodhi gjatë diktaturës hoxhiste, para saj, dhe mbas saj. Ndërsa, në botën gjermane, përshembull, arti arriti të shërbëje EDHE si një pasqyrë e thikave të përgjakura hitleriane. Në rastin e gjermanëve, ne mund të themi, se arti e ndihmoi njeriun të shohë krimet e tij.
E megjithatë, arti, nuk mund të japë garanci shekullore kundra mëkateve të reja. Mjerë shpirti i atij populli që bën krime dhe refuzon të lajë thikat me gjak në tenxheren artistike.
Në mbyllje: fundi i Botës nuk është kur mëkatari refuzon të kërkojë pendesë në altarin e artit. Fundi i Botës vjen kur vetë artisti i këndon thikës së mëkatarit, ashtu siç ndodhi në Shqipëri gjatë diktaturës hoxhiste. Në raste të tilla, arti arratiset në një shpellë të largët, pa njeriun. Strehohet aty, derisa artisti besnik dhe guximtar ta rikthejë artin në shpirtin e zbrazët njerëzor që pranon të vetëreflektojë duke u parë në pasqyrën e artit.
____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Arti e ndihmon shpirtin të triumfojë...
Anketa jonë: A e shpëton arti shpirtin nga mëkati? (16)
Përgjigje nga Arif MOLLIQI, shkrimtar
Cili krijues arti nuk mëkaton (në vetvete) nëse gjendet para një
gruaje të bukur. Të gjithë. Por nuk është arti ai që e shpëton shpirtin e
artistit nga mëkati. Përballë së bukurës ( artit), njerëzit
mundohen ta gjejnë atë që e kuptojmë si: të qenit i lirë në shpirt. Prandaj, në
art njeriu e gjen lirinë e vet e jo „shpëtimtarin“. Sepse, çfarëdo përpjekje
për të bërë diçka të vlefshme në art, të nxjerr
në përtritje për ta zgjuar jo vetëm shpirtin tënd por, edhe të atyre që
e absorbojnë artin. Në rastin konkret, p.sh. edhe të atyre që e lexojnë poezinë
tënde. Këtu diçka duhet kuptuar; arti nuk e luan rolin e murgut ku duhet të rrëfehemi
për ta shpëtuar shpirtin, qoftë edhe atëherë kur poeti shkruan poezi blasfemike.
Blasfemi mundet me qenë poeti me mendimet e veta, me fillozofin e vet, me
veprimet e veta, por jo poezia si art. Nëse e kuptojmë kështu atëhere artisti
nuk guxon të kthehet tek „mëkati“ i Adamit dhe Eves, nuk guxon të kthehet tek ajo
që ia ndalon të merret më të bukurën dhe të shëmtuarën. Atëherë artisti nuk
guxon të merret njësoi si më të bardhën ashtuedhe më të zezën… më lindjen dhe
vdekje… Nëse e përkufizojmë „artin si shpëtimtar i shpirtit nga mëkati“,
atëherë gjithçka na bëhet e ritualizuar, jashtë lirisë. Dhe, kështu korniza e
artit bëhet edhe më e mëvarur brenda
disa rregullave kanonike: Krijo art (shkruaj poezi) brenda rregullave… që ta
shpëtoni shpirtin nga mëkati! A s´është kjo jasht lirisë se artit?! Liria e
artit nuk është pjesë mëkatit as vegël e saj.
Unë e
kuptoj një gjë: arti vetëm e ndihmon shpirtin të triumfojë ndaj gjithçkaje. Arti
nuk ka nevojë ta dergon shpirtin tek murgu që ti rrëfehet atij për të shpëtuar nga mëkati.
_____________________
SQARIM PËR LEXUESIT:
Këtë anketë e kam filluar në Qershor 2013 dhe është duke vazhduar edhe në vitin 2014!
Haxhi Muhaxheri
Abonnieren
Posts (Atom)