Kujtim Stojku - Ajo

Tregim

Ajo kur u kthye nga jashtë shtetit ku kishte jetuar përreth  tre katër vjet, kishte ndryshuar e tëra. Filloi që të jetonte në qytetin ku kishte lindur dhe ishte rritur. Nuk e kishte më atë ndrojtjen e mëparshme kur ishte këtu,por tani ishte më e qeshur,më e hapur në biseda, atë ndruajtjen tradicionale femrore të edukimit zakonor patriarkal e kishte flakur tej. Tashmë ajo kishte blerë një aparament të ri të ndërtuar në një nga lagjet e qytetit, ku me fqinjët e rinj u miqësua menjëherë. Nga shokët e fëminisë të mëhallës së vjetër akoma nuk kishte takuar asnjë. Nuk e dinte se ku mund të ishin shpërndarë nëpër botë, apo ndonjëri edhe mund të kishte mbetur këtu. Ajo nuk kishte asnjë lidhje me ta. Edhe kur dilte për të bërë ndonjë shëtitje të vogël, apo kur shkonte në supermarket për të blerë diçka, ajo shkonte me ndonjë shoqe të re ose fqinjë me të cilat kalonte aq mirë sa nuk kishe se çfarë të thoshte. Apartamentin që kishte blerë ishte i ndërtuar sipas projekteve të reja, me ashensor dhe me shkallë të mermerta.Ishte instaluar kaldaja për ngrohje me gaz gjë që ishte e re, deri tani këto paisje nuk i kishin apartamentet e tjera. Apartamenti i saj kishte dy ballkone dhe kishte njëkohësisht  një hapsirë të bollshme si kubaturë banimi. Nga ballkoni shikonte parkun e qytetit të zbukuruar me palma dhe pemë të tjera dekorative, stola të lyera me bojë të gjelbërt,dhe në mes të parkut një shatërëvan. Ajo ishte veshur në një mënyrë të dallueshme,disi me një stil artistik lidhej me fustanin e saj të modës “cavalo”  që vinte i puthitur pas trupit dhe afërsisht rreth njëzet cm mbi gju. Ky petk me një prerje të mrekullueshme ku rrobaqepësi kishte shkrirë tërë talentin e tij nxirrte në pah këmbët e saj të kolme, kokën e bukur e vendosur mbi një qafë të drejtë,pastaj vinte gjoksi që të binte menjëherë ny sy me rrumbullakësinë e tij dhe, kur ajo ecte me ato këpucët me taka duke kërcitur nëpër pllakat e trotuarit, herë pas here shfaqeshin  linjat,që vinin e shpërndaheshin në idealen e tyre e shtjelleshin duke na paraqitur kështu një profil model që nuk mund të ishte më shumë se njëzet – njëzet e dy vjeçare.Kishte një të ecur të përsosur dhe një hap të vogël delikat,djemtë qerratenj  nuk mungonin që ta ngacmonin duke e thumbuar tek ajo kur kalonte si në një paradë mode dhe, këtyre romuzeve ajo ose bënte sikur nuk i dëgjonte ose ua kthente me një buzqeshje të ëmbël sa edhe atë më të pacipin e shpartallonte. Nuk e di sepse kur e shihja atë më kujtoheshin personazhet e Shekspirit. Ajo e mbante hirshmërinë e saj sepse ecte me ëmbëlsi duke tundur duart e vogla ku dukeshin si shumë duar,vështrimi epshndjellës maskil mundohej që të mos i shpëtonte syrit të tij por, si mund të kapet një rreze drite e lindur brenda një sekonde në dritën e diellit që reflekton në bardhësinë dëborës dhe bie në xhamin e dritares,lejon atë dhe ne që të rrëshqasim dhe të kapemi në shpirtrat tanë aq lehtë në këtë peizazh mahnitës që të rrëmben me bukuritë e magjishme të tij. Kjo dukej pikërisht si një film që shfaqej dhe  aktorët vraponin duke nxituar mbi shkallë që nuk mbaronin kurrë dhe më pas për çudi vinin e coptoheshin në mijëra copra të panumërta vezulluese,ku më pas transformoheshin që të gjithë  në një buzqeshje. Dhe kjo buzëqeshje më dukej se ishte shumë mbresëlënse dhe depërtonte brenda teje me disa konture të holla të padukshme duke lënë gjurmë.Kështu shpirtrat tanë mbushen me misionin e tyre fisnik për t’u pastruar nga mëkatimi.Pikërisht kjo më dukej se ishte skena e saj ku ajo ishte duke shfaqur një pjesë të dramës të luajtur nga ajo dhe, ne,spektatorët e shikojmë ku ajo është duke luajtur rolin e saj në këtë skenë. Ngacmimet ndaj saj hidhen nga figurantë të rrugës ku disa tymosnin hashash,ca të tjerë kanë kthyer nga një gotë dhe u është zgjidhur gjuha duke u bërë më të guximshëm dhe më të paturpëshëm me gjuhën e tyre që i drejtoheshin asaj me fjalën “hë zogu as po vjen këtej nga ne”.Ajo duke luajtur në këtë skenë  nuk e kupton se është kapur në kurthet e saj. Në  rolin e saj ajo kalon përmes tërë gjërsisë së skenës ku me  mijëra kapriço në të cilat ajo është përfshirë si të gjithë  në kulmin e  evolucionit.Pak më tutje kaloi një vajzë tjetër që tërhoqi mbi vete vështrimet e spektatorëve të rrugës dhe, të atyre që ishin ulur  duke pirë kafe apo çaj në karriget e vendosura jashtë në trotuare.Ajo ishte e mbuluar krejt me një vello të zezë dhe nuk shihje asgjë tek ajo.Bile  edhe sytë i kishte të mbuluar,ishte shumë e vështirë të përcaktoje moshën e saj.Por edhe kjo megjithëse e mbuluar  nuk u shpëtoi thumbave të rrugës.Ajo kaloi para syve të tyre duke u larguar ngadalë si një hije e zezë.Nëpër vështrimin e syve të spektatorëve të rrugës dhe të kafeneve nuk e di se diçka ngriu dhe erdh u bë si qelq.Në këto qelqe vështrimesh pasqyroheshin hije që vraponin njëra pas tjetrës sikur i trembeshin vetes së tyre,dikujt iu duk sikur kjo hije i nxorri gjuhën por pastaj me shpejtësi e fshehu përsëri nga shpella e gojës nga ku kishte dalë.Pas pak këto vështrime të ngrira erdhën dhe u shkrinë nën temperaturën e nxehtë të diellit të kryeqytetit ku bashkë me ta nuk deshte të ia dinte por vazhdonte të lëshonte rrezet e tij të nxehta dhe spekatatorët e ulur nëpër karriget e vendosur nëpër trotuare këtë nxehtësi mundoheshin ta thyenin duke kthyer krikëllat me birrë të ftohtë dhe të freskët.Ndërsa kalimtarët e tjerë mbanin në dorë nga një shishe uji mineral edhe këto për të sfiduar nxehtësinë e vapës së korrikut që sa vinte bëhej edhe më e padurueshme.Por personazhi ynë që zgjodhëm është krejt ndryshe.Ky personazh as që don të ia dijë se ç’flitet për të dhe të tjerët.Ky vazhdon t’i sfidojë me elegancën dhe kulturën që ka ata që e thumbojnë me fjalët e tyre sëbashku me rrezet e nxehta të diellit.Gjithsekush mund të mendojë si të dojë,qysh nga syri i një vagabondi,i një intelektuali apo një filozofi.Ne kemi bërë përzgjedhjen me vështrimin tonë duke skalitur në mes të shumtëve figurën e saj.Një figurë perëndeshë që ka zbritur prej qiellit në tokë dhe ecën në mes të njerëzve.Me lëkurën e bardhë si qumshti i porsa mjelë,vetullat e holla në formë harku me ngjyrë të zezë dhe veçanërisht ato sytë me ngjyrë të kaltër që kur të vështronin dukeshin sikur të tejshponin tejpërtej.Pikërisht si në sklupturat e mermerta klasike që transmetonin ndijesitë më të holla të skluptorit duke gdhendur me daltë trupin e ngurtë duke i dhënë formën njerzore me imagjinatën dhe artin e tij.Prandaj ai ishte një artist...

          Duke e veçuar këtë personazh nga shumë personazhe të tjerë, ne, e veçojmë atë nga shumë të tjerë duke i mësuar edhe emrin.Ajo ka një emër të thjeshtë dhe mbahet mend përnjëherë. Atë e quanin Entela.Atëherë ne  thjeshtë mund të shtrojmë një pyetje se a mund të jetë Entela një qenie humane?Kështu e quanin vajzën që kishte ardhur nga jashtë për të banuar në qytetin e saj të lindjes. Çfarë do të thotë kjo një qenie humane? Qenie humane do të thotë  që të përceptohet në forma të pafundme në të cilat mund të jenë vendosur të gjitha gjërat.Mirëpo kush mund të bindet për këtë që sapo shprehëm, sipas një arsyetimi racional filozofik? Kjo do të thotë se nganjëherë gjenden mundësi që janë të realizueshme dhe kanë  një kufi momentalisht të pranueshëm që  hyn në një marrëveshje,por brenda këtyre kufijve ka një dhomë për të gjithë qiejt dhe ferrin.Mirëpo ne tashmë e dimë se  ishin dijetarët e vjetër  ata që nuk theksonin formën,por përmbajtjen. Dhe ishte ky konceptim i përmbajtjes që e prishte qenien humane, e thërmon atë ku e tëra vrapon drejt spektrit mitologjik.Të lashtët  e shihnin lindjen e zotave kudo. E shihnin kudo sepse e tillë knceptohej bota në vështrimin e tyre tyre prej paganësh e cila njëkohësisht përcakton edhe zhvillimin e tyre. Dhe ky zhvillim i ulët në formën e kopesë nuk kishte se si të koncepohet ndryshe, sepse ishin panteistë dhe zotat ishin në mes tyre.Ata jetonin bashkë me to duke pasur një shpirt dhe një shëmbëllim. Dhe kështu një pyetje rrjedh vetvetiu se kush jeni ju Entela? Ju kujtohet? Ti je një  perëndeshë që i shëmbëllen Afërditës.Ajo tërhiqte vëmendjen e të tjerëve, pikërisht si ajo shkuma e bardhë në detin e qetë. Ajo çuditërisht kishte edhe një farë pushteti mbi ata vështrime që hidheshin mbi të por,ata nuk e kuptonin.Edhe sot Afërditën rrallë e kuptojnë dhe kujtohen për të.Ajo banon në pafundësinë qiellore,le gjurmë mbi tokë dhe struket  e heshtur në kujtesën tonë…

          Ajo thjeshtë ngriti sytë e kaltër, kishte atë pamjen e saj elegante,tërheqëse me atë shpirtin e saj  të dlirë dhe, sytë e saj xixëlluan dhe u bënë të mjegullt dhe më  ëndërrues.A mund të zbulohet ndonjë gjë e dallueshme se kush është ajo dhe nga çfarë bote ajo vjen se sa kjo buzëqeshje magjepëse, e pashpirt si një gur në shkatërrimin e lumturisë së saj? Me një buzqeshje të tillë u përgjigjet inkuizitorëve heretikë,me një buzqeshje të tillë duron agonitë e tyre.Entela nuk është e mbyllur në format e qytetit të saj,kështu që ajo mund të rrijë pezull në shenjtëri dhe, të kthehet në forcën e saj të natyrës.Kështu a di Entela më shumë se ka mësuar? Ajo është pjesëmarrëse para fillimit.Gjërat zbulojnë vetveten përmes saj.Pas shumë viteve heshtje një gardrobë fillon të trokasë,një tryezë fillon të lëshojë britmë me fjalë të gjymtuara.Pse ju duhet të jeni e rrethuar Entela nga këto vështrime dhe pëshpëritje nën zë? Përse ju tërhiqeni në çeshtjet e komplikuara njerzore, rrethanat sociale dhe ngjarjet? Ju nuk mund të shikoni marrveshje të tilla të ngushta të sajat. Kur ajo është vetëm, gjaku i saj lëviz,dhe brenda saj lëviz një fantazmë e madhe e butë dhe del jashtë duke u degëzuar,duke u përvijuar në mënyrë fantastike dhe të turbëllt,moria e gjymtyrëve të saj fërgëllojnë,mezi dallohen nga trupi i saj. Ajo përshkruan një rreth.Këtu ajo është djegur,ka filluar të shkërrmoqet si një mbeturinë letre e oksiduar,bëhet e pandjeshme në vija të zeza që rrjedhin lirshëm.Duken flakë të verdha që na përqeshin me atë gjuhen  e tyre të zjarrtë.Mirëpo kush mund ta kuptojë  gjuhën e flakës? Sepse ajo është  e etur, zhbiruese dhe plotësisht e bindur në atë çfarë ajo thotë dhe bën. Ajo flet me tërë qenien e saj,ajo i jep formë vetes me tërë trupin e saj në çfardo që ajo është dhe mund të thotë në etjen e saj ku  buron një lumë fjalësh,konturim pas konturimi në mijëra fjalë që i lexohen në sytë e saj.Ndoshta Entela është salamandër. Kokën e ka prej alabastri dhe prej kokës saj digjet një flakë e bardhë dhe, nderkaq ajo mbështet kryet e saj me sy të mbyllura.Kjo është e gjitha sepse arti i Entelës është si hënëza,si gjaku që kalon nëpër vena.Ajo ekranin e saj nuk e kontrollon përmes vizionit,por përmes një aftësie të një dore mbinatyrore,një organ i përjetësuar,një sy i verbër burri.Kushdo që ka parë duart e Entelës kupton se sytë e saj janë të panevojshëm,shumëfishohen degët e venave të saj dhe mbushin qenien si pemë e jetës,krijesat ecin në to.Entela mban nuancat e të gjithë krijimit,të gjitha ndryshimet e ritmit,në tropizmin e gjakut të saj,kafshët ecin në çift nga ajo sikur nga barka e Noes,por ajo artikulon nga thellësitë e gjoksit të saj tërë regjistrimin e Parajsës së Zotit.Ajo ushqehet me pangjyrësinë,çeshtja e zezë,lotët e së cilës avullojnë më shumë në dritë dhe hije,tensionohet në kufirin e errësirës,këto fragmente rrezëllyese të errësirës shqyhen tutje larg,përthithur nga shkëlqimi.Më në fund konkluzioni i saj ishte i thjeshtë,parajasa nuk është për qenien e vdekshme.Ajo u takon vetëm të pavdekshmëve,ëngjëjve dhe hyjnorit.

          A jeni e shqetësuar Entela, e fyer se ata kanë dështuar që të kuptojnë,se ata nuk kuptojnë mrekullinë, se ata nuk kuptojnë lidhjen midis të zezës dhe të bardhës,këto konture që rrjedhin lirshëm dhe ornamented tuaja të cilat kurrë nuk kanë qenë ndeshur më parë,ku nuk ka art përpara çdo produkti, dhe në të cilën ju e fshihni, e mjegulluat me një lloj turpi, ose maskë mbrojtëse,tragjikja juaj,krijimet sintetike,zhveshja nga të gjitha iluzionet, nga detajet e mendjeve të panevojshme.Ju i bëni shpirtrat e zinj të varur në çengela të ulërijnë mbi hone.Kështuqë sinteza e tyre është vetëm fati,lëvizja e tyre,rëndësia e betejës së tyre të nevojshme, që ju bashkoheni në rrugën tuaj të mrekullueshme në formën më sublime të shprehjes sublime.Manteli i veprave tuaja në të cilat ju jeni tërhequr bujarisht në to,thjeshtë bëhen një ornament,kështu që ata nuk mund të bërtasin me zë të lartë për dhimbjet dhe agoninë e tyre.Arti juaj nuk është gazmor.Ju keni realizuar dëshirën e zjarrtë të Hermesit për të bukurën i cili transformohet në një shqiponjë që ju vjedh sandalen e artë…pastaj rishfaqet përsëri i veshur me sandale prej lëkurësh marine dhe degësh mërsine.Ai në dorë mban “Shkopin e Mërkurit” që shpesh i ngrihet më lart se krahët e tij të vegjël.Mbi kokë mban një kapelë të çuditshme që është mjaft e veçantë dhe të tërheq vëmendjen menjëherë për formën e saj.Ai është krejt lakuriq me përjshtim të sandaleve dhe të kapelës.Ai një ditë rastisi në rrugë në dy gjarpërinj që po grindeshin me njëri tjetrin dhe ndesheshein  në mes tyre duke u përdredhur kularë kularë.Ai me qetësinë e madhe i ndau ato dhe i ruajti të përdredhur në shkopin e tij. Ju jeni e shqetësuar për të kuptuar mossukseset e tyre, që bile disa i perceptojnë si të sëmurë dhe çalltisin që ju të pergaditeni.Por ju nuk e bëni.Disa kohë kjo shpjegoi natyrën tuaj të mençur tek unë si një zëvëndësim për të kuptuar vazhdueshmërinë.Por atëherë këto kush nuk don t’i kuptojë? Kush nuk don të mendojë? Ose për të cilat ata duken të patretshme,largimi juaj i mrekullueshëm,sharmi i buzëqeshjes,largimi i elementëve të pashmangshëm që ngrihen deri në zakon.Koha ikën, ajo do t’iu ndihmojë ju,ajo do t’iu sjellë ju fitoren nëse kjo është çeshtja juaj.Por para se ndonjëri si ju,beson tek zotat,kush e ka gjetur shprehjen e vet në art pa pararendësit e mëparshëm i shtytur nga mendimi,shkurret,rreziqet e traditës, e cila nuk mund të shndrisë në vetë bukurinë e saj,kush do të jetë imituar me lakmi,kjo kështu është thënë,ngacmimi nga një grup parazitësh të cilët duan si të gllabërojnë thërrimet e artit tuaj për ju,unë them fitorja nuk mund të jetë më shumë se e vogël,pra e parëndësishme, por ju tashmë keni fituar ndaj errësisrës dhe hijeve që përthyhen në dritën e zbehtë duke shprehur fjalët që të burojnë nga thellësia e shpirtit:  “unë” jam e pa fëlliqur.

          Dhe nëqoftëse ata nuk pranojnë se ju nuk jeni viktimë e primitivizmit të folkut,ky arti juaj është i dallueshëm jo nga krahina, por nga tiparet universale. Mësuesi i juaj nuk është as natyra dhe as fotografia. Juve iu  pëlqen fotografia dhe, vetë keni pozuar dhe pozoni akoma.Por pasi i vështroni me kujdes e shikoni se nuk iu pëlqejnë më dhe vendosni që të pozoni  përsëri duke zgjedhur vende  dhe peizazhe tërheqëse për syrin tuaj. Më në fund ato harrohen diku në një album fotografish të plohurosur ose në një “file” kompiuteri ku mund të shihen rastësisht ose të kujtoheni për diçka dhe, padashur iu shfaqen parasyve. Ju i shikoni ato me interes duke u munduar që të gjeni  mangësitë. Por për të mësuar nuk keni se çfarë të mësoni nga ato përveçse një kujtimi të një kohe që është fiksuar nga syri i aparatit fotografik. Duke i soditur këto as që të shkon mendja se edhe këto foto të fiksuar në objektivin e aparatit kanë artin e tyre. Edhe ai lisi me atë nyjën e madhe që duke si gungaç, si një plak i kërrusur nga mosha që objektivi e ka kapur aq rastësisht i  ka dhënë këti peizazhi një pamje të mrekullueshme,mahnitëse që të vë në mendime. Në gjithë këtë pamje,ne deduktojmë në lashtësi duke ndjekur fillin e Arianës duke arritur në pikën kulmore të mendimit se duhet të refuzojmë artin e lindjes,të Egjiptit dhe të vendeve arabe, në të cilën ata nuk kanë të bëjnë hiç me ne dhe se edhe  rrënjët nuk i kanë aq të  thella sa nuk mund t’i çrrënosësh dot,por janë rrënjë sipërfaqësore që aty këtu ushqehen nga ndonjë burim që buron nga ndonjë zonë e vdekur dhe ata përpliten për t’u zgjuar. Pikërisht këtë ne duhet ta dallojmë mirë duke mos rënë në prehërin e tyre që mbulohet me mëndafshe përrallore dhe,njëkohësisht për të mos rënë në fund tek ky primitivizëm i njohur i folkut, i cili e tall natyrën. Por ju bën të prisni Entela,koha e ka bërë zakon që ju të plagoseni me pranverën magjike të jetës suaj.

Në këto banesa shumëkatshe të qytetit shtruar me peshën atletike të një lakmie mbytëse, ku çdo hapsirë e lirë është në grahamat e saj të fundit,ku e gjelbëra po shnëdrohet në të zezë, ju jetoni në përputhje me ëndrrat e ethshme të gjakut tuaj.Ju e dini se era i ka vështërsuar rrugët nga ethet.A do të thoni ju diçka Entela,nëse ju do të gjeni në veten tuaj peizazhin tim nën qiellin e pamatë,në leshrat e tufave të qingjave në mes ngjyrave të buta dhe flladit të klimës sonë duke u krehur flokët yjeve të errët.Dielli ndahet trishtueshëm përtej fundit të tij duke mbetur larg.Peizazhit i bien ngjyrat tek ne mbi buzët e horizontit.Ndoshta sytë tuaj mund të hapen nga përvijimi i ritmit kalimtar midis konstelacioneve në qiell.Ndoshta një ditë  mjaft qartë,ngjyrimet nëpër botë do të kalojnë nëpër to, dhe ju do të bindeni të pranoni jetën për pak kohë mbi sipërfaqe duke thithur ngjyrat e qiellit dhe gjaku juaj të rrjedhë nga ngushticat e nëntokës.Atëherë në vështrimin tuaj do t’ju pasqyrohen mitet antike me imazhet e tyre të lashta të calat janë bartur përmes fjalës së shqiptuar nga qielli,përmes transformimit në evolucionin e zhvillimit mendor me ato figura me ngjyra të ndezura dhe të qarta të ngjizjes nga balta.Aty ku lëviz fryma dhe fillon e jep jetën,do të dalloni fronin e artë mbi qiellin e bruzët ku po mundohen ta përmbysin me mitet e shkretëtirave aziatike ku e kanë të pazhvilluar vizionin qiellor me ngjyrën e kaltër që është endur me rrezet e ndritshme të diellit dhe të zëvëndësohet  me erën përvëluese të shkretëtirës në ngjizjen e poligamisë me vizione të çoroditura, ku qiellorja triumfon….e shkrirë në linjat tua që të magjepsin ku ti je një sfidë….me një gërshet të ndërthurur nga rrezet e dritës që tundet mbi shpinë duke lëshuar dritë dhe hijeshuar vendin përreth.Hijet e zeza fillojnë e terratisen nga shkëlqimi i dritës.Ata dangadalë shpërbëhen duke kërkuar strehë në gjirin e errësirës.Pikërisht atje ku kërkojnë azilin ata mbajnë frymën gjallë duke u ushqyer me lëmoshat dhe më pas të fillojnë përsëri udhëtimin e tyre pa gjurmë,pa konstrukt duke vallëzuar nënë rrezatimin e hënës së zbehtë kërkojnë të kalërojnë përmes vegimeve tona me makthin e ëndrrave të frikshme që shpartallohen nga oshëtimat gjëmuese të agimit që na përkëdhel me gishtrinjtë e tij të trëndafilta…