Izet DURAKU: Illz, revistë letrare e Tiranës

“Illz” si revistë kulturore e Tiranës vjen në një shteg të rrahur për kulturën shqiptare duke dëshiruar të shkojë përpara pikërisht në këtë udhë të çelur. Ernest Koliqi do ta quante revistën e tij kulturore,” Shenjëza”. Ai e vazhdoi për rreth dy dekada botimin e saj në kushtet jo të lehta të ekzilit, ku e hodhën dallgët e kohës pas përfundimit të Luftës së dytë Botërore. “Shenjëzat” e tij erdhën, mbase edhe si një këmbëngulje për të vazhduar misionin e ndërprerë në Shqipëri të “Hyllit të Dritës”.
Me revistat “Shenjëzat” e “Hylli i Dritës”, “Illz” ka të ngjashëm emrin dhe misionin që bashkohet si edhe në media të tjera letrare, tek fjala dritë, që do na duhet për të parë më mirë synimet tona për qartësi mendimi e bukuri dijeje e vërtetësie. E ardhur nga thesaret dialektore të shqipes, “Illz” do që të shprehë më përulje nderimin për rrënjët tona më të hershme.
Natyrisht ujë të ri kaltëron në dete. Tash jemi më se tre shekuj larg kohës kur malli i shtampës do t’a rrëmbente Pjetër Bogdanin, një prej lavërtarëve më të parë të shqipes, ta përfundonte sa më parë veprën e tij “Çeta e Profetëve”, për tu kthyer tek dheu i tij, i përmbytyr kudo prej territ osman, me një qiri të ndezur në dorë në dorë “për të ndritunë atë të vobek dhe t’Arbënit.”
Ndër qëllimet kryesore të revistës është botimi i letërsisë së zgjedhur dhe i mendimit letrar që do t’i shërbente në një vështrim botës krijuese dhe kulturës kombëtare.
Revista “illz” – revistë letrare e Tiranës - (ill = yll – shumësi i kësaj fjale dialektore, e dëgjuar në shumë vise në Jug e Veri të vendit, deri tek arbëreshët në Greqi e Itali), ka synim të botojë letërsinë e zgjedhur, kryesisht shqipe, por edhe ballkanike e më gjërë.
I lodhur nga shtrëngatat e jetës, njeriu si udhëtar i përjetshëm, edhe në netët më të errta, u mësua të orientohet nën dritën e yjeve. Në këtë dritë mahnitëse, Jeronim De Rada arriti të shohë edhe kontributin shqiptar në pasurimin shpirtëror të gjuhës së njerëzimit. Shqipja, sipas këtij korifeu letrar, mund të krahasohej dhe të matej me gjuhët kryesore të botës si greqishtja e vjetër dhe latinishtja, që i kishin dhënë kaq shumë dritë civilizimit të përgjithshëm njerëzor. Kontributin e shqipes De Rada e shihte edhe të një nuancë gjuhësore që lidhej me ndriçimin e yjeve. Sipas tij, drita e qëndrueshme dhe e lëmuar e yjeve duket se pasqyrohet me fjalën latine të plotë e të shtruar, “stella”, por ka dhe një lloj ndriçimi më të fuqishëm, të pandërprerë dhe të pashterur, që duhet sikur helenët e kanë paraqitur me fjalën e tyre “astir”. Ndërsa ndaj mëngjesit, shton De Rada, dritat e yjeve më tepër se kurdoherë zbehen e dobësohen dhe njerëzve që i shikojnë, u duket sikur zhduken tej në horizont, pa luajtur nga vendi i përhershëm. Këtë lloj drite të yjeve që është e zbehtë dhe e pagjymtuar, duket sikur e shpreh mirë fjala shqipe “iill”.
Si revistë letrare e Tiranës, “Illz” do të jetë njëlloj e vëmendshme ndaj zhvillimeve letrare në Prishtinë, Shkup, Ulqin e në diasporë ku gjithnjë e më shumë po shtohet gjaku ynë i shprishur. Do të synohet gjithnjë në përkrahjen e botimeve më të mira duke dashur të shtohen vlerat kulturore kombëtare.
Si kriter përzgjedhës publikimi, për të shmangur sa më shumë subjektivitetin, do të shërbejë kryesisht vlerësimi i jurive të njohura lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare, si për letërsinë shqipe ashtu edhe për atë të vendeve ballkanike dhe më gjërë. Revista do të sjellë në çdo numër në radhë të parë vlerat më të mira letrare të fqinjve tanë ballkanas: grekë, bullgarë, maqedonas, serbë, malazias, boshnjak, kroat, slloven etj.
Njëkohësisht përpjekja do të jetë për të kapur rrjedhën letrare evropiane e botërore përmes përkthimeve dinjitoze e përfaqësuese, duke shmangur sa më shumë prirjet e shqipërimeve komerciale.
Yjet e mëdhenj e të ndritshëm duken më mirë në qiell. Nën dritën e tyre mbase do të ëndërrojë gjithnjë njerëzimi. Por qielli nuk mund të kuptohet pa dritën e yjeve më të vegjël, që këmbëngulin të ndrijnë me dritën e shpirtit të tyre. Ngjajnë më të zbehtë në largësinë e tyre enigmatike, po mbase ruajnë dramat më të mëdha. Me këtë shpresë në faqet e revistës do të gjejnë vend gjithnjë e më shumë edhe krijuesit e rinj.
Revista “Illz” do të synojë të pasqyrojë prirjet e sotme letrare. Atje ku duket si kaos në ankthin e përhershëm të krijimeve, në vlimin e përhershëm të të rejave që sjellin lëvrimet letrare, përmes mendimit shkencor më të përparuar, revista “Illz” do të synojë të japë një vizion rendi e harmonie të vlerave, ku duke perifrazuar mendimin bogdanian, të shfaqen më të plota brigjet e lumenjve, të ndahen ujrat nga toka dhe qielli i kaltër të veçohet prej flakëvet të një zjarri, që mund të mbulojnë dhe të përpijnë krijesat e sapolindura.
“Illz”, si revistë letrare e Tiranës, do të jetë e hapur për të gjitha gjinitë letrare: poezi, prozë e dramaturgji. Vend të rëndësishëm do të zënë, studimet, kritika, esetë dhe vlerësimet për veprat më të mira të botuara në hapësirën shqiptare në Ballkan, në diasporë dhe jo vetëm.
Revista ka Redaksinë dhe Bordin e saj shkencor, mendimi i të cilit do të jetë gjithnjë i mëshiruar në publikimet e saj.
Redaksia do të jetë e vëmendshme ndaj qëndrimeve e vlerësimeve të opinionit të lexuesve të saj, duke u përpjekur të mbetet në një rrjedhë përmirësimesh të vazhdueshme, duke qenë e vetëdijshme që përsosmëria do të mbetet një cak i dëshiruar dhe duke mos harruar modestinë e Bogdanit kur shkruante: “Përse as dielli pa hije, as hana pa niegullazë mbë faqe nuk ashtë…”