GJYQTARI I ELEGANCES
- Një vështrim mbi njërin nga satirikët më të mëdhenj të botës -
Gaius Petronius (27-66 para Kr.) është mbase figura më rebele në letërsinë e latinëve të lashtë, një Sapho mashkullor i Romës antike. Provokoi gjer dhe hierarkinë më të lartë, me karakterin e tij të jashtëzakonshëm, stigmatizoi me veprën e tij madhore moralin të cilit i ishte përkushtuar gjithë jetën dhe u shua ashtu siç jetoi: mes skandalit. Veçse, përherë besnik i veçantësisë së tij të madhërishme, ruajti çastet e fundme të jetës së vetë pikërisht për këtë: të demaskonte skanadalin. Edhe atë, të perandorëve romakë, të ashtuquajturin moral “hyjnor dhe të paprekshëm”.
Takitos, historiani antik i latinëve, thotë se Petronius “... flinte gjithë ditën dhe punonte e dëfrente gjithë natën. Me jetën e tij mëkatare ishte bërë kaq i famshëm, sa të tjerët me jetën e tyre energjike dhe të dobishme”. Ironi? Doemos. Petronius i shikonte të gjithë të famshit bashkëkohës të asaj Rome nga lart, për të mos thënë se i shkruante në shollët e sandaleve. I veshur me pushtet, titullar perandorak i krahinës së pasur të Vitinës, por edhe i prikosur me vyrtyte fizike dhe me talent të jashtëzakonshëm prej oratori dhe letrari, u bë i njohur nga të gjithë si “arbiter elegantiae” - “gjyqtar i elegancës”, atribut i pashpallur, por që ia njihte botërisht në oborin e tij dhe Neroni. Mendja e Petronius për problemet estetike ishte ligj.
Nuk vonuan t’ia gjenin anën, pasi nuk ishte edhe kaq e vështirë kjo gjë, falë jetës skandaloze të vetë “të privilegjuarit” të Neronit. Në vitin 66, që njihet si i fundmi vit i jetës së Petronius, titullari i Gardës Perandorake, Tigelinus, që ishte bërë shpesh viktimë e shpotive helmuese të poetit dhe obortarit të famshëm, ia mori hakun patricit mëndjemadh dhe të pakujdesshëm. E akuzoi para Këshillit të Romës për komplot ndaj Perandorit, faktet u dukën të bollshme dhe të vërteta për ta çuar Petronius në vdekje, ndaj dhe iu ofrua një fund vullnetar, i përndershëm. Patric i lindur, Petronius nuk e bëri dysh: preu damarët. Veçse i ruajti vetes fundin që dëshironte ai, jo ai që i imponohej. Ndaloi përkohësisht hemoragjinë me mantelin e vet prej patrici, thirri në simpozium miqtë e vet të famshëm, ua shtroi me të pira dhe me të ngrëna, dëgjuan muzikë nga krijesa të brishta që u lajkatonin ndjenjat, si edhe u lexoi miqve vargjet e veta më të fundit. Ndërkohë, kërkoi letër dhe pendë dhe... shkroi katalogun e mëkateve të Neronit! Përmendi një për një, hollësisht, zakonet kafshore seksuale të Perandorit. Ato që do ta bënin Romën të skuqej nga turpi... Ia nisi me nderime Neronit dhe liroi hemoragjinë e damarëve nga robëria e mantelit...
La pas një vepër madhore letrare. 16 vëllime poetike, që i titulloi “Satyricon”. Domethënë, “Satira”. Mbeti një nga satirikët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Në këndërshtim me emërtimin që mbante mbi shpinë, si “gjyqtar i elegancës”, nuk ishte aspak i tillë në ato që shkruante. Ishte mishërimi i shpotisë therëse, që të vdiste. Por shkroi edhe sonete të papërsëritshme lirike. Pak, por të jashtëzakonshme. Kulte ndjenjash fisnike. Vepra e tij satirike është realiste gjer në idiotësi, pasi heronjtë i ka tejet të ndyrë dhe bëmat e tyre nga më të poshtrat, nga më të turpshmet. Veçse, ajo çka i përkushtoi Petronius Neronit, ishte një karikaturë ideale e Romës së kohës. Kronikë më besnike nuk ishte krijuar gjer atëhere...
Qysh e krahasova në fillim Petronius-in? Me Saphon?! Oh jo, i bie në qafë poetes brilante të antikitetit helen! Ajo ishte e brishtë, kaq fine në vargje dhe në ndjenja. Dhe ishte punë e saj çfarë dashuronte...
GRIGOR JOVANI
Athinë, 24.10.2012
Shqipërim i lirë, prej meje, i një fragmenti nga Petronius:
“O breg, më i ëmbël për mua se jeta, o det! i lumturuar,
që munda kaq shpejt t’u kthehem dherave të mia të dashura!
E bukura ditë! sa vjet tani, që në këtë vend
trembja Naiadat, pash më pash duke e lundruar!
Ja liqenthi i burimit, ja gjiri me fiq deti:
limani më i sigurtë është këtu për kënaqësitë e fshehta.
Rrojta. Kurrë më, fati i keq,
nuk do na marrë pas ç’ka na u dhurua...”
Po sjell për krahasim edhe origjinalin:
“O litus, vita mihidulcius, o mare! felix
cui licetad terras ire subinde meas!
O formosa dies! hoc quondam rure solebam
Naiadas alterna sollicitare manu!
Hic fontis lacus est, illic sinusegerit algas:
haec statio est tacitis fida cupidinibus.
Pervixi. neque enimfortuna malignior unquam
eripiet nobis quod prior hora dedit...”
(Sipas botimit të Heseltine, tek “Loeb Classical Library”)
_________________
Marrë nga "Sofra poetike" ne FB
