Samstag, 31. März 2018

Lule nga kopshti i poetit Grigor Jovani

Grigor Jovani

HERONJTE 
NUK KTHEHEN NGA LUFTA

Të vdekurit u kthyen nga Lufta,
duke lënë pas bashkëluftëtarët. I kurorëzuan 
me dafina, u gozhduan qivuret 
me plumbat e breshërive të nderit
dhe i kallën nën dhe, për t’i zëvendësuar
tek katalogu i të rrallëve.

Heronjtë nuk kthehen kurrë nga betejat,
ngaqë përbuzin praktikat në kohë paqe,
në lidhje me ta
të të gjallëve.

Heronjtë kanë nevojë të pushojnë
brenda llogoreve të burrëririsë së tyre,
të qetë se nuk u kanë asnjë borxh të kthyerve,
ngaqë ata vetë e kanë kryer detyrën.

Të vdekurit, që u kthyen gjallë nga Lufta
ndjehen keq, u vjen turp 
dhe mbulojnë me gishtërinjtë që u dridhen
fytyrën.

Të vdekurit e gjallë përjetojnë më gjatë 
se ç’është e zakonshme,
periudhën e zisë,

ndërkohë u kthehen në teneqe të ndryshkura,
Medaljet e Trimërisë.




TI VERBON HOMERIN

Flokët të hapen supeve si zjarre,
pyjet e mia bënë shkrumb.
Buzët i ke dallgë oqeanesh,
zhytem mes tyre dhe humb.
Ndërsa sytë... ah, i ke si prej dielli.
Më prinë në shteg,
pastaj më verbuan, si Homerin.
Një bard i pafat jam dhe unë:
më dogje, 
më mbyte,
më verbove,
por po të duash, 
vetëm me një një puthje
më bën prapë nga fillimi të tërin.



TE DEBUARIT NGA PARAJSA

Pashë mbrëmë një ëndërr të marrë,
sikur flinim bashkë përsëri,
sikur trupat tanë nuk qenë ndarë,
shkrinte puthja ndër buzë si qiri.

Gdhija netët pranë flokëve të tua.
Më zalisnin,
mbanin erë ftua.

Ëndërrova sikur s’ndodhi hataja,
nata ish sërisht det i qetë,
gjinjtë e tu, dy anije të mëdhaja,
më lundronin, si yjet mbi retë.

Të hidhja spirancën tek sytë.
Porti im,
që s’kishte të dytë.

Pashë mbrëmë një ëndërr të marrë,
sytë e tu përpara shtrëngatës, 
krahënjomët, si zogjtë shtegtarë,
që u nisën për udhë gjatë mesnatës.

Zotit tim i thirra përgjumshëm:
“Mos na zbo nga Parajsa,
kaq dhunshëm!”



RA KY DIMER I MADH

Tani që nuk të kam,
etje ndjej për buzët e tua. 
Mungesa e puthjeve më djeg izofagun, 
sa më sumbon zemra,
si prej një pickimi gjilpëre.
Bie mbi det erësira. Vetëm një dritëz e mekët
vjen nga një farr i përhumbur, 
që e kishim ndërtuar në një tokë të largët,
kur dashuroheshim 
dhe ngrinim në ëndrra 
pallate prej rëre.

Ra ky dimër i madh 
dhe mua nuk më ka mbetur dru që të ngrohem. 
Ferexhetë e reve pushtuan qiellin, 
më prangosën diellin, 
por, 
çuditërisht,
përbrënda pëllcas, 
nuk ftohem.

Tani të kërkoj...

Mbyll sytë dëshpërueshëm, 
mbase të takoj nëpër ëndrra, por ti 
hedh pallton supeve dhe del rrëmbimthi prej tyre,
bredh e vetme në rrugë, 
në sheshet me pemët e ngrira dhe me staujat e fjetura, 
si të vdekurit, 
që u ka ikur gjaku prej fytyre.

Vazhdimisht të kërkoj, 
mes këtij kaosi të ftohtë, 
në këtë dimër të tmerrshëm në mes të verës. 
Dhe bëj çudi: Ç'njeri jam, o Zot! 
Ç’mëkat kam bërë, që nuk më shfaqesh, 
qoftë nëpër ëndrra, 
hera-herës!




GRATE QE DASHUROVA

Ç'farë ka mbetur nga gjithë këto verëra,
që kam filluar të mos i numëroj?
Gjëra plot. Gratë që dashurova,
preferoj të mos i mendoj...
Dolën prej meje. U avulluan. 
U bënë materie e harxhuar.
Tani jetojnë nëpër vjershat e mia. Në librat 
që akoma s’kam shkruar.

Në vend të tyre kujtoj ca gjëra të tjera. Anijet,
pritjet,
ikje-mbërritjet, 
intenerarët...
Gratë e dashura humbën në ujërat e kaltra,
dolën jashtë nga radarët.

Një ditë i mbarojnë shtegtimet në det, 
marinarët.



HENE E ÇARE NE MES

Pika shiu mbi gjethe. Dridhem i tëri.
Ndjej hapat e tu, një herë e një kohë, 
nëpër shi...
Hap kanatet e shpirtit, i mjerri:
- Kush je? Erdhe prapë, Dashuri?!

Heshtja lagu kalldrëmet. Vesh
pallto dimërore.
Shkel përmbi gjethe. Si qen 
një hëne i leh...
Kap vetminë time për dore:
- Ku je? Cila hije të fsheh?!

Hënë e rënë përtokë! 
Çarë në dysh, si sheg’.
Të ishe si të tjerat! 
Kjo që je, më djeg.



SYTE QE NUK SHIKOJNE

Sytë mund të jenë kështjella mesjetare,
t’i sulmosh një jetë, mos të bien fare. 
Mund të jenë dy dete, oqeane dy,
të ujisin botën, as një pikë për ty. 
Mund të jenë dy hëna, mund të jenë dy diej, 
por ngaqë s’të ngrohin, të endesh në qiej. 
Nëse s’të shikojnë sytë që dashuron, 
ngjajnë qeli burgu. Ajri s’të mjafton...



TE SHKRUASH POEZI

Do të vdes dhe s’do e mësoj, 
vërtet,
në u bëra ndonjëherë poet.

Shkruajnë shumë. Poetët 
janë të paktë.
Të shumtët nuk janë gjallë.

Je poet, kur shkruan poezi.
Domethenë, 
gjë shumë e rrallë...



MAGJIA

Ishte një grua e pashkollë,
dhëmbët e parë i kishin rënë. Kur fliste,
mbante erë të keqe.
Kurse ai qe karrocier. Dukej me veten
ishte zënë. Grindej 
si qerret në hendeqe.

I pashë tek bënin dashuri. Pasdites,
në një bythë mullari.
Ajo më ngjau si peri. Ai,
me bukuri ushtari.

Qenë bërë të bukur me magji.
Ah, ç’bën, moj Circja dashuri!



SHENJTI YNE

Nuk do ta njihja këtë Shenjt,
po të mos e sillje ti tek unë.
Ndjehesha i plakur, përnjimend,
por ti më the: “S’ka moshë kjo punë!”

“Ndiz një qiri! - the gjithë gëzim.-
Pak dritëz do, bandilli plak!”
Unë u trishtova: “Shpirti im,
flakë e qiririt mbeti pak...”

“Për këtë Shenjt, - pastaj të thashë, - 
të shkrihem gjer në fund, i gjori!” 
Të të mbetem thjesht si një mesazh:
“ Falmeshëndet! Të puth, Grigori!”

Motive marsi nga Mimoza Rexhvelaj


IMPULSE DHE INSTIKTE

Impulse të verbëra
Pati Diogjeni heret fort
Për të gjetur një njeri.

Unë jam e mbushur me instikte
Që më rrinë gatitu në çdo kohë
Kur shkruaj poezi.

Poezitë janë perlat e shpirtit
Me guackat e smeralda ngjajnë
Veshin vello gri
E valle ja marrin
Nuk e di se si!


JUGËS QË I KREH...

Më gicilojnë kycet
E krahëve e të këmbëve,
Mbi qerpikët e lagësht
Diamantet dremisin.

Era me krah të thyer
Bën pakt me shkulmet e inatit,
sa herë i shkon nëpërmend
me u matë me brigjet e Matit.

Jugës që kreh brigjet e fëmijëtisë time
nuk i vlerësohet balli i ikjes,
me ç'ka duket e ka neverin e hollë
në mos aq katallan sa kodi i pritjes!


TI BESON TE HIÇI

Vazhdon e çukit
Në cepin e mendimit,
Dorën rrallë e zgjat
Në përçartje të vegimit.

Ditët gojëshkarpa gëlltisin
Fruta me thatësirë të tepruar,
Pa pikë fantazie shoshoqen
E patën gur të çmuar.

Bën të fortin duke u hakërryer
Për dështimet ndaj unit tënd,
Pa ceremoni triumfojnë dikur
Pa u shkuar mornica nëpër mend.

Ti pret e nuk di se çka pret
Se qielli çdo lutje s'pranon
Te hiçi e kthimi imagjinar
Verbërisht e di, beson...


PSE JO, RASTIS

A mundesh me dalë, me u nda a mundesh
Prej lëkurës tënde të djersitur,
Në se jo më tundon dhe me këtë aromë
Teksa rri shtrirë nën hijen e mërzitur.

I bëj sfidë të pamundurës kryeneçe
Egon e sëmurë e harroj s’di se ku,
Viroza e stinës me putra të lagështa
S’di ku bën mriz gjithashtu.

Kot i hukat eshtrat me trille
Dielli bie në komë sa vjen muaji gusht,
Perden e harresës nuk e lë të bjerë
Rastis ta qëlloj dhe me grusht.


NGANJEHERE


Nganjëherë jeta ngec pas teje
Si ferra, pas flokëve
Dhe nuk të shqitet.
Hyre atje ku s'duhej!

Nuk e di se si
Dhe as se pse
Ajo të ngre kurthe,
Kurthe asgjëje.
Muskujt pasivë të trupit
Papritur, gjallërohen
Duke zbuluar një tjetër ego,
Një ngjyrë të verdhë
Që stina e ngrohtë e mban latente.

Muskujt e qafës tendosen,
Këtë herë jo për të mbajtur peshë,
Por,për të parë qartë.
Prespektiva është një iluzion,
Ajo pemë e zvogëluar dhjetëra herë,
Është një iluzion , po kështu rruga,
mulliri, një konstelacion botësh që presin të zbulohen ...
I tillë është edhe gishti që i tregon .

Frika të pushton,fundi i egëzistencës.
Me një kërcitje dhëmbësh zgjohesh.
Dielli rezaton mbi fytyrën e zhubrosur si mësalla pas feste.
Por, neser do të kthehet sërish në vend.

Jeta vazhdon në lojen e saj
Ditë-natë, natë-ditë,
me dublime të njëpasnjëshme, të rregullta mbi parket duke na përgatitur
për momentin e gjuajtjes,
nëse ai moment vjen ndonjëherë ..


E DI...

Me don në çdo frymë
Kur zemra ban tak-tak-tak...

E di...
Jam mramja në qiellin tand'
I vetmi yll që mundesh me pas...

E di...
Jam mëngjesi i munguar
Kur dorën zgjat e nuk më gjen...

E di...
Puthja jeme të ban
Mu nie në xhenet,ku ligësi s'ka...

E di...
Ma ke tregu pa fjalë
Shpirti në fund të shpirtin jam...
E di!


Frederik Rreshpja

Deklaratë shtypi
Skllevër mosmirënjohës, ju deri dje
te këmbët e diktatorit jeni shtrirë,
dhe më keni quajtur mua skandaloz
për fjalën time të lirë.

Enveri lëshonte urdhër-vdekje,
por prangat m'i keni vënë ju.
Tani shkruani për mua parrulla nëpër gazeta
dhe i varni si prangat nëpër mure.

Skllevër mosmirënjohës dhe të marrë,
kope hipokritësh servilë.
Unë muret dhe prangat i pështyj,
unë kam lindur skandaloz dhe i lirë.

TI VETËM QESH

Në rrjetën e merimangës
Është ngujuar një rrebesh
Ti fjalë reperësh përdor
Nuk e di pse,kaq shpesh...

Të dalësh nga pellgu i pistë
Ujana duhet njohur cep më cep
O botë, thua, pak shpres dua
Por bota shpresë s'të jep.

Në buzën e greminës me shkumë
Botën përtokë e ngjesh
Përpëlitem, djersij e gërvishtem
E ti, vetëm qesh...

Mittwoch, 28. März 2018

Kujtim Sojku: Cikli poetik "Fllad pranveror"

Kujtim Stojku

LULET E EGRA

Në heshtje më nanurisin mëshirshëm,
Tjetër unë nuk di asgjë për atëherë,
Shihja vetëm lulet e malit tek shkurtonin egërsinë,
Emrat e tyre imagjinare shkurtoheshin me mjegullën.

Dikur ne ishim shtruar me netët e errësirës,
Për ne atëherë kjo ishte një imagjinatë,
Pafundësinë gryka e yjeve ndezur zjarr e kishin,
Vetëm një herë n’fraksionin e sekondës kishin xixëlluar.

Nga dhimbjet të çmendnin mënyrat tona të jetesës,
Sepse rruga shtegtonte nëpër rrëpirën e thiktë,
Siç duket këtu s’ka asnjë filozofi, është ëndrra e ndërgjegjes,
Brenda nesh jetonte, zemrat tona bënte me u dridhë.

Ne qiellin e vështrojmë përsëri nëse grumbullohen yjet,
Nëse i shohim ata për herë të parë apo të fundit,
Nëpër hapsirë ndoshta dallojmë të padukshmet yje,
Që themelet e botës mbi këtë planet vuri.

Tashmë kjo duket si një ngjarje e re,
Që për vendin, dhe vitet janë kaq të çuditshme,
Si dkur fëmijë përsëri gati jemi ne,
E luleve të egra emrat ua kam vënë të gjithëve.


REZONANCË ZËRASH

Rezonancë zërash, padukshmërisht zënë vend n’mes të njerzëve,
Lotët pikojnë në tokë, ofshama turret drejt qiellit,
Këmbanat përthyejnë tingujt e detit të valëve,
Kur dëgjojmë ikjen e tyre ne heshtim.

Rrezet e shikimit bien tangent mbi hënë,
Sirenat mbi detë këndojnë këngët e tyre të çuditshme,
Era kuis si qen nëpër honet e hapsirës,
Nata mbyll sytë me fletën e një korbi, yjet n’qiell ndizen.

Tingujt lëkundin ajrin në formë valësh rrethore,
Qielli ngadalë fillon e qërohet nga retë,
Pulbardhat mbi detë njëra pas tjetrës vargohen,
Nga dhimbjet fytyra ishte rrudhur krejt.



PRANVERË E TRISHTË

Dremitja gogësin gjithë natën e gjatë,
Me zor i hap pranvera sytë e mufatyr në fytyrë,
Duke përzënë dimrin si një plak gërnjar,
I cili është në buzë të varrit, ditën mezi duke e shtyrë.
Fytyra e qelqtë i është plasaritur,
Rënkon gjithë natën dhe ditën e gjatë,
Se di sepse pranvera qenka shumë e ngrysur,
Petalet që çelin i shoh duke qarë.

Brenda kafkës sime zgjohen mendimet,
Harrojnë ëndrrat që i kam parë,
Imazhe t’veshura me kostum të bardhë ecin nëpër muzg,
Nëpër trurin tim kalojnë radhë – radhë,
Si hije dalin nga varrezat e vjetra pa bërë zhurmë.

Lëndinat dhe pemët pergadisin fustanet shumë ngjyrësh,
Kanë të drejtë të më mburren, më të bukur asnjëherë s’i kam parë,
Pikat e vesës mbi petale duken si lot që u rrjedhin nga sytë,
Si nëpër mjegull shoh një ëndërr, duke kalëruar mbi kalë të bardhë.

Aroma e luleve të çelura përhapet anemabnë,
Më deh më ëmbëlsi, mendimet m’i fton papritur,
Manushaqet përkulin kokën pasi në sy më panë,
N’fytyrën time qëlluan shenjën e një vrage
prej ëndrrash kapitur.

Kokën e mbështes n’gjoksin e dheut ku mbijnë zambakë e karafila,
Shushërimën e gjetheve dëgjoj kur fryn era me ngadalë,
Më zgjojnë nga mendimet në të cilat i kredhur jam,
Me të madhe qeshin zogjtë kur ngrihen në fluturim,
E përreth meje duke kënduar vijnë vardallë.



LËNDINA

N’lëndinën e blertë fërshëllima e gjarpërit m’i ndërpreu mendimet,
Për një çast kjo pamje brenda qenies sime mbolli një ankth,
U përhap në hapsirë me shpërthimin e një klithme,
M’u ngjeth mishi nga kjo ëndërr e trembur që nuk e pashë.

Kryet përkulet, mjekra mbështetet mbi dërrasë t’kraharorit,
Me gjuhën ngjyrë trëndafili njom buzët e tharë,
Bari i njomë sa ka filluar me harlisur,
Ëndrron vesën kur bie natën me sumbulla të artë.

Mendimi mërgohet, n’burimin e gurrave përzihet,
Pasqyrimi i hënës duket si një ishull i zjarrtë,
Bari dhe lulet me krëhër t’padukshëm kanë filluar të krihen,
Qyqja kalëron shaluar mbi kalin e bardhë...



PAMJE HIRËPLOTË

E bukura rri varë n’sqepin e verdhë të mëllenjës,
N’tingujt që ajo këndon nëpër gëmusha,
N’trajektore e dallëndysheve që fluturojnë në qiell,
Nën rrezet e diellit ku vezullojnë gjethet e gjelbra,
Me larminë e përthyerjes së ngjyrës nëpër fusha,
Përmes mugëllimit t’gjetheve që stërpikin rrezet e diellit,
Thellë n’horizont ku kaltëron pylli vështrimin ngula...

Miniatura poetike nga Haxhi Muhaxheri (1)

Portret nga Salih Lutolli - Agi

1. UNË DHE KËNGA

Do të varrosemi
kur të na lindin të vdekurit
për të lindur
kur të vdekurit të na varrosin

1995


2. PEMA E MIQËSISË

Farë e saj – rritet
në të gjitha stinët

Frutat i ka të embëla
më shijen e jetës

Ato piqen – kur në tokë
të shfaqet Njeriu i Ri 

Qershor, 2012


3. PSE IKU POETI

Çdo fjale vargu a poezie
shpirt i dha nga vetja
Mos pyetni pse iku poeti 

27.07.2012


4. PA TITULL

Kësaj poezie
Nuk i dhash emër
Se titulli je Ti
Perëndeshë e egër
Që pushton zemrat

17.12.2017


5. PËRMBYTJA

Më falë Perëndesha ime
mbrëmë nuk të thash se të dua
e Ishulli Eta është përmbytur
nga Lumi i Lotëve

Urithët e kishin çarë argjinaturën
medet...

04.01.2018


6. GJÁMË

M’vrave – m’qorrove – m’zezove –
M’lé mejt n’ditë t’sodit – e jemja dashni.

Jam bá me m’kja Shkup e Shkodër – 
Kukuuu… emnin vedit má s’po ja di !

22 janar 2018


7. DASHURI E URREJTJE

Aq shumë të dua – Perëndesha ime
Kam nisë me t'urrejtë prej dashnisë!

Veç Zoti e di ç'po ndodh – veç Ai...!

27.03.2017

______

Kliko dhe lexo  ==>>  Miniatura poetike nga Haxhi Muhaxheri (2)

Poeti Fran Tanushi dhe libri "Shkalla e Diellit"


SONATA E DIELLIT E NJË POETI
Rreth vëllimit poetik “Shkalla e Diellit” të Fran Tanushit

Nga: Ndue DEDAJ

Fran Tanushi, nga Gjakova, është një poet që këndon qysh në rininë e tij, që mediton e thërret për një botë më të mirë, zakon i vjetër ky i poetëve jo vetëm shqiptarë e ballkanikë. Ai në këtë libër të ri, me titullin “Shkalla e Diellit”, ka një metaforë të veten dhe ajo siç mund të merret me mend është dielli. Për diellin poetët kanë kënduar gjithmonë dhe poezia pa diell si duket nuk mund të ngrohë. Din Mehmeti shkruante dikur poemën lirike “Kosova, zog i diellit”. Ndoc Papleka, poet i Malësisë së Gjakovës, një nga vëllimet e tij poetike e titullonte “Ngjatjeta diell”. Po ashtu, “Motive me diell” ka qenë dhe një libër poetik i Kadaresë nga fundi i viteve ’60. Simbolika e diellit nuk do rreshtë, por zotësia e poetëve është të mos bien në të thënën, duke përsëritur atë çka është shqiptuar më parë e që ky poet ia ka dalë mbanë në vëllimin poetik që kemi nëpër duar.
Fran Tanushi, lindur me 7 mars 1963 dhe studiuar në Prishtinë për Filozofi e Sociologji, ka emigruar herët në Gjermani, duke fituar kësisoj poezia e tij dhe një frymim të ri, përpos atij amë të dheut të lindjes me të cilin është mëkuar që në djep. Ka shkruar e akumuluar pareshtur gjendje dhe motive, por librat ka nisur t’i botojë disi vonë. Libri i tij i parë poetik “Jetë e censuruar” i përket vitit 2011, pastaj radhazi dhe dy libra të tjerë, “Ishulli im” (2013) dhe “Shkarpa” (2015), mirëpritur dhe vlerësuar nga kritika letrare si libra që përvijojnë bindshëm rrugëtimin e poetit. “Shkarpa”, siç del dhe nga titulli, ka metaforën autentike të shkarpës, si lëndë, si toponim, si eshkë, si unë zjarrndezëse e caranit, si vibrim lirik e komunikim poetik. Ashtu si Martin Camaj, që gjen elemente në dukje të zakonshme, të thjeshta nga ashti malësor dhe relievi bjeshkëtar (gjarpni, breshka, korbi, karpa, rrungaja) dhe i poetizon bukur, edhe Frani ngre në nivelet e ligjërimit poetik shkarpën, që duket se e ka patur fort për zemër, si një prurje të veten. 
Për poezinë e tij ka patur reçensa dhe shqyrtime poetike interesante nga shumë krijues dhe studiues të letërsisë.
Poezia e këtij poeti lirik është poezi e tokës, hapsirës, lirisë, kujtimeve, dashurisë, shpresës, thirrjes për ta dashur atdheun, pa kërkuar ndonjë çmim për dashurinë ndaj tij. Bash këtu ajo fiton thekse sociale, që e bëjnë njeriun të mendojë e reflektojë estetikisht, në mos jo vetëm zyrëtarët, që e “baltojnë” atë.

***

Libri poetik “Shkalla e Diellit” është i strukturuar në një mënyrë të veçantë, në katër cikle (me nga një poezi paraprirëse, si parathënie e secilit cikël): “Ti ke diell mbi krye”, “Jep gjithë atë që të lumturon”, “Pranverë e vonë u këput në mes”, “Të duhemi vonë kurrë nuk është” dhe dy poezi-poemtha të mrëkompozuara: “Vargje të varura në kujtesë” dhe “Vargje të lidhura nyje”. Poeti e njeh mirë arën që lëron, duke e përdor mjeshtërisht fjalën e figurshme dhe kërkuar forma të reja shprehëse. Poezia e tij tashmë ka shtratin e vet. Ndër poezitë më përfaqësuese të stilit të autorit në këtë vëllim poetik janë: “Është një vend”, “Dy dashuri”, Drand(o)fillja, “Motiv qershori”, “Ibri”, “Troja”, “Mestina”, “Rruga e grafiteve të grisura”, “Koleksionisti”, “Eksodi”, “Guximi”, “Kori i britmave”, “Riti i flijimit”, “Klithma e shpirtit”, “Ti që vjen e ikën me natën”, “Karma”, “Kohë për ligjërime”, “Një qiri”, “Arrati”, “Ndryshimi i motit”, “Dritëhije” etj. 
Poezia që hap librin është një himn origjinal gjithë ndjenjë dhe muzikalitet për bjeshkën, nënën, amësinë, kohën:

kur dielli puthte atë rrëzimë
vendësit thonin 
erdh dita e ver‘s

Lirikë e thurur me ndjeshmëri të hollë, që tingëllon si një shpallje madhore e gjithjetshme e njeriut të maleve. Vargu “Erdhi dita e verës” të fton për një muzikë të re, për një stinë të re me diell. Jo rastësisht dhe njëri nga nëntitujt e librit është “Ti ke diell mbi krye”, që të kujton vashat që nusërojnë me kurorën e stringlave të margaritarta mbi ballë. 
Edhe “Shtegtari”, mërgimtari i Kosovës, e merr diellin e vendlindjes më vete ngado që shkon, atë diell që në vendlindjen e tij si për paradoks po soset prej braktisjes së trojeve nga njerëzit. Drama ndodh bash aty ku ka pulsuar jeta për qindra e mijëra vjet:

në atë oborr të gjerë
me dyer nga lind dielli,

ku ftillon kujtimet e tij të trishta “një poet i bjerrë fatit”. Aq e brishtë është pamja e atyre trojeve, ngaqë:

ëndrrat u mbytën mëngjesin që shkoi
gjarprinj e hardhuca lodrojnë rreth shtëpisë.

Nuk kemi të bëjmë asesi me nje metaforë diellore parake, pasi poeti nuk ekzaltohet dhe vargëzon si soditës, por ravijëzon kontrastin mes diellit ndriçimtar në hapësirën qiellore dhe rrënimit të pashëmbullt në tokë, duke u ngritur kundër kësaj zhbimjeje tokësore, njerëzore e shpirtërore, që njeriut i krijon vetmi dhe mungesë shprese te e ardhmja.
Në një tjetër poezi kemi përsëri kumtin e diellit dhe për diellin, me një poetikë origjinale, ku dielli është ai që jo vetëm ndrit ditën, por mbulon dhe natën, duke i vënë yjet në gjumë. Një astronomi poetike e thjeshtë në dukje, por befasuse, spontane dhe e pahasur.

diell
ti o diell
që dritën sjell
dhe zdrit ditën
yjet i vë në gjumë.

Ashtu si të gjithë poetët e racës, Fran Tanushi nuk merr poza atdhedashurie me tone ekslamative, por kuvendon me shpirt si biri më tokën e tij. Përndryshe, është një poezi e fatit të shqiptarit 
në tokën e vet:

është një vend 
me shpinë prej diellit 
e hënën mbi supe.

Poeti që e ka ndjekur më dorë në zemër e drithërimë në shpirt fatin e vendit të tij, ndaj shpërthen me një sarkazëm të pazakontë:

ky vend 
nuk është i bukur vetëm për të vdekur.

Vargje të tilla ndjehen, përjetohen, kumbojnë së brendshmi, duke mos lënë vend për koment. Secili lexues mediton gjatë rreth një vargu të tillë disi hamletian, që është një thirrje që vendi të jetë i bukur pikë së pari për jetën. Është gjithnjë fjala për atë që poeti e quan “Toka e diellit”, një sinonim i Kosovës dhe Shqipërisë:

të jap tokën e diellit
të ta shndris ballin

Dielli nuk ka të kryer në këtë tufë poezish refleksive, meditative, filozofike, plot ndjesi njerëzore. Në njëfarë mënyre ai është motivi brenda njeriut. Poeti është në kërkim të njeriut, fatit të tij, të cilit qëllon që ia thyejnë zemrën e atëherë ai vihesh në kërkim të vetevetes:

Prej kur ma thyen zemrën
kam filluar të mos e njoh as veten.

Në këtë hulli është dhe poezia e bukur “Motiv qershori”, që fshikullon me qytetari dhe patos atë që i fshin pa e vrarë mendjen gjurmët e të parëve, duke ua prerë pemët që ata kanë mbjellë, teksa vetë poeti ndjen nderim për çka kanë mbjellë paraardhësit në tokë, në letra, në kujtesë, që është dhe “kopshti” i historisë së një populli. 
Kopshti është një lajtmotiv në poetikën e Tanushit, ai është as më pak e as më shumë, por “një Planet” mbi të cilin fjala mbartet në kohë dhe hapsirë:

nën një qiell krejt ndryshe nga tjetërkund
një Planet i vetëm më është aty
në kopshtin me lule e me hardhi.

Nga poezia në poezi libri fiton një frymëmarrje të gjërë, që rrok çdo ind, detaj e ngjarje të Kosovës. Poezia “Ibri” spikat dramën e një lumi dhe të një ure, që e kemi parë të gjithë, disa si dëshmorë të saj, disa si soditës dhe të tjerë si vrasës të saj.

oh ura
që barti mbi vete 
këpucë
çizme 
zinxhirë.

Shqiptarët janë flijuar motmotesh, ndaj poeti ka marrë vendimin që të mos ia mësojë askujt ndër të sotmit ritualin e flijimit, siç del nga poezia “Riti i flijimit”, ndër më të arrirat e poetit, që ky rit të mos vazhdojë, aty “ku jeta vdes dhe vdekja lind”:

kurrë s'do t'ia mësoj ritin flijimit
atë rit të lidhur me mëkatin jetim 
ku jeta vdes e vdekja lind.

Edhe pse për Trojën si simbol i dashurisë janë shkruar qindra poezi në rreth tre mijë vjet, poezia “Troja” e këtij vëllimi mbart një dramacitet të brendshëm dhe një kumt të vetin:

“e bukur thonë ishte Troja
aq sa bukuria e saj e vrau”.

Ndoshta nuk ka një namë më të madhe mbi këtë tokë se sa “Të vraftë bukuria jote!”:

ty do të të vrasë bukuria jote
mohi i dashurisë – mallkimi.

Poezia nuk është vetëm filozofi apo këngë, shpesh ajo është dhe protestë me të vetët:

por si t‘i bie murit me kokë
për këtë tokë
të cilën T'bijtë e saj
me mburrje e baltojnë.

Vargjet e tij janë lidhur “nyje” nga ata që dje çlironin malet dhe sot djegin qytetet, ndaj shpërthen njerëzisht e atdhetarisht:

Sa më dhimbsen të rënët
që u flijuan për askënd
sepse askushët
në çiflig kthyen këtë vend.

Poeti e ndjen tokën e tij nga brenda dhe nga jashtë trojeve, në emigracion. Mjafton për këtë të citosh poezinë e bukur “Dy dashuri”, që tregon dhe jetën e poetit mes dy dashurive, Gjakovës dhe Augsburgut, duke hequr paralele mes dy kulturave, që në thelb janë një identitet (europian). Poezia vjen si një dialog i poetit me të birin, pasardhësin, teksa më lart kemi vënë në dukje raportin e poetit me paraardhësit.

Të dyja janë të bukura babi
dhe për të dyja ndiej dashuri

Në njërin kam lindur dhe unë 
e në tjetrin ke lindur dhe ti.

Poeti nuk ka si të mos kthehet gjithnjë te metafora e tij, si në poezinë-poemë: “Vargje të varura në kujtesë”:

Dirigjente e orkestrës së reve
zanë qiellore me kurora yjesh
jepja dritësimin e diellit
ditës që bukurazi vjen me rreze.

Poeti Fran Tanushi e ka kristalizuar profilin e tij krijues, duke shkruar një poezi me nerv shqiptar, ku spikasin mjaft figura të një plani poetiko-filozofik të veçanta dhe plotësisht autoriale, që e afirmojnë dhe më shumë atë, si “ku jeta vdes e vdekja lind”, “për tokë e për qiell”, “stinëve të bardha iu fala shpirtërisht”, “mbi hijen time/ e kërkoj vetveten”, “varkë e plasaritur vazhdon lundërimin”, “kufirin e fluturimit zogjve ua kam shkelur”, “hije që ndjek hijen/ dritë pas dritës”, “Lumturohu që u (ri) gjetëm” etj. Mund të qëmtohen disa elemente risore të kërkimit të autorit në aspektin e stilit, si në poezitë e ciklit të parë, ku pos titullit që siç dihet që është gjithnjë shënjues, poeti ka nënvizuar dhe nga një fjalë tjetër në tekst, si për ta bërë shprehësinë poetike edhe më domethënëse, si: Vend, Shtëpi, Copëz, Troja, Plagë-imja, Nënë, Ti, Rilindet, Vlera, Mestina, Kopsht, Pemën, Syretin, Portretin, Katërkëmbësha, So(j)zi, Shko etj. 
Edhe pse poezia e Tanushit ka diellin si lajtmotiv, ngrohtësinë dhe emocionin e shpresës, ajo sërish ka pengjet e saj, njeriu i poezisë së tij është i arratisur:

mbështjellur shtatëpalësh me lëkurën time
mes detit dhe bjeshkës arratisur.

Një distitik original, që iu shkon përshtat të gjithë poetëve amtarë, që mbijetesa i ka bërë të jenë të mbështjellë me shtatë lëkurë, aq sa lëshon në shpatin e malit bolla në pranverë, fqinja dhe “orëzeza” e shqiptarëve përtej një shekulli.

Zekerija Idrizi dhe romani: ARRATISJA NGA “VDEKJA”


Nga: Mr. Fatmir HALIMI

           Çdo studiues kur bën analizë të veprës letrare gati çdo herë do të ndalet te titulli i veprës. Titulli i një romani apo edhe i çfarëdo vepre prozaike e poetike në shumicën e rasteve është çelës i interpretimit të saj, me ç'rast në masë të madhe e lehtëson punën e diskursit kritik, por në disa raste edhe e vështirëson. Në rastin tonë titulli "Arratisja nga "vdekja", e vështirëson interpretimin edhe pse që nga titulli mundohemi krijojmë një përfytyrim se çka mund të zhvillohet në ngjarjet në vazhdim. Pra, edhe vetë teksti që na e ofron autori në romanin "Arratisja nga "vdekja", është mjaft i vështirë dhe i ndërlikuar për t’u kuptuar si përmbajtje dhe për ta interpretuar me diskursin kritik. Kjo ndërlikueshmëri vërehet përgjatë gjithë veprës që nga fillimi e deri në fund, e jo siç ngjet në shumicën e rasteve te shkrimtarët e tjerë vetëm në faqet e para e mandej rrëfimi shkon rrjedhës së vet. Por këtë autori nuk e bënë rastësisht, e bën qëllimisht me një vetëdije të lartë artistike e letrare, siç bëjnë shkrimtarët e mëdhenj të letërsisë botërore. Pra, romanin "Arratisja nga "vdekja", duhet ta lexojmë me një frymëmarrje, me një hap, dhe vetëm atëherë do të shohim se teksti i tij na ofron një fushë të paanë të interpretimeve diskursive.
          Pra, qysh në fillim të këtij shkrimi diskursiv dua ta përgatis lexuesin se kemi të bëjmë me një roman më ndryshe se romanet e tjera, me një rrëfim krejt tjetërfare se rrëfimet që kemi lexuar deri më sot nga shkrimtarët tanë të letërsisë shqipe, apo ndoshta edhe të letërsisë së huaj. Pra, para vetës kemi një dorëshkrim, libër të shkruar nga një krijues tashmë i njohur në letrat tona, Zekerija Idrizi, teolog, publicist dhe shkrimtar. Prandaj, mund të them se romani "Arratisja nga "vdekja" i shkrimtarit Zekerija Idrizi është një krijim letrar i ndërtuar mbi rrëfimet e krijuara, të përjetuara të kryepersonazhit Ilirit në formën e një bashkëbisedimi, apo të një korrenspondence me të dashurën e tij, ku përmes këtij bashkëveprimi inercial ai arrinë që të krijoj botën e tij reale, por edhe imagjinare përbrenda vetes së tij, duke depërtuar thellë në psikologji deri në detajet më të imta psiko-filozofike të qenies së njeriut. Autori idrizi romanin e tij e ndërton duke përdorur edhe kategoritë stilistike, e sidomos intertekstualitetin dhe metatekstualitein.
           Me intertekstualitet kuptojmë efektet e një teksti në tekste të tjera. Pra, çdo libër flet për librat e tjerë, një libër lind (prodhohet) nga librat e tjerë, dhe çdo histori është histori e treguar njëherë, andaj vetë libri i krijuar apo vetë historia e riprodhuar nga autori është intertekst, të cilin fakt e gjejmë për gjatë gjithë librit të shkrimtarit Idrizi. Intertekstualiteti si kategori stilistike në tekstin prozaik nga shkrimtari, në shumicën e rasteve prodhohet në formën e citatit, lajmit, shënimit etj., që te romani i Zekerija Idrizit, "Arratisja nga "Vdekja", i kemi të mjaftueshme, të cilat dëshmojnë vetëdijen e tij artistike dhe qasjen postmoderniste në ndërtimin e tekstit.
 Kurse metatekstualiteti si dije për interpretimin e teksteve letrare në diskursin kritik është mjaft i shpeshtë, por është shumë i rrallë në diskursin prozaik si kategori stilistike. Në diskursin kritik metateksti kupton praninë e komentit që i lidhë dy tekste. Ngjashëm kuptohet edhe në diskursin letrar e sidomos në prozë. Kjo ngjet kur autori fut dy tekste të ndryshme që komunikojnë apo që bashkëveprojnë njëri në tjetrin dhe mbi këto dy tekste e krijon komentin. Në metatekst rrëfimi ndërtohet mbi një gjuhë të figurshme e metaforike, por jo metonimike. Të gjitha këto elemente për metatekstin do të arrihen me sukses dhe me nivel të lartë artistik te romani "Arratisja nga "vdekja" i Zekerija Idrizit. Ai këtë e arrin përmes personazhit Ilirit në formën e një meditimi apo të një monologu të brendshëm me veprat e lexuara të autorëve tanë të ndryshëm, të cilat i koorporon natyrshëm në rrëfimin e tij.
Shkrimtari Idrizi rrëfimin që na e prezenton në romani "Arratisja nga "vdekja", është rezultat i të gjitha përjetimeve nga jeta të kryepersonazhit për të cilat rrëfime na sqaron vetë autori se: “E dini çka? Sapo e nxorra nga kompjuteri të tërë rrëfimin letërkëmbyes në mes të Ilirit dhe Kristinës, i mora fletët, i vendosa në gjoks dhe falënderova Zotin për përfundimin e këtij tregimi apo romani, quajeni si të doni, të cilin e shkrova ditë e natë me një përkushtim të thellë shpirtëror. Kuptohet që unë u përqëndrova në sekuencat më të qenësishme të ditarit të tij të stërmbushur me çdo detaj të përjetimeve të tij. Do të jetë ky, me kismet, një nga rrëfimet më të “çuditëshme” e më tragjike, por shumë i lezetshëm në esencë. Sado i trishtë e drithërues që është, ai ka një epilog fatlum dhe shumë optimist…”
           Pra, nga rrëfimi do të kuptojmë se jeta e Ilirit ishte një kohë të gjatë e turbullt, terrenthepisur e përplot pezëm, ankth e trishtim. Absurditeti dhe fantazmat groteske zënë vend në inteligjencën e tij, që ia mjegullojnë të rezonuarit e shëndoshë, ndërkohë që histeria e degradon, deri në paradoksizëm.
Krejt në fund, madje, ato, sado të trishta e tragjike, janë edhe instruktive dhe edukative, njëherësh. Janë ca momente nga një periudhë goxha e gjatë, pothuaj dhjetëvjeçare e përjetimeve të tij mjaft të trishta e të dhimbshme, por që ai, më në fund, arrin triumfalisht t’i sfidojë, t’i kapërcejë e t’i mbizotërojë, falë inteligjencës dhe besimit të tij të sinqertë e të çeliktë në Perëndinë. Ai përballet disa herë tmerrësisht me tablotë më lemeritëse të "vdekjes", të "vetëzhbërjes", por që mrekullisht shpëton, mbijeton... Të tëra dromcat nga "vdekja" e tij "elegante" (e kobshme, fatale), ai i shënon në ditar të tij, të cilin e mban me xhelozi, si "hajmali" në arkivin e vet, për ta ruajtur si thesarin më të çmueshëm në jetë. 
           Romani, "Arratisja nga "Vdekja", si përmbajtje lexuesve do u kujtojë momente me të cilat janë përballur dhe përballen çdo ditë në jetë. Pra, do t’ua kujtojë ato situata e rrethana nga më dramatiket në jetë, sikundërse, me plot të drejtë, pohohet "të vetërrëfehesh do të thotë, në fakt, të kurohesh, të çlirohesh nga të gjitha vrragët, mynxyrat e krajatat tunduese e sfilitëse të jetës". Prandaj, mund të them se ky rrëfimin sikur e çliron njeriun nga tendosjet, ngarkesat e mëdha, nga të gjithë ankthet, sfidat dhe krajatat që na i cyt jeta. Por mund të kuptohet edhe si mësimnxënie e edukative, që vetëm besimi i çeliktë në Zotin, devocioni i thellë shpirtëror, dashuria kulmore hyjnore, kontemplacioni liturgjor me shumë shpirt dhe intelekti i urtë janë faktorët kryesorë të vetëshpëtimit, të mbijetesës vetjake dhe të mbijetesës, madje edhe të vetë botës, universit... Vetëm këto elemente flakin tej rastet e gjendjet e shumta depresive psiko-mendore dhe rastet e shumënumërta të vetëvrasjeve në shoqëri, nga njëra anë, dhe pezullojnë afatgjatësisht kataklizmën apokaliptike të tokës e të mbarë universit, nga ana tjetër... E, i tërë rrëfimi mëton të riakordojë dromcat e çakorduara të jetës tonë, t’i riparojë, t’i ndreqë e t’i rigjenerojë ato, duke i furnizuar me rrezet e Dritës dhe Energjisë Hyjnore...Thjesht, ta them metaforikisht, pas të gjitha tatëpjetave, thyerjeve, çekuilibrimeve, anktheve, agonive e kataklizmave të jetës që pëson, në tërë kompleksitetin e saj, kryepersonazhi arrin triumfalisht të ngjitet në varkën e Noes (Nuhit) për të shpëtuar, për të rilindur sërish e për t’u bërë më vital e më i fortë, se kurrë më parë në jetë. Në (përfundesë) epilog, ai, fatmirësisht, shijon ëmbëlsisht frytet e rigjenerimit, e të katarsisit të tij.
            Të tërë këtë rrëfim "monologues", Iliri e zhvillon deri në imtësi, herë-herë ballë për ballë e herë të tjera në mënyrë imagjinuese, me të dashurën e tij, Kristinën. Pikërisht, ajo qe këshilltarja më e madhe e tij që arriti ngadalë, por, me shumë takt e sens, ta motivojë atë thellë t’i rreket "zbulimit" të vetvetes për të qenë denjësisht e realisht pikërisht AI-VETVETJA në çdo mendim, meditim, pikëvështrim e veprim. Nuk kanë thënë më kot shpirtndriturit: profetët, parashikuesit, urtakët se "kush njeh veten, ai njeh Zotin". Ajo bëri që ai në introspeksion vetëkontrollues të depërtojë në të gjitha skutat e stadet e shpirtit të tij, duke mëtuar të pastrojë nga ai çdo vragë, njollë e mbeturinë. Zaten, synimi esencial i besimit dhe fesë është: “TË PASTROHET, TË RIGJENEROHET SHPIRTI”, se lufta më e shenjtë e njeriut është: “TË MPOSHTË UNIN DEMONIAK NË VETVETE”. Rrjedhimisht, ajo bëri që ai të arrijë në atë shkallë që të “prekë” e të “shijojë” praninë dhe bukurinë e Zotit. Si me shkop magjik, ajo ishte shkaktare që ai të “vrasë”, përfundimisht, të gjitha situatat e tij depresive e vetëvrasëse, të gjitha ankthet e makthet, të gjitha agonitë, andrallat e fantazmat djallëzore...Thënë më drejt, Kristina ishte MUZA e tij, e cila ia dhuroi me përzemërsi Fjalët Hyjnore, në çastet më delikate, më tragjike e më të dhimbshme të jetës...    Leximi i këtij romani kërkon vullnet të madh të lexuesit për t'i pranuar të tmerrshmen e të shëmtuarën dhe të mrekullueshmen e hyjnoren njëkohësisht. Pra, lexuesi do të përballet me tërë atë univers drithmash, gjëmash, ofshamash, britmash e qarjesh, por edhe me një univers emocionesh nga më të ëmblat, më të lumturat e më shpresëdhënëset, që do t’i hasë në fund të rrëfimit të kryepersonazhit. Me gjasë edhe vetë, autori i romanit "Arratisja nga "vdekja" ka kaluar nëpër tërë këtë univers të larmishëm e diversiv emocionesh. Në këtë botë relative nuk ka patur, nuk ka e as nuk do të mundë të ketë ndonjëherë jetë ideale, a të lumtur, absolutisht. Por ama idetë, synimet e veprimet për të sendëzuar një çikë idealitet në një kësisoj bote, çfarë është në të vërtetë, janë tipare të njerëzve fisnikë e të ndërgjegjshëm, janë virtyte të idealistëve...Me plot të drejtë thoshte Dostojevski:“Dhembja dhe vuajtja janë gjithmonë të pashmagshme te një inteligjencë dhe te një zemër e madhe. Mendoj se njerëzit e vërtetë, të mëdhenj, duhet të kenë trishtimin më të madh në botë”....
Aty, diku, nga fundi i korrespondencës, Iliri i drejtohet bashkëshortes apo të dashurës së tij:

“E dashur Kristinë!
Në jetë timen kalova nëpër rrathët më të ulët të ferrit dantesk. I gjendur pa grimë shprese për rrojtje, i katandisur në një rreth vicioz, nga ku vështirë se do mund të dal dot, në mënyrë misterioze, nga përtejbota, më erdhi drita, e cila  më shpëtoi nga vetëzhbërja dhe jo vetëm. Falë kësaj Drite hyjnore, unë u bëra akoma më i fuqishëm, duke u arratisur nga “vdekja”- nga asgjësimi në JETË, "u ringjalla si feniksi nga hiri"...
Ti, e dashur, e di se edhe në raste “hiri” e “agonish”, mbi “prush”, unë kam ditur të rimarr veten shpirtërisht dhe racionalisht falë Zotit, në radhë të parë, dhe falë sakrificave dhe ndihmës tënde të fuqishme, në radhë të dytë. E, në kohë rimarrjeje, vetëkëndelljeje, ti e di më së miri që unë kam qenë në shkallën sipërore të fuqisë, të energjisë, të frymëzimit, të leximit, të përsiatjeve e meditimeve të gjata dhe të punëve kulmore vetjake në “krijim”... Unë dhe ti, Kristinë, jemi produkt i dashurisë hyjnore, respektivisht, jemi emanacion i Dashurisë Supreme të Perëndisë, që është manifestuar mrekullisht edhe te fëmijët tanë ëngjëj... Shumë herë kam qenë i mbërthyer në atë vetminë time prometeike. I rrethuar gjithandej nga yjet, qielli, universi. Ato artistikisht më “zgjonin”, më “buzëqeshnin” dhe më dhuronin muzën më të ëmbël. Ato herë-herë, paradoksalisht, merrnin fytyra njerëzish, me të cilët bashkëbisedoja. Fatamorganë kjo shumë e ëmbël dhe frymëzuese njëherësh! Ato bënë që unë të rrugëtoj, si një lumë nëntokësor që ec drejt detit të errët, ku vetëm “vdekja” më zbuloi DRITËN…”

             Përfundimisht, ky rrëfim romanor rrezaton me një ton të fuqishëm mbi zinë e terrnajën, dritën e shkëlqimin. Ai, madje, në mënyrën më të qartë, rrëfen për rrugëtimin e vetmuar, por shumë të guximshëm, të kryepersonazhit hero, Ilirit, i cili udhëton i gjallë midis vdekjes. Ankthet, vuajtjet, melankolitë, dëshpërimet, depresionet, thjesht të gjitha zezonat, më në fund vdesin përpara gj allërisë dhe fisnikërisë së tij, i cili përkrahet fuqishëm nga bashkudhëtarja e tij e denjë, Kristina, dhe nga krijuesi i tij, nga Zoti.

Prishtinë, shkurt, 2018